• Nie Znaleziono Wyników

Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000"

Copied!
10
0
0

Pełen tekst

(1)

Kwartalnilr:: Geologiczny, t. 33, nr I, 1989 r., SIr. 81-90

Jan MALINOWSKI, Zenobiusz PLOCHNIEWSKI

Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1 :200 000

Om6wiono zasady sporZfldzania Mapy hydroge%gicznej Polski W skali 1:200000, jej treSC i znaczenie praktyczne. Mapa zostala wykonana na podstawie ismiejflcych material6w hydrogeologicwych, przedc wszystkim studni wierconych, przy r6wnoczesnym wykorzyslaniu wicrcen geologicznych, wynik6w ba~

dan stacjonarnych. pUblikowanej literatury i licznych archiwalnych opracowan regionalnych. Mapa jest jednoplanszowa, a zal<lcznikiem do niej jest tekst objasniaj9cy. Moze ona stanowic podstaw~ regional~

nych prac hydrogeologicznych, projekto\.\ania ujcc w6d podziemnych i planowania rozwoju gospodarki wodnej.

ZALOZENIA METODYCZNE I MATERIAL Y PODSTA WOWE Na przelomie lat sZeScdziesi,!tych i siedemdziesi'!tych w Panstwowym Instytucie Geologicznym zostaly podjl'te dzialania nad opracowaniem mapy hydrogeologi- cznej w skali 1:200000, jako edycji nawi,!zuj,!cej do mapy geologicznej w tej samej skali. Pierwsza koncepcja mapy zastala przedstawiona w 1970·r. przez Zaklad Hyd- rogeologii i Geologii Iniynierskiej PIG. Po wst<;pnej akceptacji zaloien metody- cznych, zastalo wykonanych kilka dwuplanszawych arkuszy probnych: Chelm, So- kolka, Skierniewice, Szczecin i Klodzko, z obszarow 0 rMnych warunkach hydro- geologicznych, a arkusz Skierniewice wydano drukiem. W toku dyskusji nad tymi arkuszami formulowane byly uwagi krytyczne, dotycz'!ce tresci i sposobow odz- wierciedlenia jej na mapie, duiej obj<;tosci objasnien tekstowych oraz dwuplanszo- wosci mapy i zwi'!zanych z tym wysokich kosztow jej wydania. Wszystko to spo- wodawalo decyzjl' by/cgo Centralnego Urzl'du Geologii 0 istotnej modyfikacji zalo- ien metodycznych i opracowaniu mapy jednoplanszowej.

Wedlug pocz'!tkowej koncepcji na planszy pierwszej, ktora zastala nazwana map'l g16wn~, przedstawiono rozprz~strzenienie pierwszego poziomu wodonosnego oznaczonego szrafur~ i wodonosnosc potencjaln~ w skali czterostopniowej, odwzo- rowan'! barwnie. Ponadto wykreSlono hydroizohipsy, zaznaczano kierunki splywu wod i lokalizacj<; otworow. W legendzie umieszczono obszerne tabelaryczne objao- nienia, zawieraj,!ce podstawowe informacje 0 poziomach wodonosnych, gll'bokosci ich wyst\!powania, cisnieniu, wydajnosci i chemizmie W obnybie regionu hydrogeo- logicznego. Na planszy tej umieszczono tei: dwie mapy boczne w skali 1:500 000, z ktorych pierwsza przedstawiala gl<;bokosc zwierciadla pierwszego poziomu wo-

(2)

82 Jan Malinowski. Zenobiusz Plochniewski

Fig. I. Zeslawienie wykonawcow MapJ hydrogeoJogicznej Polski w skali 1:200000 List of authors of the Hydrogeological Map of Poland, scale 1:200,000

I - arkusze wykonane przez PIG; 2 - arkusze wykonane prlCZ szkoly wyi.sze; 3 - arkusze wykonane przez przedsil{biorstwa ge,)logiczne: 4 - arkusze wydane do dnia 30.06.1988 r.

I - sheets prepared by the State Geological Institute; 2- sheets prepared by univcr~iticS: 3 - sheets prepared by geological enterprises; 4 - shccl~ published before 1988,06.30

donosnego, a druga miqiszosc utwor6w czwartorz9dowych. Ponadto na mapie gl6wnej umieszczono dwa przekroje hydrogeologiczne.

Na planszy drugiej zaznaczono przepuszczalnosc utworow powierzchniowych, ocenl' infiltracji opad6w, zlokalizowano studnie kopane w r6Znych warunkach geo- graficznych zlewni, naleZ~ce do IMGW, oraz r6Zne dodatkowe informacje 0 pod- rZl'dnym znaezeniu dla interpretaeji hydrogeologicznej. W calosci obie plansze byly malo czytelne, a niekt6re informacje mialy zbyt og61ny charakter i tylko niezna- cznie poszerzaly trese hydrogeologiczn~ w stosunku do mapy w skali 1:300 000.

Mankamenty uwidoeznialy sil' na kaidym z wykonanych arkuszy pr6bnych i z tych powod6w pierwsza koncepcja mapy 1:200 000 spotkala sil' z dose ostr~ krytyk~,

Pojawily sil' r6wniei inne koncepcje tej mapy,

W wyniku wielostronnych i dogll'bnych dyskusji zdecydowano, ie tresc hydro- geologiczna bl'dzie przedstawiana na jednym arkuszu mapy gl6wnej i na trzeeh ma- pach bocznych w skali 1 :500 000. Te ostatnie b>d~ zawicraly pomocnicze elementy tresci w slOsunku do mapy gl6wnej.

Do kierowania (I1erytoryczn~ stron~ mapy powo!ano Komitet Redakcyjny w skladzie: przewodnicz~cy - J. Malinowski, zastl'pca przewodnicz~cego - C.

Kolago, ezlonkowie: B. Paczynski, D. Poprawa, Z. Plochniewski, A. R6ikowski i S.

Turek, Cz!onkowie komitetu redagowali zespoly arkuszy tych teren6w, kt6re znali lepiej pod wzgll'dem hydrogeologicznym, Kaidy arkusz rozpatrywany byl na posie- dzeniu komitetu, kt6ry acenial poprawnosc interpretacji oraz zgodnosc tresci z og61nym stanem wiedzy hydrogeologicznej, a takie z wymaganiami instrukcji. Z przyjl'cia kaidej mapy sporz~dzano protok61, kt6ry byl podstaw~ akceptacji do druku i rozliczen finansowych.

Opracowanie autorskie mapy zostalo ukonczone w lislOpadzie 1987 r. Druk mapy przebiega sprawnie. Przewiduje si~, ie zostanie ukOI1czony calkowicie l~cznie

z tekstami w 1989 r. Dlatego tei wskazane jest om6wienie mapy - szczeg61nie zas wykazanie w jakim stopniu uscisla ona wiedzl' hydrogeologiczn~ 0 naszym kraju

(3)

Mapa hydrogcologiczna Polski 1 :200 000 83

i jakie Sq moiliwosci jej wykorzystania w dalszych badaniach hydrogeologicznych - oraz przedstawienie uzyskanych doswiadczeri dla dalszego rozwoju kartografii. Mapa lOstala wykonana przy udziale szkol wyiszych i przedsi~biorstw geologi- cznych; skorowidz autorski przedstawiono na fig. 1.

Materialy podstawowe do opracowania Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000 byly bardlO rMnorodne. Do najwainiejszych naleialy informacje uzy- skane podczas wiercenia studzien, otworow geologicznych i geologiczno-inzynier- skich. Ogolem wykorzystano okolo 40 000 otworow studziennych. Nie Sq one roz- mieszclOne rownomiernie. Najwi~ksze zag~szczenie wyst~puje w obr~bie osrodkow miejskich i przemyslowych, natomiast na pozostalych terenach jest one znacznie mniejsze, a odleglosci mi~dzy studniami dochodzq niekiedy do 20 km.

Rozpoznanie poszczegolnych pi~ter hydrogeologicznych tymi otworami jest zro- inicowane regionalnie. Na Niiu Polskim najlepszym rozpoznaniem charakteryzuje si, pi~tro czwartorz~dowe, slabszym - trzeciorz~dowe, a zupelnie slabym - pi~tra

mezolOiku (z wyjqtkiem sytuacji lokalnych zwiqzanych z miejscowym poborem wod). W pasie wyiyn srodkowopolskich natomiast najlepiej Sq rozpoznane pi,tra rnezozoiczne. Og61nie zatem w kazdym regionie najlepiej mzpoznane s~ pierwsze od powierzchni terenu pi~tra uiytkowe.

Oprocz otworow wiertniczych wainq pozycj~ stano wily regionalne opracowania hydrogeologiczne, ktore byly pomocne w ustalaniu zasi,gu danego pi,tra, szczegol- nie 'poniiej pi~tra czwartorz~dowego, w ocenie gl~bokosci wyst~powania danego

pi~tra wodonosnego lub jego poziomow. Ponadto jako material pomocniczy do korelacji rozprzestrzenienia poziomow hydrogeologicznych wykorzystano rDino- skalowe mapy geologiczne i hydrogeologiczne, szczegolnie Map~ geologicznq Polski w skali 1:200 000. Opracowania monograficzne 0 treSci geologicznej i hydrogeologi- cznej ulatwialy interpretacj~ parametrow wydajnosci, wodoprzewodnosci i filtracji.

W analizie materialu podstawowego stosowano ostre kryteria se!ekcji danych. Ma- terialow z danymi niedokladnymi i niepewnymi nie uwzgl~dniano. Ponadto do in- terpretacji wykorzystano okolo 10 000 otworow geologicznych, geologiczno-iniy- nierskich, piezometrow w strefach duiych uj~e, kopah\ i rDinych obiektow. W su- mie material naukowy I?ozwolil na uzyskanie dose duiego stollnia dokladnosci in- terpretacJI hydrogeologlczneJ, choclaz Ole na kazdym arkuszu I Ole kaidego pI~tra

wodonosnego.

Do terenow 0 slabym rozpoznaniu naleiq przede wszystkim duie kompleksy lesne, a w wielu rejonach kraju stopieri rozpoznania zwyklych wod uiytkowych maleje z gl~bokosciq. Na przyklad utwory miocenu i oligocenu pod ilastym plioce- nem na Niiu Polskim w skali regionalnej Sq bardlO slabo rozpoznane. To sarno dotyczy dolin kopalnych, z ktorych nie wszystkie Sq zlokalilOwane. Podobnie nie Sq dobrze rozpoznane gl,bsze poziomy czwartorz~dowe w strefie mazurskiej i pomor- skiej. Dlatego tei przy interpretacji hydrogeologicznej takich stref poslugiwano si~

analogi q lub tylko hipotezq.

TREse MAPY Na trese mapy skladajq si~ nast~puJ'!ce elementy:

1. Pod z i a I h Y d r 0 g e 0 log i c z n y na regiony, podregiony i rejony (zwany tei regionalizacjq). Nawiqzuje on cz~sciowo do wydzielen zawartych w Atlasie zaso- baw zwyklych wad podziemnych i ich wykorzystania w Polsce (B. Paczynski, 1976 r.) oraz na Mapie hydrogeologicznej Polski w skali 1:100 000 (c. Kolago, 1970 r.). Po- dziaJ ten na obszarze Niiu Polskiego jest w duiej mierze umowny, cz~sciowo zas opiera si~ na kryteriach geologiczno-strukturalnych. Ogolnie moina go scharakte- ryzowae nast~pujqCo: wydzielenie regionow oparto na kryteriach geologiczno-struk- turalnych, a podregionow wedlug obecnosci pi~ter wodonosnych, ktorych granice

(4)

84

Jan Malinowski, Zenobiusz Plochniewski

prowadzono niekiedy umownie. Rejony wydzielono natomiast przy uwzgl~dnieniu

zmiennoSci warunk6w hydrogeologicznych, np. wydajnosci potencjalnej. Podzial ten na Nitu Polskim nie jest w pelni adekwatny z budow~ geologiczn~, co oczywis- cie wynika z duzego jej skomplikowania w obr~bie utwor6w czwartorz~dowych.

Dopiero w pasie wyzyn srodkowopolskich, Karpatach i Sudetach podzial ten opiera

si~ juz gl6wnie na kryteriach geologicznych i hydrogeologiczoych. Mimo wielu nie- konsekwencji, podzial przedstawiony na mapie wykazuje przydatnose w praktyce, szczeg61nie W ocenie zmiennosci zawodnienia. Kaidy region, podregion i rejon, kt6- rego symbol umieszclOno w legendzie mapy, lOstal tam kr6tko scharakteryzowany w zakresie liczby pi~ter hydrogeologicznych z wodami uzytkowymi, gl~bokosci wy-

st~powania, cisnien piezometrycznych i wydajnosci potencjalnej otworu. W tej cha- rakterystyce zastosowano przy tym pewn~ gradacj~, od ogalnej w regionie do bar- dziej szczegalowej w rejonie. Patrz~c z perspektywy czasu, wydaje si~, ze charakte- rystyka ta mogla bye bardziej uszczegalowiona.

2. Wydzielono pi~e klas wydajnosci potencjalnej typowego otworu studziennego: 1-10, 10-30, 30-70,70-120 i

>

120 m'/h. Interpretacj~ prze-

strzenn~ prowadlOno na podstawie analizy wydajnosci otworaw studziennych i zoa- jomosci danego pi~tra b~dz poziomu wodonosnego. Wyniki otworaw nietypowych

przeliczano na wydajnosci otworu typowego, dlatego prawdopodobienstwo interp- retacji nalezy oceniae dose wysoko. Najmniej pewna jest interpretacja w skompli- kowanych warunkach hydrogeologicznych: w obszarach clOlowomorenowych,

W obn;hie utwor6w zastoiskowych, zwietrzelinowych Karpat i Sudetow oraz na ob- szarze eksploatacji w~gla kamiennego w GZW. Nie zawsze tez moze bye t,afna interpretacja kompleks6w skalnych staropaleozoicznych w Sudetach i Garach Swi~­

tokrzyskich. Wydzielenie powierzchni 0 potencjalnej wydajnosci otworu pozwolilo wykazac przestrzenne zr6i.nicowanie wodonosnosci danego pi~tra hydrogeologi- cznego. Nalezy jednak zauwazye, ze nie na kazdym arkuszu interpretacja wydajnos- ci rna jednakowy stepien prawdopodobienstwa. Stepien dokladnosci wynika z nie- r6wnomiernego rozpoznania hydrogeologicznego w obr~bie poszczegalnych arku- szy.

Interpretacja wydajnosci dotyczy pierwszego glawnego poziomu uzytkowego od powierzchni terenu. Nazw~ t~ obj~to pi~tro lub poziom w jego obr~bie, ktary sta- nowi lub moie stanowic g!6wne ir6dlo poboru w6d. Na mapie poziom taki ozna- kowano duzym symbolem literowym danego systemu. W wielu regionach wyst~puj~

dwa lub trzy pi~tra rawnorz~dne, wtedy powierzchni~ wydzielon~ znakowano du- zymi symbolami literowymi danego systemu w ukladzie pi~trowym. lezeli pi~tra

starsze mialy znaczenie podrz~dne, to ich wick oznaczano matym symbolem litero- wym, natomiast jeieli pierwszy od powierzchni terenu poziom mial znaczenie pod-

rz~dne, to oznaczano go symbolem malym, a poziom gl~bszy duzym. przyklady wydzielcn i oznaczen przedstawia fig. 2

3. Waznym wydzieleniem w charakterystyce pi~tra wodonosnego jest g I ~ b o- k 0 s e j ego VI y s t ~ pow ani a . Na mapie odwzorowano gl~bokosci wyst~powania

pierwszego poziornu uzytkowego.

4. H y d r 0 i z 0 hip s y pierwszego poziomu uzytkowego prowadzono co 20, a tylko lokalnie co IO m. Razne pi~tra wodonosne pozostaj~ cz~sto w wi~zi hydrau- licznej, co prowadzi do wyrawnywania si~ cisnien. Wskutek tego hydroizohipsy

oznaczaj~ w takich miejscach stan zwierciadla wad w obu pi~trach, ale przypadkaw tego typu nie udalo si{! na mapie wyrainie zaznaczye. Przebieg hydroizohips rna charakter orientacyjny i sluzy glawnie ogalnej ocenie kierunkaw splywu wad po- dziemnych. Podstawowe bowiem dane dotycz~ce pomiaraw zwierciadla pochodz~

w wi~kszosci z otworow studziennych z roznych okresow i ni'e rnogly bye zweryfi- kowane z uwagi na koniecznosc szerokich prac terenowych.

5. Wazna z punktu widzenia ochrony wad podziemnych jest izolacja poziomaw wodonosnych. Na mapie wydzielono obszary pozbawione izolacji oraz obszary po-

(5)

Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000

IX ff

1~

oIL Tr

....

K -

20-40

XXI-t I~XXh3A

... . .

<20

X)(/-1 7

ji-f (2

..

}(X/-J 8

.!J..

Tr 13 K

R- Tf' f~

K

XX/-.3A 9

Jl...

<20

···5 XXI-3B 10

Tr 15 K

= 1 6

Fig. 2. Wycinek llt/llpy IJydrugC'olugic'=m'i Pol.~ki 1:200 000. arkusz Radom. uproszczony Fragment of the /J,nlrogl'ological Map of Poland. scale I :200.000. sheet Radom simplified

85

17

Wydajnusc pCllcncJaln:l utWOTU typnwcgu: 1 - 2 - JO m3/h. 2 - 10 - 30 m'/h. J - 30 - 70 m'/h; 4 - hydrotl.ohip~

~~ picrwslcgo lwkrciaula wod podlicmnych: 5 - graniea gl~bokoSci wystt;po ... ·ania picrwszego gl6wnego p07iomu u'ytk\)wego: (, - rcgion lllhclsko-fadom~ki: 1 - pod region lubelski; R - podrcgion radomski; 9 - rejon Jancwca- -Zwo1cnia; 10 - rejoll Pulaw-D<;blillit; ! 1 -rt"gion m<l7.owiecki; 12 - podregion wschodnioma7.0wiecki; 13 - gl6wne p\l/jtlm~ wodonosnc .... aWOlrtof1.lfdl,ie i lr7.ecjof1.~d7.ie. podrz<;dny w krcd7.ie: 14 - gl6wnc poziomy wodono~ne w tT7.e- ..:inr/<;d7.ie i krcd/i..:. podrl~dny w uwartoT7.~dzie: 15 - glowne p01.iomy wodono~ne w CZwiHtOT7.~dzie, trzeciorz~dzie i kreul.i..:; 16 - grani..:.} regionow; 17 - granica podregion6w

1 - potentilll output of typical \\..:11 2 - 10 m'/h; 2 - potential output of typical well JO - 30 m'/h; 3 - potcntial t1utput of typical well JO - 70 m '/h; 4 - contour lines of the first underground water table; 5 - maximum depth of the tirs! main application horizon; 6 - Lublin-R<ldom region: 1 - Lublin .~ubregion: Ii - Radom subregion; 9 _ Janowiec-Zwolcri arc .. : 10 - Pulawy-D~blin area; II - Mazow~lc region: 12 - Eas!-Ma1.Owszc subregion: \J - mitln

"ater-I"';Jrin~ horilO!b in the Quaternary :md Tertiary dcposlt~. secondary one in the Cretaceous complex: 14 _ main

"'~ller.bearing horizon~ in the Tertiary and Cretaceous deposits, secondary ont in the Quaternary complex: 15·--main water.bea- Tln~ horizons in the Quaternary. Tallary and Crctilceous; 16 - region limib; 17 - subregion limits

lawicznej i pelnej izolacji. Klasyfikacjl' II' przeprowadzono na pOdSlawie analizy mapy geologicznej i oceny przepuszczalnasci poszczegolnych Iypow lilologicznych.

Dzi\,ki lemu uzyskano informacj, 0 kierunkach dzialan ochronnych, np. lokalizacji zakladow przemyslowych, wydzielaj~cych odpady loksyczne, zwalowisk i roznych wysypisk.

6. Na mapie glownej przedslawiono lei szereg informacji dodalkowych lakich jak: lakalizacja inidel i wybranych sludni wierconych, punkly obserwacji slacjonar-

nych PIG i IMGW oraz wil'ksze ujl'cia wad podziemnych i leje depresyjne. Panadto

(6)

86 Jan Malinowski, Zenobiusz Plochnicwski

u dolu mapy umieszczono przekroj hydrogeologiczny, a na niektorych arkuszach nawet dwa przekroje. Przekr6j przedstawia ocen~ przepuszczalnosci utworow geo- logicznych, zwierciadlo wod podziemnych i wiek utworow zaznaczonych barwq.

7. Uzupelnieniem mapy glownej Sq trzy barwne mapy boczne w skali 1:500 000,

zawieraj~ce informacje hydrogeologiczne i inne. Mapa pierwsza przedstawia izohie- ty rocznych sum opadow, ocenlY przepuszczalnosci utwor6w powierzchniowych (przepuszczalne, polprzepuszczalne oraz bardzo slabo przepuszczalne) oraz gll'bo- kosc pierwszego zwierciadla wod podziemnych w przedzialach 0-5, 5-20,

>

20 m.

Informacje te maj~ istotne znaczenie W ocenie powierzchniowej infiltracji opad6w przy badaniach bilansowych.

Druga mapa boczna prezentuje mi'l-:lSlQSC wodonosnych utwor6w W Clwarto- rZl'dzie w przedzialach

<

5, 5-15, 15-40 i

>

40 m. Wartosc przedzialow przyjl'to umownie. chociai: wydaje sift, ie przedziat miqiszosci powinien bye Slaty, dziesi~­

ciometrowy ze wzgll'du na ewentualne moiliwosci obliczen hydrogeologicznych i latwiejszq porownywalnosc r6inych obszarow. Na wyiej podane przedzialy zde- cydowano si~ jednak z uwagi na to, ie wi~kszosc otwor6w studziennych nie prze- wiercala utwor6w czwartorzydo\vych, Omawiana mapa boczna przedstawia tei:

kontakty hydrauliczne mil'dzy poszczegolnymi pil'trami wodonosnymi, dzialy wod- ne, wodowskazy IMGW oraz glowne jednostki fizyczno-geograficzne, a nawet skraj- ne punkty wysokosciowe.

Na trzeciej mapie bocznej przedstawiono jakose wod glownego poziomu uzyt- kowego oraz wodoprzewodnosc, W ocenie jakosci stosowano trzystopniow'l skal~

ocen: I - wody dobre, nie wymagajqce uzdatniania, 2 - wody wymagajqce pro- stego uzdatniania, oraz 3 - wody wymagajqce skomplikowanego uzdatniania, po- nadto punktowo zaznaczono ponadnormowe zawartosci zelaza, manganu i innych pierwiastkaw. Wodoprzewodnosc oznaczano tylko dla utworow kenozoicznych w przedzialach wynikajqcych z obliczen wodoprzewodnosci. Informacjl' tl' naleiy traktowac jako uzupelnienie ewentualnych obliczeri zasobnosci,

8. I ntegralnq cZl'sciq mapy jest t e k s t 0 b j a s n i aj q c y, ktory zawiera kilka informacji uzupelniajqcych. Nalez~ do nich: omowienie gospodarcze terenu arku- sza, material dokumentacyjny, uzasadnienie przyj~tej regionalizacji, omowienie problemow jakosci wad podziemnych i ewentualnie inne uwagi dotyczqce tresci hydrogeologicznej. Zalqcznikiem do tekstu Sq: mapa dokumentacyjna, dodatkowe ilustracje graficzne oraz tabele zestawcze. Na mapie dokumentacyjnej zlokalizowa- no wszystkie otwory studzienne zakwalifikowane do interpretacji oraz zasirrgi ar- chiwalnych opracowan hydrogeologicznych. Wsrod tabel do najwainiejszych naleiy zestawienie otworow hydrogeologicznych, zlokalizowanych na rna pie glownej.

W zestawieniu tym - oprocz ogolnych danych dotyczqcych lokalizacji, wlasciciela studni, wykonawcy, gll'bokosci studni itp. - podano dane do obliczen hydrogeolo- gicznych: nawiercone i ustalone zwierciadlo wody, miqzszosc warstwy woctonosnej, wydajnosc maksymalnq i odpowiadajqC<j jej depresjl', co zwykle dotyczylo trzeciego stopnia pompowania, srednicl' filtru i dlugosc cZl'sci roboczej. Dane te pozwalajq na dodatkowe obliczenia zasob6w dla dowolnie wybranego obszaru na mapie, a takie na obliczenie parametr6w filtracji i wodoprzewodnosci. Cennym uzupelnieniem tej tabeli jest osobne zestawienie ;;rodel oraz zatwierdzonych zasobpw wod. Dzil'ki te- mu mapa moie bye dodatkowo wzbogacona w uzupelniajqce elementy tr.sci hyd- rogeologicznej od strony ilosciowej. Kolejnq wainq pod wzgll'dcm tresci tabelq jest zestawienie wynikow badan skladu chemicznego wody i wl[. ,dwosci fizycznych. In- formacje te stanowiq bazl' wyjsciowq do dalszych ocen .: analiz porownawczych jakosci wod.

Og61noinformacyjny charakter rna zestawienie punkto·., stacjonarnych obserwa- cji wod podziemnych, ktorymi w przewadze Sq punkty I~.1GW, a tylko w niewiel- kim stopniu punkty PIG, gdyi okres obserwacji jest w nich jeszcze zbyt krotki.

lednak zakres wykorzystania danych IMGW jest niewielki, poniewai dotyezq one

(7)

Mapa hydrogeologiczna Polski 1 :200 000

87

tylko pierwszego poziomu wodonosnego, ktory rzadko jest g!ownym poziomem uiytkowym. Dlatego te:; informacji tych nie moina wykorzystac w szerszym zakre- sic. Ca!oksztalt informacji 0 rozpoznaniu hydrogeologicznym zamyka zestawienie uiytkownikow studni pobieraj'lcych wodl' w ilosci wil'kszej ni:; 1000 m'/d. Ponadto naleiy wymienic wykresy wahania wody w studniach obserwacyjnych oraz wykresy opadow z okresu 5-letniego, w ktorym by! wykonywany dany arkusz oraz przekroj hydrochemiczny, przedstawiaj'lcy gl,bokosc strefy wad 0 podwyZszonej mineraliza- cji (Ig/dm') na tie profilu geologicznego. Oprocz tego w tekscie umieszczono do- datkowe przekroje hydrogeologiczne i inne wykresy, ktorych ilosc zaleiala od in- wencji autora arkusza.

Informacje przedstawione w objasnieniach tekstowych nie S'l jednakowe z punk- tu widzenia hydrogeologicznego. Przewidywany bowiem pocz'ltkowo zakres ich wykorzystania okaza! si, w praktyce niewielki. Dotyczy to wspomnianych jui wa- han zwierciad!a w punktach IMGW oraz opadol>.

Calosc informacji zgromadzonych na kaidym arkuszu mapy swiadczy 0 ogro- mie wykonanej pracy. Rownoczesnie nasuwa si~ kilka refleksji, z kt6rymi autorzy uwaiaj'l za wskazane zapoznac Czytelnika.

OCENA OGOLNA MAPY

Analizuj,!c tresc mapy z perspektywy lat. nasuwa si, kilka ocen i wnioskow, nie [ylko W odniesieniu do mapy, ale tei: do metod kartograficznego odwzorowywania warunkow hydrogeologicznych. Czytelnikowi moze si, nasuwac pytanie, czy slusz- nie post'lpiono, ustalaj'lc jako wydzielenie podstawowe wydajnosc potencjaln,! ot- woru studziennego. Odpowiedi na nie musi uwzgl,dniac kilka aspektow. W pier- wszej kolejnosci naleiy brae pod uwag, fakt, :;e istnia!a jUi mapa hydrogeologiczna w skali 1:300 000, ktora byla maP'! bardziej przyrodnicz'l. Wedlug opinii praktykow zawierala ona zbyt malo informacji 0 charakterze uiytkowym. Opinie te byly tylko

cz~sciowo sluszne, gdyi: mapa ta informowala 0 wodonosnosci poszczeg61nych formacji geologicznych, ale - zdaniem korzystajqcych - byly one zbyt sk,!pe.

Opinia ta nie uwzgl,dnia, ie mapa przedstawia pewn'! ogoln,! ocenl' wodonosnosci, a uscislenie jej wymagalo wi,kszej ilosci informacji. W ten sposob powsta! postulat zwi,kszenia "uiytkowego" charakteru mapy 1:200 000, reprezentowany od wielu lat przez administracjl' geologicznq. Mialo to niew,!tpliwie wplyw na jej tresc. Byly takie inne koncepcje. ledna z nich zakladala, aby glown'! tresc mapy stanowila wodoprzewodnosc poszczegolnych pi,ter hydrogeologicznych, dzi,ki czemu bylyby uwzgl,dnione dwie g!owne cechy: mi,!iszosc warstwy wodonosnej i wspo!czynnik filtracji, ale wtedy mapa by!aby dwuplanszowa. Inna koncepcja wychodzila z przed- stawienia zasi,gu pi,ter wodonosnych i ich poziomow przy uwzgl,dnieniu mi,!i- szosci, regionalnych elementow dynamiki, w tym r6wniei: wodoprzewodnosci.

Rozwi,!zanie takie rowniei wymagalo przygotowania dwoch plansz. Wobec tak zrMnicowanych koncepcji mapa IV skali 1:200 000 jest dzielem pewnego kompromi- su przy pelnej swiadomosci istnienia niedoskonalosci treSci. I tu Czytelnik rna pra- wo zapytac jakich niedoskonalosci.

W swietle uzyskanych doswiadczen wydaje sil', ie nie wykorzystano wszystkich mOiliwosci, jakie wi'lzaly si, z mapami bocznymi i tekstem objasniaj,!cym. Za malo jest informacji 0 w!asciwosciach hydrogeologicznych poziomow wodonosnych, zbyt rzadko przedstawiano granice takich struklUr hydrogeologicznych, jak 'pradoliny, doliny kopalne itp. Stosunkowo maly jest zakres informacji 0 g!,bszych poziomach wodonosnych, jeieli IV profilu wyst,puje kilka pi,ter wodonosnych.

Niektore z tych elementow zostaly wykazane do pewnego stopnia przy regiona- lizacji, ale tylko w zakresie rozprzestrzenienia, bez odzwierciedlenia budowy wew-

(8)

88 Jan Malinowski, Zenobiusz Plochniewski

n,lrzne] I ukSzlaltowanych warunkow hydrogeologicznych. Mowiijc 0 tych niedo- maganiach, autorzy wychodzij naprzeciw glosom krytyki. Lalwo jest te niedociijg- nil'cia widziee z perspektywy lal w okresie, kiedy obserwuje sil' ogromny rozw6j wiedzy hydrogeologicznej, ale trzeba tei pamil'lae 0 celach, jakie mapie stawiano:

odwzorowanie warunkow hydrogeologicznych kraju i aeena mozliwosci poboru wod podziemnych. ezy mapa to osiijgnl'la? Oczywiscie tak, co do tego nie moina miee wijtpliwosci.

Naleiy tei podkreslie, ie mapa w skali 1:200 000 zamyka etap przeglijdowych prac kartograficznych, do ktorych naleiy mapa w skali 1 :300 000 edycji A i B, mapa hydrogeologiczna w skali 1: I 000 000, mapy wod mineralnych w tej skali i w skali I: 1 500000, a takie atlas hydrogeochemiczny 1:2 000 000 i atlas zaso- bow zwyklych w6d podziemnych 1:500 000.

Wymienione opracowania kartograficzne pozwolily okreslic regionalne warunki wystl'powania wod podziemnych, a w szczeg6lnosci:

- zawodnienie poszczeg61nych systemow geologicznych i ich zroinicowanie, wydzieienie obszar6w 0 niskiej wodonosnosci~

- warunki wystl'Powania pi,ter hydrogeologicznych pod wzgl,dem gll'bokoSci i charakteru nadkladu;

- wyst,powanie zwierciadla wod podziemnych pierwszego poziomu uiytko-

wego~

- chemizm wod podziemnych w warunkach naturalnych i pod wplywem czynnik6w antropogenicznych; uwzgll'dnione przy tym zostaly warunki izolacji po- wierzchniowej i mi~dzywarstwowej;

- podzial hydrogeologiczny (regionalizacja);

- wydajnose pOlencjalna poszczegolnych pil'ter i poziomow.

Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 jesl wil'C jakby podsumowaniem caloksztaltu wiedzy 0 hydrogeologii kraju przez nawi~zanie do rOinych elementow trdci na mapach poprzednich. Dzi,ki niej uzyskano caloSciowy, bardziej uscislony obraz zawodnienia utworow geologicznych w skali przeglijdowej. Tak szeroki za- kres tcmatyczny tresci mapy pozwala na wszechstronne jej wykorzystanie.

Mapa stanowi przede wszystkim podstawowy dokument dzialalnosci prakty- cznej w zakresie prowadzenia prac studialno-badawczych dla planowania gospo- darki wodami podziemnymi, szczegolnie wydzielenia stref 0 podwyiszonej wodo- nosnosci nadaj~cych sil' do lokalizacji wil'kszych ujl'e wod podziemnych. Powinna tei bye wykorzystana do wydzielenia stref ochronnych, zwlaszcza ochrony pier- wszego poziomu uiytkowego przed zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Istnieje tei pewien zwiijzek mapy z A tlasem zasobolV zll'yklych wad podziemnych i ich wyko- rzystania IV Polsce wydanym przez IG w 1976 r., polegajijcy na ci~glosci prac karto- graficznych nad odwzorowaniem zasobow podziemnych. Z mapy wynikaj~ rowniei waine tresci poznawcze, dotyczqce stref zasiJania i drenaiu. Przestrzenne zr6inico- wanie wydajnosci potencjalnej wskazuje tei na r6inicowanie si~ litofacjalne utwo- row danego pil'tra hydrogeologicznego, co ulatwia niew~tpliwie prowadzenie roi- nokierunkowych analiz regionalnyeh przeplywu wad podziemnych. Pomocnieze elementy treSci mapy, przedstawione na mapach bocznych i w tekscie, stanowiq niewijtpliwie ·ulatwienic pogl~bionych ana liz i oeen na styku hydrologii i hydrogeo- logii. Mapa stwarza wi~c bardzo duie moiliwosci wykorzystania i stanowi niewqtp- liwie duiy sukces polskiej mysli geologicznej i hydrogeologicznej. Moina uznae j~

za jedno z najwi~kszych osi~gnil'e polskiej hydrogeologii.

Naleiy tei zaznaczyc, i.e mapa zawiera przeslanki do podejrnowania nowych kierunk6w rozwoju kartografii. Moi.na jui jednoznacznie stwierdzic, ie kierunek przyszlosciowy wiijie sil' z kartografi~ szczeg610w~, ktora stala sil' konieeznosciij, wobec ci~gle wzrastaj~eego poboru wod i zwi~kszaj~cego sil' stopnia ich zagroienia ze strony czynnik6w antropogenicznych. Nalezy tei podkre.slic, ie calosciowy roz- woj kartografii hydrogeologicznej w Panstwowym Instytucie Geologicznym wska-

(9)

Streszczenic 89

zuje na konsekwentnic rozwijan~ mySi tworcz~, dzi"ki czemu moiliwe bylo staranne przygotowanie kaidego etapu prac kartograficznych.

Autorzy pragn~ podkreslic, ie w powstanie mapy 1 :200 000 znacz~cy wklad wniosl Prof. dr hab. C. Kolago, ktory oprocz prac w Komitecie Redakcyjnym, koordynowal prace zwi~zane z maN, byl autorcm kilku arkuszy i niektore arkusze redagowal. Nagla smierc Profcsora przerwala Jego prace nad koncepcj~ mapy syn- te.tycznej w skali 1 :750 000. Prace nad t~ map~, opart~ na mapie 1 :200 000, s~

kontynuowane przez zespol pracownikow Zakladu Hydrogeologii i Geologii lniy- nierskiej.

Zilklild Hydrogc:ologii i Gcologii [nzynicrskicj Panstwowego Instyrutu Geo[oglczncgo WilrS1.awa, ul. Rakowiccka 4 Nildes/ano dnia 21 C7.crwca [98S r.

fiH MAnV1HOBCKV1, 3eHo6MYw nnOXHEBCKV1

rl-IAPOrEoIlorW·IECKAII KAPTA nOnbWa.!, h200 000

Pe3tOMe

B CTOTbe onHCOH npoLlecc COCTOBneHM". cO,Qep)I(OHHe H npOKTH'"IeCKOe McnOflblOBOHHe rH,QpO.

reOnOiH'"IeCKOH KOPTbl nonbwM MOCWT060 1 :200 000. KOPTO COCTOBn"nOCb KOMeponbHblM MeTOAOM nYTeM HHTepnpeToUHM q,OHAOBbIX MQTepMOnoB, CO,Qep)l(ol1lHx ,QOHHble no 5ypOBbiM KonO,QUOM H CKBO)l(ltHOM, ny6nHKoBoHHblX M Heny6nHKosoHHblX rHAporeonOrM'4eCKMX p060T, 0 TOK)I(e no AOHHbl"

KOHTponbHblx noneBblX p060T.

B H~rpY1Ke KOPTbI OTpO)l(eHbl C11eAytOl1IHe AOHHbre:

- nOTeUHonbHblH Ae6MT TMnOBoro 5ypoBoro l(onO,QLlO. POlnltl'40tOTC" Ae6MTbl n"TM Knoccos:

2-10,10-30,30-70,70-12014 >120 M3/'40C, Tal( M03blsoeMoro rnOBHoro ropH10HTO. no,Q nHM nOH.ATMeM nO,Qp01YMeBoeTC" nepBblH OT nosepXHOCTH rH,QporeOnOrM'"IeCKHM .APYC, KOTOPblH JIISn.AeTC.A OCHoaHblM ItCTO'"lHHI(OM aOAOCH06)1(eHH.A.

- rM,QporeonOiH4eCKoe POHOHMpOSOHHe. POlnHYOtOTcJI TpH KOTeropHH nnOlltOAeH. COMble KpynHble - perMOHbl OKOHT)'peHbl HO OCHOaOHHM reonorO·CTpYKTyPHblX rpOHMLl. PerMOHbl nOA- p01Aen.AtoTC.A HO cy6perMoHbl HO OCHOSOHMH HOnH4HJI rHAporeOnOrM'4eCKHX JlPYCOS. B npeAenox cy6perMoHOS SblAeneHO POHOHbl HO OCHOSOHMM oco6eHHOCTeH rHAporeonOrM4eCKMX ycnOM'M AOHHoro .APYCO.

KpOMe Toro, HO KopTe YK010Hbi rfly6HHo lonerOHH.A nepsoro SOAOCHo6)1(otOl1Iero ropH10HTO It rMApOHlorHnCbl 6mf)l(OHWerO K nosepXHOCTH lepKono nO,QleMHblX SOA.

AonOnHMTeJ1bHble CSeAeHi11'1 OTpO)l(eHbl HO 60KOBbiX KOPTOX, nOMeU,\eHHblX HO nonRX rnosHoM

KOpTbl. nepBOR I(0PTO OTpO)l(OeT rny6MHy lonerOHM.A nepBoro 3epKono nO,QleMHbIX BOA B HHTepBonox

0-5,5- 20 M >20 M OT noeepxHocTH It MlorMeTbl CYMMbl rOAOBblX OCOAKOB, 0 TOK)I(e oueHKY BOAO- npOHHL\oeMoCTM n08epxHocTHblX OTnO)l(eHMI4.

Ho STOPOM KopTe M106p0)l(eHO MO~HOCTb SOAOHOCHblX '"IeTSepTHYHbIX OTnO)l(eHltM a MHTepaonax

<5,5-15.15-40 It >40 H. TpeTRR KOPTO OTpO)l(OeT KO'"leCTBO BOA rnOBHoro ropHloHTO, cornoCHO cneAytOl1IeM WKone: KO'-leCTBeHHble BOAbl, He Tpe6ytOl1IHe O'4HCTKi1; SOAbl. Tpe5ytOl1IHe 04MCTKM npOCTblMM MeTOAOHM; SOAbl, Tpe5ytOl1IHe O'fMCTKM cnO)l(HblMH MeTOACMH.

(10)

90 Jan Malinowski, Zenobiusz Piochniewski

K KopTe nplUlGraeTCJI 06"bRCHMTenbHQR lOnMCI(O, cOAep;lt(a~aR o61..l.tylO xopoKTepcTMKY rMApa- reOnOrHyeCl<l1X ycnoBMM, KpMTepHH rHAporeOnOrMyeCKOrO POHoHHpoeoHHH M onMCOHMe I(Q'teCTBQ BOA. K 06"bRCHHTellbHOH JOnHCKe npHnO>KeHbl J(0PTO cfloKTHyeCKoro MQTepM0I10, rHAporeOnOrHyeCKl'le p03pelbl, rpoq,HKH Kone50HMH ypOBHR BOA. CCOAKOB, ntAPOXHMH"'IeCKMM pOlpe3. KOpTO H1AOHO B MHoro- KpaCO"lHOH 8HAe.

KOpTO npeACTOBllJleT 06Ll.tylO ntAporeonor",iecKYIO xapoKTeplotcTHKY. Q TOK)I(e npHHeHAeTcR npH npoeKTHpoeoHloUl KOnTO)l(eH nOAleHHblX BOA It GHamnOX HcnOl1blOeOHHJI nOAJeMHblX BOA B HO- POAHOM X01RHcTse.

Jan MALINOWSKI, Zenobiusz PLOCHNIEWSKI

HYDROGEOLOGICAL MAP OF POLAND IN A SCALE OF 10200,000

Summary

The paper describes a preparation of the Hydrogeological Map of Poland, I :200,000, its contents and application. The map was prepared on the basis of archival data: drilled wells, research, geological and engineering-geological boreholes, literature and various hydrogeological archival materials, as well as general field inspection. Contents of the map are composed of the following elements:

- Potential yield of a typical well drill. Five output classes were distinguished: 2- 10, 10-30, .10-70, 70-120 and over 120 ml/h of the so-called main horizon. The latter means a .... aterbearing horizon or stage, first from the land surface, and which is the common source of water supply.

- Hydrogeological subdivision, the so-called regionalisation. Three steps in the subdivision were applied. Regions formed the highest subdivision-rank and were distinguished in agreement with geologi- cal-structural borders. Wi-thin the regions, the subregions were distinguished on the basis of present hydrogeological stages. Subregions contained areas, based on variation of hydrogeological of a given

~tage.

The map presents also depths and hydro-contour-lines of the first useful horizon. Additional essence is enclosed by side maps at margins of the main map. The first one presents depth of the first (from the land surface) underground water table at intervals of 0-5,5-20 and over 20 m, isolines of annual total precipitation and evaluation of permeability of surface deposits.

The second side map presents a thickness of water-bearing deposits of the Quaternary at intervals of:

below 5, 5- 15, [5-40 and over 40 m. The third map presents a water quality of the main horizon according to the following scale: good waters that do not need improvement. waters that need a simple improvement, and waters that need a complex improvement.

The map is supplemented with the explaining lext which presents general description of hydrogeolo- gical conditions, criteria of regional subdivision, description of water quality. The text encloses: docu- mentation map, hydrogeological sections, curves of water and precipitation variation, and hydrochemi- cal section. The map is published in colours.

But a general hydrogeological description, the map is used for projects of underground water intakes and study works on use of underground waters.

Cytaty

Powiązane dokumenty

We aggregate those insights to assess the potential of disruption versus equilibrated cooperation using Disruptive Innovation Theory and Core Competencies theory and conclude that

As a developing country, Bangladesh also recognize its significance and improvement of service sector’s performance, especially public administration capacity, judiciary,

Przebieg powierzchni poœlizgu bêdzie powodowa³, ¿e w obrêbie tych osuwisk zmniejszony bêdzie udzia³ prze- mieszczeñ ze wstecznym obaleniem mas skalnych na korzyœæ

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych dotyczące uznawania kosz- tów finansowania dłużnego modyfikują ogólne zasady zaliczania kosztów działalności do

– zidentyfikowanie sytuacji oraz problemów małych przedsiębiorstw branży budow- lanej po wprowadzeniu zmian przepisów podatku od towarów i usług w 2017 roku.. * mgr Anna

Zadaniem ostatniej z zaprezentowanych grup wskaźników jest pomiar jakości funkcjono- wania systemu informacyjnego rachunkowości, przy czym jakość prowadzenia rachunkowo- ści

Osoby o tych samych charakterystykach spośród zarejestrowanych bezrobotnych podejmowały pracę nierejestrowaną w 2003 roku, gdy rynek pracy cechował się rekordowo

W Toruniu, jak również przebadanym przez Mieczysława Kędelskiego Poznaniu (wykres 1), obniżanie się średniej wieku zawierania małżeństw na przełomie XIX i