Ma³a wra¿liwoœæ raka p³uca na chemio- terapiê cytoredukcyjn¹, wyra¿ona niskim wspó³czynnikiem leczniczym, wi¹¿e siê z ko- niecznoœci¹ stosowania du¿ych dawek leków cytostatycznych w agresywnych skojarze- niach. Zwykle stosuje siê skojarzenia 2 do 4 leków. Mimo znacznego zwiêkszenia sku- tecznoœci chemioterapii w chorobie nowo- tworowej, w przypadku raka p³uca ocena jej wartoœci budzi du¿e kontrowersje [4, 9, 37].
Nawet po bardzo agresywnym leczeniu, od- setek remisji jest bardzo niski [1, 38, 39, 36, 34]. Toksycznoœæ leków, zw³aszcza w sto- sunku do szybko proliferuj¹cych komórek gospodarza, jest tak du¿a, ¿e mo¿e prowa- dziæ do licznych, ró¿nie nasilonych, objawów niepo¿¹danych, czêsto zagra¿aj¹cych ¿yciu chorego [4].
Najczêstsze argumenty podnoszone prze- ciw temu leczeniu to:
nieprzewidywalnoϾ odpowiedzi na leczenie,
ma³a skutecznoœæ terapii,
du¿a toksycznoœæ chemicznych leków cy- toredukcyjnych.
U chorych na raka p³uca, w czasie che- mioterapii szczególnie czêsto dochodzi do uszkodzeñ w uk³adzie krwiotwórczym. Uszko- dzenie tego uk³adu najczêœciej objawia siê:
ró¿nie nasilon¹ leukopeni¹ z agranulocytoz¹,
ma³op³ytkowoœci¹ ze skaz¹ krwotoczn¹ i niedokrwistoœci¹.
Skutkiem tych zaburzeñ mog¹ byæ zaka-
¿enia, szybko prowadz¹ce do zgonu [5, 13, 15, 16, 24, 27, 28].
W nowotworach spontanicznych stopieñ uszkodzenia uk³adu krwiotwórczego zale¿y od:
rodzaju leku,
jednorazowej i ³¹cznej dawki leku,
przerw miêdzy kursami cytostatycznymi,
osobniczej wra¿liwoœci na leki.
U chorych na raka p³uca toksyczne dzia-
³anie leków cytostatycznych nie jest przeba- dane, mimo ¿e zagro¿enie objawami niepo-
¿¹danymi u nich jest znacznie wy¿sze ni¿
w nowotworach spontanicznych. Wynika to z faktu, ¿e rak p³uca jest nowotworem indu- kowanym czynnikami toksycznymi o dzia³a- niu rakotwórczym. Wieloletnia ekspozycja na te czynniki prowadzi do mniej lub bardziej ewidentnych uszkodzeñ wszystkich tkanek, co zmniejsza tolerancjê na leki [10, 18, 19, 25, 33, 34, 35].
Powy¿sze stwierdzenie uzasadnia podjê- cie badañ maj¹cych na celu ocenê nasile- nia objawów niepo¿¹danych chemioterapii u chorych na raka p³uca.
MATERIA£ I METODA
Materia³ do badañ stanowi³y obserwacje i badania kliniczno-laboratoryjne 309 cho- rych na raka p³uca, którzy otrzymali chemio- terapiê cytoredukcyjn¹. W tej grupie by³o Du¿a toksycznoœæ chemioterapii cy-
toredukcyjnej w zestawieniu z jej ma-
³¹ skutecznoœci¹ w leczeniu raka p³u- ca, jest powodem popularnej, ale nie udokumentowanej opinii, ¿e to lecze- nie mo¿e byæ wiêkszym obci¹¿eniem ni¿ rozwijaj¹cy siê nowotwór. Powy¿- sze stwierdzenie spowodowa³o, ¿e podjêto badania nad nasileniem ob- jawów niepo¿¹danych chemioterapii w tej populacji chorych.
Cel pracy: ustalenie nasilenia hema- tologicznych skutków ubocznych chemioterapii cytoredukcyjnej u cho- rych na raka p³uca.
Materia³ i metoda: u 309 chorych na pierwotnego raka p³uca badano he- matologiczne skutki uboczne chemio- terapii. Nasilenie objawów niepo¿¹- danych oceniano na podstawie 5- stopniowej skali, opracowanej przez WHO. Nasilenie objawów badano w zale¿noœci od wieku, p³ci, typu ko- mórkowego i stopnia zaawansowania raka, rodzaju skojarzenia leków, licz- by kursów cytostatycznych oraz re- akcji nowotworu na leki.
Wyniki: ustalono, ¿e po chemioterapii, u ponad 93 proc. leczonych wystêpo- wa³a leukopenia, w tym u 30 proc.
agranulocytoza, u 6 proc. powik³ana zaka¿eniami, wymagaj¹ca intensyw- nej stymulacji szpiku i leczenia prze- ciwzapalnego. U ok. 80 proc. wystê- powa³a anemia, w tym u 17 proc. tak ciê¿ka, ¿e przerwano leczenie. U ok.
50 proc. leczonych stwierdzono ma-
³op³ytkowoœæ, w tym u 9 proc. z krwa- wieniami.
Nie stwierdzono zale¿noœci nasilenia hematologicznych skutków ubocz- nych od p³ci pacjenta i typu komór- kowego raka. Ustalono natomiast sta- tystycznie znamienn¹ zale¿noœæ na- silenia objawów niepo¿¹danych od wieku, rodzaju skojarzenia leków, licz- by kursów cytostatycznych, zaawan- sowania raka w momencie podejmo- wania leczenia oraz od wielkoœci re- gresji nowotworu.
S³owa kluczowe: chemioterapia cyto- redukcyjna, toksycznoœæ chemiotera- pii, rak p³uca.
W
Wssppóó³³cczzeessnnaa OOnnkkoollooggiiaa ((22000000)) vvooll.. 44;; 33 ((111199––112233))
Hematologiczne skutki uboczne chemioterapii
cytoredukcyjnej u chorych na raka p³uca
The hematologic complications of chemotherapy in lung cancer patients
Krzysztof Opozda, Anna S³owik-Gabryelska
Klinika Chorób P³uc, Nowotworów i GruŸlicy Akademii Medycznej w Bydgoszczy
Tab. 1. Hematologiczne objawy niepo¿¹dane
H
Heemmaattoollooggiicczznnee oobbjjaawwyy NNaassiilleenniiee oobbjjaawwóóww nniieeppoo¿¿¹¹ddaannyycchh n
niieeppoo¿¿¹¹ddaannee 00 11 22 33 44
stê¿enie hemoglobiny – g/100ml >11 g 9,5–10 g 8,0–9,4 g 6,5–7,9 g <6,5 g krwinki bia³e x1 000/mm3 >4,0 3,0–3,9 2,0–2,9 1,0–1,9 <1,0 p³ytki krwi x 1 000/mm3 – krwawienia >100 75–99 50–74 25–49 <25 brak minimalne ma³e nasilone krwotoki
Tab. 2. Nasilenie hematologicznych objawów niepo¿¹danych chemioterapii
R
Rooddzzaajj oobbjjaawwóóww LLiicczzbbaa OOddsseetteekk cchhoorryycchh zz nnaassiilleenniieemm n
niieeppoo¿¿¹¹ddaannyycchh cchhoorryycchh oobbjjaawwóóww nniieeppoo¿¿¹¹ddaannyycchh ww ssttooppnniiuu 0
0 11 22 33 44
h
heemmaattoollooggiicczznnee::
hemoglobina 309 17,9 36,8 27,9 15,6 1,8
krwinki bia³e 6,3 23,4 40,3 23,7 6,3
p³ytki krwi 49,2 29,2 12,8 6,1 2,7
krwawienia 73,5 17,9 8,6 0 0
68 kobiet (22 proc.) i 241 (78 proc.) mê¿- czyzn. Wiek chorych 37 do 73 lata, œrednio 56,5 lat. W badanej grupie:
u 148 (47,9 proc.) chorych stwierdzono ra- ka p³askonab³onkowego,
u 42 (13,6 proc.) – raka anaplastycznego wielkokomórkowego,
u 100 (32,4 proc.) – raka anaplastyczne- go drobnokomórkowego,
u 19 (6,1 proc.) – raka gruczo³owego.
W kwalifikacji do chemicznego leczenia przeciwnowotworowego brano pod uwagê:
typ histopatologiczny raka,
stan zaawansowania raka,
stan ogólnej sprawnoœci,
wspó³istnienie uszkodzeñ narz¹dów we- wnêtrznych.
Chemiczne leczenie przeciwnowotworo- we otrzyma³o:
209 (68 proc.) chorych na raka niedrob- nokomórkowego raka p³uca, w tym:
– 11 (5,3 proc.) osób z rakiem w I/II stopniu zaawansowania,
– 132 (63,1 proc.) w III, – 66 (31,6 proc.) w IV stopniu.
100 (32 proc.) chorych na raka drobnoko- mórkowego, w tym:
– 31 (31 proc.) osób z postaci¹ ograni- czon¹,
– 69 (69 proc.) chorych z postaci¹ roz- leg³¹.
U ka¿dego chorego dokonano oceny nasi- lenia wczesnych objawów niepo¿¹danych che- mioterapii, zgodnie z wytycznymi WHO [8, 26].
Hematologiczne objawy niepo¿¹dane chemioterpii cytoredukcyjnej (tab. 1.):
0 – nie obserwowano objawów niepo¿¹- danych,
1 – objawy niepo¿¹dane o niewielkim na- sileniu,
2 – objawy niepo¿¹dane doœæ uporczywe, 3 – objawy niepo¿¹dane o znacznym na-
sileniu, ustêpuj¹ce po leczeniu, 4 – objawy niepo¿¹dane sta³e o nasile-
niu zagra¿aj¹cym ¿yciu.
Nasilenie hematologicznych objawów nie- po¿¹danych chemioterapii badano w zale¿- noœci od:
wieku,
p³ci,
typu histopatologicznego raka,
stopnia zaawansowania raka,
rodzaju skojarzenia leków,
liczby kursów cytostatycznych,
reakcji guza na leki.
Badania te prowadzono w kontekœcie su- biektywnej oceny jakoœci ¿ycia.
Chorzy na raka p³askonab³onkowego i wiel- kokomórkowego otrzymali leki w skojarzeniach:
I. endoxan, lomustyna, cisplatyna, vincri- stina/vindesina wg metody Le Chevalie- ra; leki te podano 70. chorym [17], II. adriamycyna, endoxan, methotrexat, pro-
carbazyna wg metody Bitrama [6, 7]; le- ki te podano 13. chorym,
III. vepesid, cisplatyna wg metody Aisnera [2, 3]; leki te podano 41 chorym;
IV. cisplatyna, mitomycyna skojarzone z en- doxanem lub adriamycyn¹ lub vepesidem [29, 30, 31]; leki te podano 37. chorym.
Dwudziestu chorym na raka gruczo³owe- go i chorym z rakiem wielkokomórkowym z komponentem gruczo³owym podano che- mioterapiê cytoredukcyjn¹ w skojarzeniach:
I. adriamycyna, cisplatyna, 5 fluorouracyl wg metody Clavro [18, 19]; leki te poda- no 13. chorym,
II. vinblastyna, cisplatyna, mitomycyna wg metody Rosella [32]; leki te podano 4.
chorym,
III. cisplatyna, vepesid wg metody Sirockie- go [18, 19, 20, 22]; leki te podano 3.
chorym.
Chorzy na raka drobnokomórkowego otrzymali chemioterapiê:
I. CAV – endoxan, vinblastina, adriamycy- na [11, 12] otrzyma³o 10 (32,3 proc.) le- czonych,
II. adriamycyna, endoxan, cisplatyna, vepe- sid [2, 3] otrzyma³o 10 (32,3 proc.) le- czonych,
III. cisplatyna, vepesid [18, 19, 20, 21, 23].
Oceny statystycznej wyników dokonano w Pracowni Informatyki Medycznej Akademii Medycznej w Bydgoszczy.
Statystyczn¹ istotnoœæ korelacji miêdzy badanymi czynnikami ustalano testem chi kwadrat i testem t-Studenta.
WYNIKI
Uzyskaliœmy nastêpuj¹ce wyniki leczenia:
u ponad 93 proc. chorych w czasie che- micznego leczenia przeciwnowotworowego wyst¹pi³a leukopenia (prawie 30 proc. cho- rych wymaga³o intensywnego leczenia he- matologicznego),
The unsatisfactory effects and toxity of anticancer chemotherapy in lung cancer patients lead to the opinion that chemical cytotoxic treatment may worsen the quality of life more than the neoplasm itself.
That was the rationale of the examinations of hematologic side effects of chemotherapy in lung cancer patients.
The aim of these examinations was:
establish the intensity of hematologic side effects of chemotherapy in lung cancer patients.
Material and method: in 309 lung cancer patients the intensity of hematologic side effects of chemotherapy was assessed. The intensity of lesions was estimated in 5 degree WHO scale. The intensity of side effects was analysed in relation with the age, gender, drug combination, number of therapeutic cycles, results of treatment, cellular type and stage of cancer.
The results: in 93% of patients hematologic disorders after chemotherapy were seen. In more than 90% of patients there was neutropenia, which included in 30% agranulocytosis with infections. In these patients, the intensive bone marrow stimulation and antibiotic treatment was necessary. In about 80% of patients anaemia was seen. In 17% of patients anaemia was severe, and anticancer treatment had to be terminated. In 50% of patients, the number of platelets was decreased, and in 9% of patients the bleedings occured.
The dependence of hematologic side effects of chemotherapy upon the gender and cellular type of cancer was not established. But there was very close dependence on the age, the drug combinations, number of cytostatic cycles and stage of cancer.
Key words: hematologic side effects of chemotherapy, lung cancer.
Hematologiczne skutki uboczne chemioterapii cytoredukcyjnej u chorych na raka p³uca
121
Tab. 3. Zale¿noœæ nasilenia hematologicznych objawów niepo¿¹danych chemioterapii od wieku chorych
G
Grruuppaa LLiicczzbbaa OObbjjaawwyy nniieeppoo¿¿¹¹ddaannee OOddsseetteekk cchhoorryycchh zz hheemmaattoollooggiicczznnyymmii w
wiieekkoowwaa bbaaddaannyycchh oobbjjaawwaammii nniieeppoo¿¿¹¹ddaannyymmii oo nnaassiilleenniiuu 0
0 11 22 33 44
hemoglobina 28,6 48,6 17,1 5,7 0
leukocytoza 8,6 28,6 45,7 14,3 2,8
30–40 lat 35 granulocyty obojêtnoch³onne 5,7 14,3 42,8 28,6 8,6
p³ytki krwi 62,8 31,4 5,8 0 0
krwawienia 82,8 11,4 5,8 0 0
hemoglobina 15,3 39,3 31,3 14,1 0
leukocytoza 6,7 22,7 39,3 24,6 6,7
46–60 lat 163 granulocyty obojêtnoch³onne 0 12,9 36,3 39,8 11,0
p³ytki krwi 51,5 31,9 11 5,6 0
krwawienia 77,3 15,3 7,4 0 0
hemoglobina 9,9 22,5 35,1 27 5,5
leukocytoza 3,6 18,9 36 32,4 9,1
> 60 lat 111 granulocyty obojêtnoch³onne 0 10,8 33,3 43,2 12,7
p³ytki krwi 33 24,3 21,6 12,6 8,2
krwawienia 60,4 27 12,6 0 0
Tab. 4. Zale¿noœæ nasilenia hematologicznych objawów niepo¿¹danych od stopnia zaawansowania raka
L
Liicczzbbaa cchhoorryycchh OObbjjaawwyy nniieeppoo¿¿¹¹ddaannee NNaassiilleenniiee oobbjjaawwóóww nniieeppoo¿¿¹¹ddaannyycchh 0
0 11 22 33 44
p
poossttaaææ ooggrraanniicczzoonnaa rraakkaa ddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
31 hematologiczne 38,7 29,1 16,1 16,1 0
zaka¿enia 45,2 38,9 12,9 3,2 0
p
poossttaaææ rroozzlleegg³³aa rraakkaa ddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
69 hematologiczne 31,9 30,5 20,3 13,0 4,3
zaka¿enia 20,3 34,9 30,4 11,6 2,8
s
sttooppiieeññ II//IIII rraakkaa nniieeddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
11 hematologiczne 27,3 36,4 27,3 9,0 0
zaka¿enia 36,4 54,5 9,1 0 0
s
sttooppiieeññ IIIIII rraakkaa nniieeddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
132 hematologiczne 24,2 30,3 32,6 11,2 1,5
zaka¿enia 32,6 29,4 26,5 11,4 0
s
sttooppiieeññ IIVV rraakkaa nniieeddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
66 hematologiczne 22,7 34,8 22,7 13,4 6,1
zaka¿enia 24,3 37,9 21,5 12,1 4,5
ponad 6 proc. chorych zagro¿onych by³o nieodwracaln¹ agranulocytoz¹, konieczne by³o zaniechanie leczenia,
u ponad 80 proc. chorych wystêpowa³a anemia, w tym u 17 proc. bardzo ciê¿ka, wymagaj¹ca intensywnego leczenia stymu- luj¹cego szpik, przetaczania masy krwin- kowej i zakoñczenia chemioterapii,
u po³owy chorych stwierdzono ma³op³ytko- woœæ, (u 9 proc. ciê¿k¹, z umiarkowanymi krwawieniami).
Wyniki przedstawiono w tab. 2.
Analiza zale¿noœci nasilenia hematolo- gicznych objawów niepo¿¹danych od wie- ku leczonych pozwoli³a ustaliæ, ¿e z wiekiem zmniejsza siê tolerancja leczenia, wzrasta³a
bowiem liczba chorych z ciê¿k¹ anemi¹, granulocytopeni¹ i agranulocytoz¹ oraz trom- bocytopeni¹. U starszych osób czêœciej te¿
wystêpowa³y krwawienia (tab. 3.).
Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e to- lerancja chemicznego leczenia przeciwnowo- tworowego by³a tym mniejsza, im bardziej za- awansowany by³ proces nowotworowy w mo- mencie podejmowania terapii. Dotyczy³o to zarówno chorych na raka drobnokomórkowe- go, jak i niedrobnokomórkowego. Nie stwier- dzono tu istotnych ró¿nic zale¿nych od typu komórkowego raka. Im póŸniej podejmowano leczenie, tym czêœciej wystêpowa³y ciê¿kie uszkodzenia uk³adu krwiotwórczego, zw³asz- cza uk³adu bia³okrwinkowego. Czêœciej wystê- powa³y zagra¿aj¹ce ¿yciu zaka¿enia (tab. 4.)
Badaniem zale¿noœci nasilenia objawów niepo¿¹danych od skojarzenia leków usta- lono, ¿e chorzy na raka drobnokomórkowe- go najlepiej tolerowali skojarzenie CAV (cy- klofosfamid, adriamycyna, vinblastyna), a najgorzej skojarzenie DDP z VP (cispla- tyna, vepesid). Po tym skojarzeniu by³o naj- wiêcej ciê¿kich objawów niepo¿¹danych.
U chorych na raka niedrobnokomórkowego najlepiej by³o tolerowane skojarzenie CTX, ADM, Mtx, PCZ (cyklofosfamid, adriamycy- na, methotrexat, prokarbazyna). Najwiêcej ciê¿kich objawów niepo¿¹danych wystêpo- wa³o po podaniu skojarzenia: 5-FU, ADM, DDP (5-fluorouracyl, adriamycyna, cisplaty- na). Najskuteczniejszy, przy stosunkowo do- brej tolerancji zestaw leków CTX, CCNU,
DDP, VCR (cyklofosfamid, lomustyna, ci- splatyna, winkrystyna) (tab. 5.)
Ustalono znamienn¹ zale¿noœæ nasilenia objawów niepo¿¹danych od skutecznoœci le- czenia. W ka¿dym typie histopatologicznym i stopniu zaawansowania nowotworu czêœciej i bardziej nasilone by³y objawy niepo¿¹dane chemioterapii u chorych, u których nie uzy- skano regresji guza (tab. 6.)
DYSKUSJA
Przewa¿aj¹ca liczba chorych na raka p³u- ca ju¿ w momencie wykrycia nowotworu z powodu jego zaawansowania kwalifikuje siê wy³¹cznie do leczenia objawowego.
Umo¿liwia ono prze¿ycie od kilku tygodni do kilku miesiêcy, a objawy zwi¹zane z rozra- staj¹cym siê nowotworem s¹ coraz trudniej- sze do opanowania [34].
W tej sytuacji coraz czêœciej stosuje siê chemioterapiê cytoredukcyjn¹. Celem jej jest z³agodzenie objawów choroby, popra- wienie jakoœci i ewentualne wyd³u¿enie czasu prze¿ycia. Jednak¿e chemioterapia cytoredukcyjna jest obarczona du¿ym ry- zykiem wyst¹pienia powa¿nych objawów niepo¿¹danych.
Mimo ¿e w odniesieniu do ka¿dego leku cytoredukcyjnego objawy niepo¿¹dane s¹ dobrze poznane, a kryteria oceny ich nasi- lenia ustalone, to w dalszym ci¹gu brak jest danych na temat toksycznoœci dla narz¹dów, nawet najpopularniejszych skojarzeñ leków cytostatycznych, stosowanych w leczeniu ra- ka p³uca [26, 35].
Po chemioterapii najczêœciej wystêpuj¹ za- burzenia hematologiczne. W badanej grupie chorych wystêpowa³y one u ponad 90 proc.
leczonych. Dotyczy³y g³ównie uk³adu bia³o- krwinkowego. U 33 proc. leczonych zagra-
¿a³y powa¿nymi zaka¿eniami i wymaga³y bardzo intensywnego leczenia stymuluj¹ce- go szpik i leczenia antybiotykami. Powa¿- nym problemem by³o te¿ obni¿enie liczby p³ytek krwi z ró¿nie nasilonymi krwawienia- mi oraz anemia, wymagaj¹ca nie tylko le- ków stymuluj¹cych szpik, ale tak¿e przeto- czeñ masy erytrocytarnej.
Nasilenie hematologicznych objawów nie- po¿¹danych pozostawa³o w zwi¹zku z od- powiedzi¹ na leczenie. Remisje kojarzy³y siê z mniejsz¹ liczb¹ i nasileniem niepo¿¹da- nych objawów leczenia, wystêpowa³y znacz-
nie czêœciej u osób starszych. By³y one znacznie bardziej nasilone, d³u¿ej siê utrzy- mywa³y i by³y bardziej oporne na leczenie.
Wymaga³o to obni¿enia dawek leków, wyd³u-
¿enia przerw miêdzy kursami cytostatyczny- mi, a czêsto odst¹pienia od leczenia. U wie- lu starszych chorych wystêpowa³y powa¿ne zaka¿enia, w tym u kilku chorych zagra¿a- j¹ce ¿yciu. Ryzyko nieodwracalnego uszko- dzenia szpiku, obni¿enia odpornoœci i wy- st¹pienia zagra¿aj¹cych ¿yciu zaka¿eñ win- no byæ zawsze brane pod uwagê przy programowaniu leczenia osób starszych.
W badanej grupie chorych nie stwier- dzono zale¿noœci nasilenia objawów niepo-
¿¹danych chemioterapii od p³ci pacjenta i typu histopatologicznego raka. Stwierdzo- no natomiast wyraŸn¹ zale¿noœæ od liczby kursów cytostatycznych i od rodzaju sko- jarzenia leków. Ta zale¿noœæ musi byæ tak-
¿e brana pod uwagê przy doborze progra- mu terapeutycznego.
WNIOSKI
Przeprowadzone badania pozwalaj¹ na wysnucie nastêpuj¹cych wniosków:
u ponad 90 proc. chorych na raka p³uca wystêpowa³y hematologiczne objawy niepo-
¿¹dane po chemioterapii cytoredukcyjnej,
czêstoœæ wystêpowania i nasilenie objawów niepo¿¹danych s¹ zale¿ne od wieku, za- awansowania raka, rodzaju skojarzenia le- ków i liczby kursów leczniczych,
skuteczne leczenie przeciwnowotworowe poprawia³o tolerancjê na leki.
PIŒMIENNICTWO
1. Abrams J et al. Stagying, prognostic factors, and special considerations in small cell lung cancer.
Sem Oncol 1988; 15, 261.
2. Aisner J et al. Doxorubicin, cyclophosphamide, etoposide and platinum for small cell lung cancer.
Sem Oncol 1986; 13: 3, 54-62.
3. Aisner J et al. Cisplatin, doxorubicin, Cyclopho- sphamide and etoposide chemotherapy for small cell lung cancer. Cancer Chemother Pharmacol 1992; 29, 54-62.
4. Baizar JC et al. Progress against cancer? N Engl J Med 1986; 31, 1226-1232.
5. Baltzer L et al. Oncology pocket guide to chemo- therapy. Mosby-Year Book, Inc. 1994.
6. Bitram JD, Desser RK, de Meester T, Golomb HM.
Metastatic non small-cell carcinoma; Therapy with cyclophosphamide, doxorubicin, methotrexate and procarbazine (CAMP). Jama 1978; 240, 2743-46.
7. Bitram JD, Golomb HM, Hoffman PC, Albain K, Evans R, Little A. G, Purl S, Skosey C. Protoche- motherapy in non small-cell lung cancer. Cancer 1986; 57: 44, 53.
8. Depierre A. Cancers bronchiques. Bristol-Myers Squibb Oncologie. Paris 1996.
9. Ginsberg RJ. Current status of combined modality therapy in the treatment of locally advanced non- -small cell lung cancer (NSCLC). Onkologia Polska 1999; 1: 2, 29-31.
10. Goldie JH, Coldman AJ. A mathematic model for relating the drug sensivity of tumors to their sponta- neous mutation rate. Cancer Treat Rep 1999; 63, 1727-1733.
11. Greco FA, Richardson RL, Schulman SF. Therapy of oat cell carcinoma of the lung, complette remis- Tab. 6. Zale¿noœæ nasilenia hematologicznych objawów niepo¿¹danych od wyników leczenia raka p³uca
L
Liicczzbbaa ŒŒrreeddnnii cczzaass NNaassiilleenniiee oobbjjaawwóóww NNaassiilleenniiaa oobbjjaawwóóww lleecczzoonnyycchh pprrzzee¿¿yycciiaa rreemmiissjjaa pprrooggrreessjjaa
c
czzaass ¿¿yycciiaa,, oobbjjaawwyy 33––44 cczzaass ¿¿yycciiaa,, oobbjjaawwyy 33––44 p
poossttaaææ ooggrraanniicczzoonnaa rraakkaa ddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
31 12,6 13,5 14,8 7,2 17,4
p
poossttaaææ rroozzlleegg³³aa rraakkaa ddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
69 7,2 12,4 15,6 5,5 20,4
II,, IIII,, IIIIII AA ssttooppiieeññ zzaaaawwaannssoowwaanniiaa rraakkaa nniieeddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo pp³³uucc
28 13,5 15,2 7,2 8,6 14,4
IIIIII BB,, IIVV ssttooppiieeññ zzaaaawwaannssoowwaanniiaa rraakkaa nniieeddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
181 7,6 9,2 11,0 3,4 19,8
Tab. 5. Zale¿noœæ czêstoœci wystêpowania hematologicznych objawów niepo¿¹danych od skojarzenia leków u chorych z zaawansowanym rakiem
S
Skkoojjaarrzzeenniiee lleekkóóww LLiicczzbbaa lleecczzoonnyycchh NNaassiilleenniiee oobbjjaawwóóww nniieeppoo¿¿¹¹ddaannyycchh 0
0 11––22 33––44 p
poossttaaææ rroozzlleegg³³aa rraakkaa ddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
CAV 13 61,5 30,8 7,7
ADM + CTX + DDP + VP 15 33,3 46,7 20,0
DDP + VP 25 20,0 56,0 24,0
Leczenie naprzemienne CAV i DDP + VP
IIIIIIBB ii IIVV ssttooppiieeññ zzaaaawwaannssoowwaanneeggoo rraakkaa nniieeddrroobbnnookkoommóórrkkoowweeggoo
CTX + CCNU + DDP + VCR 70 28,6 57,1 14,3
CTX + ADM + Mtx + PCZ 13 38,5 53,8 7,7
DDP + VP16 44 15,8 68,3 15,9
DDP + MMC + CTX +VP 41 14,7 65,8 19,5
5-FU + ADM + DDP 13 15,5 61,4 23,1
Hematologiczne skutki uboczne chemioterapii cytoredukcyjnej u chorych na raka p³uca
123
sion, acceptable complications and improved su- rvival. Br Med J 1978; 2, 10.
12. Greco FA. Small cell lung cancer complette remission and improved survival. Am J Med 1979; 66, 625.
13. Hoagland HC et al. Hematologic complications of cancer chemotherapy. In: Perry MC (ed). The chemotherapy source book. 1992; 498-507.
14. Jassem J. Paliatywna radioterapia, chemioterapia i leczenie hormonalne. W: Hebanowski M i wsp.
Podstawy opieki paliatywnej w chorobach nowotwo- rowych. PZWL, Warszawa, 1998, 149–157.
15. Jêdrzejczak WW. Hematologiczne skutki uboczne chemioterapii nowotworów, ogólna charakterystyka i zasady postêpowania. Pol Arch Med Wewn 1984; 71: 2, 65-70.
16. Krzakowski M. Postêpy w zakresie leczenia wspo- magaj¹cego w raku p³uca. Nowotwory 1997; 47:
3, 75-82.
17. Le Chevalier TL, Arriagada R, Balderon P, Martin M, Durox P, Jacquotte A, Sanco-Garnier H, Rousse J.
Combined chemotherapy (vindesine, lomustine, cispla- tin, cyclophosphamide) and radical therapy in inope- rable, nonmetastatic squamous cell carcinoma of the lung. Cancer Treat Rep 1985; 69: 5, 469.
18. Lewiñski T. Nowotwory p³uca. [W:] Or³owski W.
Nauka o chorobach wewnêtrznych. PZWL, Warszawa, 1989; 214-251.
19. Lewiñski T. Nowotwory p³uca. [W:] Or³owski W.
Nauka o chorobach wewnêtrznych. PZWL, War- szawa 1992; 75-81.
20. Lewiñski T. Stopniowanie raka p³uca. Lekarz Woj- skowy 1992; 4, 378- 382.
21. Lewiñski T. Rak p³uca. [W:] Ku³akowski A, Towpik E.
Zasady rozpoznawania i leczenia nowotworów.
Wydawnictwo Polskiej Fundacji, Europejskiej Szko³y Onkologii, Warszawa 1997; 89-106.
22. Madej G. Chemioterapia nowotworów. PZWL, Warszawa 1994; 42-60.
23. Madej JA. Etiologia i patogeneza nowotworów.
Acta Med Press 1996; 153-156.
24. Murphy SB. Secondary acute myeloid leukemia following treatment with epipodophyllotoxins.
J Clin Oncol 1993; 11, 199-201.
25. Niemirowska-Mikulska H. Pielêgniarstwo w choro- bach p³uc. PZWL, Warszawa 1994; 59-65.
26. Opozda K. Badanie nad wystêpowaniem objawów niepo¿¹danych w przebiegu chemioterapii chorych na raka p³uca. Praca doktorska z Kliniki Chorób P³uc, Nowotworów i GruŸlicy Akademii Medycz- nej w Bydgoszczy, 1999.
27. Orzechowska-Juwzenko K i wsp. Chemioterapia no- wotworów. PZWL, Warszawa 1990; 22-67, 116-123.
28. Papliñski Z, Jassem J. Rak p³uca. PZWL, War- szawa 1994.
29. Pawlicki M, Krawczyk K, Krochmal M. Wyniki chemioterapii chorych na raka p³uca. Pneumonol i Alergol Pol 1986; 54: 4, 227.
30. Pawlicki M, KrochmalM, Krzemienicki K. Badanie nad mo¿liwoœci¹ uzyskania wieloletnich prze¿yæ u chorych na raka drobnokomórkowego p³uca. Pneumonologia i Alergologia Pol 1992; 60: 5-6, 26-29.
31. Pawlicki M. Rak p³uca. Farmacja Polska 1997;
53: 21, 963-967.
32. Rosell R, Gomez-Codina J, Camps C, Maestre J, Padille J, Canto A, Mate J. L, Li S, Roig J, Ola- zabal A. A randomized trials comparning preventi- ve chemotherapy plus surgery with surgery alone in patients with non-small cell lung cancer. The New Engl Med 1994; 330: 3, 153-158.
33. Roszkowski K i wsp. Drobnokomórkowy rak p³u- ca. Monografia Instytutu GruŸlicy i Chorób P³uc, Warszawa 1993.
34. S³owik-Gabryelska A. Kompleksowe badanie czyn- ników o potencjalnym wp³ywie na skutecznoœæ le- czenia pierwotnego raka oskrzela. Rozprawa habi- litacyjna, Poznañ 1991.
35. S³owik-Gabryelska A. i wsp. Jakoœæ ¿ycia chorych na zaawansowanego raka niedrobnokomórkowego p³uca po chemioterapii cytoredukcyjnej. Pol Mer- kuriusz Lek 1999; 6: 31,18-22.
36. S³owik-Gabryelska A, Kalicka A, Lasek W. Re- sults of palliative cytoreduction chemotherapy in patients with advanced non-small cell lung cancer.
Medical Sc Monitor 1999; 5: 2, 226-232.
37. Spiro SG. Probable role of chemotherapy in ad- vanced non-small cell lung cancer (NSCLC). On- kologia Polska 1999; 1: 2, 33-36.
38. Szczepek B. Postêpowanie w drobnokomórkowym raku p³uca. Pulmonologia i Alergologia Pol 1998;
66: 1-2, 143-149.
39. Zatoñski et al. Atlas of cancer of mortality in Po- land. Springer Verlag, Heidelberg 1998.
ADRES DO KORESPONDENCJI
dr hab. n. med. prof. AM AAnnnnaa SS³³oowwiikk--GGaabbrryyeellsskkaa Al. Powstañców Wielkopolskich 44/3
85-090 Bydgoszcz lub: ul. Rybaki 31/2 61-884 Poznañ
