Temat: Kapitał –

1

Temat: Kapitał – część I i II

I. Pojęcie i rodzaje finansowania (kapitału) w przedsiębiorstwie

Problem finansowania towarzyszy przedsiębiorstwu już na etapie organizowania działalności. Pojawia się zatem kwestia wyboru i dostępu do źródeł finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstw.

Na różnych etapach rozwoju przedsiębiorstwo korzysta z dwóch rodzajów finansowania (kapitału): własnego i obcego, albo jednego i drugiego. Z kolei własne źródła finansowania dzielą się na:

 wewnętrzne,

 zewnętrzne.

Wobec powyższego można powiedzieć, że finansowanie zewnętrzne przedsiębiorstwa to finansowanie zewnętrzne własne i zewnętrzne obce.

1. Źródłem zewnętrznego kapitału własnego z zależności od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa może być:

a) emisja akcji,

b) dopłaty akcjonariuszy, c) sprzedaż udziałów, d) dopłaty wspólników, e) wkłady,

f) wpisowe, g) dotacje, h) aport.

Zewnętrzny własny kapitał finansowy lub rzeczowy znajduje się zwykle w dyspozycji przedsiębiorstwa na czas nieokreślony, chyba, że dawca kapitału zadecyduje inaczej (np. nabycie udziałów na 2 lata). Zewnętrzny dawca kapitału własnego otrzymuje prawo do udziału w podziale zysku przedsiębiorstwa.

2

2. Kapitał z zewnętrznego finansowania obcego dopływa do przedsiębiorstwa przy udziale instrumentów rynku finansowego, tj.:

a) kredytów krótkoterminowych,

b) długoterminowych kredytów i pożyczek, c) pożyczek obligacyjnych,

d) kredytów inwestycyjnych, e) factoringu,

f) leasingu, g) cash pooling, h) mezzanine,

oraz rynku towarowego, tj.:

a) kredytu kupieckiego, b) kredytu dostawcy, c) kredytu odbiorcy.

Tego typu kapitał ma charakter terminowy, jest oprocentowany i w większości instrumentów w uzgodnionym okresie wraca do jego dawcy.

3. Źródłem finansowania wewnętrznego są środki finansowe przedsiębiorstwa uzyskanie w drodze przekształcenia majątkowego tj.:

a) z bieżących wpływów,

b) z tytułu sprzedaży towarów i usług, c) z odpisów amortyzacyjnych,

d) ze sprzedaży zbędnego majątku, e) z przyspieszenia obrotu kapitału oraz z gromadzenia kapitału, tj.:

a) zysku zatrzymanego,

b) tworzenia długookresowych rezerw.

II. Czynniki decydujące o wyborze formy finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstw

3

Kwestia wyboru źródeł finansowania przedsiębiorstwa zależy od czynników, które ogólnie można podzielić na:

1) Makroekonomiczne:

a) inflacja – wysoka inflacja powoduje, że przedsiębiorstwa, które chcą zmniejszyć koszty finansowe rezygnują z zadłużenia się w większym wymiarze. Wysoka stopa procentowa opodatkowania działa z kolei w odwrotny sposób – a wskutek powstawania większej tarczy podatkowej, wraz ze wzrostem kosztów finansowych, przedsiębiorstwa są bardziej skłonne do zadłużania się. W podobny sposób działa amortyzacja jako nieodsetkowa tarcza podatkowa,

b) branża w jakiej działa przedsiębiorstwo – decyduje o składnikach aktywów przedsiębiorstwa, większość aktywów rzeczowych najczęściej oznacza konieczność zaangażowania kapitałów długoterminowych w celu finansowania tych aktywów,

c) system opodatkowania – wpływa na wybór formy finansowania działalności, ponieważ wiadomo, że wzrost udziału długu prowadzi do zmniejszenia podstawy opodatkowania, a tym samym kwoty płaconego podatku, gdyż koszt kapitału obcego zaliczany jest do kosztów uzyskania przychodu (zjawisko nazywane efektem tarczy podatkowej). Często zdarza się, że przedsiębiorstwa w sztuczny sposób tworzą „nadmuchane”

koszty, tylko w celu uniknięcia zapłaty podatku. Takie działanie prowadzi w konsekwencji do tzw. niedostatecznej kapitalizacji. Podmioty gospodarcze ograniczają swój kapitał zakładowy do minimum (zgodnie z przepisami prawnymi), a finansują się głównie kapitałem obcym. W ten sposób firma zwiększa koszty, które wpływają na zmniejszenie zysku, a tym samym na podstawę opodatkowania¹,

d) forma prawna przedsiębiorstwa - wpływa na możliwość wykorzystania instrumentów finansowych w finansowaniu działalności gospodarczej.

1 Większość państw stara się przeciwdziałać takim praktykom, wprowadzając odpowiednie przepisy, które nakazują utrzymywanie minimalnego wskaźnika minimalizacji lub udziału kapitału własnego, wynoszącego najczęściej 3:1 (kapitał obcy/kapitał własny). Z kolei odsetki od części przekraczającej ten wskaźnik nie są zaliczane do kosztów uzyskania przychodów.

4

Nie wszystkie instrumenty są w jednakowym stopniu dostępne dla wszystkich rodzajów przedsiębiorstw. Przykładem może być emisja akcji lub obligacji, dostępna dla spółek akcyjnych, a niedostępna dla spółek osobowych.

e) dostępność i koszt finansowania działalności – w tym przypadku najbardziej zróżnicowanym źródłem jest finansowanie zewnętrzne. Dostęp do kredytów bankowych jest dość zróżnicowany, ponieważ zależy od wielkości, charakteru przedsiębiorstwa i jego pozycji kapitałowej.

Dość ograniczony dostęp do kredytów bankowych mają niewątpliwie mają przedsiębiorstwa mikro-, małe i średnie, co jest związane m.in.

z niechęcią banków do podejmowania ryzyka kredytowego. Z reguły małe i średnie przedsiębiorstwa nie dysponują wystarczającym kapitałem własnym oraz wiarygodnym i skutecznym zabezpieczeniem kredytu (chociaż występują wyjątki). Ponadto przy podejmowaniu decyzji

o finansowaniu banki zwracają uwagę na staż rynkowy przedsiębiorstwa i doświadczenie.

Istotnym czynnikiem jest niewątpliwie koszt kapitału i to zarówno własnego, jak i obcego. Częstym błędem popełnianym przez przedsiębiorców jest pomijanie kosztu kapitału własnego przy całkowitej kalkulacji kosztu kapitału. Z kolei w przypadku finansowania obcego istotne są korzyści finansowe, związane z wykorzystaniem np. kredytu bankowego, czy też leasingu.

2) Mikroekonomiczne:

a) koszt wykorzystania kapitału, b) zabezpieczenie zwrotu kapitału,

c) stopień swobody w decydowaniu o przeznaczeniu środków, d) szybkość uzyskania środków

e) stopień sformalizowania procedur towarzyszących pozyskiwaniu środków, f) efekt dźwigni finansowej,

g) rentowność przedsiębiorstwa,

5 h) ryzyko finansowe,

i) elastyczność finansowania firmy w przyszłości,

j) relacja pomiędzy przepływami pieniężnymi przedsiębiorstwa, a planowanym zadłużeniem i możliwością jego obsługi.

Czynnikami o charakterze mikroekonomicznym są również korzyści właścicieli, jakie osiągają oni w wyniku określonej struktury kapitałów oraz subiektywne podejście do kwestii zadłużania się.

Duże znaczenie ma również poziom edukacji ekonomicznej przedsiębiorców przekładający się bezpośrednio na trafność wyboru rodzaju finansowania działalności gospodarczej. Praktyka gospodarcza potwierdza, iż analizy przeprowadzone przez mniejsze przedsiębiorstwa mają dosyć ograniczony charakter w porównaniu z dużymi jednostkami.

Rola kapitału obcego w przedsiębiorstwie

Kapitał obcy to wszelkie zobowiązania wobec wierzycieli (budżetu państwa, banków, kontrahentów). Służy on finansowaniu działalności (rozwoju) przedsiębiorstwa. Można zatem mówić o roboczej roli kapitału obcego w przedsiębiorstwie.

Cechy kapitału obcego jako źródła finansowania działalności gospodarczej:

1. Umożliwia przedsiębiorstwu rozwój i funkcjonowanie na rynku w przypadku braku własnych środków.

2. Jest elastycznym źródłem finansowania (często jego wielkość i struktura zmieniają się w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa).

3. Umożliwia wykorzystanie efektów dźwigni finansowej w postaci wzrostu rentowności kapitału własnego.

4. Stwarza realną szansę racjonalnego kształtowania struktury kapitałowej w przedsiębiorstwie.

5. Jest on dostarczany do przedsiębiorstwa na czas określony w zamian za cenę, która jest wyrażona głównie w wysokości stopy procentowej.

6. Umożliwia wykorzystanie tarczy podatkowej (odsetki obniżają podstawą opodatkowania).

Podział kapitału obcego na:

6

1. Kapitał krótkoterminowy (kredyty kupieckie, zobowiązania odnawialne, różnego rodzaju pożyczki i kredyty krótkoterminowe).

2. Kapitał długoterminowy (kredyty długoterminowe np. inwestycyjne, leasing, obligacje, środki z funduszy pomocowych, różnego rodzaju dotacje i subwencje, oraz coraz częściej wykorzystywany franchising).

Rodzaje kredytów

Kredyt jako tradycyjne źródło finansowania działalności gospodarczej Kryteria klasyfikacji kredytów, poza zasadniczym podziałem, często odzwierciedlają potrzeby finansowe przedsiębiorstw. Z punktu widzenia działalności gospodarczej najważniejszy jest podział na kredyty obrotowe i inwestycyjne.

Kredyty krótkoterminowe

Przedsiębiorstwa mają do dyspozycji dwa rodzaje źródeł obcych kapitałów krótkoterminowych:

1. Kredyty handlowe (kupieckie) – zobowiązania wobec dostawców z tytułu nabytych towarów, wyrobów, usług, robót itp.

2. Kredyty bankowe – przeznaczone na finansowanie bieżącej działalności.

3. Inne zobowiązania krótkoterminowe.

Kredyty obrotowe

Pomimo kredytów handlowych, wiele przedsiębiorstw wykorzystuje na finansowanie bieżącej działalności kredyty obrotowe.

Kredyt obrotowy – służy finansowaniu bieżących potrzeb przedsiębiorstwa czyli wiąże się z jego działalnością eksploatacyjną. Kredyt obrotowy może być udzielany na:

 rachunku bieżącym przedsiębiorstwa,

 rachunku kredytowym.

Jest to najczęściej zobowiązanie krótkoterminowe, które wykorzystuje się do realizacji podstawowej działalności przedsiębiorstwa (zaopatrzenie, produkcja, sprzedaż).

7

Kredyt w rachunku bieżącym – jest najczęściej udzielany w banku, w którym dany podmiot posiada rachunek bankowy. Bank umożliwia przedsiębiorstwu przekroczenie posiadanych środków na rachunku bankowym (powstanie debetu). Po przyznaniu kredytu na podstawie umowy zawartej z klientem bank wyraża zgodę na wykonywanie decyzji płatniczych do ustalonej kwoty nawet w przypadku braku środków na rachunku bieżącym.

Charakterystyczną cechą tego kredytu jest to, że jest on każdorazowo spłacany z wpływów na rachunek.

Zalety kredytu w rachunku bieżącym:

 środki z kredytu mogą być przeznaczone na dowolny cel,

 szybki dostęp do przyznanych środków pieniężnych bez konieczności każdorazowego składania dyspozycji,

 środki pozwolą utrzymać bieżącą płynność finansową przedsiębiorstwa w przypadku występujących przejściowo zatorów płatniczych.

Wyróżniamy następujące kredyty w rachunku bieżącym:

1. kredyty otwarte – w ramach umowy kredytowej bank realizuje zlecenia płatnicze kredytobiorcy do wysokości przyznanego kredytu (salda debetowe powstają w drodze zobowiązania banku do zapłaty dokumentów płatniczych kredytobiorcy);

2. kredyty kasowe – są przyznawane przedsiębiorcy w związku z chwilowym brakiem środków na rachunku. Taki kredyt jest udzielany na krótki okres czasu (nawet kilkudniowy). Nie może być on wykorzystany ponownie, ale przedsiębiorca może ubiegać się o następny tego rodzaju kredyt. Rozpatrzenie wniosku następuje w krótkim terminie, a spłata kredytu odbywa się z bieżących wpływów na rachunek;

Uzyskanie takiego kredytu jest pewnego rodzaju przywilejem, przysługującym zaufanym klientom banku.

3. kredyty In blanco – zabezpieczeniem przyjmowanym przez bank jest weksel wystawiony w formie in blanco;

8

4. kredyt stała zaliczka – ilekroć kredytobiorca go zaciąga, musi zadłużyć się na pewną kwotę. Spłata tego kredytu następuje jednorazowo.

Kredyt w rachunku kredytowym – jest on udzielany w rachunku, specjalnie przeznaczonym do ewidencji i kontroli, w zakresie korzystania i obsługi takiego zadłużenia przez kredytobiorcę.

Kredyty w rachunku kredytowym mogą przybierać następujące formy:

1. kredyt docelowy – służy do finansowania bieżącej działalności, np. zakup środków obrotowych, jest on związany z konkretną, doraźną transakcją i nie ma możliwości odnowienia go; środki te można wykorzystywać jednorazowo lub w transzach, tak samo wygląda spłata w transzach lub jednorazowo;

2. linia kredytowa – wykorzystywany przez przedsiębiorstwo w przypadku transakcji o powtarzalnym charakterze (np. dostawy); spłata zadłużenia lub jego części powoduje odnowienie kredytu o wysokość spłaconej kwoty; kredyt tego typu może być udzielony w formie nieodnawialnej, gdzie wypłata z rachunku kredytowanego zmniejsza kwotę kredytu pozostałą do wykorzystania;

3. kredyt kasowy – inaczej płatniczy, który jest udzielany w przypadku braku środków w kasie przedsiębiorstwa, jest krótkoterminowym zobowiązaniem, spłacany w ciągu kilku dni;

4. kredyt sezonowy – przeznaczony dla przedsiębiorstw o sezonowym charakterze działalności, przydatny w okresie, w którym przedsiębiorstwo nie odnotowuje sprzedaży, nie jest odnawialny;

5. kredyt na pokrycie wymagalnych zobowiązań – jest on wykorzystywany w przypadku wystąpienia w przedsiębiorstwie zatorów płatniczych; jest on udzielany na kilka miesięcy i nie ma charakteru odnawialnego,

6. kredyt na sfinansowanie należności – umożliwia jednostce uzyskanie środków zanim określony dłużnik ureguluje swoją zaległą zapłatę

9

względem niego, wysokość kredytu nie może przekroczyć wartości należności.

Kredyty udzielane w rachunku kredytowym są korzystne dla przedsiębiorstwa ze względu na fakt, iż spłacone odsetki dotyczą tylko wykorzystanej kwoty kredytu w ramach przyznanego limitu. Wobec czego następuje poprawa płynności przedsiębiorstwa. W przypadku kredytu udzielanego w linii kredytowej kluczową sprawą jest wiarygodność przedsiębiorstwa.

Z uwagi na stosowaną metodę kredytowania należy zwrócić uwagę na następujące typy kredytów obrotowych:

1. Kredyt dyskontowy – związany obrotem wekslowym i dotyczy dyskontowania weksli; zabezpieczeniem kredytu jest weksel wystawiony przez przedsiębiorcę, który w zamian za przekazanie go bankowi otrzymuje środki pieniężne, przy czym od kwoty tej bank potrąca dyskonto, czyli odsetki; oprocentowanie takiego kredytu jest zdecydowanie niższe w porównaniu z innymi instrumentami finansowania działalności, ale z uwagi na to, że odsetki są naliczane „z góry”, ten sposób finansowania może w praktyce okazać się droższy.

2. Kredyt akceptacyjny – bank zobowiązuje się do udzielenia przedsiębiorstwu kredytu na wykupienie weksla, który firma sama wcześniej wystawiła. Taki kredyt może być udzielany w doraźnych transakcjach lub przybrać formę linii kredytowej.

3. Kredyt lombardowy – ma charakter krótkoterminowy i udzielany jest pod zastaw nieruchomości, rzeczy ruchomych bądź praw znajdujących łatwy zbyt na rynku. Wartość zabezpieczenia przekracza zawsze kwotę kredytu nawet kilkukrotnie, a spłata zadłużenia przekracza zawsze kwotę kredytu nawet kilkukrotnie. Spłata zadłużenia dokonywana jest jednorazowo, po upływie okresu kredytowania.

Kredyty walutowe

Najczęściej są niżej oprocentowane, aniżeli kredyty w złotych. Tego typu kredyty przedsiębiorstwo wykorzystuje w złotych przy uwzględnieniu aktualnego kursu

10

w dniu wypłaty gotówki. Spłata kredytu i odsetek następuje w złotych po odpowiednim przeliczeniu kwot zobowiązań w walucie obcej według aktualnego kursu w dniu uregulowania. Kurs waluty jest przeważnie inny (czasami nawet istotnie), aniżeli w dniu wykorzystania kredytu. Przedsiębiorca decydując się na kredyty w zagranicznych walutach powinien liczyć się z występującym ryzykiem kursowym. Należy mieć na uwadze przewidywane zmiany kursu walutowego, uwzględniając je przy kalkulacji stopy oprocentowania kredytu w obcej walucie.

Należy dodać, że w warunkach ustabilizowanej gospodarki wahania kursów walutowych w krótkich okresach są stosunkowo niewielkie. Z kolei w przypadku kredytów długoterminowych skala ryzyka kursu walutowego znacznie rośnie, a prognozy w tej dziedzinie często odbiegają od rzeczywistości. W takim przypadku ważne, aby przedsiębiorstwo, które zaciąga kredyty walutowe zastrzegło w umowie z bankiem prawo do zmiany waluty kredytu i do określenia z góry kosztu takiej operacji.

Długoterminowe kredyty bankowe

Długoterminowe kredyty bankowe są źródłem finansowania przede wszystkim rozwoju przedsiębiorstw. Są one zaciągane na określone przedsięwzięcia inwestycyjne o materialnym lub niematerialnym charakterze (np.

zakup papierów wartościowych). Tego typu kredyty mogą być pozyskiwane na inwestycje o charakterze finansowym np. na zakup udziałów lub akcji innej spółki w celu przejęcia nad nią kontroli.

Kredyty inwestycyjne można podzielić na kilka podstawowych rodzajów:

 kredyty na nabycie lub budowę majątku trwałego przedsiębiorstwa,

 kredyty na restrukturyzację (przebudowę) struktury gospodarczej przedsiębiorstwa, zakup lub budowę obiektów przemysłowych,

 kredyty na inwestycje typu „greenfield”, czyli na realizację przedsięwzięcia od podstaw, zakup nowej technologii itp.²

2 J. Grzywacz, Kapitał w przedsiębiorstwie i jego struktura, SGH, Warszawa 2008,s. 29

11

W przypadkach dużych kwot kredytu jednym z warunków przyznania finansowania może być zaakceptowanie przez bank przedłożonego przez firmę biznesplanu, który powinien w szczególności uwzględniać:

1. realistyczną kalkulację opłacalności inwestycji,

2. przewidywane źródła spłaty kredytu wraz z odsetkami.

Najważniejsze parametry kredytu

Na koszt kredytu inwestycyjnego, tak jak w przypadku innych kredytów mają wpływ parametry, których dobór jest istotny dla przyszłego kredytobiorcy.

Zatem przedsiębiorca zamierzający skorzystać z kredytu inwestycyjnego powinien zwrócić szczególną uwagę na:

1. Oprocentowanie kredytu – ma bezpośredni wpływ na koszt obsługi kredytu. Niezależnie od tego, czy będzie to oprocentowanie stałe, czy zmienne przedsiębiorca musi się liczyć z występowaniem ryzyka stopy procentowej.

Przy stałym oprocentowaniu nie występują dodatkowe koszty przy wzroście stóp procentowych, ale pojawi się ryzyko w przypadku spadku stóp. Stratą będzie brak możliwości korzystania z niższego oprocentowania, czyli koszt utraconych możliwości.

Jeżeli przedsiębiorca wybierze oprocentowanie zmienne, wówczas jest narażony na ryzyko wzrostu stóp procentowych.

2. Okres kredytowania – im dłuższy jest czas trwania kredytu, tym większe jest ryzyko dla banku. Dłuższy okres kredytowania powoduje wzrost kosztu kredytu. Czas trwania umowy kredytu inwestycyjnego nie może być dłuższy, od okresu użytkowania (amortyzacji) sfinansowanych z tego źródła środków trwałych.

3. Waluta kredytu – w przypadku kredytów walutowych przedsiębiorca musi liczyć się z ryzykiem kursowym. Ponadto banki dążą w tego typu

12

kredytach do zrekompensowania sobie dodatkowego ryzyka poprzez podniesienie marży bankowej.

4. Zabezpieczenie kredytu – wybór odpowiedniego zabezpieczenia zależy od rodzaju inwestycji, od specyfiki kredytu oraz od formy prawnej kredytobiorcy. W przypadku osób fizycznych zastosowania mają zabezpieczenia osobiste, a w przypadku podmiotów prawnych zabezpieczenia rzeczowe. Bywają sytuacje, w których stosuje się zabezpieczenia mieszane. Do podstawowych zabezpieczeń osobistych należą:

 weksel własny in blanco,

 poręczenie,

 gwarancje kredytowe.

Z kolei w przypadku zabezpieczeń rzeczowych najczęściej mają zastosowanie:

 zastaw,

 przewłaszczenie,

 hipoteka.³

5. Spłata kredytu - następuje w terminach miesięcznych lub kwartalnych.

Przedsiębiorca spłaca kapitał oraz przypadające od zadłużenia odsetki, które maleją wraz ze spadkiem zadłużenia.

Rata odsetkowa jest spłacana co miesiąc, natomiast rata kapitałowa w zależności od warunków kredytu może być spłacana miesięcznie, kwartalnie, półrocznie, a nawet rocznie.

Warto zauważyć, iż wpływy z danego przedsięwzięcia przedsiębiorca osiągnie dopiero po zakończeniu i uruchomieniu inwestycji. Dlatego firma powinna przy zawieraniu umowy kredytowej wynegocjować odpowiednie odroczenie

3 A. Michalczewski, Kredyty inwestycyjne. Sposoby zabezpieczania przed ryzykiem stopy procentowej i ryzykiem walutowym, red. nauk. M. Panfil, Finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa. Studia przypadków, Difin, Warszawa 2008, s. 226

13

rozpoczęcia spłat kredytów (kapitału i odsetek lub tylko rat kapitałowych).

Wówczas przedsiębiorca powinien się przygotować na poniesienie wyższych kosztów takiego kredytu, zwłaszcza, gdy odroczeniu podlega spłata zarówno kapitału jak i odsetek. W takiej sytuacji bank dolicza odsetki na bieżąco do odroczonych spłat kredytu, tj. dokonuje ich kapitalizacji.

6. Okres karencji - jest to czas od udzielenia kredytu do terminu pierwszej raty. Z uwagi na ograniczenie ryzyka banki zgadzają się na karencje rat kapitałowych nawet do 12 miesięcy, jednak w przypadku rat odsetkowych nie dłużej niż na 3 miesiące.

W praktyce występują dwie możliwości spłat kredytów:

 spłata w równych ratach – kredytobiorca płaci co miesiąc takie same raty,

 spłata w malejących ratach – pierwsze raty są wysokie, a kolejne stopniowo maleją.

Wybór jednej z dwóch możliwości spłaty wynika z zapotrzebowania na kapitał netto. Gdy przedsiębiorcy wystarcza kapitału, aby wybrać spłatę w ratach malejących, to koszt obsługi kredytu będzie niższy niż w przypadku spłaty kredytu w ratach równych, ponieważ w przypadku kredytu z ratami

malejącymi, kapitał kredytu jest spłacany dużo szybciej, niż w przypadku rat równych, co powoduje zmniejszenie wartości rat odsetkowych w późniejszych terminach spłaty, a tym samym niższy koszt obsługi kredytu.

7. Zasady uruchomienia kredytu – kredyt może być uruchomiony:

 jednorazowo – oznacza, iż cała kwota kredytu zostanie przekazana kredytobiorcy w jednym terminie ustalonym w umowie;

 w transzach - kwota kredytu jest przekazywana kredytobiorcy w częściach w zależności od potrzeb;

 w ciągnieniach – wysokość oraz termin poszczególnych ciągnień nie są ustalone w umowie, reguluje je sam kredytobiorca w zależności od potrzeb.

14

Proces wykorzystania kredytu jest monitorowany przez bank, który kontroluje, czy kredyt jest przeznaczony na cel, na jaki został zaciągnięty. Powinien on współgrać z planowaną inwestycją. Łatwiej i rozsądniej jest dostosować kredyt do inwestycji, niż inwestycje do kredytu.

Koszt kredytu

Czynnikiem bezpośrednio wpływającym na koszt kredytu jest stawka oprocentowania. W przypadku kredytów ze stałą stopą oprocentowania, stawka jest stała, a jej wysokość jest zapisana w umowie kredytu. Przy kredytach ze zmiennym oprocentowaniem, rodzaj stawki jest podany w umowie, która będzie każdorazowo wykorzystywana do budowy wysokości oprocentowania.

W przypadku kredytów w złotych w umowie jest zawarta informacja, iż oprocentowanie kredytu będzie wynosiło stawkę WIBOR w zależności od okresu spłaty 1M, 3M lub 6M.

Drugim czynnikiem, który wpływa na koszt kredytu jest marża bankowa, wyrażona w formie stopy procentowej i dodawana do podstawowego oprocentowania. Podstawowa stawka wraz z marżą wyznacza ostateczną wysokość stopy procentowej po jakiej jest spłacany kredyt.⁴

Do kosztów kredytu należy również opłata za rozpatrzenie wniosku kredytowego oraz prowizja od uruchomienia kredytu.

Do pozostałych kosztów wpływających na ostateczny koszt kredytu należą koszty pozabankowe związane np. z przygotowaniem niezbędnej dokumentacji, wyceną, zabezpieczeniami itp.

Kredyt inwestycyjny powinien być dopasowany do specyfiki działalności przedsiębiorstwa oraz do samego kredytobiorcy, a wybór odpowiedniej opcji powinien zależeć od przeznaczenia kredytu oraz od typu przedsiębiorstwa. Dlatego ważne jest aby przed wyborem odpowiedniego kredytu porównać parametry kredytu oraz jego koszt.

4 A. Michalczewski, Kredyty inwestycyjne. Sposoby zabezpieczania przed …, op.

cit., s. 228

15 Leasing

Jest formą finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa, która polega na korzystaniu przez przedsiębiorstwo z rzeczowych składników majątku trwałego, w zamian za regularne opłaty (raty leasingowe – najczęściej miesięczne). Leasing umożliwia przedsiębiorcy korzystanie z majątku trwałego bez konieczności nabywania go na własność.

Istotą transakcji leasingowej jest czasowe udostępnienie przez jedną ze stron: finansującego (leasingodawcę) drugiej: korzystającemu (leasingobiorcy) prawa do używania lub używania i pobierania pożytków z rzeczy nabytej przez finansującego. W zamian za korzystanie z rzeczy korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu wynagrodzenia pieniężne w ustalonych (zgodnie z umową) ratach. Przy czym warto zauważyć, że wysokość opłaty (raty leasingowej) jest najczęściej tak ustalana, iż w umówionym okresie finansujący otrzymuje nie tylko zwrot kapitału (najczęściej w całości, ale bywa, że w przeważającej części), lecz także koszty leasingodawcy i jego zysk (marżę). Po upływie określonego czasu leasingu może nastąpić przeniesienie własności rzeczy na korzystającego w sposób uzgodniony w umowie.⁵

Celem umowy leasingowej jest zapewnienie finansowania inwestycji bez nabycia prawa własności przedmiotu umowy w trakcie jej trwania.

Rodzaje leasingu

Kryteria podziału i rodzaje leasingu łączą się ze sobą w różnych konfiguracjach, w zależności od indywidualnych potrzeb przedsiębiorstw korzystających z usług leasingowych. Przy czym warto podkreślić, że zakwalifikowanie transakcji według jednego kryterium nie oznacza, że nie może być zakwalifikowana do innej grupy definiowanej według innych kryteriów. Są jednak pewne elementy wspólne, charakterystyczne dla każdego podziału, a mianowicie:

5

A. Chabowska – Litka, Leasing środków transportu w Polsce, Rozprawa doktorska, SGH, czerwiec 2009

16

a) przedmiot leasingu, który przez cały okres trwania umowy jest własnością finansującego,

b) czas trwania umowy jest dokładnie określony, chociaż może ulegać zmianom,

c) zapłata za użytkowanie dobra jest zawsze wyrażona w pieniądzu, d) finansujący nie może odebrać przedmiotu leasingu w trakcie trwania umowy, chyba że leasingobiorca nie spełni warunków zawartych w umowie.

Leasing bezpośredni i pośredni

Leasing bezpośredni polega na tym, że firma zajmująca się sprzedażą określonego dobra wynajmuje to dobro użytkownikowi; dzięki temu możliwe jest zwiększenie obrotów i zysków wskutek przyciągania klienta, dla którego wynajem rzeczy jest dogodniejszy niż ich zakup na własność; w tym przypadku występują dwie strony tj. leasingobiorca i leasingodawca.

Właściciel, producent określonego dobra zwraca się bezpośrednio do potencjalnego użytkownika, proponując mu zawarcie umowy leasingu. W tego typu transakcji występują dwie strony tj. finansujący – producent i korzystający.

W praktyce częściej stosowany jest leasing pośredni, kiedy to między właścicielem – producentem przedmiotu leasingu, a korzystającym pojawia się trzecia strona – wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe. Spółka leasingowa nabywa od producenta urządzenia na swój rachunek określone dobro w celu oddania go w leasing użytkownikowi – korzystającemu. W tego typu transakcji producent określonego dobra sprzedaje je spółce leasingowej umową sprzedaży lub dostawy dobra. Następnie finansujący – firma leasingowa przekazuje w drodze umowy leasingu dane dobro korzystającemu. Poza producentem, finansującym i korzystającym mogą wystąpić w leasingu pośrednim również inne podmioty np. bank, towarzystwo ubezpieczeniowe.⁶ Leasing finansowy i operacyjny.

W aktualnych regulacjach podatkowych wyodrębnia się dwa rodzaje leasingu:

6

A. Chabowska – Litka, Leasing… op. cit., s.40

17 1. leasing finansowy,

2. leasing operacyjny.

1) Leasing finansowy – cechuje się długoterminowym charakterem umowy (zbliżony do gospodarczej używalności przekazanego środka) z gwarancją prawa zakupu przedmiotu umowy przez korzystającego po jej zakończeniu.

Warunkiem koniecznym jest spłata przez korzystającego wszystkich rat przewidzianych w umowie leasingu.

Przedmiot umowy leasingu finansowego jest prawną własnością finansującego (spółki leasingowej), ale w przeciwieństwie do leasingu operacyjnego jest zaliczany do składników majątku korzystającego.

W takim przypadku przedsiębiorstwo może dokonywać odpisów amortyzacyjnych od leasingowanego środka. Koszty konserwacji, remontów ponosi również użytkownik przedmiotu, a nie jak w przypadku leasingu operacyjnego właściciel.

W leasingu finansowym raty leasingowe składają się z części kapitałowej i odsetkowej, ale tylko raty odsetkowe stanowią koszt uzyskania przychodu.

2) Leasing operacyjny – okres używania przedmiotu leasingu jest stosunkowo krótki, zatem przedmiot umowy może być używany przez wielu kolejnych korzystających, ponieważ nakłady poniesione przez spółkę leasingową nie zwracają się w czasie obowiązywania umowy leasingu.

Przedmiot umowy leasingu operacyjnego jest zaliczany do majątku finansującego (spółki leasingowej), który dokonuje odpisów amortyzacyjnych.

Kosztem uzyskania przychodów dla korzystającego, a przychodem dla spółki leasingowej są pełne raty leasingowe.

Dzięki leasingowi operacyjnemu korzystający zwiększa bieżące koszty uzyskania przychodów, a przez to obniża podstawę opodatkowania o poniesione koszty rat leasingowych.

W umowie leasingu operacyjnego finansujący zobowiązuje się do różnego rodzaju dodatkowych świadczeń na rzecz korzystającego w umówionym okresie

18

używania przedmiotu umowy, w ramach ustalonego czynszu, bez opcji nabycia rzeczy.

Leasing odnawialny – jest formą leasingu operacyjnego, w przypadku gdy nastąpi możliwość odstąpienia od umowy leasingu przed terminem jej wygaśnięcia np. w sytuacji, gdy leasingowany środek utraci swoją wartość z powodu postępu technicznego. W tego typu umowie finansujący zobowiązuje się do wymiany przedmiotów leasingu na nowe. Wymiana może mieć charakter stały lub okresowy.

Coraz częściej zdarza się, że finansujący jest również producentem, a tego typu umowa zapewnia stałe zainteresowanie produkowanym przez niego sprzętem.

Leasing „mokry” – w umowie tego typu, finansujący świadczy dodatkowo określone usługi np. serwis lub szkolenie pracowników. Przykładem wykorzystania leasingu mokrego jest usługa (car fleet management) CFM – zarządzanie flotą samochodową, polegająca na (oprócz finansowania), oferowaniu korzystającemu kompleksowego doradztwa w zakresie serwisu samochodów, ubezpieczeń, likwidacji szkód, pomocy w zbywaniu własnych samochodów oraz zapewnieniu samochodów zastępczych.

Leasing „suchy” – występuje, jeżeli w umowie nie ma zapisu o dodatkowych usługach świadczonych korzystającemu.

Inne rodzaje leasingu

Poszczególne rodzaje leasingu są dopasowane do potrzeb przedsiębiorców, które z kolei są pochodną zjawisk zachodzących w gospodarce.

Biorąc pod uwagę różne kryteria, warto zwrócić uwagę na klasyfikację leasingu ze względu na:

przedmiot umowy:

 leasing ruchomości – dotyczy ruchomych dóbr inwestycyjnych, wykorzystywanych w działalności gospodarczej np. urządzenia, maszyny, sprzęt biurowy, komputery itp.

19

 leasing nieruchomości – jest transakcją, polegającą na odpłatnym oddaniu nieruchomości do czasowego korzystania (np. budynki fabryczne, magazyny, hotele, przedsiębiorstwa, centra handlowe itp.),

 leasing dóbr konsumpcyjnych – dotyczy dóbr trwałego użytku, np.

samochody osobowe, telewizory, sprzęt AGD itp.,

 leasing dóbr unikatowych – leasingodawca zamawia przedmiot leasingu u producenta, według ścisłych zaleceń leasingobiorcy. Przedmiotem tej

umowy są rzeczy posiadające indywidualne cechy, odpowiadające szczególnym potrzebom leasingobiorcy, a umowa jest zawierana na długi okres czasu. Po zakończeniu umowy leasingobiorca ma obowiązek nabyć przedmiot leasingu,

zasięg przestrzenny:

 leasing krajowy,

 leasing międzynarodowy – korzystający i finansujący mają różną przynależność państwową (miejsce siedziby).

Specyfika umowy leasingu

Umowa leasingu jest podstawowym dokumentem regulującym prawa i obowiązki stron umowy. Może być ona dostosowywana do oczekiwań obu stron, jednak w swojej formie zawsze powinna zawierać czas trwania, wskazanie przedmiotu leasingu z wyszczególnieniem wszystkich opłat, harmonogram spłat, kwestie ubezpieczenia oraz koszty napraw i konserwacji przedmiotu leasingu.⁷

W umowie leasingu powinny być ujęte następujące kwestie:

 określenie przedmiotu leasingu i jego zbywcy,

 ustalenie wynagrodzenia dla finansującego i wysokości poszczególnych rat,

 ustalenie okresu, na jaki ma być zawarta umowa,

 dotyczące ubezpieczenia leasingowanego przedmiotu,

7 J. Grzywacz, Kapitał w przedsiębiorstwie i jego struktura, SGH, Warszawa 2008, s.33

20

 zakres praw i obowiązków stron umowy (finansującego i korzystającego),

 sposób postępowania finansującego i korzystającego w przypadku naruszenia postanowienia umowy,

 sposób i tryb rozwiązania umowy w okresie jej trwania i po zakończeniu leasingu,

 postępowania w razie oddania rzeczy przez korzystającego osobie trzeciej,

 uzgodnione klauzule odnośnie spraw problemowych i nietypowych W transakcji leasingowej mamy do czynienia z co najmniej trzema podmiotami:

 finansującym,

 korzystającym,

 dostawcą.

W transakcji mogą również uczestniczyć:

 bank – finansujący leasingodawcę (spółkę leasingową),

 towarzystwo ubezpieczeniowe,

 poręczyciel.

Koszty ubezpieczenia leasingowanego przedmiotu ponosi faktycznie korzystający. Spółka leasingowa przenosi na korzystającego część praw w wyniku cesji, dzięki czemu leasingobiorca sam może kierować do ubezpieczyciela potencjalne roszczenia.

Zabezpieczenie umowy leasingu

W sytuacji, gdy transakcja nie przewiduje udziału poręczyciela zabezpieczeniem umowy leasingowej może być:

 zastaw,

 hipoteka,

 kaucja,

 blokada środków na rachunku bankowym,

 weksel gwarancyjny in blanco.

Forma zabezpieczenia w postaci weksla jest praktycznie stosowana przez wszystkie spółki leasingowe. W przypadku zaległości płatności lub innego

21

naruszenia warunków umowy finansujący może ten weksel wypełnić. Wpisana na wekslu suma uwzględnia wielkość zadłużenia korzystającego wobec finansującego łącznie z odsetkami i kosztami, które musiał ponieść leasingodawca. Do weksla jest dołączana deklaracja wekslowa, która normuje zasady wypełniania weksla przez finansującego.

Umowa leasingowa musi być sporządzona w formie pisemnej.

Wszelkie zmiany, uzupełnienia oraz rozwiązanie, czy odstąpienie od umowy wymagają także formy pisemnej.

Zasady funkcjonowania umowy leasingowej

Zanim dojdzie do podpisania umowy bardzo ważne są wstępne ustalenia pomiędzy stronami. Ustala się wówczas model umowy, czas jej trwania, wysokość rat leasingowych, główne warunki. Spółka leasingowa bada jednocześnie dokumentację sprzedaży przedmiotu oraz ocenia sytuację finansową przyszłego leasingobiorcy na podstawie dostarczonych przez niego dokumentów rejestrowych i finansowych m.in.:

 sprawozdania bilansowe,

 informacje z banku na temat zadłużenia (umowy kredytowe, wysokość rat, itp.),

 zaświadczenia o braku zaległości wobec skarbu państwa.

Korzystający podpisując umowę leasingową jest zobowiązany do korzystania z przedmiotu umowy zgodnie z celem inwestycji oraz do terminowej spłaty rat leasingowych. Stąd jest bardzo ważne, aby leasingodawca dokładnie zbadał sytuację ekonomiczną leasingobiorcy.

Tryb i sposób wygaśnięcia umowy

Umowa leasingu ma okresowy charakter i może być tylko zawierana na czas określony. Jedynymi ograniczeniami w długości jej trwania są regulacje zawarte w prawie podatkowym i dotyczą one:

 wielkości sum opłat leasingowych wynoszących co najmniej wartość początkową przedmiotu leasingu,

22

 amortyzacji dokonywanej przez finansującego, gdzie umowy zawierane są na minimalny okres ustalony w prawie podatkowym.

Istotnym elementem umowy leasingowej jest określenie okoliczności jej rozwiązania. Z reguły ma to miejsce w następujących przypadkach:

 na skutek upływu czasu, na jaki została zawarta,

 z powodu jej wypowiedzenia,

 w następstwie porozumienia stron o wcześniejszym rozwiązaniu umowy,

 w przypadku ogłoszenia upadłości jednej ze stron leasingu,

 opóźnienie leasingobiorcy w spłacie rat leasingowych (po wcześniejszym upomnieniu z dodatkowym terminem spłaty),

 z powodu pogorszenia się sytuacji finansowej leasingobiorcy (np.

rozległa egzekucja administracyjna lub sądowa majątku leasingobiorcy),

 z przyczyn określonych w ustawach o szczególnym charakterze, np. o prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych.

Przedmiot umowy leasingu

Składniki majątku, które mogą być użytkowane przy wykorzystaniu leasingu zostały ograniczone w Kodeksie cywilnym do rzeczy ruchomych oraz nieruchomości. Zgodnie z zapisami w Kodeksie przedmiot umowy leasingu musi spełniać następujące warunki:

 jest częścią przyrody, np. maszyna, samochód, urządzenie,

 ma samoistny charakter, czyli jest odpowiednio wyodrębniony,

 może występować w obrocie samoistnie, czyli nie może przynależeć do innej rzeczy.

W Polsce najbardziej popularnym jest leasing ruchomości. Jednak warto zauważyć, że wraz z rozwojem rynku nieruchomości wzrasta znaczenie leasingu jako metody finansowania również w tym segmencie.

Prawa i obowiązki stron umowy leasingu

Prawa i obowiązki stron umowy zależą w istotnym stopniu od rodzaju leasingu i czasu, na jaki umowa jest zawierana.

23 Podstawowe obowiązki finansującego:

 leasingodawca finansuje zakup przedmiotu wybranego wcześniej przez leasingobiorcę.,

 wydanie przedmiotu umowy korzystającemu razem z odpowiednią dokumentacją,

 finansujący jest zobowiązany umożliwić korzystającemu sprawdzenie przedmiotu leasingu,

 leasingodawca ma obowiązek zaniechać jakichkolwiek działań uniemożliwiających bądź utrudniających korzystanie przez leasingobiorcę z przedmiotu, a uprawnienie spółki leasingowej do kontrolowania przedmiotu umowy nie może naruszać prawa leasingobiorcy do niezakłóconego użytkowania tego przedmiotu,

 finansujący ma obowiązek zapewnić korzystającemu niezbędną ochronę wobec osób trzecich i wystąpić przeciw nim, jeżeli te osoby naruszą prawa przysługujące użytkownikowi,

 po zakończeniu umowy finansujący ma obowiązek odebrać przedmiot umowy od korzystającego, jeżeli umowa nie zawiera klauzuli o przeniesieniu na niego praw własności,

 jeżeli umowa leasingu zawiera prawo do zakupu po upływie okresu trwania tej umowy i leasingobiorca skorzysta z tego prawa, finansujący ma obowiązek zawarcia z nim umowy sprzedaży,

 leasingodawca ma prawo zbyć osobie trzeciej rzecz oddaną w leasing, musi jednak niezwłocznie zawiadomić leasingobiorcę.

Podstawowe prawa finansującego:

 leasingodawca ma prawo do wypowiedzenia umowy korzystającemu tylko w przypadkach uregulowanych w Kodeksie cywilnym lub w ściśle określonych w umowie,

 leasingodawca ma prawo żądać, aby przedmiot umowy leasingu był używany zgodnie z jego przeznaczeniem i umową,

24

 leasingodawca może zażądać, aby leasingobiorca zapłacił resztę rat przewidzianych w umowie w sytuacji, gdy przedmiot leasingu został utracony na skutek okoliczności, za które leasingodawca nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli wypłata odszkodowania od ubezpieczyciela nie pokryje wartości księgowej leasingowanego środka,

 jeżeli nabyty przedmiot jest wadliwy, wówczas finansujący może na wniosek korzystającego odstąpić od umowy ze zbywcą

Podstawowe obowiązki korzystającego:

 odbiór przedmiotu umowy od dostawcy, z jednoczesnym zbadaniem jej stanu i wyeliminowaniem ewentualnych wad (fakt braku odbioru rzeczy nie zwalnia korzystającego z obowiązku płacenia rat),

 dokonywanie ustalonych opłat w postaci rat leasingowych,

 korzystanie z przedmiotu leasingu zgodnie z jego gospodarczym przeznaczeniem i samą umową leasingową oraz utrzymywanie przedmiotu leasingu w stanie umożliwiającym jego „normalne” używanie,

 ponoszenie wszelkich obciążeń związanych z przedmiotem umowy oraz jego używaniem (podatki, składki, opłaty),

 ponoszenie ryzyka przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy.

Podstawowe prawa korzystającego:

 prawo do zbadania wydanego przedmiotu od zbywcy oraz do czerpania korzyści z rzeczy,

 domagania się od finansującego ustalenia dodatkowego terminu spłaty rat leasingowych,

 wypowiedzieć umowę leasingu, jeżeli rzecz ma wady powstałe na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi leasingodawca,

 żądać proporcjonalnego obniżenia czynszu za czas, kiedy rzecz wykazuje wady, a odpowiedzialność za nie ponosi leasingodawca,

 jeżeli finansujący zobowiązał się, bez dodatkowych opłat, przenieść na korzystającego własność rzeczy, wówczas korzystający może żądać

25

wykonania tego zobowiązanie w ustalonym wcześniej terminie (np.

w ciągu miesiąca).

Korzyści przedsiębiorcy (korzystającego) z tytułu umowy leasingu

1. Możliwość sfinansowania nakładów inwestycyjnych w całości – w sytuacji braku kapitału przedsiębiorca dzięki leasingowi może pokryć koszty przedsięwzięcia, a w przypadku posiadania środków, przedsiębiorca może zachować rezerwę gotówki i przeznaczyć ją na inne cele.

2. Korzyści podatkowe – przedsiębiorca dzięki transakcji leasingowej ma możliwość zmniejszenia dochodu stanowiącego podstawę naliczania podatku dochodowego, co wpływa również na obniżenie kosztu samego leasingu, pomimo że przepisy w tym zakresie mają niekiedy restrykcyjny charakter.

3. Elastyczność w finansowaniu inwestycji – możliwość dopasowania umów leasingowych do indywidualnych potrzeb przedsiębiorstwa (leasing z pakietem usług dodatkowych).

4. Niskie obciążenie początkowymi nakładami inwestycyjnymi – korzystający nie ma obowiązku zapłaty przyszłych opłat leasingowych, ani zabezpieczenia określoną sumą wierzytelności firmy leasingowej.

5. Możliwość obniżenia całkowitych kosztów inwestycji – może się okazać, że suma wszystkich opłat jest niższa od kosztów zakupu dobra na rynku, np. w sytuacji, gdy przedmiot leasingu posiada stosunkowo wysoką wartość w momencie upływu terminu umowy leasingowej. Wtedy jego właściciel może zrekompensować część poniesionych kosztów sprzedażą tego przedmioty lub jego dalszym udostępnieniem.

6. Wzrost możliwości kredytowych – leasing jako dodatkowe źródło finansowania zwiększa ogólną sumę wsparcia finansowego; podpisanie umowy leasingowej nie powoduje w przedsiębiorstwie wzrostu współczynnika zadłużenia, umowa leasingu nie ogranicza zdolności do zaciągania kredytu.

7. Możliwość dostępu do nowoczesnych technologii.

26

8. Możliwość szybkiej reakcji na potrzeby rynku.

Wady leasingu z punktu widzenia korzystającego:

1. Brak prawa własności – rzeczy, będące przedmiotem umowy leasingu nie są własnością korzystającego i nie mogą być np. przedmiotem zabezpieczenia kredytu.

2. Dotkliwe skutki finansowe w przypadku naruszenia warunków umowy.

3. Ponoszenie ryzyka cenowego i rzeczowego – obowiązek uiszczania opłat również w sytuacji braku możliwości korzystania z rzeczy w sytuacji jego utraty lub uszkodzenia, a także konieczność przywrócenia poprzedniego stanu.

4. Ryzyko z powodu ewentualnego zadłużenia (niespłaconych zobowiązań) wobec budżetu lub bankructwa firmy leasingowej; przedmiot leasingu może zostać odebrany przez komornika.

5. Utrudnione dochodzenie roszczeń w stosunku do dostawcy (producenta) leasingowanego sprzętu z tytułu jego wad.

Faktoring

Usługa faktoringu powstała w odpowiedzi na wzmożone zapotrzebowanie przedsiębiorstw na środki pieniężne, niezbędne do finansowania bieżącej działalności.

Faktoring – polega na odsprzedaży przez przedsiębiorstwo przed terminem płatności należności z tytułu dostaw towarów lub usług specjalistycznym instytucjom faktoringowym.

Umowa faktoringu ma dwustronny charakter i jest zawierana pomiędzy faktorem a podmiotem gospodarczym.

W praktyce gospodarczej, w transakcji biorą udział trzy podmioty:

a) przedsiębiorstwo (faktorant) – które zbywa swoją wierzytelność w stosunku do jego odbiorcy z tytułu odroczonego terminu płatności,

b) faktor (bank, instytucja factoringowa) – który nabywa wierzytelność od dostawcy z tytułu sprzedanych towarów (usług); faktorzy wymagają, aby

27

faktorant spełniał pewne warunki, np. posiadał rachunek bieżący u faktora lub w akceptowanym przez niego banku, prowadziły działalność gospodarczą przez wymagany przez faktora minimalny okres.

c) dłużnik (odbiorca towarów lub usług) – jest zobowiązany z tytułu odroczonego terminu płatności do spłaty należności wobec dostawcy, a w przypadku sprzedaży wierzytelności – instytucji factoringowej.

Praktyka gospodarcza potwierdza, iż umowa faktoringu dotyczy jedynie wierzytelności krótkoterminowych. Cesja wierzytelności, której dokonuje faktorant na rzecz faktora dotyczy całej wierzytelności głównej. Przeniesienie wierzytelności głównej powoduje, że na faktora (bank) przechodzą wszelkie prawa związane z tą wierzytelnością, m.in. prawo do dalszego rozporządzania wierzytelnością, prawo do pobierania z niej pożytków prawnych, domagania się przez faktora odsetek, czy też kary umownej. Ponadto faktor może zagwarantować sobie prawo zbadania wypłacalności kontrahentów swojego klienta.

Podstawowe funkcje faktoringu

Faktoring pełni trzy podstawowe funkcje:

a) finansową – polega ona na uzyskaniu przez przedsiębiorstwo płynnej gotówki przed upływem terminów inkasa należności od klientów, którym sprzedano produkty lub usługi udzielając kredytu kupieckiego (odroczony termin płatności).

b) gwarancyjną – instytucja factoringowa przejmuje ryzyko wypłacalności dłużnika w określonych granicach. Jeżeli dłużnik nie spełni świadczenia w wyznaczonym w umowie terminie faktor nie wystąpi do faktoranta z regresem, co oznacza brak zwrotnego przeniesienia na faktoranta własności wierzytelności.

c) usługową – polegającą na świadczeniu przez instytucję factoringową określonych czynności związanych z ewidencją i monitorowaniem oraz inkasem należności, które wcześniej leżały w gestii przedsiębiorstwa, np.:

a. prowadzenie ksiąg rachunkowych,

28 b. doradztwo (w tym podatkowe)

c. marketingowe (np. badanie rynku, pomoc w działaniach promocyjnych).

Rodzaje faktoringu

1. Faktoring właściwy – faktor na mocy zawartej umowy o przelew wierzytelności przejmuje nie tylko wszelkie wierzytelności faktoranta wobec dłużnika, ale obarczony zostaje także ryzykiem wypłacalności dłużnika. Można powiedzieć, że faktor zabezpiecza faktoranta przed niewypłacalnością dłużnika.

W factoringu właściwym faktor sprawdza stan prawny i majątkowy przyszłego dłużnika oraz jego możliwości wywiązywania się ze zobowiązań finansowych. W tego typu umowie następuje definitywne przeniesienie wierzytelności z faktoranta na faktora.

2. Faktoring niewłaściwy – ryzyko wypłacalności dłużnika nie przechodzi z przedsiębiorcy na faktora. W przypadku niewypłacalności dłużnika,

wierzytelność powraca od faktora do faktoranta. Tego rodzaju faktoring jest pewną forma pożyczki zawieranej pomiędzy faktorem a faktorantem.

Faktoring mieszany – łączy w sobie cechy factoringu właściwego i niewłaściwego; strony umowy uzgadniają w stosunku do poszczególnych dłużników kwoty najwyższe, tzw. graniczne, do których faktor przejmuje na siebie ryzyko niewypłacalności dłużników. Pozostałe wierzytelności podlegają regułom factoringu niewłaściwego.

Faktoring jako forma pozyskania środków jest szczególnie wskazana dla firm, które:

 mają stałych odbiorców towarów lub usług,

 chcą zdyscyplinować dłużników do terminowego wywiązywania się z płatności,

 mają problemy z uzyskaniem kredytu bankowego z uwagi na brak właściwego zabezpieczenia,

 mają różne zapotrzebowanie na środki pieniężne w różnym przedziale czasowym,

29

 przywiązują dużą uwagę do precyzyjnego planowania wpływów i wydatków,

 ponoszą wysokie koszty z tytułu udzielonych kredytów handlowych.

Faktoring a kredyt

W praktyce przedsiębiorstwa korzystające zarówno z kredytu, jak i z faktoringu powinny zwrócić szczególną uwagę na optymalizację proporcji w finansowaniu wykorzystując obie metody (patrz tabela 1).

Tabela 1. Faktoring a kredyt Lp

.

Faktoring Kredyt

1 Czas

finansowania

Przedsiębiorstwo decyduje o terminie otrzymywania środków pieniężnych, przedstawiając wierzytelności do wykupu

jest udzielany na określony czas

2 Zabezpieczenie Nie jest tak istotne, gwarancją dla faktora jest wierzytelność oraz wypłacalność dłużnika

Jest praktycznie zawsze przez bank wymagane

3 Wpływ na bilans

Nie występuje pogorszenie wskaźników zadłużenia

Podwyższa zobowiązania, co pogarsza wskaźniki zadłużenia, jest to źle

odbierane przez

kontrahentów i banki.

Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Grzywacz, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Difin, Warszawa 2000, s.211

Usługa faktoringowa nie powinna wykluczać korzystania przedsiębiorstwa z kredytów krótkoterminowych.

Wybór optymalnego źródła finansowania działalności gospodarczej należy zawsze poprzedzić gruntowną analizą opłacalności poszczególnych przedsięwzięć.

30

W niektórych sytuacjach korzystanie z kredytu może okazać się bardziej opłacalne niż faktoring, dlatego tak ważna jest analiza ekonomiczna, zwłaszcza, że w niektórych przypadkach faktoring stosowany wraz z kredytem (w odpowiednich proporcjach) może stymulująco wpłynąć na rozwój firmy.

Motywy zainteresowania faktoringiem

a) negatywne skutki opóźnień w płatnościach,

b) wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy z powodu wydłużenia się terminów płatności lub wzrostu sprzedaży,

c) potrzeba planowania działalności,

d) możliwość prowadzenia skutecznej walki z konkurencją,

e) potrzeba finansowania umów handlowych przy braku własnych środków, f) konieczność udzielania ciągłych kredytów handlowych,

g) bardziej efektywne zarządzanie finansami.⁸

Korzyści płynące z faktoringu jako instrumentu finansowania działalności gospodarczej

 dzięki wyeliminowaniu zatorów płatniczych przedsiębiorstwo poprawia swoją płynność,

 szybkie uzyskanie środków pieniężnych za dostarczone towary i wykonane usługi natychmiast po złożeniu faktury u faktora i możliwość zaangażowania pieniędzy w bieżącą działalność lub ich przeznaczenie na cele rozwojowe,

 poprzez wcześniejsze uzyskanie środków pieniężnych przedsiębiorca ma możliwość natychmiastowego ich włączenia do obrotu gospodarczego, przez co uzyskuje się wzrost obrotów oraz zysku,

 faktoring „zamieniając” wierzytelność na gotówkę wpływa na wzrost aktywów, dzięki czemu poprawiają się wskaźniki ekonomiczne firmy,

 korzystając z factoringu przedsiębiorstwo nie musi zaciągać kosztownych kredytów bankowych, których wykorzystanie nie zawsze jest efektywne,

8 J. Grzywacz, Faktoring, Difin, Warszawa 2001, s. 61

31

 faktoring odciąża przedsiębiorcę od czynności związanych ze ściąganiem należności od dłużników, a faktor przejmuje na siebie uciążliwe procedury monitoringu należności i windykacji (minimalizacja kosztów administracyjnych i telekomunikacyjnych związanych z odzyskiwaniem należności),

 uniknięcie strat inflacyjnych dzięki inkasowaniu należności w krótkim okresie, po dostarczeniu towaru lub wykonaniu usługi,

 faktoring jest przydatny dla przedsiębiorstw o sezonowym charakterze działalności, ponieważ stosowanie długich terminów płatności, nawet do 120 dni pozwala na rozciągnięcie sprzedaży w czasie i ciągły dopływ gotówki.

Przeprowadzenie kalkulacji kosztu faktoringu jest czynnością dość skomplikowaną, ponieważ należy w niej uwzględnić wiele czynników i parametrów wpływających na koszt faktoringu. Warto za każdym razem przeprowadzić rachunek opłacalności factoringu indywidualnie, zwracając szczególną uwagę na elementy, wpływające na ostateczny koszt usługi, a w szczególności na:

 wysokość pobieranych opłat i sposób ich naliczania i pobierania,

 wysokość wypłacanej przez faktora zaliczki,

 termin zapadalności wierzytelności,

 ilość faktur przekazywanych faktorowi do wykupu,

 wysokość dodatkowych opłat, w szczególności kar umownych,

 skalę ryzyka faktoranta i jego odbiorców,

 zakres i złożoność funkcji faktoringu.⁹

Przykład kalkulacji korzyści dla przedsiębiorstwa z tytułu wykorzystania faktoringu

Podstawowe informacje o przedsiębiorstwie:

A. Kwota kapitału zaangażowana w obrót 1 000 000,00 zł

9 D. Podedworna-Tarnowska, Faktoring jako instrument wspierający zarządzanie należnościami, red. nauk. M. Panfil, Finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa. Studia przypadków, Difin, Warszawa 2008, s. 327

32

B. Marża zysku 25%

C. Okres płatności przez odbiorców 30 dni Działalność operacyjna przedsiębiorstwa bez udziału faktoringu D. Przychody ze sprzedaży (jeden obrót) zł A + (A x B)

125 000,00 zł

E. Zysk 25 000,00 zł

Działalność operacyjna przedsiębiorstwa z udziałem faktoringu F. Potrącenia od nabywanych faktur dla

okresu płatności 30 dni 2,47%

G. Przychody ze sprzedaży z pierwszego obrotu (kwota faktury) D

125 000,00 zł

H. Kwota wypłacona Sprzedawcy przez faktora

za zakupioną fakturę G – (G x F) 121 912,50 zł I. Kwota ponownie zaangażowana

w obrót przez sprzedawcę H 121 912,50 zł

J. Przychód z drugiego obrotu zł I + (I x B) 152 390,60 zł K. Zysk z dwóch obrotów zł J –A 52 390,60 zł

ZYSK

BEZ FAKTORINGU Z FAKTORINGIEM

25 000,00 52 390,60

KORZYŚCI Z FAKTORINGU: K – E 27 390,60

Wady faktoringu:

 wysoki koszt:

- wysokie odsetki dyskontowe płacone faktorowi za przekazane firmie środki, stopa dyskonta jest wyższa od stopy procentowej kredytu bankowego,

33

- wysoki koszt usług świadczonych przez faktora – znacznie przewyższa koszt ponoszony w przypadku przedsiębiorstwa wykonującego podobne czynności we własnym zakresie,

- prowizja, która jest opłatą za przejęcie przez faktora ryzyka niewypłacalności dłużnika; przeciętnie jest ona na poziomie od 1 do 4%

kwoty wierzytelności, która jest przedmiotem umowy.

W przypadku dużych jednostek wykazujących niewysoki poziom kosztów administracyjnych, a dysponujących znacznym kapitałem obrotowym faktoring może okazać się mało atrakcyjny;

 faktoring wpływa na osłabienie więzi pomiędzy producentami, a odbiorcami towarów, co z kolei negatywnie wpływa na jakość współpracy,

 faktor, który nabywa wierzytelność przejmuje księgowość i rozliczenia przedsiębiorców (przez to przedsiębiorcy tracą źródło informacji i możliwość indywidualnego kontaktu z odbiorcą),

 problem przepływu informacji pomiędzy faktorem a faktorantem (mało dokładne informacje otrzymywane w postaci wydruków, które przedstawiają informacje błędne lub nieaktualne),

 w praktyce istnieje problem zaadaptowania mechanizmu rozliczeń i współpracy w zakresie faktoringu w stosunku do niektórych branż.

Pojęcie elastyczności finansowej

Elastyczność finansowa oznacza stały dostęp do więcej niż jednego źródła finansowania działalności oraz możliwość wyboru pomiędzy tymi źródłami.

Dzięki elastyczności przedsiębiorstwo może wykorzystywać łatwiej dostępne i tańsze źródła pozyskiwania kapitałów oraz umacnia swoją pozycję negocjacyjną wobec kredytodawców.

Elastyczność finansowa zależy od solidności polityki finansowej firmy, od przestrzegania bieżącej płynności finansowej, umożliwiającej terminowe regulowanie zaciąganych zobowiązań.

34

W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo ma nawet przejściowe problemy finansowe kurczy się krąg kredytodawców, a dostawcy uzależniają realizację zamówień od wcześniejszego uregulowania należności lub zapłaty gotówkowej.

Na elastyczność finansową przedsiębiorstwa wpływa dywersyfikacja kredytodawców. Im większa jest ich liczba oraz brak takich kredytodawców, wobec których indywidualne zadłużenie jednostki dominuje, tym mniejsze jest ryzyko finansowe.

Bibliografia do wykładu:

1) J. Grzywacz, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Difin, Warszawa 2000

2) J. Grzywacz, Faktoring, Difin, Warszawa 2001

3) J. Grzywacz, Kapitał w przedsiębiorstwie, SGH, Warszawa 2008

4) M. Panfil, Finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa. Studia przypadków, Difin, Warszawa 2008

5) T.T. Kaczmarek, Zarządzanie płynnością finansów małych i średnich przedsiębiorstw – ujęcie praktyczne, Difin, Warszawa 2007