• Nie Znaleziono Wyników

Uwagi ogólne na temat źródeł międzynarodowej ochrony praw dziecka

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Uwagi ogólne na temat źródeł międzynarodowej ochrony praw dziecka"

Copied!
16
0
0

Pełen tekst

(1)

8ZDJLRJöOQHQDWHPDWUöGHï

PLÚG]\QDURGRZHMRFKURQ\

SUDZG]LHFND

„Dziecko z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczegól- nej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej”1

:SURZDG]HQLH

Prawa człowieka i podstawowe wolności przysługują każdemu, a więc zarówno mężczyźnie, kobiecie, jak i dziecku. Wiek, pochodzenie, kultura, wyznawana wiara nie mają tutaj żadnego znaczenia. Niestety nie każdy ma jednakową możliwość korzy- stania z nich, pomijając inne względy istnieją kategorie istot ludzkich, którym w imię równości potrzebne są dodatkowe lub niezbędne modyfikacje powszechnych praw człowieka, aby mogły z nich w pełni korzystać. Biorąc pod uwagę te potrzeby, Naro- dy Zjednoczone ustanowiły pewne szczególne prawa dla kobiet, osób pozbawionych wolności, uchodźców, niepełnosprawnych itp. Takie dodatkowe prawa zostały usta- nowione również dla dzieci, którym przysługują wszelkie uniwersalne prawa człowie- ka i podstawowe wolności oraz dodatkowe prawa zawarte w Konwencji Praw Dziecka, która współcześnie stanowi pełną i najbardziej aktualną kodyfikację ich praw.

Te dodatkowe, ale jakże ważne prawa są dla dziecka niezbędne z uwagi na jego niedojrzałość psychiczną i fizyczną. Oczywiście poza konwencją dziecku przysłu- gują wszystkie prawa zawarte w różnych dokumentach: uniwersalnych, regional- nych, narodowych. A zatem praw dziecka nie należy traktować jako dokumentów oderwanych od innych regulacji prawnych, albowiem „prawa dziecka pojmowane są nie jako przeciwstawienie prawom dorosłych albo jako alternatywne w stosunku do praw rodziców, ale jako integralna część praw człowieka przynależnych wszelkim

* Absolwentka WSZiM; studentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego.

1 Deklaracja Praw Dziecka ONZ z 1959 r.

(2)

istotom ludzkim”2. Mają one na celu wspieranie i ochronę dzieci, albowiem codzien- nie na całym świecie niezliczona liczba dzieci doznaje ogromnych cierpień, pada ofiarą gwałtów, wojen, dyskryminacji, agresji, zaniedbań, okrucieństwa i wyzysku.

Narażona na różnego rodzaju niebezpieczeństwa, zagrażające ich dorastaniu i roz- wojowi, zmuszana do opuszczania domów, bliskich, staje się uchodźcami, przesie- dleńcami, żebrakami cierpiącymi z powodu nędzy, kryzysu ekonomicznego, głodu, braku domu, epidemii czy nawet w tak ogromnym postępie współczesnego świa- ta analfabetami. Statystyki pokazują, że codziennie umiera ogromna ilość dzieci na skutek przemocy, niedożywienia, chorób czy zażywania narkotyków. Dlatego tak bardzo ważne jest nasze wspólne działanie, wiedza i możliwości, które pozwolą ochronić życie, zmniejszyć cierpienie, ułatwić tym niewinnym istotą pełny rozwój i zapewnić bezpieczeństwo.

Życie wielu tysięcy dziewcząt i chłopców, powinno być i może być uratowane dzięki działaniom zapobiegawczym. Nie można pozwolić, aby śmiertelność wśród dzieci i niemowląt osiągała tak ogromne rozmiary. Zadania te wymagają stałego i wspólnego wysiłku wszystkich państw, zarówno w skali krajowej, jak i współpracy międzynarodowej. Zobowiązaliśmy się działać razem, dlatego uchwalone zostały akty prawne, powołane instytucje, aby cierpienie dzieci z dnia na dzień się zmniej- szało, a każdego dnia coraz mniej płynęło łez. Przyjmując Światową Deklarację zde- cydowaliśmy się chronić dzieci przed cierpieniem, plagą narkotyków, przemocą, gwałtem, a tym samym dążyć do ochrony i ofiarowania im bezpiecznego, normal- nego rozwoju, lepszego bytu. Bo czyż istnieje większy cel niż zapewnienie dziecku lepszej przyszłości?

3RMÚFLHG]LHFND

Trudne jest jednoznaczne zdefiniowanie tego pojęcia wątpliwości pojawiają się głównie dlatego, że nie określone jest „kiedy powstaje człowiek” bowiem w obowią- zującym systemie europejskim nie ma jednoznacznej definicji „życia”, co oznacza, że nie określono jednoznacznego momentu, od którego zaczyna się prawo ochrony życia, a więc w jakim zakresie chronione jest życie płodu ludzkiego. Jest to problem niezwykle głęboki i trudno jest znaleźć jedno zadowalające wszystkich rozwiązanie, gdyż rodzi ona wiele wątpliwości zarówno na płaszczyźnie moralnej, etycznej, reli- gijnej. Ponadto powstaje problem czy pojęciem dziecka możemy określić również osobę dorastającą, lecz jeszcze małoletnią?

Nie wchodząc w szeroką problematykę biologiczną czy filozoficzną tego zagad- nienia, warto zaznaczyć, że dokumenty prawa międzynarodowego nie pomijają okresu płodowego rozwoju i jego wpływu na przyszłe życie zarówno psychiczne, jak i fizyczne jednak sam płód nie jest podmiotem ani adresatem żadnych praw, jakie

2 M. Santos Pais, The Committee on the Rights of the Child. The Review, „International Commission of Jurists”

47/1991, s. 37.

(3)

formułowane są w tekstach międzynarodowych. Należy zatem rozgraniczyć te dwa zagadnienia, a tym samym podkreślić, że określenie „dziecko” w aktach międzyna- rodowych zawsze odnosi się do dziecka już urodzonego3. Warto również zastanowić się nad powyżej postawionym pytaniem, a zatem czy w rozumieniu prawa między- narodowego dzieckiem jest osoba dorastająca – adolescent, czyli taka, której okres dzieciństwa już minął, lecz wciąż jest ona niepełnoletnia.

Okres dorastania jest niezwykle ważny zarówno ze względu biologicznych, jak i psychologicznych i choć człowiek przestaje być już dzieckiem w rozumieniu biologii, to nie jest on jeszcze dorosły. Na ogół nie jest on uznawany przez spo- łeczeństwo jako w pełni odpowiedzialna istota, pełnoprawny obywatel. A zatem dziecko dorastające podlega ochronie zgodnie ze statusem małoletniego, co realizo- wane jest zarówno w prawie międzynarodowym jak i wewnętrznym państwa. Okres ten liczy się od uzyskania przez dziecko dojrzałości płciowej – puberté do osiągnię- cia dojrzałości psychicznej – nubilité psychique, określając go jako okres przejściowy od dzieciństwa do wieku dorosłego4. Dlatego przy analizie pojęcia dziecka należy mieć na uwadze wszystkie kryteria małoletniości. Bowiem wskazują one nie tyl- ko na brak pełnej zdolności do czynności prawnej, ale odpowiadają postulatom co do szczególnych jego potrzeb. To jest chyba najbardziej obiektywne i najprostsze kryterium do zastosowania przez wszystkie państwa. I właśnie ono zostało przyjęte w Konwencji Praw Dziecka zgodnie z którą „dziecko oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziec- ka uzyska ono wcześniej pełnoletniość”5. Rozwiązanie to przyjęte zostało zarówno w art. 10 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka jak również art. 24 Międzyna- rodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, które przyjęły „status małolet- niego” jako wyznacznik prawnej ochrony dzieci.

'RNXPHQW\PLÚG]\QDURGRZH

LLQVW\WXFMHFKURQLÈFHSUDZDG]LHFL

Ochrona praw dziecka należy do najszczytniejszych, humanitarnych obowiąz- ków, zdają sobie sprawę z tego faktu wszystkie państwa, narody również te, któ- re ze względów ekonomicznych, cywilnych, nie mogą zapewnić tym niewinnym istotom szczęśliwego, bezpiecznego rozwoju. Potrzeba otoczenia dzieci szczególną ochroną prawną, została sformułowana jeszcze przed II wojną światową w Deklara- cji Genewskiej Praw Dziecka, a następnie przyjęta przez Ligę Narodów. Wcześniej, bo już w 1919 roku zajmowała się tą kwestią Międzynarodowa Organizacja Pracy, a następnie ONZ, co znalazło swój wyraz w art. 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. Podjęto również próby na rzecz międzynarodowego uregulowa-

3 M. Torrelli, „La protection internationale de l’enfant” Colection travaux et recherches de l’Institution du Droit de la Paix et du Developpement de l’Université de nice, 1983 ; „La définition de la famille en droit international public, s. 65.

4 WHO „Besoins sanitaires des adolescents”, Genewa 1976 r.

5 Art. 1 Konwencji Praw Dziecka.

(4)

nia praw dziecka w ramach regionalnych przedsięwzięć. Warto wspomnieć o Euro- pejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku, a także Karcie Organizacji Państw Amerykańskich z 1948 roku.

Powszechnie podstawowym dokumentem chroniącym prawa dzieci jest Kon- wencja Praw Dziecka uchwalona jednomyślnie 20 listopada 1989 roku przez Zgro- madzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, która weszła w życie 2 września 1990 r.

stanowi ona coś w rodzaju konstytucji praw dziecka. „Konwencja wysoko uplasowa- ła dzieci na porządku dziennym spraw krajowych i międzynarodowych. Społeczność międzynarodowa stworzyła twardy fundament dla nowej etyki na rzecz dzieci, etyki, która definiuje dzieci jako jednostki posiadające niezbywalne prawa o nie mniejszej wartości niż prawa dorosłych”6. „Narody Zjednoczone w postaci Konwencji o Prawach Dziecka dały wspólnocie globalnej międzynarodowe narzędzie wysokiej jakości, chro- niące godność, równość i podstawowe prawa człowieka, dzieci, świata”7.

Przyjęta w Nowym Yorku, 30 września 1990 roku Światowa Deklaracja w spra- wach dzieci ich przeżycia, ochrony i rozwoju wymaga odpowiednich działań zarówno na szczeblu krajowym, jak również we współpracy międzynarodowej, które muszą być podporządkowane podstawowej zasadzie „dzieci nade wszystko”.

Oznacza to, że bez względu na środki, zarówno w dobrych, jak i złych czasach, czy to na szczeblu krajowym czy międzynarodowym, w każdej rodzinie potrzeby dzieci uzyskują wysoki priorytet.

Rada Europy zobowiązała państwa członkowskie do ustanowienia Rzecznika Praw Dziecka, którego podstawowym zadaniem jest udzielanie informacji na temat praw dzieci, doradztwo, interwencja, a także dochodzenie ich praw przed sądami8. Polska jako członek Rady Europy odpowiedziała na to zobowiązanie ustawą zasad- niczą, gdzie zgodnie z Konstytucją, art. 71 „Państwo w swojej polityce społecznej i go- spodarczej uwzględnia dobro rodziny”, oraz art. 72 „Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka”.

6 stycznia 2000 roku uchwalona została ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka, w myśl której Rzecznik stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczpo- spolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka oraz innych przepisach prawnych, mając na uwadze poszanowanie praw i obowiązków rodziców. W rozumieniu tej ustawy „dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do uzyskania pełnoletnio- ści”. Rzecznik podejmuje działania na rzecz ochrony życia, zdrowia, wychowania w rodzinie, zapewnienia godziwych warunków socjalnych, a także prawa do nauki, których podstawą jest zapewnienie pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowa- niem jego godności i podmiotowości, a tym samym zmierzając do ochrony dziecka

6 Oświadczenie złożone przez Jamesa P. Granta, ówczesnego dyrektora wykonawczego UNICEF, 26 stycznia 1990 roku po ceremonii podpisania Konwencji.

7 Oświadczenie złożone przez Janviera Perez de Cuellar, ówczesnego sekretarza generalnego Narodów Zjednoczo- nych, 24 listopada 1989 roku po uchwaleniu Konwencji przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych.

8 Rekomendacja 1121 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie Praw Dzieci, luty 1990 rok.

(5)

przed okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem. Szczególną troską otacza on dzieci niepełnosprawne, które powinny mieć zapewnioną pełnię normalnego życia. Każde dziecko ma prawo do korzysta- nia z możliwie najlepszego stanu zdrowia, usług medycznych, rehabilitacyjnych, zabezpieczenia społecznego, a także nauki, wypoczynku i czasu wolnego. Państwa strony Konwencji są zobowiązane do ochrony dzieci przed wszelkiego rodzaju for- mami wyzysku, nadużyć seksualnych, zapobiegania uprowadzeniom, wywozowi, sprzedaży oraz wszelkim innym formą naruszającymi ich godność i prawa. War- to również podkreślić szczególne działania Rzecznika Praw Obywatelskich, który przeprowadził szereg kontroli w różnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych: „Badając respektowanie w nich praw dzieci, wystąpił z wieloma zapytaniami i interwencjami do poszczególnych ministrów, składał skargi do Trybu- nału Konstytucyjnego, kwestionując szereg przepisów obowiązującego prawa”9.

Wyjątkowe miejsce wśród dokumentów międzynarodowych zajmuje Karta Praw Rodzin przedłożona przez Stolicę Apostolską 22 października 1983r. Pomimo braku jej sformalizowania przez społeczność, posiada cechy aktu praw człowieka, głównie ze względu na swój charakter, zobowiązujący państwo, społeczeństwo, jak i indywidualne jednostki do ochrony praw rodzin. Zgodnie z jej treścią małżonko- wie mają prawo do założenia rodziny i decydowania o czasie i liczbie dzieci, a tym samym uwzględniając obowiązki względem siebie, jak i dzieci. Ponadto stanowi ona, że od samego początku dziecko powinno być otoczone troską i szacunkiem.

Ogromną rolę odgrywają organizacje pozarządowe takie jak: Komitet Ochrony Praw Dziecka, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, istnieje również wiele niepublicznych ośrodków adopcyjno-opiekuńczych czy orga- nizacji antyaborcyjnych specjalizujących się w działaniach na rzecz ochrony prawa do życia itp. Poprzez realizację swojej działalności interwencyjnej przyczyniają się one do szeroko rozumianej edukacji społecznej. Również istotną rolę w promowa- niu idei praw dziecka trzeba i należy przypisać instytucjom oświaty czyli kuratorom, szkołom, placówką. W preambule do ustawy o systemie oświaty z 1991r znajdziemy stwierdzenie, iż oświata kieruje się zasadami zawartymi w Powszechnej Deklara- cji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Niestety z biegiem czasu wiedza o prawach dziecka wśród kadry pedagogicznej stała się znikoma, a sama Konwencja wzbudza u nauczycieli i wychowawców, którzy znają ją głównie z interwencyjnych reportaży poczucie niepewności, zagrożenia. Czego najlepszy przykład odnajdziemy w nega- tywnym odbieraniu działających przy kuratoriach rzeczników praw ucznia. War- to też dodać coraz bardziej powszechną wśród nauczycieli niewiedzę o sposobach rozpoznawania objawów dziecka wykorzystywanego, molestowanego, a przede wszystkim o sposobach niesienia mu pomocy i wsparcia. Ale najgorszy jest w tym wszystkim fakt, że stworzenie skutecznej ochrony praw dziecka nie jest możliwe bez rzetelnych działań edukacyjnych zarówno wśród nauczycieli, uczniów, a poprzez

9 M. Andrzejewski, Prawna ochrona rodzinny, Warszawa 1999, s. 176.

(6)

szkołę również i rodziców. Dlatego właśnie to zadanie powinno stać się głównym przedmiotem działań edukacyjnych skierowanych na kadrę pedagogiczną powin- no znaleźć szczególne miejsce w programach studiów pedagogicznych, bowiem dla skutecznej ochrony praw dziecka jest to zadanie bez wątpienia ważniejsze niż two- rzenie nowych instytucji i organizacji. Warto również podkreślić, że ochrona praw dziecka to nie jest już tylko obszar etyki, czego najlepszym dowodem jest fakt zy- skania przez nią rangi prawnej, natomiast ten, kto narusza prawa dzieci, albo mając obowiązek je chronić, uchyla się od tego naraża się na sankcje prawne. Adresaci ni- niejszego stwierdzenia powinni konsekwentnie przeciwdziałać łamaniu praw dziec- ka i traktować je jako prawny obowiązek, a nie jako coś, co mieści się wśród jego zadań fakultatywnych. Podstawowym wymogiem skuteczności działania jest znajo- mość osób i służb, które mogą pomóc dziecku w trudnej sytuacji (kuratora sądowe- go, sędziego rodzinnego, prokuratora, kuratora, policji, pedagoga szkolnego innych organizacji zajmujących się omawianym problemem), bowiem każda z tych insty- tucji ma całkowicie bądź częściowo odmienne kompetencje, a chcąc pomagać sku- tecznie warto znać te kompetencje, choć w ogólnym zarysie, a wszystko po to, aby w odpowiednim momencie zareagować. A co najważniejsze spośród potencjalnych pomocników należy od razu odrzucić osoby, nastawione do problemów ochro- ny praw dzieci sensacyjnie, bowiem najlepszą pomocą dla dziecka krzywdzonego jest dyskrecja, czyli pomoc w „cichości”, bowiem to ona jest najskuteczniejsza a tym samym nie łamie jednej z podstawowych zasad moralnych – nie wolno wzbogacać się, czerpać satysfakcji z czyjegoś nieszczęścia.

3RGVWDZRZHSUDZDG]LHFL

LLFKPLÚG]\QDURGRZDRFKURQD

Przystępując do określenia szczególnych praw dziecka warto przeanalizować jego sytuację oraz potrzeby, w której dziecko powinno doznawać szczególnej opieki i troski. Oczywiście podstawowym prawem każdego człowieka bez względu na wiek jest prawo do życia. Jest ono jednym z najważniejszych, najbardziej fundamen- talnych praw. To ono stanowi podstawę innych praw, a tym samym jest kluczo- wym elementem poszanowania wolności i przyrodzonej godności człowieka. Jak już wspomniałam w obowiązującym systemie europejskim trudne jest jednoznaczne wskazanie definicji „dziecka” jak również „życia”. Co spowodowało, że do codzien- ności naszego życia wkroczyła możliwość aborcji czyli „przerwanie ciąży w okresie, gdy płód jest jeszcze nie zdolny do życia poza macicą”10. Aborcja „należy do głównych najskuteczniejszych sposobów zapobiegania narodzinom. Ze względu na drastyczność zabiegu, brutalnie wkraczającego w naturalne prawidłowości prokreacji i nasuwające- go skojarzenia z zabójstwem, budzi on nierzadko zdecydowany sprzeciw. W typowych sytuacjach społecznych normalny rozwój dziecka w łonie matki stanowi przedmiot

10 „Wielka encyklopedia Jana Pawła II”, Tom I Warszawa, s. 5.

(7)

ochrony etycznej i prawnej”11. Dlatego już od samego początku w ochronie praw dzieci pojawia się istotna jego zależność od innych ludzi, a tym samym od razu na pierwszy plan wysuwa się naturalne środowisko narodzin i rozwoju, a więc ro- dzina. A zatem pojawiają się zagadnienia dotyczące przede wszystkim praw i obo- wiązków rodziców, opiekunów mające na celu dobro dziecka. A zatem kolejnym podstawowym prawem jest prawo do wychowania w rodzinie, która powszechnie uznawana jest za niezastąpione środowisko rozwoju dziecka oraz podstawową ko- mórkę społeczną. Ogromna rola rodziny znalazła uznanie również w dokumentach międzynarodowych dotyczących praw człowieka12. Choć nie jednokrotnie pojawia się tutaj pytanie na temat jej wielkości. Warto zaznaczyć, że analizując teksty prawa międzynarodowego pojęcie to należy interpretować przede wszystkim pod wzglę- dem przedmiotu i celów regulacji prawnej, a nie jej wielkości. Przy czym należy wziąć pod uwagę funkcje, jakie jedni członkowie spełniają względem drugich, al- bowiem one ułatwiają określenie osób należących do rodziny, w takim znaczeniu, jakie nadaje mu dany akt prawny. Należy również pamiętać, iż rodzina jako ele- ment tradycji i kultury społecznej w krajach rozwijających się jest najczęściej ro- dziną dużą i na jej członków nałożone są obowiązki względem innych, zwłaszcza wobec dzieci, jak również wobec społeczeństwa13. Dlatego nie należy podkreślać roli „małej” w odniesieniu do dokumentów międzynarodowych albowiem takie po- dejście od razu wskazywałoby na cechy europocentryzmu. Bowiem normy prawa międzynarodowego oraz ustawodawstwo krajowe mają na uwadze grupę rodzinną składającą się z rodziców albo osób pełniących funkcje rodzicielskie (opiekunów) oraz z niesamodzielnych dzieci14. Nie można zapominać, że normy prawa mię- dzynarodowego dotyczące praw człowieka za podstawę założenia rodziny uznają małżeństwo15. Również takie samo stanowisko przyjmuje większość państw, które w ustawodawstwie wewnętrznym nie przyznają takich uprawnień i nie nakładają takich obowiązków prawno-rodzinnych osobom żyjących w związkach poza mał- żeńskich, jednocześnie takie rozwiązanie w kwestii oceny konkubinatu nie zawę- ża praw rodzin niemałżeńskich w zakresie ochrony socjalnej, a przede wszystkim nie ogranicza praw dziecka pochodzącego z nieformalnego związku jego rodziców.

Dlatego niezależnie od związku na rodzicach ciąży obowiązek troski i opieki nad dzieckiem trwający w zasadzie aż do uzyskania przez niego pełnoletniości. Obowią- zek ten znajdziemy we wszystkich uregulowaniach zarówno prawnych jak i moral- nych. A zgodnie z art. 5 Konwencji Praw Dziecka nikt nie może kwestionować praw rodziców do osobistego wychowania, a prawo to nawet przeciwstawia się państwu głównie dlatego iż chodzi o wyeksponowanie autonomii rodziny względem kom-

11 R. Tokarczyk, Prawo narodzin, życia i śmierci, Zakamycze 1999, s. 62.

12 Art. 16 Ust. 3 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, art. 23 Paktu Praw Politycznych; art.10 ust.1 Paktu Praw gospodarczych oraz Karta Praw Rodziny ogłoszona przez Stolicę Apostolską, „Osservator Romano” nr. 272.

13 G. Arrighi, Le dront de la famille Au Senegual. Le droit de la famille en Afrique noir et ŕ Madagascar, Paris 1968 UNESCO, s. 87.

14 M. Torrelli, „La protection internationale de l’enfant” Colection travaux et recherches de l’Institution du Droit de la Paix et du Developpement de l’Université de nice, 1983 ; „La définition de la famille en droit international public, s. 93.

15 Art. 12 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950r; art. 17 ust. 2 amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka.

(8)

petencji państwa, którego interwencje uzasadniają tylko szczególne okoliczności, zwłaszcza zagrożenie dobra dziecka. Co jednoznacznie zgodnie z art. 14 Konwen- cji Praw Dziecka przyznaje rodzicom, opiekunom prawo do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami, wiarą i nakłada na państwo obowiązek respek- towania tego prawa. Ponadto, zgodnie z art. 9 Konwencji Praw Dziecka państwo nie może odłączyć dziecka od rodziców wbrew ich woli chyba, że dobro dziecka wymaga takiej interwencji. Podobne uregulowanie znajdziemy w art. 6 Konsty- tucji RFN z 1949 roku natomiast pomimo braku podobnego przypisu w polskiej konstytucji, uregulowanie takie znajdziemy w ustawodawstwie rodzinnym, gdzie zgodnie z art. 96 i 109&1i2 K.R.O ograniczenie tego prawa może nastąpić tylko i wyłącznie na skutek orzeczenia sądowego i tylko w przydatku zagrożenia dobra dziecka. Ta silna autonomia rodziny, wobec wpływów zewnętrznych, a w szczegól- ności państwa, nie może i nie idzie tak daleko, aby pozbawić je możliwości całko- witej ingerencji, a tym samym skazać dziecko na jakiekolwiek zagrożenie, jakiego może doznać również w rodzinie, chodzi tu głównie o określenie granic autonomii rodziny i ingerencji państwa. Pomimo braku jednoznacznej normy prawa między- narodowego, dopuszczającej ową ingerencje możemy to wyinterpretować z art. 24 Paktu Praw Politycznych, w którym określono prawo dziecka do środków ochron- nych również ze strony państwa i społeczeństwa. Podobne uzasadnienia znajdziemy przede wszystkim w Konwencji Praw Dziecka, zalecającej państwom, aby w swoim ustawodawstwie przewidywała wszelkie możliwości i ułatwienia przyczyniające się do zdrowego, normalnego rozwoju zarówno fizycznego, psychicznego jak również moralnego dziecka. Dopuszczalność ingerencji państwa wynikająca z art. 9 Kon- wencji, przyzwala na oddzielenie dziecka od jego naturalnego środowiska tylko w wyjątkowych sytuacjach. Podkreślając ogromną rolę rodziny należy również dzie- ciom pozbawionym tej możliwości zapewnić zastępcze środowisko, a tym samym nie narażać ich na „inność”. Wyżej wymienione zagadnienie jest przedmiotem dzia- łalności odpowiednich organów ONZ, warto również wspomnieć, że Rada Gospo- darcza i Społeczna również zajmowała się tematyką zapewnienia zastępczego śro- dowiska dziecku. Pod nadzorem ONZ przeprowadziła badania kwestionariuszowe dotyczące adopcji i rodziny zastępczej szczegółowy, godny uwagi raport zawierający wyniki badań, które znajdziemy w „Raport du Secrétaire Général de l’ONU-Protec- tion et bien ętre des enfants. Organisation d’une conférence des Nations Unies pour une convention internationale sur la legislation en matičre de l’adoption”. Stał się on bardzo pomocny w regulacji dotyczącej tzw. międzynarodowej adopcji, która swoją podstawę prawną znalazła w konwencji haskiej z 15 lipca 1965 roku oraz w konwen- cji europejskiej dotyczącej adopcji dzieci z 24 czerwca 1967 roku, których głównym celem jest zapewnienie odpowiedniej ochrony i rozwoju.

Uznaniem, dla rodzin przyjmujących bądź przysposabiających dziecko na utrzy- manie i wychowanie oraz materialne ich wsparcie znajduje swoje odzwierciedlanie w różnych aktach międzynarodowych odnoszących się do problematyki socjal- nej, które to podkreślają prawo rodziny do pomocy ze względu na ciężar utrzy-

(9)

mania jej członków16. Dla zapewnienia pełnego i harmonijnego rozwoju dziecka, oraz przyznaniu ogromnej siły, jaką wywołuje rodzina wzrosło powszechne popar- cie dla idei adopcji oraz innych typów rodzin zastępczych, a tym samym skłoni- ło to autorów Konwencji Praw Dziecka do określenia tych uregulowań i wzięcia opieki instytucyjnej państw nad ochroną praw dzieci pozbawionych tego natural- nego środowiska. A tym samym nałożyło na nie obowiązek otoczenia wspieraniem, pomocą i szacunkiem zarówno rodziców jak i opiekunów w wysiłkach fizycznych i w miarę możliwości zapobiegać rozdzielaniu dzieci od rodziny, podstawowej ko- mórki ich naturalnego rozwoju. Mówiąc o podstawowych prawach dzieci nie należy również pominąć ich prawo do ochrony tożsamości, a więc imienia, nazwiska i obywatelstwa – „niezwłocznie po urodzeniu dziecka zostanie sporządzony jego akt urodzenia, a dziecko od momentu urodzenia będzie miało prawo do otrzymania imienia, uzyskania obywatelstwa oraz, jeśli to możliwe, prawa do poznania swoich rodziców i pozostania pod ich opieką”17. W zasadzie kwestia ta nie budzi żadnej wąt- pliwości, a obowiązek rejestracji dzieci jest powszechnie przestrzegany. Wątpliwości pojawiają się w przypadku adopcji, gdzie ulega nie tylko zmianie nazwisko dziecka, ale również często imię. Można tutaj nawet powiedzieć, że przysposobienie odbiera dzieciom nie tylko prawo do tożsamości, ale też prawo poznania biologicznej rodzi- ny, co szczególnie widoczne jest na gruncie prawa Polskiego, które w odniesieniu do wyżej przytoczonego art. 7 zastrzega, że prawo dziecka adoptowanego będzie podlegało ograniczeniu poprzez przyjęcie prawnych rozwiązań pozwalającym jego opiekunom na zachowanie tajemnicy dotyczącej pochodzenia dziecka, co nieste- ty w pewien sposób ogranicza jego prawo do zachowania tożsamości. Konieczne jest więc wreszcie cofnięcie tego, zastrzeżenie złożone przy ratyfikacji Konwencji, albowiem zgodnie z prawem do swobodnego wyboru po uzyskaniu pełnoletniości dziecko powinno mieć możliwość zdecydowania, a tym samym poznania swojej tożsamości, albowiem w świetle obowiązujących przepisów osoba pełnoletnia ma dostęp do aktów stanu cywilnego, ale nie zapewnienia jej to możliwości znalezie- nia biologicznej rodziny. Ponadto myślę, że należałoby również wprowadzić odpo- wiednie przepisy gwarantujące dzieciom przysposobionym, przechowywanie, a na- stępnie udostępnianie informacji na temat ich rodziny biologicznej. Co do prawa do obywatelstwa to należy ono do wyłącznej kompetencji państwa. Sformułowane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, stanowi, że nie wolno nikogo samowol- nie pozbawić ani odmówić prawa do zmiany obywatelstwa (art. 15), w odniesie- niu do dzieci kwestię tą unormowano przyznając każdemu obywatelstwo z chwilą urodzenia. Szczegółowe przesłanki nabycia reguluje każde państwo w swoim usta- wodawstwie, jednak w przypadku, gdy dziecko nie uzyska żadnego obywatelstwa na podstawie przepisów wewnętrznych, wspomniana już przeze mnie konwencja przyznaje obywatelstwo osobom urodzonym na terenie danego państwa. Ponadto państwo jest obowiązane przyznać dziecku obywatelstwo, które nie jest urodzone

16 „Le droit de l’enfant ŕ education”, red. G. Mialaret. UNESCO 1979; M. S. Adiseshiah, La cooperation interna- tionale, s. 241.

17 Art. 7 Konwencja Praw Dziecka.

(10)

na jego terytorium, jeżeli matka lub ojciec posiadają obywatelstwo tego państwa, a odmowa pozostawiałaby dziecko w sytuacji bezpaństwowca (art. 4). W ustawo- dawstwie nie pomija się również wpływów, jakie mogą wywołać zmiany obywatel- stwa, szczególnie istotne są tu zmiany w przypadku ustalania ojcostwa wynikają- ce z orzecznictwa sądowego o uznaniu, zaprzeczaniu bądź utracie ojcostwa. Warto również zaznaczyć, że wszelkie zmiany dotyczące zmiany obywatelstwa wskutek zdarzeń dotyczących jego rodziców po uzyskaniu przez dziecko odpowiedniej granicy wiekowej (w Polsce 16 lat) wymagają jego zgody. Natomiast utrata obywa- telstwa przez dziecko uzależniona jest od nabycia obywatelstwa innego państwa.

Wyżej wskazane prawno-międzynarodowe regulacje można stwierdzić, że wystar- czająco chronią dziecko przy określaniu jego przynależności państwowej.

Inna grupa potrzeb koncentruje się w zakresie ochrony zdrowia i korzysta- nia z odpowiedniego co najmniej podstawowego poziomu życia, jak również wokół jego rozwoju umysłowego i zawodowego w celu zapewnienia mu samo- dzielności. Na kondycję psychiczną wpływa zarówno dzieciństwo, jak i okres przed urodzeniem, dlatego tak istotne miejsce zajmuje również ochrona zdrowia i warun- ki życia matki, bo one bezpośrednio dotyczą samego dziecka. Prawo do ochrony zdrowia i niezbędnego do ochrony poziomu życia jest realizowane w kilku płaszczy- znach środki, jakie powinno podjąć państwo celem zapewnienia każdemu dziecku tego prawa to zarówno instrumenty polityki społecznej w zakresie pomocy mate- rialnej, co do wyżywienia i mieszkania, ale również dostępność do pomocy lekar- skiej, rehabilitacyjnej, działalność zapobiegawczą wszelkim chorobom, zmniejsza- nia liczby martwych urodzeń i śmiertelności niemowląt (art. 24 ust. 2 Konwencji Praw Dziecka). Przeprowadzone przez ONZ badania wykazały, że w krajach rozwi- jających się dominuje śmiertelność niemowląt oraz dzieci we wczesnym etapie roz- woju, czego przyczyną jest niski poziom sanitarny, złe odżywianie i ogólnie bardzo niski poziom życia. Natomiast w krajach rozwiniętych zaobserwowano zagrożenie zdrowia dziecka, spowodowane wadami wrodzonymi, chorobami dróg oddecho- wych, nowotworowymi, a także w skutek wypadków. Zdaniem ekspertów, nieko- rzystna sytuacja istniejąca w zakresie ochrony zdrowia w krajach rozwiniętych, nie jest możliwa do usunięcia jedynie na skutek pomocy międzynarodowej poprzez leczenie chorób. Albowiem jest to działanie bardzo kosztowne i niestety mało efek- tywne. Wskazali oni potrzebę budowania od podstaw stałych służb medycznych jak również działalności wychowawczej i profilaktycznej18. Jak już wspomniałam, ochrona zdrowia jest jednoznaczna z zapewnieniem dziecku odpowiedniego po- ziomu życia w konsekwencji czego również w aktach międzynarodowych formu- łowane są postulaty dotyczące uprawnień w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz związanych z tym świadczeń pieniężnych dla samych dzieci lub ich rodzin19. Zarówno w krajach socjalistycznych (formuje się w konstytucji), jak również ka- pitalistycznych (mniej miejsca zajmuje kategoria praw jednostki, głównie dlatego,

18 Rapport sur l’enfance, Nowy York 1971, Nations Unies, s. 4.

19 Art. 26 Konwencji Praw dziecka; Art.10 ust. 2 Pakt Praw Gospodarczych.

(11)

że nie uważa się aby one należały do tradycyjnej grupy tzw. praw tradycyjnych) zapewniono uprawnienie do świadczeń z zabezpieczenia społecznego wszystkim pracującym, a w szczególności dzieciom. Co nie oznacza, że w krajach w których konstytucja w mniejszym stopniu zawiera stosowne normy, nie prowadzi się aktyw- nej ochrony społecznej. Najlepszym przykładem jest doskonale rozwinięty system ochrony socjalnej we Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii i oczywiście w krajach skandynawskich20. Ochrona socjalna dziecka i rodziny regulowana jest w ustawo- dawstwie szczegółowym i aktualizowana w przypadku zmian stosunków społeczno- gospodarczych. Dlatego godnym uwagi jest ustawodawstwo francuskie, w którym szczegółowo unormowano zagadnienia medyczno-sanitarnej ochrony macierzyń- stwa i dziecka (code de la santé publique), jak również pomocy materialnej i społecz- nej dla dzieci i rodzin wychowujących (code de la securité socjale, code de la famille et de l’aide sociale). Podobne uregulowania zawiera ustawodawstwo zachodnionie- mieckie jak również brytyjskie. Powszechność ubezpieczenia społecznego wynika przede wszystkim z faktu, że podstawowym źródłem utrzymania jest wynagrodze- nie za pracę. Szczególnie aktywna polityka społeczna na rzecz rodziny prowadzo- na jest w państwach, w których rozwój demograficzny jest zagrożony, np. Węgry, Czechosłowacja. W zakresie międzynarodowej ochrony praw człowieka, a w tym również praw dziecka szczególne unormowania znajdziemy w stosunku do osób upośledzonych zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Przede wszystkim należy w tym miejscu podkreślić art. 23 Konwencji Praw Dziecka, przy- znającej dziecku upośledzonemu prawo do szczególnej troski z uwzględnieniem jego stanu zdrowia i warunków życia. Warto również zaznaczyć, że konwencja zo- bowiązuje do wychowywania i nauczania dziecka upośledzonego w warunkach jak najbardziej zbliżonych do tych, z jakich korzystają wszystkie dzieci, a tym samym do jego integracji ze społeczeństwem, chodzi tu głównie o wyższość wychowania rodzinnego nad wychowaniem w zakładach opiekuńczych. Dlatego też zaleca się państwom, aby wspierały wszelkimi możliwymi środkami rodziny dziecka kalekie- go (art. 4 Deklaracja praw niedorozwiniętych umysłowo). Niestety w krajach roz- wijających się możemy zaobserwować szczególne zagrożenie dzieci upośledzonych, które ze względu na brak możliwości gospodarczych nie są w stanie zapewnić tym dzieciom niezbędnej opieki medycznej, rehabilitacyjnej, a tym samym wspierać ich rodziny, co szczególnie wykazały badania instytucji międzynarodowych. Liczba dzieci w tych krajach jest tak ogromna, że pomoc w niewielkim zakresie zaspokaja tylko doraźne potrzeby21. Prawo do ochrony zdrowia dziecka występuje również w stosunkach pracy, dotyczy ono zakazu zatrudniania dziecka przy pracy szko- dliwej dla jego zdrowia, moralności oraz zatrudniania dziecka poniżej określonej granicy wiekowej22. Powszechnie obowiązującą zasadą jest określenie minimalnej granicy wieku, która nie może być niższa niż 15 lat, natomiast w stosunku do wy-

20 I. Schulze Simons, Einführung In das Recht der sozialen Sicherheitnnheit von Frankreich, Großbritannien und Italien, Berlin 1978, s. 632.

21 Rapport sur l’enfance, Nowy York 1971, Nations Unies, s. 34.

22 Art. 19 Paktu Praw Gospodarczych oraz art. 32 Konwencji Praw Dziecka.

(12)

konywania prac niebezpiecznych 18 lat. W odniesieniu do krajów rozwijających się i niektórych sektorów gospodarki, jest ona obniżona do 14lat, oczywiście podstawą jest opinia i badania lekarskie celem zapewnienia ochrony zdrowia23”. Normy pra- wa międzynarodowego o zasięgu regionalnym ograniczają się tylko do ogólnych sformułowań, jakie mogą powstać przy zatrudnieniu dziecka poniżej określonego wieku, bądź wykonywania pracy nie odpowiedniej dla jego wieku. Podobne tyl- ko w niektórych konstytucjach spotkać można mniej bądź bardziej rozbudowane określenia dotyczące tego zagadnienia jak na przykład art. 162 Konstytucji Jugo- sławii, art. 37 Konstytucji Japonii, albowiem większość państw w tym również Pol- ska zawiera to w ustawodawstwie pracy. Przepisy wykonawcze oraz kodeksy pra- cy zapewniają zgodną z prawem międzynarodowym ochronę zdrowia w stosunku do podjętej pracy, jak również realizują obowiązek wieku szkolnego, a tym samym prawo do nauki. Zgodnie z zasadami konwencji każde dziecko posiada to prawo, a tym samym państwo ma obowiązek zapewnić wszystkim bezpłatne nauczanie podstawowe, popierać rozwój różnych form szkolnictwa średniego, ogólnokształ- cącego i zawodowego jak również podejmować wszelkie kroki, aby nauka ta była bezpłatna, a w razie konieczności ma obowiązek udzielać odpowiednie wsparcie finansowe, jeśli chodzi o szkolnictwo wyższe zgodnie z konwencją ma być ono do- stępne dla wszystkich na zasadach zdolności. Każde dziecko ma prawo do informa- cji i poradnictwa zarówno szkolnego jak i zawodowego i wreszcie strony konwen- cji mają obowiązek uczynić wszystko, aby prawo do nauki było rozwijane zgodnie z poszanowaniem godności ludzkiej jak również Konwencji Praw Dziecka24. Warto również podkreślić, iż zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości w Stras- burgu „Dyscyplinarne skreślenie z listy uczniów nie jest pozbawieniem prawa do na- uki, jeżeli uczeń może zapisać się do innej szkoły (Yanasik v. Turcja 1993); podobnie przyjmowanie na studia akademickie tylko tych, którzy spełniają określone kryteria (X. V. Wl. Brytania 1980)”25. Obowiązkiem państwa jest, aby wiedza i informacje zawarte w programach dotyczących sfery edukacyjnej były przekazywane w spo- sób obiektywny, krytyczny oraz pluralistyczny. Nie może ono dyskryminować tych praw ze względu na przekonania religijne, pochodzenie itp. jego rodziców, albo- wiem jest to granica, której nikt nie ma prawa przekroczyć. Każde dziecko ma pra- wo do rozwijania swoich zdolności i zainteresowań, istnieją odpowiednie instytucje jak rzecznik praw ucznia, kuratoria oświaty, a nawet Minister Edukacji Narodowej, aby w każdym miejscu nikomu nie zostało to prawo odebrane.

Jeśli chodzi o prawo do swobodnej wypowiedzi i informacji to z przykrością trze- ba stwierdzić w tym miejscu, że jest ono mało respektowane jak również znajduje ono niewielkie możliwości, jeśli chodzi o jego egzekwowanie. Zgodnie z art.13 Konwencji Praw Dziecka ma ono „prawo do swobodnej wypowiedzi; prawo to ma zawierać swobodę poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju,

23 Szczegółowy opis zatrudniania: Les enfants et le travail. Programme général de l’action de l’OIT pour l’Année internationale de l’enfant, Généve 1978.

24 Art. 28 Konwencja Praw Dziecka.

25 E. Czyż, Prawa dzieci, Warszawa: Helsińska Fundacja Praw Człowieka 2002, s. 45.

(13)

bez względu na granicę, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie ar- tystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziec- ka”. Rzeczywistość pokazuje, że dzieci nie zawsze znają swoje prawo, niewiele wiedzą o swoich prawach wychowankowie placówek opiekuńczych czy resocjalizacyjnych, w szczególności gdzie i w jakim trybie mogą złożyć skargę, czy odwołać się od decyzji, które łamią ich prawa. Lekarze niechętnie informują dzieci o stanie zdrowia, nawet tych, którzy ukończyli 16 rok życia. Nieletni w sądzie mogą się wypowiedzieć, ale nie zawsze otrzymują informacje o trybie postępowania czy przysługującym ich prawach proce- duralnych, a tym bardziej rzadko mają możliwości zapoznania się z aktami sprawy.

A co najgorsze niewiele wiedzą na temat postępowania opiekuńczego – kwestia umiesz- czenia ich w domu dziecka – choć sprawa tak naprawdę ich dotyczy. Nasuwa się tutaj tylko jeden wniosek, aby wreszcie zagwarantować każdemu dziecku dostęp do informa- cji zgodnie z konwencją przede wszystkim w sprawach bezpośrednio ich dotyczących, zarówno w szkołach, placówkach opiekuńczych, resocjalizacyjnych, u lekarza czy na sali sądowej. Należy większą wagę przykładać do uczenia dzieci ich praw, albowiem wiedza ta jest niezbędna, bez niej trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie obywateli w demo- kratycznym państwie.

Pod koniec 1995 roku Komitet Rady Europy do spraw socjalnych, zdrowia i ro- dziny przedstawił raport na temat europejskiej strategii wobec dzieci, w którym stwierdził, że podstawowe prawa dzieci są znane wszystkim, ale przede wszystkim w teorii, która w minimalnym stopniu przekłada się na praktykę i możliwości egze- kwowania praw dzieci. A tym samym podkreślono, że właśnie ta ochrona powinna stać się głównym politycznym obowiązkiem, albowiem głównymi ofiarami zarów- no cięć budżetowych, recesji, konfliktów są właśnie dzieci. Stało się to przyczyną przygotowania nowej konwencji, która spośród wyżej wymienionych dokumentów jest jednym z ważniejszych. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci została opracowana przez ekspertów prawa rodzinnego Rady Europy, po ratyfika- cji przez trzy państwa, w tym Polskę weszła w życie 2000 roku „celem niniejszej Konwencji jest promowanie wykonywania praw dzieci, przyznaniem im uprawnień proceduralnych oraz ułatwienie ich wykonania, w interesie dobra dziecka poprzez za- pewnienie, aby dzieci osobiście albo za pośrednictwem innych osób lub organów mogły być informowane i upoważnione do uczestnictwa w dotyczących ich postępowaniach przed organami sądowymi”26. Ponadto, zawiera ona m.in. prawo dzieci do infor- macji o toczącym się postępowaniu ich dotyczącym, wyrażenia swojej opinii, jak również o posiadaniu możliwość żądania wyznaczenia niezależnego reprezentanta ich interesów i obecności wybranych osób w trakcie postępowania przed sądem.

Konwencja ta stała się pierwszym dokumentem, który przyznał dzieciom prawo proceduralne, które Konwencja Praw Dziecka reguluje w szerokim rozumieniu za- kazu złego traktowania dziecka, jego ochrony przed okrucieństwem, a tym samym zabrania odbierania mu wolności, poprzez karę śmierci czy dożywotniego pozba- wienia wolności (ochrona życia dziecka) co znajdziemy w art.37 oraz w Pakcie Praw

26 Art. 1 Ust. 2 Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci (Dz. U. z 2000 r Nr. 107, poz. 1128).

(14)

Politycznych. Uznając, humanitarne prawo traktowanie każdego człowieka pozbawio- nego wolności, szczególne względy należy okazywać osobom małoletnim, a tym samym stwierdza się, że oskarżeni młodociani powinni być odseparowani jak najszybciej od osób dorosłych i traktowani w stosunku do swojego wieku i statusu prawnego jak również po- stawieni w stan oskarżenia przed sąd w celu osądzenia27. Konkretną dyrektywę zawiera też art. 24 formujący prawo dziecka do stosownego środka ochrony zarówno ze strony państwa, jak i społeczeństwa, co jednocześnie wskazuje, że ochrona dziecka nie dotyczy tylko i wyłącznie postępowania karnego, ale również cywilnego czy jakiegokolwiek inne- go. Jeśli chodzi o tą kwestie w stosunku do norm regionalnych podobne regulacje zawiera Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (art. 5 ust. 5) oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (art. 6 ust. 1 oraz art. 5 ust. 1 punkt d). Ponadto zagadnienie to zostało uregulowane w ustawodawstwie wewnętrznym wszystkich państw, kodeksach czy od- rębnych ustawach. Warto wspomnieć, że w polskim ustawodawstwie pojawił się termin

„dobro dziecka”, mający charakter klauzuli generalnej, albowiem odsyła do wartości pre- cyzowanych w systemie panującej doktryny moralnej28. A zatem polski ustawodawca kieruje się dobrem dziecka nie tylko wtedy, gdy używa tego terminu w przepisach pra- wa, ale również przy regulacji instytucji prawa rodzinnego, opiekuńczego bezpośrednio lub pośrednio związanego z interesem dziecka29. Ponadto, uwzględnia postulat w spra- wie poszerzenia autonomii dziecka dorastającego (adolescent) w kwestiach bezpośred- nio go dotyczących. Najlepszym odzwierciedleniem tej zasady jest zgoda dziecka, które ukończyło 13 rok życia do przysposobienia, lub nadania takiemu dziecku nazwiska ojca w przypadku ustalenia ojcostwa przez uznanie bądź w orzeczeniu sądowym.

W katalogu podstawowych praw dziecka znajdziemy również prawo do ochrony przed skutkami wojny. Wszelkie konflikty zbrojne powodują cierpienie i ofiary wśród ludności, jednak szczególnie narażone są tutaj dzieci. Doświadczenia II wojny światowej, przyczyniły się do unormowania tej kwestii w prawie międzynarodowym. Konwencja genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny z 1949 r., uwzględniła dzieci, mat- ki z małymi dziećmi, kobiety ciężarne jako osoby wydające szczególnej ochrony ze strony państwa prowadzącego działania wojenne. Zobowiązując państwo do utworzenia stref za- pewniającym schronienie dzieciom poniżej 15 roku życia ponadto zapewnić opiekę tym, które na skutek działań zbrojnych zostały osierocone bądź odłączone od rodziny. Prze- widziana jest również możliwość przeniesienia tych dzieci do krajów neutralnych na czas trwania konfliktu. Powinny również dołożyć wszelkich starań do ochrony tożsamości dzieci, szczególnie narażone na utratę świadomości swojej tożsamości i niemożliwości identyfikacji, a więc poniżej 12 lat (art. 24). Wskazana konwencja przewiduje obowiązek państw okupacyjnych względem dzieci, znajdujących się na okupowanym terenie (art.

50). Konwencja Praw Dziecka nie powtarza tych praw, ale przede wszystkim je uzupełnia, gdzie zgodnie z art. 38 wyraźnie zakazuje się brania czynnego udziału w konflikcie dzieci poniżej 15 lat. Doświadczenie ostatnich lat wskazuje, że najbardziej narażonymi na utratę życia, cierpienie, choroby są właśnie dzieci. W opracowanym i niejednokrotnie przywo-

27 Art. 10 Pakt Praw Politycznych.

28 Z. Radwański, Pojęcie i funkcje dobra dziecka w polskim prawie rodzinnym i opiekuńczym, 1981, s. 6.

29 J. Winiarz, Ochrona matki, dziecka i rodziny, Warszawa 1965, s. 65.

(15)

ływanym w niniejszej pracy raporcie, podkreśla się, że w wojnie wietnamskiej 60% cy- wilnych ofiar tej wojny stanowiły dzieci. Jak również zaznacza się ogromną liczbę dzieci ofiar konfliktów w Afryce i na Bliskim Wschodzie30. W czasie działań wojennych prawa dzieci są szczególnie narażone na pogwałcenie w podstawowym ich wymiarze, można więc jedynie domagać się, aby państwa pozostające w konflikcie zbrojnym respektowały podstawowe postulaty humanitaryzmu, zaspokajały podstawowe potrzeby i prawa szcze- gólnie względem osób bezbronnych, zależnych od nich.

3RGVXPRZDQLH

Wychodząc z założenia, że prawa dziecka są podstawowym elementem praw czło- wieka, a dziecko jest człowiekiem o szczególnych potrzebach powstanie Konwencji Praw Dziecka jest bezwątpienia ogromnym osiągnięciem. Wskazuje bowiem „dro- gę” do zapewnienia podstawowych praw w państwach o zróżnicowanym rozwoju cywilizacyjnym, różnorodnej kulturze, obyczajowości. Badania ekspertów prowa- dzone pod nadzorem ONZ i jej wyspecjalizowanej organizacji wykazały, że rozpo- znanie, określenie rozwiązań w tym zakresie jest „zabiegiem” niezwykle trudnym jednak bardzo potrzebnym. Wieloczynnikowa analiza prawna, psychologiczna, pe- dagogiczna, ekonomiczna pozwala, choć w minimalnym stopniu zakreślić obraz konieczności otoczenia właśnie dzieci szczególną ochroną.

Wydawać się może, że jeśli chodzi o te kwestię spełniono już wszystkie oczeki- wania uchwalając Konwencję Praw Dziecka, która dokładnie precyzuje treść wie- lu aktów prawa międzynarodowego oraz wewnętrznego poszczególnych państw, niekiedy wprost się do niej odwołujących. Ale bezpieczeństwo i ochrona dzieci to nie tylko kwestia aktów prawnych, przede wszystkim nas samych jako obywateli zobowiązanych do ich przestrzegania, respektowania. Los dzieci jest w naszych „rę- kach” i to od nas zależy jak będzie wyglądał.

Każdy z nas był kiedyś dzieckiem, był to niezwykle ważny okres, którego wpływ odczuwamy do dziś, choć może niejednokrotnie próbujemy zignorować swoje dzieciństwo, a tym samym zlekceważyć naukę jaka z niego płynie. Albowiem każ- dy zachowuje w sobie postawy, zasady wyniesione z dzieciństwa, istnieje mnóstwo powodów odpowiadających niskiemu poczuciu własnej wartości, przeszkadzają nam w obcowaniu z innymi ludźmi, kochaniu i byciu kochanym. Wczesne lata prze- pełnione bólem, bolesnymi doświadczeniami, być może z powodu braku reakcji otoczenia uczą obojętności. Warto jednak pamiętać, że małe dziecko nie rozumie swoich praw, nie wie dlaczego ludzie zachowują się tak a nie inaczej, dlatego kon- kludując należy przyjąć, że „wszyscy mamy prawa, wszystkie kraje mają normy, te prawa są różne i to jest normalne. Ponieważ ty nie jesteś jeszcze „duży” masz prawo być chronionym, wychowywanym, kochanym”31.

30 Rapport sur l’enfance, Nowy York 1971, Nations Unies, s. 35-36.

31 Le 20 Novembre, la Journée des Droits de l’Enfant.

(16)

Summary

*HQHUDOIDFWVDQGFRPPHQWVRQWKHVRXUFHV

RIWKHLQWHUQDWLRQDOSURWHFWLRQRIFKLOGUHQULJKWV

The article prestents us with the nature and the absolute necessity of children rights. The au- thor emphasizes the fact that all universal human rights and basic freedoms also apply in case of children, and the separate children rights contained in various acts and documents constitute an DGGLWLRQKHUH7KHZRUNH[SODLQHVLQGHWDLOWKHYHU\WHUP7FKLOG50RUHRYHULWWKRURXJKO\DQDO\VHV

WKHGRFXPHQWVDQGLQVWLWXWLRQVGHDOLQJZLWKWKHSURWHFWLRQRIFKLOGUHQLQFOXGLQJHJ7KH'HF- ODUDWLRQRIWKH5LJKWVRIWKH&KLOGWKH:RUOG'HFODUDWLRQWKHKLJKO\LPSRUWDQWIXQFWLRQRIWKH

Children’s Commisioner. The author also enumerates and dicusses the basic children rights and their international protection, e.g. The right to life, the right to receive education, the right to free choice, or the right to protection from the effects of war.

Cytaty

Powiązane dokumenty

niezwłocznego dostępu do prawnej lub innej odpowiedzialnej pomocy, jak również prawo do kwestionowania legalności pozbawienia go wolności przed sądem lub inną

Pokrzywdzony będący zaś osobą nieletnią albo ubezwłasnowolnioną, musi być reprezentowany przez przedstawiciela ustawowe- go, czyli osobę której umocowanie opiera się

W tym celu Państwa-Strony zapewnią, w stopniu, jaki uznają za właściwy, współdziałanie w wysiłkach podejmowanych przez Narody Zjednoczone i inne kompetentne

Czy i jakie są zatem racje przemawiające na rzecz stanowiska zajętego przez Trybunał Konstytucyjny, który odrzucił pogląd o neutralności Konwencji Praw Dziecka w

Europejska konwencja praw człowieka (pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie „Konwencja Europejska” lub EKPC) – umowa

w Genewie Mię- dzynarodowego Związku Pomocy Dzieciom (Union International de Secours aux Enfants – UISE). Przełomem w walce o prawa dziecka stało się przyjęcie przez UISE

Prawo dziecka do obojga rodziców ze szczególnym uwzglêdnieniem instytucji pieczy naprzemiennej.. 161 A GATA

Domañski, Rozdzielnoœæ p³ci nupturientów jako przes³anka istnienia ma³¿eñstwa (art. Wierciñski [w:] Kodeks rodzinny i opiekuñczy.. 18 Konstytucji RP ustanowiono,