Zenon Grocholewski
"Der Einfluss der katholischen Denkens auf das positive Recht", hrsg. von Theodor Tomadl, Wien 1970 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 18/1-2, 305-308
1975
D e r E in flu s s d es k a th o lis c h e n D e n k e n s a u f d a s p o s itiv e R e c h t, h e ra u s g e g e b e n v o n T h e o d o r T O M A N D L , W ie n (V erlag H e rd e r) 1970, s e r ia „ R u f u n d A n tw o r t” n . 8, ss. 140.
Pięciu autorów z trzech krajów omawia w niniejszej książce wpływ myśli katolickiej na różne dziedziny istniejącego dzisiaj prawa świec
kiego.
A o to s y lw e tk i a u to r ó w : A lfr e d V e r d r o s s (W iedeń), e m e r y to w a n y p r o f e s o r p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o , filo zo fii p r a w a i m ię d z y n a ro d o w eg o p r a w a p ry w a tn e g o n a U n iw e rs y te c ie W ie d e ń sk im , b y ły czło n e k M ię d z y n a ro d o w e j K o m is ji P r a w n e j p rz y O rg a n iz a c ji N a ro d ó w Z je d n o c z o n y c h , sęd zia w E u ro p e js k im S ą d z ie d la P r a w C zło w iek a, d o k to r „ h o n o ris c a u s a ” s ie d m iu u n iw e rs y te tó w , a u to r w ie lu p u b lik a c ji;
T h e o d o r M a y e r - M a l y (S alzb u rg ), b y ły p ro f e s o r n a u n iw e r s y te ta c h w G ra c u , W ie d n iu i K o lo n ii, od r o k u 1966 p r o f e s o r p r a w a c y w il
n eg o i p r a w a rz y m s k ie g o n a U n iw e rs y te c ie w S a lz b u rg u , a u to r w ie lu D rąc; T h e o d o r T o m a n d 1 (W iedeń), p ro f e s o r U n iw e rs y te tu W ie d e ń sk ie g o , d y r e k to r I n s t y tu t u p r a w a p ra c y i p r a w a sp o łeczn eg o , r e d a k t o r c z a so p ism a „ Z e its c h rift f ü r A r b e its - u n d S o z ia lre c h t”, b y ły k ie ro w n ik se k c ji n a u k o w e j A u s tr ia c k ie j Z je d n o c z o n e j Iz b y R o ln iczej, a u to r w ie lu p ra c ; P e t e r L e r c h e (M o n ach iu m ), d z ie k a n n a U n iw e rs y te ta c h w B e rlin ie i M o n a c h iu m , w ie lo le tn i p rz e w o d n ic z ą c y w s p ó ln e j k o m isji s tu d ió w i e g z a m in ó w is tn ie ją c e j p rz y K o n fe re n c ji M in is tró w W y z n a ń R e lig ijn y c h o ra z w ie lo le tn i p rz e w o d n ic z ą c y Z a c h o d n io n ie m ie c k ie j K o n f e r e n c ji R e k to ró w , a u to r w ie lu m o n o g ra fii; V ita l S c h w a n d e r (F r y b u rg S z w a jc a rs k i), p ro f e s o r p r a w a k a rn e g o , p ro c e s o w e g o i p r a w a e g z e k u c ji p rz y m u s o w e j n a U n iw e rs y te c ie w e F r y b u r g u S z w a jc a rs k im , w s p ó łw y d a w c a sz w a jc a rs k ie g o c z a so p ism a „ Z e its c h rift f ü r S tr a f r e c h t” , c z ło n e k „ F o n d a tio n in t e r n a tio n a le p é n a le e t p é n ite n tia ir e ” , a u to r w ie lu p u b lik a c ji.
A. V e rd ro s s p isze o p o w s t a n i u c h r z e ś c i j a ń s k i e j d o k t r y n y o d n o ś n i e p r a w a m i ę d z y n a r o d o w e g o o r a z o j e j r o z w i n i ę c i u p r z e z o s t a t n i c h p a p i e ż y i S o b ó r W a t y k a ń s k i II. P r z e d s ta w ia O n b ib lijn y f u n d a m e n t te j d o k tr y n y , m ó w i o w p ły w ie p r a w a rz y m sk ie g o i filo zo fii g re c k o - rz y m s k ie j, w s k a z u je n a p o c z ą tk i te j d o k tr y n y u p ie rw s z y c h p is a rz y c h r z e ś c ija ń sk ic h , o m a w ia p ra w o m ię d z y n a ro d o w e w śre d n io w ie c z n e j „ re s p u b lic a Christiana” o ra z ro z w ó j d o k tr y n y w o k re s ie c h rz e ś c ija ń s k ie g o h u m a n iz m u p rz e z sz k o łę h is z p a ń s k ą od F ra n c is z k a d e V ito ria do S u a re z a . N a s tę p n ie z a jm u je się d o k tr y n ą p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o o s ta tn ic h p a p ie ż y (od L e o n a X I I I p o cząw szy ) i S o b o ru W a t. II., k tó r ą o m a w ia w n a s tę p u ją c y c h p u n k ta c h : f u n d a m e n t p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o i j e go fu n k c je , s to s u n e k p a ń s tw a do w sp ó ln o ty p a ń s tw , d o b ro p o w sz e c h n e lu d z k o ś c i ja k o c e l p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o , o rg a n iz a c je m ię d z y p a ń stw o w e , n o w a d o k tr y n a w o jn y , o b ro n a p r a w c z ło w ie k a p rz e z p ra w o
20 — P r a w o K a n o n i c z n e
m ię d z y n a ro d o w e , p ra w o n a ro d ó w do sa m o s ta n o w ie n ia , o ra z p ra w o m ię d z y n a ro d o w e w ś w ie tle c e lu o sta te c z n e g o cz ło w ie k a i lu d zk o ści. C a ło ść a r ty k u łu s ta n o w i b a rd z o in te r e s u ją c y szkic o m a w ia n e j p ro b le m a ty k i. S z k o d a ty lk o , że w części h is to ry c z n e j n ie u w z g lę d n ił A. n a u k i P a w ła W ło d k o w icz a. P ra w d o p o d o b n ie do p isząceg o ju ż w p o d e sz ły m w ie k u A u to ra (ur. 1890) n ie d o ta r ła k s ią ż k a S. B e lc h a „ P a u lu s V la d i- m iri a n d h is d o c trin e c o n c e rn in g in te r n a t io n a l L a w a n d P o litie s ” (H a - g u e 1965).
T. M a y e r -M a ly o m a w ia r e l a c j ę m i ę d z y c h r z e ś c i j a ń s t w e m a r o z w o j e m p r a w a p r y w a t n e g o . S tw ie r d z a O n, że w p ły w c h r z e ś c ija ń s tw a n a o b ecn y p ro f il p r a w a p ry w a tn e g o je s t n ie d o c e n ia n y ; n a p ie rw s z y r z u t o k a m oże się w y d a w a ć , że o g ra n ic z a się on je d y n ie do p r a w a m a łż e ń sk ie g o . T y m c z a s e m A. w s k a z u je n a w ie le p rz e m ia n ja k ie d o k o n a ły się w p r a w ie p r y w a tn y m p o d w p ły w e m c h rz e ś c ija ń s tw a . O w szem , id e e ty c h p rz e m ia n b y ły ju ż w filo zo fii p r z e d c h rz e ś c ija ń s k ie j, a le d o p ie ro za czasó w p a n o w a n ia c h r z e ś c ija ń s tw a z d o l
n e b y ły n a b ra ć m o cy p r a w n e j. T a k ż e ro z w ó j m y ś li p ra w n ic z e j m ię d zy k o ń c o w y m e ta p e m rz y m sk ie g o o rz e c z n ic tw a a w ło s k im r e n e s a n s e m m ia ł w y b itn y w p ły w n a te p rz e m ia n y , lecz is tn ie je b a rd z o g łę b o k i z w ią z e k m ię d z y ty m ro z w o je m a c h r y s tia n iz a c ją . N a ty m , że c h r z e ś c ija ń s tw o — k tó r e n ie re p r e z e n to w a ło ż a d n e g o p ro g r a m u p r a w n o - p o li- ty c z n e g o — ta k g łę b o k i w y w a rło w p ły w n a p rz e m ia n ę p r a w a p r y w a t
nego, z a w a ż y ł u p o d s ta w le ż ą c y c h rz e ś c ija ń s k i o b ra z cz ło w ie k a ; a zw ła sz c z a d w a e le m e n ty te g o o b ra z u , m ia n o w ic ie p o d o b ie ń s tw o B oże i w o ln o ść m ięd zy d o b re m i złem . A. p r z e d s ta w ia to s w o je tw ie r d z e n ie ta k ż e w p e rs p e k ty w ie h is to ry c z n e j. O m a w ia te ż s to s u n e k m ię d z y c h rz e ś c ija ń s k im o b ra z e m czło w ie k a a p r o b le m a ty k ą w o ln o śc i k o n tr a k tó w . N a s tę p n ie m ó w i o tr o s c e c h rz e ś c ija ń s tw a d o ty c z ą c e j s p ra w ie d liw o ś c i sp o łe c z n e j w d z ie d z in ie k u p n a -s p rz e d a ż y , p o ży czek , p r a w a do p ra c y o raz p r a w a m a ją tk o w e g o . W re sz c ie z a jm u je się, ta k ż e w a s p e k c ie h i
sto ry c z n y m , w p ły w e m c h rz e ś c ija ń s k ie j n a u k i o m a łż e ń s tw ie n a w y tw o rz e n ie się p r a w a w te j d zied z in ie, zw ła sz c z a g d y ch o d zi o n a tu r ę k o n tr a k to w ą m a łż e ń s tw a i p o z y c ję k o b ie ty .
T. T o m a n d l z a jm u je się p o s t u l a t a m i k a t o l i c k i e j n a u k i s p o ł e c z n e j d o t y c z ą c e j p r a w a p r a c y . A o p ie ra się p ra w ie w y łą c z n ie n a e n c y k lik a c h L e o n a X I I I R e r u m N o v a r u m , P iu sa X I Q u a - d r a g e s im o a n n o i J a n a X X I I I M a te r e t M a g istra , p o w o łu ją c się t a k że n a P o p u lo r u m p ro g re ssio P a w ła V I i K o n s ty tu c ję S o b o ro w ą G a u d iu m e t S p e s . P o u w a g a c h w s tę p n y c h n a te m a t tr o s k i K o ścio ła o d o b ro lu d u p ra c u ją c e g o , w y p ły w a ją c e j z c h rz e ś c ija ń s k ie g o o b ra z u czło w ie k a , i w a rto ś c i o ra z z n a c z e n ia sp o łeczn eg o t e j tr o s k i, A. z a jm u je się n a s tę p u ją c y m i k w e s tia m i: k a to lic k a o cen a p ra c y i k o n ta k t p ra c y w r a z z w y p ły w a ją c y m i z n ieg o o b o w ią z k a m i; p ro b le m słu s z n e j z a p ła ty , k tó r y s ta n o w i b a rd z o w a ż n y p u n k t w k a to lic k ie j n a u c e sp o łe c z n e j; w s p ó łs ta n o w ie n ie i w s p ó łp r a c a ze s tr o n y ro b o tn ik ó w ; z w ią z k i z a -
w od o w e i w a lk a k la s ; o b ro n a p r a w ro b o tn ik a . P o k a ż d y m z ty c h p u n k tó w A. dość sz e ro k o o m a w ia o ile k a to lic k ie p o s tu la ty są r e a l i z o w a n e w a u s tr ia c k im p r a w ie p r a c y ; s t a r a się w s k a z a ć n a ź ró d ła ro z b ie ż n o śc i; z a u w a ż a też, że n ie w s z y s tk ie p o s tu la ty sp o łe c z n e j n a u k i K o śc io ła d a się z re a liz o w a ć p rz e z p ra w o , k tó r e je d n a k p o w in n o s t w a r z a ć w a r u n k i do ic h re a liz a c ji p rz e z lu d z i d o b re j w o li. N a k o ń c u A., p o d s u m o w u ją c sw o je ro z w a ż a n ia , w s k a z u je n a n a t u r ę p o s tu la tó w n a u k i K o ścio ła o ra z w y ra ż a n a d z ie ję , że b ę d ą o n e o d g ry w a ły ro lę n ie bez z n a c z e n ia w r e k o d y f ik a c ji p r a w a p r a c y w A u s trii.
P . L e rc h e z a jm u je się d w o m a z a g a d n ie n ia m i d o ty c z ą c y m i s t o s u n k u c h r z e ś c i j a ń s t w a d o p r a w a k o n s t y t u c y j n e g o : 1. w p ły w e m w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j n a in s ty tu c je s t r u k tu r a ln o - p r a w n e , o raz 2. s ta n o w is k ie m s t r u k t u r u s tro jo w y c h do w o ln o śc i w y z n a n ia . G d y c h o dzi o p ie rw s z e z a g a d n ie n ie , A. s tw ie rd z a , że n ie m o ż n a o d c z y ty w a ć p r a w a k o n s ty tu c y jn e g o p a ń s tw e u ro p e js k ic h b ez z w ró c e n ia u w a g i n a w p ły w c h rz e ś c ija ń s tw a . O czy w iście n a jm n ie js z e z n a c z e n ie m a t u t a j p o w o ły w a n ie się n a B o g a w ró ż n y c h k o n s ty tu c ja c h , g d y ż s ta n o w i ono je d y n ie n ie w ią ż ą c ą d e k la r a c ję , ozdobę n ie zaś p ro g r a m . Z d a n ie m A u to r a , ze w z g lę d u n a c a ły s p lo t w p ły w ó w c h rz e ś c ija ń s tw a , je s t p ra w ie rz e c z ą n ie m o ż liw ą w y sz c z e g ó ln ie n ie w s z y s tk ic h s tr u m ie n i te g o w p ły w u . C hoć n ie w ą tp liw ie is tn ie je , to je d n a k s ła b y je s t te n w p ły w n a o rg a n iz a c ję o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h ; w ię k sz y zaś je s t w d z ie d z in ie p o d s ta w o w y c h p ra w . A. u k a z u je te n w p ły w w p e rs p e k ty w ie h is to ry c z n e j w s k a z u je n a je g o m o żliw o ści w d o b ie o b e c n e j o ra z n a k o n ie c z n o ść d o p ra c o w a n ia te o re ty c z n e g o w ie lu k w e s tii ze s tr o n y n a u k i k a to lic k ie j.
O m a w ia n ie d ru g ie g o z a g a d n ie n ia ro z p o c z y n a A. s tw ie rd z e n ie m , że o b e c n ie is tn ie ją c e w o ln o śc io w e u s t r o je s t a r a j ą się g w a ra n to w a ć p e łn ą s w o b o d ę w y z n a n ia , n ie m n ie j je d n a k z ach o d zić m o g ą k o liz je m ię d z y tą w o ln o ś c ią a in n y m i in te r e s a m i czy d o b ra m i, k tó r e ta k ż e m a ją o p a r cie w p r a w ie p a ń s tw o w y m . W o lność w y z n a n ia b o w ie m n ie ro z w ią z u je w p e łn i p ro b le m u w o ln o śc i s u m ie n ia (p o trz e b su m ie n ia ). A. w s k a z u je n a m o ż liw e k o n flik ty , n a w y ła n ia ją c e się p ro b le m y . T a k ż e b io rą c p o d u w a g ę k o m u n ik a ty w n ą s tr o n ę w o ln o śc i w y z n a n ia ro d z i się k w e s tia , czy o n a o z n acza ta k ż e , że k a ż d e p o s tę p o w a n ie z g o d n e z w y z n a w a n ą re lig ią m a b y ć p o d o c h ro n ą p ra w a . O d p o w ie d ź je s t n ie ła tw a , i j a k a k o lw ie k o n a b ę d z ie p ro w a d z i do d a ls z y c h p ro b le m ó w i o tw ie r a m o ż li
w o śc i k o n flik tó w . T ru d n o ś ć n ie m a łą s ta n o w i z a c h o w a n ie n e u tr a ln o ś c i ze s tr o n y p a ń s tw a . A u to r u k a z u je p ro b le m y , n ie p o ro z u m ie n ia i s ta w ia p o s tu la ty . S n u ją c sw e ro z w a ż a n ia A. m a p rz e d o czy m a je d n a k ty lk o K o n s ty tu c ję (G ru n d g e se tz ) z a c h o d n io -n ie m ie c k ą i c y tu je je d y n ie l i t e r a t u r ę w ję z y k u n ie m ie c k im .
W o s ta tn im a r t y k u le n in ie js z e j k s ią ż k i V. S c h w a n d e r p isz e o t e n d e n c j a c h r o z w o j o w y c h o b e c n e g o p r a w a k a r n e g o . A. w id zi w ty c h te n d e n c ja c h p r z y k ła d w z a je m n e g o w p ły w u c h rz e ś c i
ja ń s k ie j i w sp ó łc z e s n e j ideologii. B y le p ie j u k a z a ć z a ry s o w u ją c e się te n d e n c je , A. o m a w ia p ro b le m a ty k ę p r a w a k a r n e g o w a s p e k c ie h is to
ry c z n y m ; zw ła sz c z a z a jm u je się k la s y c z n y m p r a w e m k a r n y m o ra z p ó ź
n ie js z y m i te o r ia m i i o sią g n ię c ia m i, p rz e d e w s z y s tk im w ło sk ie j szk o ły a n tro p o lo g ic z n e j p r a w a k a rn e g o , a ta k ż e sz k o ły a n g lo s a s k ie j; p o czym stw ie rd z a , że te n n o w y ro z w ó j m oże b y ć w id z ia n y ja k o k o n ty n u a c ja c h rz e ś c ija ń s k ie j tr a d y c ji, k tó r a w p ra w ie k a n o n ic z n y m ju ż od d a w n a oprócz k a r o d w e to w y c h z n a ła k a r y p o p ra w c z e . N a s tę p n ie czy n i A. c ie k a w y p rz e g lą d z a ry s o w u ją c y c h się te n d e n c ji w p ra w ie k a rn y m , g dy c h o d z i o e le m e n ty , k tó r e n a le ż y w z ią ć p od u w a g ę p rz y w y m ie r z a n iu k a r y , te o r ię p rz e s tę p s tw a , p o ję c ie w in y , s y s te m a ty k ę p r a w a k a rn e g o , w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o ść , s a n k c je k a r n e i ich w y k o n a n ie o ra z u m ię d z y n a ro d o w ie n ie p r a w a k a rn e g o . A. z a u w a ż a , że w ty c h te n d e n c ja c h w i
d a ć w ie le c h rz e ś c ija ń s k ie j ideologii, lecz w y m a g a ło b y s p e c ja ln e j a n a lizy b a d a n ie , czy i o ile t e n o w e te n d e n c je p o w s ta ły z c h rz e ś c ija ń sk ie g o p o d ło ża, co z re s z tą b y ło b y b a rd z o tr u d n e do ro z s trz y g n ię c ia w k o n k r e tn e j s y tu a c ji. N a s tę p n ie b a rd z o k r ó tk o p rz e d s ta w ia A. n a t u rę w p ły w u c h rz e ś c ija ń s k ie j m y ś li n a p ra w o i w s k a z u je n a p e w n e p o d s ta w o w e m y ś li c h rz e ś c ija ń s k ie , k tó r e są a k tu a l n e ta k ż e d la d z isiejszej s y tu a c ji p r a w a k a rn e g o .
Z p o w y ższeg o w y n ik a , że o m a w ia n a k s ią ż k a n ie s ta n o w i p e łn e g o i do k o ń c a w y p ra c o w a n e g o p r z e d s ta w ie n ia w p ły w u m y ś li k a to lic k ie j n a p ra w o p o z y ty w n e ; A A . o g ra n ic z a ją się w z a sa d z ie do p r z e d s ta w ie n ia te g o w p ły w u n a je d e n ty lk o k r a j lu b k r a j e u ż y w a ją c e ję z y k a n ie m ie c k ie g o ; ró ż n a je s t te ż m e to d a p o szczeg ó ln y ch o p ra c o w a ń i z a k re s p rz e b a d a n e g o m a te r ia łu . N ie m n ie j je d n a k b a rd z o in te r e s u ją c a i p o ż y te c z n a je s t le k t u r a te j k sią ż k i, m a ją c ta k ż e n a u w a d z e p o w a g ę n a u k o w ą a u to ró w , k tó r z y w y p o w ia d a ją się z d z ie d z in y w ła s n e j sp e c ja ln o ś c i i p o c h o d z ą z ró ż n y c h śro d o w isk n a u k o w y c h . U d e rz a te ż f a k t d u ż e j o tw a rto ś c i A u to ró w , ic h sc e p ty c y z m w o b e c u s iło w a ń je d n o p rz y c z y n o w e g o ty lk o w y ja ś n ia n ia z ja w is k . O m a w ia n a k s ią ż k a p o d s u w a ró w n ie ż w ie le te m a t ó w do d a lsz e g o o p ra c o w y w a n ia t a k b a rd z o zło żo n ej i tr u d n o w y
m ie rn e j p ro b le m a ty k i.
K s. Z e n o n G ro c h o le w sk i
R O M U A L D O P A N D I N I, M o tu p ro r io C a u sa s m a tr im o n ia le s . L E C A U S E M A T R IM O N IA L I N E L D IR IT T O C A N O N IC O . C orne o tte n e re l a n u ll ità e lo sc io g lim e n to d e l m a trim o n io , R o m a (D ETS E d ito re ) 1973, ss . 335.
A u to r o m a w ia n e j k sią ż k i, R o m u a ld P a n d i n i, z n a n y je s t z k ilk u p r a c z z a k r e s u w ło sk ieg o p r a w a św ie c k ie g o („N u o v a le g g e o rg a n ic a s u lla c a s a ”, „L a n u o v a d is c ip lin a d e l c o m m e rc io ”, „N u o v issim o m a n u a le d e lle u d ie n z e d i c o n c ilia z io n e ”, „ E c c o lo g ia -In q u in a m e n to -D ife s a deH ’e q u ilib rio n a tu r a l e ”, „ L a rif o r m a d e l d ir itto d i fa m ig lia ”).
