ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTWA W WARUNKACH GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY

ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTWA W WARUNKACH GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY

Marcin Komańda

Oryginalnie opublikowano w: [w:] Zarządzanie rozwojem organizacji. Tom I.

red. Stefan Lachiewicz. Monografie Politechniki Łódzkiej. Łódź 2007., s. 507- 513. ISBN: 978-83-7283-214-6

1. Istota „nowej gospodarki”

Współcześnie dominującą rolę wśród czynników wytwórczych nie przypisuje się pracy czy kapitałowi, lecz wiedzy. Nie oznacza to, że dwa pierwsze z nich straciły zupełnie na znaczeniu, jednak powyższy pogląd wskazuje na znaczące zmiany, jakie zaszły w świecie gospodarczym [1, s. 117], a u podstaw których to legły przemiany społeczne i technologiczne (szczególnie w sferze informacyjnej).

Powyższe przemiany technologiczne i korzyści oferowane przez technologie informacyjne doprowadziły do powstania tak zwanego społeczeństwa informacyjnego (zwanego również społeczeństwem wiedzy).

W skład tego pojęcia wchodzą wszechstronne uwarunkowania posługiwania się przez członków społeczności nowoczesnymi technologiami oraz dysponowania różnorakimi sposobami komunikowania się (np. telefonia komórkowa, poczta elektroniczna, komunikatory internetowe). Są one tak istotne, gdyż w poważny sposób determinują współczesne warunki życia, możliwości zarobkowe i realizacji kariery zawodowej, a także szanse wypełniania powinności obywatelskich [2, s. 300].

Przepływ informacji w takim społeczeństwie i jej jakość są wiodącymi czynnikami konkurencyjności w gospodarce (zarówno w produkcji, jak i w świadczeniu usług)[3, s. 96] - istotne staje się odpowiedzenie m.in. na takie pytania, jak: co produkować i w jaki sposób, dla kogo, kiedy wprowadzać zmiany, czy też, jakie są zależności pomiędzy zjawiskami rynkowymi [4, s. 48].

Nie można jednak zapominać, że dla tego procesu rozpowszechniania, wymiany i wykorzystywania informacji/ wiedzy niezbędny jest wzajemny szacunek jego uczestników, a więc w społeczeństwie informacyjnym/ wiedzy relacje pomiędzy podmiotami powinny opierać się na zaufaniu [5, s. 15]. U podstaw procesu dyfuzji informacji/wiedzy leży zatem bezspornie kooperatywna aktywność społeczności biorącej udział w tym zjawisku [6, s. 41].

Rodzi to oczywiście duże konsekwencje dla przedsiębiorstw. Uczestnicy społeczeństwa informacyjnego/wiedzy jako konsumenci, zmieniają

uwarunkowania rynkowe. Stali się oni obecnie świadomi swoich praw i cechują się aktywnym podejściem wobec zmian. Rozpowszechnienie umiejętności stosowania i dostępności technik i technologii informacyjnych pozwala im na aktywne i szeroko zakrojone poszukiwanie wiedzy o produktach/ usługach danych podmiotów gospodarczych [7, s. 238,239].

Wzajemne uwarunkowania rozwoju technicznego i społecznego doprowadziły do wykształcenia następujących filarów gospodarki wiedzy [8, s.

57]:

1. społeczności przedsiębiorców/biznesu;

2. akademickiej społeczności;

3. władzy szczebla centralnego i lokalnego.

gospodarka wiedzy wzmożone wysiłki

biznesu w sferze BiR

wzmożone wysiłki w sferze edukacji

wola władz społeczeństwo

informacyjne

Rys. 1. Gospodarka wiedzy

Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, s. 126].

Uwarunkowania życia społecznego w dobie powszechnej informatyzacji i dostępności innych technologii komunikacyjnych sprawiają, że przedsiębiorcy są zmuszeni kłaść nacisk w swojej działalności na opracowywanie nowych rozwiązań realizacji zaspakajania potrzeb konsumentów. Ów postęp wymaga jednak zdobywania, kreacji i wykorzystywania wiedzy, co sprawia, że działalność gospodarcza staje się wiedzochłonna. Wiedzochłonność ta z kolei cechuje się wysokimi kosztami opracowywania nowych rozwiązań technicznych i zdobywania wykształconej kadry. Powstaje więc m.in. potrzeba dostarczania biznesowi odpowiednio wyedukowanych kandydatów do pracy. Realizacja tego

postulatu może być realizowana w porozumieniu pomiędzy ośrodkami naukowymi i firmami (współdziałanie może dotyczyć nie tylko edukacji nowych kadr, ale również realizacji badań rozwojowych). Istotna rolę w kreacji rozwiązań instytucjonalnych tegoż współdziałania może, a nawet powinno odgrywać państwo. To władza ma narzędzia dla regulacji niektórych procesów zachodzących w społeczeństwie, jak i w skali całej gospodarki, lub wybranych jej obszarach.

Podsumowując dotychczasowe rozważania, można w odniesieniu do gospodarki wiedzy stwierdzić następujące jej atrybuty [9, s. 361]:

1. wiedza jako czynnik produkcji w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej również ulega nagromadzaniu w przedsiębiorstwach, tak jak i inne aktywa;

2. postęp techniczny i organizacyjny jest uzależniony od przemian społecznych i woli działania władzy;

3. efektywność wykorzystania wiedzy (jako czynnika produkcyjnego) zależy m.in. od ram regulujący gospodarkę (w tym szczególnego znaczenia nabiera ochrona praw własności).

2. Podejście sieciowe jako uwarunkowanie rozwoju organizacji Współcześnie przedsiębiorstwo jest zmuszone do poszukiwania informacji o uwarunkowaniach rynkowych dotyczących nie tylko tego, co robią inni (konkurenci), ale również niezbędne staje się zdobycie wiedzy o klientach.

Aby możliwe było efektywne realizowanie tego celu, a także by sprawnie wykorzystywać tak zdobytą wiedzę w celu adaptacji wobec wymogów sygnalizowanych przez otoczenie, organizacje zawiązują ze sobą wielorakie relacje. Powiązania pomiędzy nimi nie są oparte o zależności hierarchiczne w tradycyjnym tego słowa rozumieniu, lecz opierają się na prowadzonych przez nie konsultacjach [10, s. 2].

Owe wzajemne poziome komunikowanie się stanowi podstawę podejścia sieciowego. Kluczowym uwarunkowaniem funkcjonowania w takich warunkach jest korzystanie przez współpracujące ze sobą partnerów z zasobów przez nich udostępnianych. Stawia się przy tym na ich samodzielność w realizacji zadań i inicjatywę [11, s. 100].

Funkcjonowanie w takiej strukturze charakteryzuje się wspólną kontrolą podmiotów nad wyspecjalizowanymi i współgrającymi z punktu widzenia realizacji celu układu zasobami, które to bardzo często maja charakter nieuchwytny, czyli opartych na wiedzy. Orientacja na cel wymaga bezpośredniej i szerokiej komunikacji. Zdobywane informacje nie tylko wspomagają realizację zadania, ale również pozwalają zachować pomiędzy uczestnikami tego układu wzajemne zaufanie. Ono z kolei jest istotne z punktu widzenia udostępniania swych często unikalnych zasobów współpracującym podmiotom. Oczywiście zaufanie to musi być ograniczone, aby inni nie wykorzystali w niewłaściwy sposób posiadanych zasobów, jednak w przypadku jego znacznego braku (nie

mówiąc już o jego zerowym poziomie) funkcjonowanie sieci staje się niemożliwe [10, s. 4].

Tabela 1. Atrybuty organizacji sieciowej

Atrybut Opis

Cel Osiągnięcie korzyści płynących ze współpracy Aktywa i zasoby Tworzenie wyjątkowych zasobów (często opartych na

wiedzy)

Zaufanie Dążenie do osiągnięcia jego wysokiego poziomu

Granice Elastyczne i relatywne

Komunikacja Wymagana, bezpośrednia, szeroka Podstawowe zadanie Orientacja na realizację projektu

Pozyskiwanie informacji

Rozmieszczone w całej strukturze i kierunkowe poszukiwanie informacji

Źródło: [10, s. 4].

W przypadku, gdy sieć tworzą (współpracują ze sobą) niezależne podmioty gospodarcze, to często dzieje się tak, ze jeden z tychże podmiotów koordynuje prace innych. Podejmuje się więc on roli koordynatora/integratora. Wśród wyznaczników owej współpracy można wyróżnić również [12, s. 466]:

 dobrowolność przystąpienia do sieci,

 równoległą realizację różnorodnych projektów i przedsięwzięć gospodarczych,

 kompatybilność kompetencji firmy koordynatora oraz pozostałych współpracujących przedsiębiorstw.

Oczywiście w realizacji założonego celu przedsiębiorstwa wykorzystują na szeroką skalę narzędzia informatyczne. Informatyzacja ta ma dla ich działalności trzy podstawowe konsekwencje:

1. pozwala szybko i efektywnie komunikować się i wykonywać poszczególne etapy projektu,

2. wykorzystywanie jej przez poszczególnych pracowników (szczególnie w relacjach pomiędzy przedsiębiorstwami) prowadzi do zacierania się granic pomiędzy organizacjami,

3. może doprowadzić do powstania organizacji wirtualnej.

Wirtualność to pojęcie odnoszące się do zjawiska, którego nie widać, w przeciwieństwie do jego skutków. W tym kontekście chodzi tu o komunikowanie się współpracujących ze sobą podmiotów. „Niewidzialność”

owa realizuje się w wykorzystywaniu techniki informatycznej do tego celu, a rezultatem jest oczywiście jest osiągnięcie zamierzenia przyświecającemu temu układowi.

Pojawia się jednak problem – jeżeli ową wirtualność odniesie się tylko i wyłącznie wobec procesu komunikowania się, to należy stwierdzić, iż każdy taki układ sieciowy jest organizacją wirtualną (obecnie każde przedsiębiorstwo wykorzystuje technologię informatyczną, w mniejszym lub większym stopniu do

przesyłania informacji). Wydaje się więc zasadne, aby stwierdzić, że o wirtualnym sposobie realizacji zadań można mówić wtedy, gdy oprócz komunikowania się również inne procesy są wykonywane przy pomocy technologii informacyjnej (przy czym nie należy ograniczać się jedynie do sieci komputerowych – telefonia komórkowa również może leżeć u podstaw właśnie takiego sposobu działania).

Wtedy organizacja wirtualna, oprócz tych atrybutów sieci, które zostały wymienione powyżej w tabeli, będzie cechować się również aprzestrzennością, która odnosi się do możliwości wykonywania zadań, bez względu na miejsce bytności [13, s.162].

3. Przykład funkcjonowania w sieci – programy partnerskie

Program partnerski to popularny sposób współpracy gospodarczej w Internecie (np. taką ofertę ma portal aukcyjny Allegro). Polega ona na tym, że właściciel strony internetowej (partner) przedstawia ofertę przedsiębiorstwa, z którym zawarł umowę lub też kieruje do zapoznania się z nią w celu przekonania potencjalnego nabywcy do zakupu.

Plusem z takiej formy współdziałania dla producenta/usługodawcy jest to, że ciężar dotarcia do klienta i zaprezentowania oferty leży po stronie właściciela strony internetowej. Wartością dla niego z takiego podziału roli jest to, że partner często zna potencjalnych nabywców (np. są to osoby, które odwiedzają jego dotychczasową stronę) i potrafi do nich dotrzeć. Dużą korzyścią dla niego jest również to, że wydatki związane z wynagrodzeniem partnera ponosi dopiero wtedy, gdy klient dokona za pośrednictwem tejże strony zakupu.

Pozytywnymi stronami współpracy dla partnera jest z kolei to, że nie musi on posiadać własnego produktu, aby prowadzić działalność, działalność często materiały promocyjne są dostarczane mu przez producenta/sprzedawcę oraz nie realizuje on procesu fizycznego dostarczenia towaru/ realizacji usługi [14, s.

441,442].

Współpraca pomiędzy tymi podmiotami może przybierać znacznie bardziej rozbudowane formy. Po pierwsze, partner może realizować swoje zadania w kooperacji z innymi właścicielami stron internetowych. Po drugie, pomiędzy producentem/sprzedawcą a partnerem może zaistnieć pośrednik – wtedy to on ze swojej bazy danych wybiera dla przedsiębiorcy podmioty dla realizacji programu.

W przypadku pierwszym partner, który zleca zadania innym właścicielom stron zadania staje się koordynatorem układu. W przypadku drugim integratorem staje się pośrednik.

Istnienie wyspecjalizowanego pośrednika pozwala przedsiębiorstwu uzyskać doradztwo w zakresie konstruowania programu partnerskiego, a partnerowi uzyskać wiedzę z zakresu metod promocji, czy też nowych technologii. Oba podmioty również mogą liczyć na pomoc przy rozliczaniu zawieranych transakcji, czy też tworzeniu systemu komunikacyjnego pomiędzy nimi.

Powyższe uwarunkowania uprawniają do stwierdzenia, że ta sieciowa forma współpracy rodzi następujące, typowe dla gospodarki opartej na wiedzy, konsekwencje dla funkcjonowania podmiotów [15, s. 190]:

 granice pomiędzy podmiotami zacierają się (patrz relacje między przedsiębiorstwem a partnerami oraz pomiędzy współpracującymi partnerami),

 podmioty uczestniczące w tym układzie są nastawione na realizację zadania, lecz mogą jednocześnie realizować wiele projektów (np.

partner może współpracować z kilkoma producentami- to rodzi oczywiście również konsekwencje dla punktu poprzedniego),

 dla istnienia tejże formy współpracy niezbędny jest szeroki proces komunikacji pomiędzy podmiotami,

 istnieje możliwość, czy też nawet konieczność łączenia kompetencji przy realizacji zadania (patrz np. rola pośrednika).

Literatura

[1] Wyżnikiewicz B.: The Knowledge Economy- How Far Can Poland Go?, [w:] „Creating Knowledge-based Economy. Infrastructure. Organizations.

Individuals”, pod red. W. Gasparskiego, J. Dąbrowskiego, Publishing House of Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management, Warszawa 2003

[2] Wielewska J., Sikorska D.: Społeczeństwo informacyjne a globalizacja, [w:] „Funkcjonowanie gospodarki polskiej w warunkach integracji i globalizacji”, pod red. D. Kopycińskiej, Wydawnictwo Naukowe Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005

[3] Fic M., Gospodarka oparta na wiedzy, [w:] „Teoretyczne aspekty gospodarowania”, pod red. D. Kopycińskiej, Wydawnictwo Naukowe Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005 [4] Kwiatkowski S., Przedsiębiorczość intelektualna, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2000

[5] Młokosiewicz M., Kapitał społeczny w gospodarce XXI wieku, [w:]

„Konkurencyjność rynku pracy i jego podmiotów”, pod red.

D. Kopycińskiej, Wydawnictwo Naukowe Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005

[6] Aggestam M., Rethinking knowledge management: managing communication, [w:] “Creating Knowledge-based Economy. Infrastructure.

Organizations. Individuals”, pod red. W. Gasparskiego, J. Dąbrowskiego, Publishing House of Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management, Warszawa 2003

[7] Małysa-Kaleta A., Strategia konsumenta XXI wiek, [w:] „Konsument-

Przedsiębiorstwo-Przestrzeń”, tom I, pod red. Z. Kędzior, J. Pyki, U. Zagóry-Jonszty, K. Znanieckiej, T. Żabińskiej, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Centrum Badań i Ekspertyz, Katowice 2004

[8] Kukliński A., Burzyński W., Development of knowledge-based economy in Europe: innovation systems in four trajoctories of a new research programme, [w:] “Creating Knowledge-based Economy. Infrastructure.

Organizations. Individuals”, pod red. W. Gasparskiego, J. Dąbrowskiego, Publishinghouse of Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management, Warsaw 2003

[9] Skubiak B., Rola i znaczenie innowacji w rozwoju gospodarczym, [w:]

„Funkcjonowanie gospodarki polskiej w warunkach integracji i globalizacji”, pod red. D. Kopycińskiej, Wydawnictwo Naukowe Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005

[10] Van Alystyne M., The state of Naetwork Organization: A Survey In three Frameworks, www2.fmg.uva.nl/sociosite/topice/organization

[11] Maj I., Wiedza w organziacjach sieciowych – opis formalny, [w:] “Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” nr 1078, pod red.

J. Witkowskiego, Wrocław 2005

[12] Perechuda K., Dragająca dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwach sieciowych, [w:] „Efektywność źródłem bogactwa narodów”, Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej, Miechowice, 19-21 stycznia 2004, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Lanego we Wrocławiu, Katedra Analizy i Diagnostyki Ekonomicznej, Wrocław 2004

[13] Komańda M., Sieciowe formy współpracy gospodarczej, [w:]

„Zarządzanie. Kierunki badań”, pod red. D. Kisperskiej-Moroń, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Centrum Badań i Ekspertyz,Katowice 2006

[14] Komańda M., Relacje pomiędzy uczestnikami programów partnerskich, [w:] „Nowoczesność przemysłu i usług”, pod red. J. Pyki, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Oddział w Katowicach, Katowice 2005 za Spytek W., Programy partnerskie- co to jest i jak działa, www.programypartnerskie.info

[15] Komańda M., Kontekst społeczny procesu rozpowszechniania wiedzy w strukturze sieciowej, [w:] „Nowoczesne zarządzanie. Koncepcje i instrumenty”, pod. red. M. Trockiego, S. Gregorczyka, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2006

The Business Development in the Knowledge-based Economy

The knowledge-based economy is built on the social and technological changes. These two factors are the crucial issues of the network organizations and bring large consequences for running the business.