Jan A. Piszczek
Prawa autorskie uniwersytetu na
przykładzie Uniwersytetu
Warmińsko-Mazurskiego
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 13-25
2014
J a n A. P isz c z e k
K a te d r a P r a w a C y w iln eg o
W y d ział P r a w a i A d m in is tra c ji U W M
Prawa autorskie uniwersytetu na przykładzie
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego
O d ty s ię c y la t, n a d łu g o p rz e d p o ja w ie n ie m się w p r a w ie p ie rw s z y c h ro z w ią z a ń d o ty c z ą c y c h w ła s n o ś c i in te le k tu a ln e j w je j w sp ó łc z e sn y m u ję c iu , tw ó r c z a d z ia ła ln o ś ć i n t e l e k t u a l n a c z ło w ie k a k o n c e n t r o w a ł a s ię p r z e d e w s z y s tk im w m ie js c a c h , w k tó r y c h z a jm o w a n o się n a u c z a n ie m i b a d a n ia m i n a u k o w y m i. Z b ie g ie m c z a s u w y ró ż n ia ją c e się o ś ro d k i o k rzep ły , fo rm a liz u ją c sw o ją p o d m io to w o ść i p r z y jm u ją c ró ż n e r o z w ią z a n ia in s ty tu c jo n a ln e , w śró d k tó ry c h czo ło w ą pozycję u z y s k a ły u n iw e rs y te ty . N ie tr z e b a s ię g a ć do s p e c ja li s ty c z n y c h o p ra c o w a ń , b y w o p a rc iu o n ie dow odzić, że od c h w ili ic h p o w s ta n ia te sz k o ły w y ższe s ta ły się, i s ą n a d a l, in s ty tu c ja m i o szczeg ó ln ej re n o m ie ze w z g lę d u n a sw o ją a k ty w n o ś ć e d u k a c y jn ą i b a d a w c z ą . Tej n ie b u d z ą c e j w ą tp liw o ś c i o k o licz n o śc i to w a rz y s z y in n a , n ie m n ie j i s to tn a , a m ia n o w ic ie to, że u n iw e r s y te ty s ta n o w ią b o g a te źró d ło p ro d u k tó w i n t e l e k t u o b ję ty c h r e g u la c ja m i p r a w a a u to r s k ie g o i p r a w p o k re w n y c h , p r a w a w ła s n o ś c i p rz e m y sło w e j o ra z m e to d / sp o so b ó w k o n k u r o w a n ia p rz e d e w s z y s tk im n a r y n k u u s łu g e d u k a c y jn y c h w g r a n ic a c h u czciw ej k o n k u r e n c ji1. Ze w z g lę d u n a to , że u z y s k i w a n e n a u c z e ln ia c h d o b ra n ie m a te r ia ln e w w ię k sz o śc i p rz y p a d k ó w p o s ia d a ją w y m ie r n ą w a rto ś ć e k o n o m ic z n ą , ro d z i się p y ta n ie , j a k się z n ie j k o r z y s ta i k to j e s t le g ity m o w a n y do s k u te c z n e g o d o k o n y w a n ia c z y n n o śc i p ra w n y c h z w ią z a n y c h z ic h e k s p lo a ta c ją , z w ła sz c z a g o sp o d a rc z ą . T a k p o s ta w io n e p y t a n ia k ie r u ją do m a te r ii ju r y d y c z n ie n ie z w y k le o b s z e rn e j i ró ż n o ro d n e j, d o ty k a ją c z a ró w n o p r a w a cy w iln eg o p o w sz e c h n e g o 2, j a k i p r a w a a u to rs k ie g o
1 Wspominam o konkurencji z tego względu, że jej obecność w granicach własności inte lektualnej jest wprawdzie dostrzegana w piśmiennictwie, jednak zagadnienia z nią związane nie są analizowane, moim zdaniem, z należytą uwagą.
2 Mam na uwadze przede wszystkim regulacje zawarte w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.), dotykające wprost twórczości naukowej, artystycznej, wynalazczej i racjonalizatorskiej w przepisach art. 23 i 24 k.c., a ponadto pełniące funkcję lex generalis w relacji do ustaw szczegółowych (prawo autorskie, prawo własności przemysłowej, ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji).
i p r a w p o k re w n y c h 3, p r a w a w ła s n o ś c i p rz e m y s ło w e j4 i p rz e p is ó w o z w a lc z a n i u n ie u c z c iw ej k o n k u r e n c ji5. R a m y n in ie js z e j w y p o w ie d zi, o k re ś lo n e je j t e m a te m , o b e jm u ją je d n a k ty lk o w y b ra n y , n ie w ie lk i f r a g m e n t p r a w a w ła sn o śc i i n te le k tu a ln e j, k tó r y - z w ła s z c z a w p r a k ty c e - b u d z i w ą tp liw o ś c i p ro w a d z ą c e c z ę sto do n ie z ro z u m ia ły c h i w a d liw ie u z a s a d n ia n y c h o rz e c z e ń 6.
J a k w ia d o m o , p ra w o a u to r s k ie , s ta n o w ią c e je d e n z k o n a ró w p r a w a w ła s n o śc i in te le k tu a ln e j, o p ie ra się n a k o n s tr u k c ji b e z w z g lę d n y c h p r a w p odm io- to w y c h 7, c h ro n ią c e j in te r e s y tw ó rc y z w ią z a n e z tw o rz e n ie m u tw o ró w i k o rz y s ta n ie m z n ic h . Z g o d n ie z p rz e p is e m a r t. 8 u s t. 1 pr. a u t.
p r a w o a u to r sk ie
p r z y słu g u je tw órcy, o ile u s ta w a n ie s ta n o w i in a c z e j
. P o w s ta je ono z c h w ilą u s t a l e n i a u tw o r u , c h o c ia ż b y m ia ł o n p o s ta ć n ie u k o ń c z o n ą . F a k t u s t a l e n i a p o w o d u je is tn ie n ie od te j c h w ili o c h ro n y p rz y s łu g u ją c e j tw ó rc y n ie z a le ż n ie od s p e łn ie n ia ja k ic h k o lw ie k fo rm a ln o ś c i ( a r t. 1 u s t. 3 i 4 pr. a u t.). O z n a c z a te ż , co do z a sa d y , żep ie r w o tn ie u p r a w n io n y m (p ie r w o tn y m
„ w ła ś c ic ie le m ” p r a w a u to r sk ic h ) j e s t
e x l e g ea u to r
u tw o r u 8. J e ż e li, w y ją tk o w o , u s t a w a n ie w s k a ż e in n e g o p o d m io tu ja k o p ie r w o tn ie u p ra w n io - n e g o 9, to w s z y s tk ie p o z o s ta łe s ą n a s tę p c a m i p r a w n y m i a u t o r a (lu b p o d m io tó w w s k a z a n y c h w p rz y p is ie 8) je ż e li ro z p o rz ą d z i o n (one) s k u te c z n ie p r z y s łu g u ją c y m i m u (im ) u p r a w n ie n ia m i.3 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r., nr 90, poz. 631 z późn. zm.) - dalej jako pr. aut.
4 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r., nr 119, poz. 1117).
5 Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r., nr 153, poz. 1503 z późn. zm.).
6 Ocenę tę opieram na własnych doświadczeniach związanych z postępowaniami przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych, których przedmiotem są odwołania od decyzji ZUS rozstrzygających o obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia (zdrowotne, wypadkowe itd.) od honorariów z umów o stworzenie utworu i przeniesienie praw autorskich majątkowych do niego zawieranych przez szkoły wyższe z osobami pozostającymi z uczelnią w stosunku pracy.
7 Niekwestionowany związek „własności intelektualnej” z prawem „własności rzeczy” wy raża się w podobieństwie monopolu właściciela rzeczy (do korzystania z rzeczy z wyłączeniem innych osób) do monopolu autora utworu czy twórcy przedmiotu własności przemysłowej. Por. M. Czajkowska-Dąbrowska, Własność czy własności (intelektualne)?, [w:] Współczesne problemy
prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marii Poźniak-Niedzielskiej,
pod red. A. Kidyby i R. Skubisza, Kraków 2007, s. 48 i nast.
8 Por. J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008, s. 59.
9 Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje, że ex lege prawa autorskie majątkowe przysługują producentowi lub wydawcy utworu zbiorowego z ograniczeniem doty czącym poszczególnych części takich utworów mających samodzielne znaczenie (w tym przypad ku prawa majątkowe przysługują twórcom tych części - art. 11 pr. aut.), pracodawcy - prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywa nia obowiązków ze stosunku pracy, o ile umowa nie stanowi inaczej (art. 74 ust. 3 pr. aut.). Z pewnymi zastrzeżeniami, np. co do tego, że nie każdy utwór naukowy spełnia przesłanki przedmiotu prawa autorskiego bądź nie podlega ochronie prawnoautorskiej (np. opracowanie metody), instytucja naukowa jest pierwotnie uprawniona w zakresie pierwszego opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy (art. 14 ust. 1 pr. aut).
O d n o sz ą c te u w a g i do u n iw e r s y te tu , n a le ż y p rz y ją ć , że m o że o n być, co do z a sa d y , p o d m io te m p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y c h ja k o ic h n a b y w c a , a w ięc n a s tę p c a p r a w n y p ie rw o tn ie u p ra w n io n e g o tw ó rc y lu b in n e g o p o d m io tu , n a rz e c z k tó re g o a u to r ro z p o rz ą d z ił sw o im (sw o im i) p r a w e m a u to r s k im m a ją tk o w y m ( p r a w a m i m a ją tk o w y m i). In a c z e j m ó w ią c , u n iw e r s y te t ja k o p o d m io t p r a w a cy w iln eg o m o że w d ro d z e u m o w y ro z p o rz ą d z a ją c e j, n p . s p r z e daży, n a b y ć p r a w a a u to r s k ie m a ją tk o w e od in n e g o p o d m io tu , k tó r y n im i d y sp o n u je . P r a k t y k a w s k a z u je , że z re g u ły u n iw e r s y te ty n ie z a w ie r a ją u m ó w 0 p rz e n ie s ie n ie ty c h p r a w z p o d m io ta m i z e w n ę tr z n y m i, choć w p r z y p a d k u p ro w a d z e n ia d z ia ła ln o ś c i w y d a w n ic z e j, n a w e t o k o liczn o ścio w ej10, j e s t to k o n ie c z n e i w ó w czas p o w in n o m ie ć m iejsce. O d m ie n n ie j e s t , g d y ch o d zi o oso b y z w ią z a n e z u n iw e r s y te te m s to s u n k ie m p ra c y n ie z a le ż n ie od je g o p o d s ta w y (u m o w y o p ra c ę , p o w o ła n ia czy m ia n o w a n ia ). W ty m p r z y p a d k u w s k a z u je się ja k o p o d s ta w ę n a b y c ia 11 (m .in . p rz e z u n iw e r s y te t) p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y c h do u tw o r u stw o rz o n e g o p rz e z p ra c o w n ik a , w ty m n a u k o w o -d y d a k ty c z n e g o sz k o ły w y ższej. Z g o d n ie z a r t. 12 u s t. 1 pr. a u t., je ż e li u s ta w a lu b u m o w a o p ra c ę n ie s ta n o w ią in a c z e j, p ra c o d a w c a , k tó re g o p ra c o w n ik s tw o rz y ł u tw ó r w w y n ik u w y k o n y w a n ia o b o w iązk ó w ze s to s u n k u p racy , n a b y w a z c h w ilą p rz y ję c ia u tw o r u a u to r s k ie p r a w a m a ją tk o w e w g r a n ic a c h w y n ik a ją c y c h z c e lu u m o w y o p ra c ę 1 zg o d n eg o z a m ia r u s tro n .
C y to w a n a r e g u la c ja b u d z i d u ż e z a in te r e s o w a n ie d o k try n y . W o p a rc iu 0 n i ą w y k sz ta łc iło się p o jęcie u tw o ró w p ra c o w n ic z y c h , a w ięc ty c h , k tó re z o s ta ły s tw o rz o n e w w y n ik u w y k o n y w a n ia o b o w iązk ó w ze s to s u n k u p r a c y 12.
10 Np. publikacje tzw. materiałów pokonferencyjnych, na które składają się referaty, komuni katy, głosy w dyskusji itp., pochodzące od twórców reprezentujących rożne polskie i zagraniczne ośrodki naukowe, a więc osób niezwiązanych z wydawcą stosunkiem pracy. Zwykle organizatorzy konferencji/ sympozjum/ seminarium informują uczestników o tym, że przewidują opublikowanie wygłoszonych wystąpień bądź wręcz wskazują na możliwość decydowania uczestnika, czy chce wygłosić, czy też przeznaczyć wyłącznie do publikacji materiał przygotowany w związku z konferencją.
11 Wbrew wyrażanym niekiedy poglądom (por. np. uchwałę SN z dnia 14 lutego 2012 r., sygn. III UZP 4/11, OSNP 2012, nr 15-16, poz. 198) nabycie przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika w ramach obowiązków wynikających z umowy o pracę jest, co do zasady, nabyciem pochodnym. Nabycie pierwotne (ex lege) ma miejsce w sytuacji określonej hipotezą przepisu art. 14 ust. 1 pr. aut. i to tylko wtedy, gdy utwór naukowy spełnia przesłanki utworu wskazane w przepisie art. 1 ust. 1 pr. aut., a równocześnie jedynie co do pierwszeństwa opublikowania i na czas wskazany w ustawie. Por. R. Markiewicz,
Ochrona prac naukowych, ZN UJ PWiOWI, z. 55, Warszawa - Kraków 1990, s. 19; A. Szewc, Dzieła naukowe i ich status w prawie autorskim, „Państwo i Prawo” 1997, nr 10, s. 25;
M. Poźniak-Niedzielska, G. Tylec, Działalność naukowo-dydaktyczna na wyższej uczelni w świe
tle prawa autorskiego, „Państwo i Prawo” 2009, nr 5, s. 35-38.
12 Zob. m.in. L. Jaworski, Prawo do utworu w świetle art. 12 ustawy o prawie autorskim
1 prawach pokrewnych, Warszawa 2003; P. Stec, Uczelnia jako podmiot praw na dobrach niema terialnych, „Państwo i Prawo” 2008, nr 1, s. 50-52; M. Poźniak-Niedzielska, G. Tylec, op. cit.,
s. 33 i nast.; T. Targosz, Prawa pracodawcy do utworów pracowniczych - art. 12 pr. aut. jako
reguła przyporządkowania praw autorskich w stosunku pracy, [w:] Spory o własność intelektual ną, Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczo wi, Warszawa 2013, s. 1277-1311.
O czy w iście z a lic z e n ie u tw o r u do w y ró ż n io n e j t u k a te g o r ii w y m a g a w p ie r w szej k o le jn o śc i u s ta le n ia , czy s to s u n e k p ra c y n a k ł a d a n a p ra c o w n ik a o b o w ią z e k tw o r z e n ia u tw o ró w o ra z teg o , ja k i e b y ły b y k o n s e k w e n c je , g d y b y go n ie w y k o n y w a ł. In a c z e j m ó w iąc, k o n ie c z n a j e s t a n a liz a s to s u n k u p ra c y łączą ce g o n a u c z y c ie la a k a d e m ic k ie g o ze s z k o łą w y ż s z ą ( u n iw e r s y te te m ) , a b y m óc s tw ie rd z ić , że m a o n (lu b n ie m a ) o b o w ią z e k tw o r z e n ia u tw o ró w 13. W „obie g o w ej”14 o ce n ie u w a ż a się, że sk o ro p r a c o w n ik n a u k o w o -d y d a k ty c z n y u n i w e r s y te tu m a o b o w ią z e k w y g ła s z a n ia w y k ład ó w , p ro w a d z e n ia ćw iczeń , s e m i n a rió w , la b o ra to rió w itp ., to p o w s ta łe w tr a k c ie ic h w y k o n y w a n ia u tw o ry d y d a k ty c z n e m a ją c h a r a k t e r p ra c o w n ic z y , a w ięc n a p o d s ta w ie p r z e p is u a r t.1 2 pr. a u t. p r a w a a u to r s k ie m a ją tk o w e do n ic h n a b y w a u c z e ln ia p ła c ą c , w r a m a c h w y n a g ro d z e n ia z a p ra c ę , ta k ż e w y n a g ro d z e n ie z a n a b y te p ra w a . T a k ie u p ro s z c z e n ie j e s t , m o im z d a n ie m , n ie d o p u s z c z a ln e p rz e d e w s z y s tk im ze w z g lę d u n a z b y t d o w o ln e, „ży czen io w e” i o p ie r a n e n a d o m n ie m a n iu o k r e ś la n ie o b o w iązk ó w p ra c o w n ik ó w n a u k o w o -d y d a k ty c z n y c h , n a u k o w y c h i d y d a k ty c z n y c h p rz e z tw ie rd z e n ie , że c ią ż y n a n ic h m .in . ró w n ie ż o b o w ią z e k tw o r z e n ia u tw o ró w . I s tn ie n ie z a ś te g o o b o w ią z k u u z a s a d n ia z a s to s o w a n ie w r e la c ja c h u n i w e r s y t e t - w s k a z a n i p ra c o w n ic y ( n a u k o w o - d y d a k ty c z n i, n a u k o w i i d y d a k ty c z n i) p r z e p is u a r t. 12 pr. a u t. P rz e d e w s z y s tk im w sp o m n i a n a o c e n a n ie z a w ie r a u s ta le n ia , ja k i j e s t z a k r e s n a b y w a n y c h p ra w , a w ięc czy ch o d z i o w s z y s tk ie z b y w a ln e p r a w a m a ją tk o w e i ca ło ść z n a n y c h (z c h w ili p o w s ta n ia s to s u n k u p ra c y czy z c h w ili p rz y ję c ia u tw o ru ) p ó l e k s p lo a ta c ji u tw o r u . M o im z d a n ie m , b r a k ta k ie g o u s t a l e n i a s ta n o w i u c h y b ie n ie p rz e p is o w i a r t. 12 u s t. 1 pr. a u t., k tó r y w s k a z u je p rz e c ie ż , że p ra c o d a w c a n a b y w a p r a w a m a ją tk o w e w g r a n ic a c h „ w y n ik a ją c y c h z c e lu u m o w y i z g o d n eg o z a m ia r u s tr o n ”15.
W ydaje się, że p o d sta w o w y m celem s to s u n k u p ra c y łączącego u n iw e rs y te t z p ra c o w n ik ie m n au k o w o -d y d a k ty c z n y m , a w ięc ta k im , k tó ry m a obow iązek p ro w a d z e n ia w ykładów , ćw iczeń i sem in arió w , j e s t k s z ta łc e n ie s tu d e n tó w o raz w ła s n y rozw ój naukow y. U c z e ln ia bo w iem p ro w a d z i głów nie d z ia ła ln o ść w z a k re sie św iad czeń ed u k acyjnych, a te n ie w y m a g a ją b ezpośrednio tw o rz e n ia u tw o rów i to ta k ic h , k tó re s p e łn ia ją p rz e sła n k i w sk a z a n e w p rzep isie a rt. 1 pr. a u t .16
13 Chodzi tu o utwory w rozumieniu przepisów art. 1 pr. aut.
14 Tak np. ZUS O/Olsztyn w uzasadnieniach setek decyzji podjętych w kwietniu, maju i czerwcu 2013 r. w sprawie podlegania „oskładkowaniu” wynagrodzenia z tytułu umów o wyko nanie utworu i przeniesienie na UWM praw autorskich majątkowych, zawieranych przez UWM ze swoimi pracownikami.
15 Szeroko na ten temat T. Targosz, op. cit., s. 1298-1304, który opowiada się za uzna niem, że pracodawca nabywa prawa autorskie majątkowe także na nieznanych w chwili przyjęcia utworu polach eksploatacji, albowiem przepis ar. 12 pr. aut. wyłącza zastosowanie do nabycia tych praw przepisów art. 41 i nast. pr. aut.
16 Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 12 pr. aut. obejmuje swoją dyspozycją utwory pracownicze spełniające przesłanki utworu jako przedmiotu prawa autorskiego, a więc te, które wskazuje przepis art. 1 pr. aut.
N a m a r g in e s ie m o ż n a z a u w a ż y ć , że n a u c z y c ie l a k a d e m ic k i, w y k o n u ją c sw oje o b o w ią z k i, c z ę sto k o r z y s ta ze sw o ich u tw o ró w stw o rz o n y c h w c z a sie , w k tó ry m n ie b y ł z w ią z a n y z u c z e ln ią s to s u n k ie m p ra c y (n p . b ę d ą c tw ó rc ą n ie z a le ż n y m lu b p r a c u ją c w in n e j sz k o le w y ższej) alb o n a w e t w c z a sie , g d y j e s t p ra c o w n ik ie m u c z e ln i, a tw o rz o n y u tw ó r n ie m a ż a d n e g o o d n ie s ie n ia do p ro w a d z o n y c h p rz e z n ie g o z a ję ć d y d a k ty c z n y c h 17. R ó w n ież rozw ój n a u k o w y n ie j e s t b e z w a ru n k o w o u z a le ż n io n y od tw o r z e n ia u tw o ró w , a w n ie k tó r y c h d y s c y p lin a c h w ręcz m o ż n a w s k a z a ć n a b r a k , n a w e t te o re ty c z n e j, p o trz e b y i m o żliw o ści tw o r z e n ia u tw o ró w , n p . w n a u k a c h te c h n ic z n y c h i e k s p e r y m e n ta ln y c h , w m a te m a ty c e i ró ż n e g o ro d z a ju m e to d y k a c h 18. P ro w a d z i to do w n io sk u , że w s k a z y w a n y często ja k o p o d s ta w a p r a w n a o b o w ią z k u d z ia ła ln o śc i tw ó rczej p ro w a d z ą c ej do p o w s ta w a n ia u tw o ró w p rz e p is a r t. 111 u s t. 1 p k t 2 p r a w a o sz k o ln ic tw ie w y ż sz y m 19 j e s t „ a d re s e m ” ch y b io n y m . P rz e p is te n s ta n o w i, że p ra c o w n ic y n a u k o w o -d y d a k ty c z n i s ą o b o w ią z a n i p ro w a d z ić b a d a n ia n a u k o w e i p ra c e rozw ojow e, ro zw ijać tw ó rczo ść n a u k o w ą albo a rty s ty c z n ą . O d n o si się w ięc do w s z y s tk ic h n a u c z y c ie li a k a d e m ic k ic h , a n ie do o k re ś lo n e j ic h
17 Tworząc niniejsze opracowanie, mam świadomość, że nie będę z niego korzystał, wyko nując swoje obowiązki dydaktyczne w UWM, albowiem jego meritum znajduje się poza zatwier dzonym planem dydaktycznym zawierającym zakres materii, którą mam „wyłożyć studentom, doktorantom czy uczestnikom studiów podyplomowych”. Co do utworów stworzonych w czasie i okolicznościach nie związanych ze stosunkiem pracy rodzi się pytanie: komu przysługują prawa autorskie majątkowe, jeżeli stworzone zostały w czasie wykonywania obowiązków ze stosunku pracy na innej uczelni (autorowi czy uczelni)? W zależności od rezultatów wykładni przepisu art. 12 pr. aut. odpowiedzi mogą się przecież różnić w sposób istotny.
18 Zob. przepis art. 1 ust. 21 pr. aut. wyłączający spod ochrony odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
19 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365) - dalej jako p.s.w. Na tle poprzednio obowiązującej ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 65, poz. 385) obowiązek tworzenia utworów wywodzono z przepisu art. 99 ust. 1, zgodnie z którym pracownicy naukowo-dydaktyczni obowiązani byli do prowadzenia badań naukowych i rozwijania twórczości naukowej. Typowym przykładem sposobu ujmowania tej kwestii jest fragment uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z 12 czerwca 2013 r. w sprawie IV U 877/13, której przedmiotem było odwołanie od decyzji ZUS O/Olsztyn ustalają cej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne i Fundusz Pracy. Sąd, powołując się na przepis art. 99 u.s.w. wywodził, że „regulacja ta nie pozostawia, w ocenie Sądu, wątpliwości, że w ramach łączącego strony stosunku pracy na pracowników naukowo-dydaktycznych nałożonych jest szereg obowiązków, m.in. jest to obowiązek kształcenia studentów i innych uczestników studiów i kursów, czego wyrazem jest m.in. prowadzenie wykładów czy też obowiązek rozwijania twórczości naukowej, wyrażającej się m.in. w publika cjach p rac naukow ych [podkreślenie - J.A.P.], tworzeniu skryptów, artykułów czy recenzji [...]”. Wobec tego „przychód z wykonywania tych czynności należy traktować jako podlegający oskładkowaniu na podstawie art. 18 ust. 3 w zw. z art. 6 pkt 1 i art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych”. Sąd nie dostrzega, że do prac naukowych stosuje się wyłącznie przepis art. 14 pr. aut., i to tylko tych, które są utworami w świetle art. 1 pr. aut. i że uczelnia nabywa ex lege wyłącznie prawo do pierwszej publikacji takiego utworu, którego wykonanie zależy zawsze od zgody jego autora. Innych praw autorskich uczelnia nie uzyskuje, toteż chcąc je nabyć, musi z autorem zawrzeć dodatkową umowę (poza stosunkiem pracy). Honorarium płacone autorowi za przeniesienie tych innych autorskich praw majątkowych (poza prawem pierwszej publikacji) nie jest więc dodatkowym wynagrodzeniem za pracę.
g ru p y . B r a k z a ś z ró ż n ic o w a n ia , n p . w e d łu g s p e c ja ln o ś c i i r e p re z e n to w a n e j d y sc y p lin y n a u k o w e j, tw o rz y t r u d n y a lb o w ręcz n ie m o ż liw y do p rz e z w y c ię ż e n i a d y s o n a n s p o m ię d z y g r u p ą p ra c o w n ik ó w tw o rz ą c y c h u tw o ry i ty c h , k tó rz y w y k o n u ją c o b o w ią z k i ze s to s u n k u p racy , z p rz y c z y n o b ie k ty w n y c h stw o rz y ć ic h n ie m o g ą . J e d n i i d r u d z y o tr z y m u ją b o w ie m je d n a k o w e w y n a g ro d z e n ia , a o k o liczn o ść t a p o z w a la n a tw ie rd z e n ie , że n ie j e s t ono w ja k ik o lw ie k sposób z w ią z a n e z o b o w ią z k ie m tw o r z e n ia u tw o ró w a n i z n a b y w a n ie m p rz e z u c z e l n ie p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y c h . G d y b y n a w e t p rz y ją ć , że z w y k o n y w a n ia o b o w ią z k u „ ro z w ija n ia tw ó rc z o śc i n a u k o w e j” m o ż n a d o m n ie m y w a ć p o w in n o ść tw o r z e n ia u tw o ró w , to u s ta w a p r z e s ą d z a , że b ę d ą o n e k w a lifik o w a n e ja k o „ n a u k o w e ”, czego k o n s e k w e n c ją j e s t k o n ie c z n o ść s to s o w a n ia do n ic h p r z e p is u a r t. 14 pr. a u t. d e ro g u ją c e g o ja k o lex s p e c ia lis p r z e p is a r t. 12 pr. a u t . 20 N ie m o ż n a te ż ig n o ro w a ć , a d o ty cz y to k a ż d e g o n a u c z y c ie la a k a d e m ic kieg o , in fo rm a c ji z a w a r ty c h w a k c ie m ia n o w a n ia o ra z u m o w ie o p ra c ę . Z god n ie z p r z e p is e m a r t. 119 u s t. 1 p.s.w . o k r e ś la ją o n e s tr o n y um ow y, ro d z a j um ow y, d a tę je j z a w a r c ia o ra z w a r u n k i p r a c y i płacy, w szczeg ó ln o ści: ro d z a j p ra c y , m ie jsc e w y k o n y w a n ia p ra c y , in fo rm a c ję , czy u c z e ln ia j e s t p o d s ta w o w y m m ie js c e m p ra c y w r o z u m ie n iu u sta w y , w y n a g ro d z e n ie z a p ra c ę o d p o w ia d a ją c ą ro d z a jo w i p racy , ze w s k a z a n ie m s k ła d n ik ó w w y n a g ro d z e n ia , w y m i a r c z a s u p ra c y o ra z t e r m i n je j ro z p o częcia. S zc z e g ó ln ie p r z y d a tn e d la z d ia g n o z o w a n ia i u s t a l e n i a o b o w ią zk ó w c ią ż ą c y c h n a p r a c o w n ik u - p o za ty m i, k tó r e w y n ik a ją z p .s.w .21 - m oże b yć u s ta le n ie s k ła d n ik ó w w y n a g ro d z e n ia . P o p rz e d n io o b o w ią z u ją c a u s t a w a 22 w s k a z y w a ła je w p ro s t w p rz e p is ie a r t. 105 u s t. 1 -3 . S k ła d a ło się ono z w y n a g ro d z e n ia z a s a d n ic z e g o z a p ro w a d z e n ie b a d a ń n a u k o w y c h , p ra c ę d y d a k ty c z n ą i o r g a n iz a c y jn ą o ra z d o d a tk i za s ta ż p ra c y i z w ią z a n y ze s p r a w o w a n ą fu n k c ją . W p o w ią z a n iu z r e g u la c ja m i d o ty c z ą c y m i o k re so w e j oceny, k tó re j p o d le g a li w szy scy p ra c o w n ic y co c z te ry l a t a (o b e jm o w a ła o n a o b o w ią z k i w s k a z a n e w p rz e p is ie a r t. 99 u.s.w ., a je j k r y t e r i a w s k a z y w a ł s t a t u t u c z e ln i - a r t. 104 u.s.w .), m o ż liw e by ło u s ta le n ie tr e ś c i s to s u n k u p ra cy , a w ięc ta k ż e o b o w ią z k i p ra c o w n ik a n a u k o w o -d y d a k ty c z n e g o i in n y c h . Ł a tw o z a u w a ż y ć , że o b o w ią z k i te o b e jm o w a ły p ro w a d z e n ie
20 Zgodnie z utrwalonym w piśmiennictwie poglądem, przepis art. 14 pr. aut. stanowi lex
specialis w stosunku do art. 12 i wyłącza jego stosowanie w odniesieniu do sytuacji objętych
swoją hipotezą. Tak J. Barta, R. Markiewicz, [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne Komen
tarz, Warszawa 2011, s. 156. Podobnie D. Kasprzycki, J. Ożegalska-Trybalska, Prawne aspekty zarządzania własnością intelektualną na uczelniach. Zagadnienia wybrane, [w:] Spory o wła sność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, Warszawa 2013, s. 410, którzy wywodzą: „W praktyce, ustawowy reżim nabycia
praw autorskich do utworów pracowniczych stanowi podstawę uprawnień uczelni tylko do pew nych kategorii utworów tworzonych przez jej pracowników. Prawo autorskie wprowadza bowiem szczególne zasady w zakresie nabycia praw do pracowniczych utworów naukowych (art. 14 pr. aut.), z których wynika, że jednostka naukowa nabywa jedynie prawo do pierwszej publikacji utworu naukowego, stworzonego w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych”.
21 Zgodnie z przepisem art. 111 p.s.w.
b a d a ń n a u k o w y c h i p ra c ę d y d a k ty c z n ą . N ie u p r a w n io n e b y ło b y je d n a k d o m n ie m y w a n ie z ic h is tn ie n ia ta k ż e c ią ż e n ia n a ty c h p r a c o w n ik a c h o b o w ią z k u tw o r z e n ia u tw o ró w . W n io s e k t e n w s p ie r a ła tr e ś ć p r z e p is u a r t. 111 u.s.w ., z g o d n ie z k tó r y m n a u c z y c ie lo m a k a d e m ic k im p r z y s łu g iw a ły u p r a w n ie n ia tw ó rc ó w w z a k r e s ie o c h ro n y p r a w a u to r s k ic h i p r a w p o k re w n y c h o ra z pom oc u c z e ln i w r a z ie ic h n a r u s z e n ia . T e rm in „ p ra w a a u to r s k ie ” o b e jm u je sw o im z a k r e s e m z a ró w n o a u to r s k ie p r a w a o so b iste , j a k i m a ją tk o w e , n a to m ia s t w s k a z a n ie n a pom oc u c z e ln i w r a z ie ic h n a r u s z e n ia o z n a c z a , że n ie p r z y s łu g iw a ły je j s a m o d z ie ln e u p r a w n ie n ia w z a k r e s ie p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y ch . G d y b y m ia ło b y ć in a c z e j, u c h w a la ją c u s ta w ę o p ra w ie a u to r s k im i p ra w a c h p o k re w n y c h w 1994 r. u s ta w o d a w c a m u s ia łb y tę k w e s tię u w z g lę d n ić w tr e ś c i p rz e p is u a r t. 12 pr. a u t., w z b o g acając j ą o p o s ta n o w ie n ie w sk a z u ją c e , że m im o n a b y c ia p rz e z p ra c o d a w c ę (u czeln ię) p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y c h do u tw o r u stw o rzo n eg o w z w ią z k u z p ro w a d z e n ie m b a d a ń n a u k o w y c h , ro z w i ja n ie m tw ó rc z o śc i i p ro c e s e m d y d a k ty c z n y m , n a u c z y c ie lo w i a k a d e m ic k ie m u
p r z y s łu g u ją p r a w a tw ó rc y w z a k r e s ie d o c h o d z e n ia ic h o c h ro n y w p r z y p a d k u ic h n a r u s z e n ia . In n y m e w e n tu a ln y m ro z w ią z a n ie m b y ło b y z a w a rc ie w p rz e p i s a c h p rzejścio w y ch i koń co w y ch u s ta w y o p ra w ie a u to r s k im i p r a w a c h p o k re w n y c h (w ro z d z ia le 15) z 1994 r. p r z e p is u o u tr a c e n iu m ocy a r t. 111 u.s.w . J a k w iad o m o , żad n e g o z ty c h ro z w ią z a ń n ie z a sto so w a n o w u s ta w ie o p ra w ie a u to r s k im i p r a w a c h p o k re w n y c h .
W o p ra c o w a n ia c h d o ty c z ą c y c h „ u tw o ró w p ra c o w n ic z y c h ” n a u c z y c ie li a k a d e m ic k ic h b r a k u je o d n ie s ie n ia do o b o w ią z k u r o z w ija n ia tw ó rc z o śc i a r ty s ty c z n ej. Z g o d n ie z lo g ik ą w yw o d ó w o o b o w ią z k u r o z w ija n ia tw ó rc z o śc i n a u k o w e j i u z a s a d n i a n i a n im p ra c o w n ic z eg o o b o w ią z k u tw o r z e n ia u tw o ró w z a s a d n e b y ło b y tw ie rd z e n ie , że n a u c z y c ie le a k a d e m ic c y - a r ty ś c i m a ją o b o w ią z e k tw o rz y ć u tw o r y (w sw ojej d z ie d z in ie a rty s ty c z n e j), a k o n s e k w e n c ją te g o b y ło b y n a b y w a n ie p rz e z u c z e ln ię p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y c h do d z ie ł p la s ty c z n y c h , m u z y c z n y c h itd ., a co z a ty m id z ie - ta k ż e ic h n o ś n ik ó w fizy czn y ch . G d y b y u z n a ć ta k ie ro z u m o w a n ie z a p o p ra w n e , p ro w a d z iło b y ono do a b s u r d a ln y c h n a s tę p s tw . U c z e ln ia m o g ła b y n a b y w a ć z a n ie w ie lk ie k w o ty w y n a g ro d z e n ia w y p ła c a n e g o p ra c o w n ik o w i n a u k o w o -d y d a k ty c z n e m u , b ę d ą c e m u n p . w y b itn y m k o m p o z y to re m , m a la r z e m itd ., tw o rz o n e p r z e z n ie g o u tw o ry , a n a s tę p n ie w p ro w a d z a ć j e do o b r o tu i u z y s k iw a ć k o rz y śc i e k o n o m ic z n e w ie lo k r o tn ie p r z e w y ż s z a ją c e p o n ie s io n y k o s z t w y n a g ro d z e n ia . A b s u r d u teg o m o ż n a u n ik n ą ć u z n a ją c , że u tw o ry a r ty s ty c z n e m a ją r ó w n o w a ż n ą is to tę p r a w n ą z u tw o r a m i n a u k o w y m i i z n a jd u je do n ic h z a s to s o w a n ie p rz e p is a r t. 14 pr. a u t. N ie u le g a w s z a k w ą tp liw o śc i, że p r o b le m a ty k a a u to r s k o - p r a w n a tw ó rc zo ści a rty s ty c z n e j n a u c z y c ie li a k a d e m ic k ic h w y m a g a p o g łę b io n e j a n a l i zy n a tle o b o w ią z u ją c eg o p r a w a 23, z w ła s z c z a że od w e jś c ia w życie u s ta w y
23 Na tle poprzednio obowiązującej ustawy zob. J. Barta, Artystyczna twórczość pracowni
o p r a w ie a u to r s k im i p r a w a c h p o k re w n y c h , tj. od d n ia 23 m a ja 19 9 4 r.24, w je j s k ła d w e sz ły z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z a rty s ty c z n y m w y k o n a n ia m i czy te ż n a d a n ia m i ra d io w y m i i te le w iz y jn y m i o ra z fo n o g ra m a m i i w id e o g ra m a m i.
W p r a k ty c e o b r o tu a u to r s k im i p r a w a m i m a ją tk o w y m i n ie k ie d y m o ż n a s p o tk a ć t e r m i n „ u tw ó r d y d a k ty c z n y ” n a o z n a c z e n ie w y k ła d u a k a d e m ic k ie - go25. N ie j e s t to z b y t f o r tu n n e o k r e ś le n ie , w y k ła d j e s t b o w ie m j e d n ą z fo rm d y d a k ty k i, j e d n a k n ie k o r e s p o n d u je z r e g u la c ja m i p r a w a a u t o r s k i e g o . W p iś m ie n n ic tw ie t r a f n ie k w e s tio n u je się w y o d rę b n ia n ie te j k a te g o r ii u tw o ró w i tr a k t o w a n i e ic h ja k o m a ją c y c h m n ie js z ą w a r to ś ć n iż w y m ie n io n e w p rz e p is ie a r t . 1 u s t . 2 p k t 1 p r . a u t . „ u tw o ry n a u k o w e ”26. W a rto ś c io w a n ie u tw o ró w j e s t b o w ie m in d y f e r e n tn e d la i s tn ie n ia p r a w a u to r s k ic h i ic h o c h ro n y ( a r t . 1 u s t . 1 p r . a u t . „ n ie z a le ż n ie od ic h w a rto ś c i i p r z e z n a c z e n ia ...”). Z a u tw o r y n a u k o w e u w a ż a się p rz y ty m p r o d u k ty i n te le k tu , „ k tó re s ta n o w ią r e z u l t a t n a u k o w e g o p r o c e s u p o z n aw czeg o , a z a ra z e m , w sw ej p o d sta w o w e j fu n k c ji k o m u n ik a c y jn e j, n ie s ą z o rie n to w a n e » na sieb ie« ( ja k u tw o ry a r t y sty c z n e ), lecz n a p r z e d s ta w ie n ie o b ie k ty w n e j rz e c z y w is to ś c i”27. N ie tr z e b a n ik o g o p rz e k o n y w a ć , że j e d n ą z p o d s ta w o w y c h fu n k c ji w y k ła d u j e s t fu n k c ja k o m u n ik a c y jn a , a w ięc to ż s a m a do p e łn io n e j p rz e z u tw ó r n a u k o w y . Ze w z g lę d u n a to , że t a k i u tw ó r c z ę sto o b e jm u je sw o im z a k r e s e m ró w n ie ż w ied zę te c h n ic z n ą i in n e in fo rm a c je (o m e to d z ie b a d a ń , o tr e ś c i p rz e p is ó w p r a w n y c h itp .), p rz y jm u je się, że u tw ó r s tw o rz o n y w c e lu d y d a k ty c z n y m n a w yższej u c z e ln i (n p . s k r y p t, p o d rę c z n ik ) m o że b yć u z n a n y z a n a u k o w y 28. M o im z d a n ie m , p o d o b n ie n a le ż y z a k w a lifik o w a ć w y k ła d w y g ła s z a n y w r a m a c h zajęć d y d a k ty c z n y c h w u n iw e rs y te c ie .
T rz e b a w re sz c ie z a u w a ż y ć , że w p r a k ty c e u n iw e r s y te tó w n ie i s t n i a ł a d o ty c h c z a s ż a d n a p r o c e d u r a z w ią z a n a z „p rz y ję c iem u tw o r u ”, co do k tó re g o m o ż n a b y u z n a ć z a z a s a d n ą o c en ę, że j e s t to u tw ó r p raco w n iczy . N ie w y d a je się b o w ie m tr a f n e , b y o w y m „ p rz y ję c ie m ” by ło o ś w ia d c z e n ie p ra c o w n ik a o w y k o n a n iu o b o w ią zk ó w d y d a k ty c z n y c h 29. G d y ch o d zi z a ś o u tw o r y in n e (a rty k u ły , k o m u n ik a ty , re fe ra ty , w y s tą p ie n ia k o n fe re n c y jn e itd .), n ie by ło ja k d o tą d ż a d n e g o o b o w ią z k u , k tó re g o s p e łn ie n ia d o m a g a łb y się u n iw e r s y te t. A u to r b e z p rz e s z k ó d d e c y d o w a ł o ty m , czy i g d z ie o p u b lik u je s tw o rz o n y p rz e z sie b ie u tw ó r, a w u m o w a c h w y d a w n ic z y c h o św ia d c z a ł, że a u to r s k ie p r a w a m a ją tk o w e do n ieg o n ie s ą o g ra n ic z o n e n a rz e c z osób trz e c ic h a n i o b c iążo n e
24 Z wyjątkiem przepisu art. 124 ust. 3, który wszedł w życie z dniem ogłoszenia ustawy. 25 Taką terminologię stosowano w umowach zawieranych m.in. w UWM w Olsztynie, których przedmiotem było wygłoszenie wykładów na umówiony temat, utrwalenie ich na nośniku fizycznym i przeniesienie na uczelnię praw autorskich majątkowych na wymienionych w umowie polach eksploatacji.
26 Tak M. Poźniak-Niedzielska, G. Tylec, op. cit., s. 33-35. Odmiennie P. Stec, op. cit., s. 51. 27 Por. J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie i prawa pokrewne..., s. 129.
28 Por. M. Poźniak-Niedzielska, G. Tylec, op. cit., s. 36.
p r a w a m i ty c h osób. N ie tr u d n o so b ie w y o b ra z ić k o n s e k w e n c je , g d y b y p r a w a a u to r s k ie do ty c h u tw o ró w (g d y b y z o s ta ły u z n a n e z a p ra c o w n ic z e ) p rz y s łu g i w a ły u c z e ln i. P o d o b n ie , je ś li n ie g ro ź n ie j, b y ło b y w p r z y p a d k u u z n a n ia za p ra c o w n ic z e u tw o ró w s tw o rz o n y c h w tr a k c ie w y g ła s z a n ia w y k ła d ó w czy p r o w a d z e n ia in n y c h z a ję ć d y d a k ty c z n y c h . P ra c o w n ik w y g ła s z a ją c y j e co ro k u , m im o w p ro w a d z a n y c h z m ia n , p o s łu g u je się p rz e c ie ż w y k ła d e m „b azo w y m ” i w s z y s tk ie jeg o n o w sz e w e rs je m u s ia ły b y b y ć u z n a n e z a o p ra c o w a n ia tego p ie rw sz e g o . D o d a lsz e g o w y k ła d a n ia czy te ż n o w eg o o p r a c o w a n ia w y k ła d o w ca m u s ia łb y z a te m p o s ia d a ć zgo d ę u n iw e r s y te tu ja k o p o d m io tu p r a w n a b y ty c h n a p o d s ta w ie p r z e p is u ar. 12 pr. a u t .30
D o ty c h c z a so w e w y w o d y w s k a z u ją , że is tn ie je w iele ro z b ie ż n o śc i co do teg o , czy tw o rz e n ie u tw o ró w n a le ż y do o b o w iązk ó w p ra c o w n ik a n a u k o w o - d y d a k ty c z n e g o , n a u k o w e g o i d y d a k ty c z n e g o w y n ik a ją c y c h ze s to s u n k u p r a w n eg o łą c z ą ce g o go z u c z e ln ią . Z w o le n n ic y u z n a n ia , że n a p ra c o w n ik u ciąż y o b o w ią z e k tw o r z e n ia u tw o r u , zw y k le o d w o łu ją się p rz y ty m do tr e ś c i p r z e p i s u a r t. 111 p.s.w . tw ie rd z ą c , że o b o w ią z e k p ro w a d z e n ia b a d a ń n a u k o w y c h , r o z w ija n ia tw ó rc z o śc i n a u k o w e j albo a rty s ty c z n e j o ra z p o d n o s z e n ia sw o ich k w a lifik a c ji, j a k te ż o b o w ią z e k k s z ta łc e n ia s tu d e n tó w o ra z in n y c h u c z e s tn i k ó w s tu d ió w i k u r s ó w p ro w a d z o n y c h p rz e z u c z e ln ię o b e jm u je ró w n ie ż obo w ią z e k tw o r z e n ia u tw o ró w . P o w s ta łe z a ś w w y n ik u w y k o n y w a n ia te g o obo w ią z k u u tw o ry s ą „ u tw o r a m i p ra c o w n ic z y m i”, a w ięc s to s u je się do n ic h p r z e p is a r t. 12 pr. a u t. b ą d ź n a u k o w y m i, do k tó ry c h s to s u je się p rz e p is a r t. 14 pr. a u t. Z a jęcie w ła sn e g o s ta n o w is k a w te j s p ra w ie p o p rz e d z o n e być m u s i p r e z e n ta c ją re g u la c ji w e w n ę trz n y c h o b o w ią z u ją c y c h w U n iw e rs y te c ie W a rm iń s k o -M a z u r s k im w O lsz ty n ie .
U c h w a łą N r 7 1 6 S e n a t u U W M z d n ia 17 c z e rw c a 2011 r. u c h w a lo n o „ R e g u la m in d o ty cz ący z a s a d o c h ro n y i k o m e rc ja liz a c ji d ó b r n ie m a te r ia ln y c h w U W M w O ls z ty n ie ”31, k tó r y w sz e d ł w życie 1 p a ź d z ie r n ik a 2 0 1 2 r. Do p r a w a u to r s k ic h o d n o s z ą się o g ó ln ie p o s ta n o w ie n ia § 1 lit. a p k t 1 i lit. e, §§ 2, 3, 4, a w szc zeg ó ln o śc i r o z d z ia łu II, p o d ro z d z ia łu 1 R e g u la m in u (§§ 1 2 -1 6 ). W § 1 w s k a z u je się, że p o d p o ję c ie m „ d o b ra n i e m a te r ia ln e ” ro z u m ie się u tw o ry w ro z u m ie n iu p r a w a a u to rs k ie g o (w ty m u tw o ry n a u k o w e , a u d io w iz u a ln e , p ro g ra m y k o m p u te ro w e , p rz e d m io ty p r a w p o k re w n y c h i b a z y d an y ch ). R e g u la m in n ie o b ejm u je z a te m sw o im z a k re s e m tw ó rczo ści n a u k o w e j, o k tó r a m ów i p rz e p is a r t. 23 k.c. d o ty czący o c h ro n y d ó b r o so b isty ch , a w ięc d ó b r n ie m a te r ia l nych. W k o m e n ta r z u do p o s ta n o w ie ń R e g u la m in u tłu m a c z y się uży cie w sp o m n ia n e g o p o ję c ia ty m , że o k r e ś le n ie „dobro i n t e l e k t u a l n e ” n ie o b e jm u je w s z y s tk ic h d ó b r n ie m a te r ia ln y c h , w ty m z n a k ó w to w a ro w y c h (o z n a c z eń ).
30 O absurdalności takiego rozwiązania nie trzeba przekonywać.
31 Opublikowany w Przewodniku dotyczącym zarządzania własnością intelektualną i ochro
ny prawnej dóbr niematerialnych powstałych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olszty nie, Olsztyn 2001 - dalej jako Regulamin.
M o im z d a n ie m , w p ro w a d z a n ie te rm in o lo g ii o d b ie g a ją c e j od u ż y w a n e j w ję z y k u p ra w n ic z y m n ie j e s t z a b ie g ie m tr a f n y m , z w ła sz c z a że ro d z i s k o ja r z e n ia z w ią z a n e z o c h ro n ą d ó b r o so b isty c h , k tó r e - j a k w ia d o m o - p o z o s ta ją p o z a o b s z a re m w ła s n o ś c i in te le k tu a ln e j. Co w ięcej, R e g u la m in o k r e ś la „tw ó rc ę ” ja k o osobę, k tó r a s tw o r z y ła d o b ro n ie m a te r ia ln e . T a k ie w y ja ś n ie n ie n ie j e s t p re c y z y jn e , a lb o w ie m w ie le r e z u lta tó w a k ty w n o ś c i in te le k tu a ln e j c z ło w ie k a m o ż n a u z n a ć z a d o b ra n ie m a te r ia ln e / o so b iste , k tó r e m im o ta k ie g o u s t a l e n i a n ie s ą p r z e d m io ta m i w ła s n o ś c i in te le k tu a ln e j (n p . ta je m n ic a k o re s p o n d e n c ji, tw ó rc z o ść n a u k o w a i a r ty s ty c z n a w r o z u m ie n iu a r t. 23 k.c. itp .). O k r e ś la ją c z a k r e s u p r a w n ie ń u n iw e r s y te tu i tw ó rc ó w w z a k r e s ie p r a w a a u to rs k ie g o , R e g u la m in p o w ta r z a w z a s a d z ie r o z w ią z a n ia p rz y ję te w u s ta w ie o p ra w ie a u to r s k im i p r a w a c h p o k re w n y c h , choć ró w n o c z e śn ie z a m ie s z c z a p e w n e d o o k re ś le n ia b ę d ą c e , j a k są d z ę , w y ra z e m s ta n o w is k a U W M co do i n t e r p r e ta c ji d y sp o z y ty w n y c h p o s ta n o w ie ń z a w a r ty c h w p r z e p is a c h a r t. 1 2 -1 5 p r. a u t. P o z o s ta w ia ją c p ra c o w n ik o w i sw o b o d ę w y b o ru fo rm y i m ie js c a p u b li k a c ji lu b in n e g o sp o so b u ro z p o w s z e c h n ia n ia u tw o r u n a u k o w e g o R e g u la m in n a k ł a d a n a n ie g o o b o w ią z e k a filia c ji, to j e s t u m ie s z c z e n ia obok sw ojego n a z w is k a ta k ż e n a z w y U n iw e r s y te tu . S w o b o d a t a d o z n a je d a ls z y c h o g ra n ic z e ń w p r z y p a d k u , g d y u c z e ln ia w y ra z i w olę s k o r z y s ta n ia z p ie r w s z e ń s tw a p u b li k a c ji o k re ś lo n y c h u tw o ró w n a u k o w y c h . W ó w czas p ra c o w n ik m a o b o w ią z e k z g ło s z e n ia u tw o r u , a u c z e ln ia p o w in n o ść z a w a r c ia z n im u m o w y o w y d a n ie u tw o r u w c ią g u tr z e c h m ie s ię c y od d o s ta r c z e n ia i je g o o p u b lik o w a n ia w c ią g u r o k u od p rz y ję c ia . J a k w id a ć , f a k t d o s ta r c z e n ia u tw o r u n ie j e s t ró w n o z n a c z n y z je g o p rz y ję c ie m i k w e s tia t a w y m a g a d o p re c y z o w a n ia , k tó r e m a n a s t ą p ić w d ro d z e z a r z ą d z e n ia R e k to ra . W z a k r e s ie p o z o s ta ły c h u p r a w n ie ń u c z e l n i do u tw o r u n a u k o w e g o s tw o rz o n e g o p rz e z je j p r a c o w n ik a R e g u la m in p o w ta r z a tr e ś ć p r z e p is u a r t. 14 pr. a u t. G d y ch o d z i o „ u tw o ry p ra c o w n ic z e ” n ie b ę d ą c e u tw o r a m i n a u k o w y m i, w o m a w ia n y m a k c ie p r a w n y m z n a la z ło się p o w tó rz e n ie tr e ś c i a r t. 12 u s t. 1 pr. a u t., z ty m że o b o w ią z e k z g ło sz e n ia s tw o r z e n ia ta k ie g o u tw o r u p rz e z p ra c o w n ik a p o w s ta je , g d y k ie ro w n ik j e d n o s tk i z a z g o d ą R e k to r a lu b oso b y p rz e z n ie g o u p o w a ż n io n e j w y ra z i w olę s k o r z y s ta n ia z p r a w do o k re ś lo n y c h u tw o ró w 32. P rz y ję c ie ta k ie g o ro z w ią z a n i a k w e s tii p r a w a u to r s k ic h do u tw o ró w p ra c o w n ic z y c h z a s łu g u je n a a p r o b a t ę p rz y n a jm n ie j co do m o ż liw o ści częściow ego u s t a l a n i a c e lu u m o w y o p ra c ę w y ra ż o n e g o u ja w n ie n ie m w oli do s k o r z y s ta n ia z p r a w do o k re ś lo n y c h u tw o rów. N ie ste ty , n ie u s u w a to w s z y s tk ic h w ą tp liw o śc i, k tó r e ro d z ą się w p r a k t y ce, a d o ty c z ą c y c h z w ła s z c z a o k r e ś la n ia c e lu u m o w y / s to s u n k u p ra c y i z g o d n e
32 Regulamin zawiera odrębne postanowienie, zgodnie z którym decyzję w sprawie ochro ny utworów, baz danych i przedmiotów praw pokrewnych podejmuje Rektor lub osoba przez niego upoważniona. Ma on prawo do przyjęcia utworu, uzależnienia przyjęcia od dokonania poprawek, może też podjąć decyzję o nieprzyjęciu utworu (dobra niematerialnego). Por. § 19 Regulaminu.
go z a m ia r u s tr o n . W p k t 4 P r z e w o d n ik a 33 n ie z n a jd u je m y w y ja ś n ie ń , k tó r e ch oćby częściow o w y k ra c z a ły p o z a te , k tó r e z a w a r te s ą w p iś m ie n n ic tw ie d o ty c z ą c y m tw ó rc z o śc i p ra c o w n ic z e j i p r a w a u to r s k ic h in s ty tu c ji n a u k o w y c h , w ty m u n iw e rs y te tó w .
T w o rz e n ie R e g u la m in u było d o s k o n a łą o k a z ją do z a ję c ia się t r e ś c ią s to s u n k u p ra w n e g o łą cz ąceg o p r a c o w n ik a n a u k o w o -d y d a k ty c z n e g o i d y d a k ty c z n eg o z u c z e ln ią , z w ła sz c z a co do o b ję ty c h n im o b o w iązk ó w . P o z w a la ło b y to n a d o p re c y z o w a n ie , ja k ie u tw o r y m a o b o w ią z e k tw o rz y ć p r a c o w n ik b ą d ź że n ie m a o n ta k ie g o o b o w ią z k u . M o ż n a b y te ż w s k a z a ć n p ., że w y łą c z n ie u tw o r y stw o rz o n e w c z a sie za ję ć d y d a k ty c z n y c h o b ję ty c h p e n s u m s ą u tw o r a m i p r a c o w n ic z y m i. W ś ró d m o ż liw y c h ro z w ią z a ń s ą je s z c z e d a ls z e - z w ła sz c z a co do k r y te r ió w /p r z e s ła n e k u z n a n ia u tw o ró w z a p ra c o w n ic z e , n p . p rz y ją ć , że s ą n im i ty lk o te , k tó r e z o s ta ły o k re ś lo n e /z in d y w id u a liz o w a n e w u m o w ie o p ra c ę czy w a k c ie m ia n o w a n ia . D o o k r e ś le n ia w y m a g a ła b y r e la c ja u c z e ln ia -p ra c o w - n ik w z a k r e s ie p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y c h do u tw o ró w w y k o rz y s ty w a n y c h co ro czn ie do zajęć d y d a k ty c z n y c h , n a b y ty c h p rz e z u c z e ln ię . W y d aje się, że n a le ż a ło b y p rz e w id z ie ć n ie o d p ła tn ą lic e n c ję n a rz e c z a u to r a , k tó r y w p r z e c iw n y m w y p a d k u m u s ia łb y u z y s k iw a ć zgodę u c z e ln i n a k o r z y s ta n ie z u tw o r u czy n a je g o m o d y fik a c ję (o p ra c o w a n ie ) ze w z g lę d u n a ro zw ó j/ n o w e o s ią g n ię c ia i tp . w w y k ła d a n e j m a te r ii. B r a k ty c h ro z w ią z a ń w R e g u la m in ie n ie s ta n o w i je g o z a le ty 34. G d y c h o d z i o p r a w a a u to r s k ie do u tw o ró w k o m p u te ro w y c h , u tw o ró w a u d io w iz u a ln y c h o ra z b a z d a n y c h , a ta k ż e p r a w p o k re w n y c h do fo n o g ra m ó w i w id e o g ra m ó w , n a d a ń ra d io w y c h i te le w iz y jn y c h o ra z p r a w a do p ie rw sz e g o w y d a n ia n a u k o w e g o lu b k ry ty c z n e g o , R e g u la m in p o w ta r z a r o z w ią z a n ia p r z y j ę t e w u s ta w ie o p r a w ie a u to r s k im i p r a w a c h p o k re w n y c h . P o d o b n ie c z y n i to w s to s u n k u do u tw o ró w s tu d e n c k ic h . K w e s tie t e n ie b u d z ą je d n a k w ię k sz y c h w ą tp liw o ś c i. W y d aje się n a to m ia s t, że ze w z g lę d u n a p ro w a d z e n ie p rz e z U W M d z ia ła ln o ś c i w y d a w n ic z e j R e g u la m in m ó g łb y w sp o m n ie ć o p r a w a c h a u to r s k ic h do u tw o ró w zb io ro w y c h .
O d r ę b n ą k w e s tię s ta n o w ią p r a w a a u to r s k ie m a ją tk o w e do u tw o ró w p r a co w n iczy ch s tw o rz o n y c h p rz e z p ra c o w n ik ó w w y d z ia łó w a r ty s ty c z n y c h u n i w e rs y te tó w o ra z do p r a c d y p lo m o w y c h s tu d e n tó w ty c h k ie ru n k ó w . S p e c y fik a
33 M. Salamonowicz, [w:] Regulamin, część 4: Zasady prawnej ochrony i komercjalizacji
dóbr niematerialnych w ramach UWM w Olsztynie, s. 33-47.
34 Trudno uznać, że wystarczającym i rozwiewającym wszelkie wątpliwości rozwiązaniem jest postanowienie § 4 pkt 2 Regulaminu, zgodnie z którym „dobra niematerialne będą uznawa
ne za powstałe w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych, jeżeli zakres obowiązków pracownika obejmuje działania, w wyniku których może dojść do stworzenia dóbr niematerial nych”. Twórcy Regulaminu przewidują bowiem istnienie sporów co do tego, czy dobro niemate rialne powstało w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych. „Rozstrzyga je bowiem Komisja ds. Własności Intelektualnej. Nie ogranicza to żadnej ze stron prawa do sądu” (§ 4 pkt 4 Regulaminu).
te j tw ó rc z o śc i w y m a g a ła b y s a m o d z ie ln e j re g u la c ji, a d o ty c h c z a s ta k ie j n ie m a , n a to m ia s t p r a k t y k a w s k a z u je , że u c z e ln ia z a w ła s z c z a p r a c e d y p lo m o w e, zw y k le s p r z e d a ją c je n a a u k c ja c h i w y s ta w a c h , a ic h d a ls z y los s ta n o w i n ie w ia d o m ą . U n ie m o ż liw ia to a u to r o m k o r z y s ta n ie z p rz y s łu g u ją c y c h im p r a w z a ró w n o o so b isty c h , j a k i m a ją tk o w y c h , co j e s t w ysoce n a g a n n e . S u m u ją c d o ty c h c z a so w e o b se rw a c je , j e s te m z d a n ia , że is to tn e z n a c z e n ie m a k w a lifik a c ja u tw o r u stw o rz o n e g o p rz e z p ra c o w n ik a n a u k o w o -d y d a k ty c z n eg o i d y d a k ty c z n e g o ja k o „ n a u k o w e g o ” b ą d ź n ie n a u k o w e g o - „ p ra c o w n ic z e go”. Co do u tw o ró w n a u k o w y c h p r a w a a u to r s k ie tw ó rc ó w s ą o g ra n ic z o n e n a rz e c z u c z e ln i w y łą c z n ie p r z e p is e m a r t . 14 p r. a u t ., k t ó r a ex lege n a b y w a p ra w o p ie r w s z e ń s tw a p u b lik a c ji, j e ś li a u t o r w y r a z i n a n i ą zgodę. U n iw e r s y t e t , p u b lik u ją c t a k i u tw ó r, m a o b o w ią z e k z a p ła c ić tw ó rc y w y n a g ro d z e n ie . N ie b ę d z ie ono je d n a k , m o im z d a n ie m , w y n a g r o d z e n ie m ze s t o s u n k u p ra c y , lecz z a p u b lik a c ję . C h c ą c u z y s k a ć i n n e p r a w a a u to r s k ie m a ją tk o w e do u tw o r u n a u k o w e g o , u c z e ln ia m u s i z a w rz e ć z p ra c o w n ik ie m n a u k o w o -d y d a k ty c z n y m o d rę b n ą (od s to s u n k u p ra c y ) u m o w ę o p r z e n ie s ie n ie ty c h p r a w p rz e z tw ó rcę. Co do u tw o ró w p ra c o w n ic z y c h u w a ż a m , że ze s to s u n k u p r a c y p o w in n o w y n ik a ć , ja k ie k o n k r e tn ie u tw o r y m a w r a m a c h sw o ic h o b o w ią zk ó w tw o rz y ć p ra c o w n ik , j a k i j e s t cel u m o w y / s to s u n k u p ra c y i z g o d n y z a m ia r s tr o n co do z a k r e s u p r a w a u to r s k ic h m a ją tk o w y c h , k tó r e n a b y w a u c z e ln ia o ra z co do s p o so b u k o r z y s ta n ia z p o z y s k a n y c h u tw o ró w . W sz e lk ie d o m n ie m a n ia z a k r e s u s k o n k re ty z o w a n e g o o b o w ią z k u tw o r z e n ia u tw o ró w , o p a r te n a o g ó ln ik o w y ch p r z e p is a c h p r a w a o sz k o ln ic tw ie w y ż sz y m , p r o w a d z ą do s z e r e g u n ie p o ro z u m ie ń i n a r a ż a j ą u c z e ln ię o ra z je j p ra c o w n ik ó w n a s p o ry w y n ik a ją c e z r o z m a ity c h i m a ło ry g o ry s ty c z n y c h i n te r p r e ta c ji o b e c n y c h u re g u lo w a ń .
Sum m ary
U n i v e r s i t y ’s c o p y r i g h t s o n t h e e x a m p l e o f U W MKey words: university, moral rights, employees’ creative work, scientific creative work.
A b s tr a c t: I n th e a rtic le , th e a u th o r , b a s in g o n th e H ig h e r E d u c a tio n A ct fro m 1990, H ig h e r E d u c a tio n L a w fro m 2 0 0 6 , a n d th e a c ts c o n c e rn in g c o p y ri g h t a n d r e l a t e d r ig h ts , a n a ly z e s a u n iv e r s ity ’s le g a l s t a t u s i n r e la tio n to m o r a l r ig h ts . H e a lso p r e s e n ts th e te x t a n d th e e v a lu a tio n o f th e R e g u la tio n s c o n c e rn in g th e r u le s o f p ro te c tio n a n d c o m m e rc ia liz a tio n o f n o n -ta n g ib le a s s e ts a t U W M i n O ls z ty n . A c c o rd in g to t h e a u th o r , a u n iv e r s ity m a y b e a n
ex lege e n t i t y in r e la tio n to t h e c o p y rig h ts to th e f ir s t p u b lic a tio n o f a s c ie n ti
r ig h ts to o th e r c re a tiv e w o rk s b y s c ie n tific -d id a c tic a n d d id a c tic w o rk e rs r e q u ir e s e p a r a te a g r e e m e n ts , o th e r t h a n e m p lo y m e n t c o n tr a c t, to b e s u c c e s s fu lly a c q u ire d . I t is so, sin c e th e te x t o f a n e m p lo y m e n t c o n tr a c t does n o t allo w fo r th e a s s u m p tio n t h a t i t o b lig e s s c ie n tific -d id a c tic o r d id a c tic w o rk e rs to p ro d u c e c r e a tiv e w o rk s.
