Irena Turnau
"Uwagi o osadnictwie Ziem
Zachodnich", Kazimierz Dobrowolski,
Kraków 1945 : [recenzja]
Przegląd Socjologiczny / Sociological Review 9/1-4, 519-520
RECENZJE 519 szerzej ze względu na doniosłą ich rolę (np. położenie geograficzne), przy oma wianiu innych ograniczył się do podania głównych rysów. Autor nie poprze stał tylko na podaniu pewnych faktów i zjawisk, lecz w nawiązaniu do in nych wyjaśnia ich przyczynowy związek.
W części poświęconej zagadnieniom gospodarczym odczuwa się brak obra zu obecnego życia gospodarczego i ludnościowego, opartego o ostatnie dane statystyczne, bowiem diagramy zestawiające dane liczbowe z 1939 i 1945 roku są mało precyzyjne i nie wystarczające; pozwalają tylko na zorientowanie się bardzo ogólnikowe. To niedociągnięcie usprawiedliwia Autor brakiem odpo wiednich materiałów. Niewątpliwie ciekawe jednak byłoby zestawienie i po równanie zaobserwowanych zmian, jakie zaszły na omawianym obszarze już w nowej sytuacji powojennej.
Całość jest bogato ilustrowana odpowiednio dobranymi zdjęciami oraz przejrzystymi mapami, co niewątpliwie podnosi wartość książki. Pożyteczne uzupełnienie stanowi zamieszczony na końcu książki skorowidz nazw i rzeczo wy oraz słowniczek nazw w tekście.
W wyniku dał Autor ciekawą, łatwo dostępną, opartą jednak na podsta wach naukowych książkę pożyteczną i oddającą duże usługi nauczycielowi, zwłaszcza przy braku nowych podręczników geografii Polski.
Jeśli zatem „Geografia Ziem Odzyskanych w zarysie“ ma być w myśl za łożenia Autora „w pewnym stopniu kompromisem pomiędzy potrzebami i mo żliwościami pracy“, to spełnia swe zadanie całkowicie.
Janina Kremky (Łódź).
Kazimierz Dobrowolski: Uwagi o osadnictwie Ziem Za chodnich. Kraków, 1945.
Mała ta książeczka wydana została już w końcu 1945 roku, co świadczy o udziale naukowych badań w planowaniu i przeprowadzaniu osadnictwa Ziem Zachodnich.
Na wstępie autor rozważa polityczne i etniczne znaczenie Ziem Odzyska nych dla Polski, stawia związane z nim zagadnienie przebudowy ustroju spo łeczno-gospodarczego, następnie zaś zwraca uwagę na konkretne warunki, w jakich osadnictwo się odbywa. Według autora najważniejsza jest sprawa przesiedlania ludzi zwartymi grupami, w których żyli dawniej, i to w możli wie analogiczne warunki geograficzne. A więc ludność z Wileńszczyzny nale żało by osiedlać na Pomorzu, a na Dolnym Śląsku ludność z południowo- wschodniej części Polski. Autor porusza dalej zagadnienie reemigrantów przy bywających na Ziemie Odzyskane. Wśród powodów reemigracji wysuwa na pierwsze miejsce złą koniunkturę gospodarczą kraju, w którym dotychczas przebywali. W związku z nią emigrantów gorzej traktowano, więc poczucie krzywdy wywołało pragnienie powrotu do rodzinnego kraju. Są to skutki dą żenia każdego państwa do jednorodności etnicznej. Reemigranci na Ziemie Zachodnie przybywają z Niemiec i Francji. Niezmiernie wskazany byłby po wrót wykwalifikowanych robotników z Danii i Czechosłowacji. Trudniej by łoby o powrót osadników z drugiej półkuli.
520 PRZEGLĄD SOCJOLOGICZNY
Dużą rolę w zagospodarowaniu Ziem Zachodnich mogą grać robotnicy, którzy przymusowo pracowali w Niemczech podczas wojny; znają oni już no we urządzenia i warunki życia. Wreszcie autor porusza też sprawę reasymi- lacji tzw. autochtonów. Polska powinna zdobyć uznanie tej ludności i poru szyć ją urokiem swych haseł. Wielkie znaczenie mogłaby mieć kontrola go spodarcza osadników, podniesienie oświaty technicznej, a także pomoc kredy towa i inwestycyjna. Autor daje charakterystyki ludności w różnych częściach Polski.
Autor uwzględnia oba momenty: biologiczny i społeczny, uzasadniając swój postulat przenoszenia osadników całymi zwartymi grupami.
Irena Turnau (Wrocław).
Materiały
Sprawozdanie z działalności „Społem“ za r. 1946. Wydawca: „Społem“ Związek Gospodarczy Spółdzielni R.P. Warszawa, 1947, str. 152.
Po pierwszych swoich wydawnictwach raczej o charakterze propagando wym z materiałów dość pobieżnie dobranych, Związek Gosp. Sp. R.P. „Spo łem“ wydał obecnie sprawozdanie za rok 1946.
Książka nie jest pozbawiona tych samych cech propagandy, ale już pro wadzonej innymi środkami, mianowicie poprzez wykazanie osiągnięć i dorobku rocznego. Spółdzielczość jako ruch społeczno-gospodarczy przeszła od walki o ekonomiczno-społeczną pozycję człowieka pracy do organizowania życia społeczno-gospodarczego w ramach planowej gospodarki państwowej. Stąd no we zadania wyrosły przed największą w Polsce (a jak podaje sprawozdanie zestawiające obroty hurtowe — trzecią w Europie — po Z.S.R.R. i Wielkiej Brytanii) instytucją gospodarczą, jaką jest „Społem“.
Wydawcy w omawianym sprawozdaniu określają te nowe zadania: 1. zor ganizowanie produkcji i konsumcji na wsi w ramach spółdzielczości, wspól nie z organizacją zawodową chłopów — Związkiem Samopomocy Chłopskiej, 2. dostarczenie robotnikowi produktów wsi, 3. poprzez własny zarząd w prze myśle spożywczym — dostarczenie wsi produktów przemysłowych. To przejście od pracy marginesowej w ramach przedwojennego ustroju kapitalistycznego do przejęcia szerokich zadań gospodarczych wymaga rozbudowy właściwego aparatu.
Sprawozdanie obejmuje 4 działy:
1. W rozdziałach: -Struktura organizacyjna „Społem“; Okręgi „Społem“; „Społem“ dziś i przed wojną, omówiono organizację instytucji. Struktura orga nizacyjna przedstawiona jest w tablicach, obrazujących powiązania i zależno ści poszczególnych placówek.
2. Sprawozdanie zawiera zestawienia porównawcze właściwe dokonanym przemianom. Mamy więc dane z lat przedwojennych, z r. 1945 i za omawiany okres. Obliczenia są oparte na szacunkach i przeliczeniach na równoważne, po