Oczekiwania pracodawców wobec absolwentów politechnik, a ich przygotowanie do funkcjonowania na rynku pracy

Janina Poczęsna

Oczekiwania pracodawców wobec

absolwentów politechnik, a ich

przygotowanie do funkcjonowania

na rynku pracy

Problemy Profesjologii nr 2, 117-127

2010

Problem y Profesjologii 2/2010

Janina Poczęsna

OCZEKIWANIA PRACODAWCÓW WOBEC

ABSOLW ENTÓW POLITECHNIK,

A ICH PRZYGOTOWANIE

DO FUNKCJONOW ANIA N A RYNKU PRACY

Streszczenie

Podjęto próbę pokazania na tle komunikatów wydawanych przez ministrów szkolnictwa wyższego krajów sygnatariuszy Deklaracji Bolońskiej odnoszących się do tworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego: z jednej strony wymagań pracodawców, odnośnie absolwentów szkół wyższych w tym politechnik, z drugiej ocenę umiejętności ważnych na rynku pracy. W 2006 i 2007 wypowiadali się studenci czwartego roku kie­ runku elektrotechnika Politechnik: Poznańskiej, Śląskiej i Szczecińskiej. Uzyskane wyni­ ki powinny skłaniać do refleksji nad koniecznością zbliżenia politechnik i przedsię­ biorstw w celu lepszego przygotowania absolwentów do wykonywania zawodu.

EMPLOYERS’ EXPECTATIONS OF GRADUATES OF TECHNICAL UNIWERSITIES AND THEIR PREPARATIONS FOR FUNCTIONING ON THE LABOUR MARKET

Abstract

The paper is an attempt to present the requirements o f employers regarding the graduates of institutions o f higher education, including technical universities, and on the other hand the assessment o f skills important in the job market in 2006 and 2007 by the four-year- students o f electrotechnics course at the Poznan and Silesian Technical Universities; against the background o f announcements issued by the countries which have signed Bo­ logna Declaration referring to the creation o f European Space of Higher Education. The obtained results should lead to considerations o f the necessity for technical universities and enterprises to come together in order to prepare a graduate better for his future career.

1. Kierunki kształcenia na poziomie wyższym w obliczu założeń Deklaracji

Bolońskiej

Traktaty i raporty ukazują prognozy oraz obraz globalnego rozwoju świata, a także diagnozu­ j ą poszczególne wyniki określonej rzeczyw istości oraz rysują prognozę ich rozw oju. Do

118 JA N IN A POCZĘSNA

pierwszych ogólnośw iatow ych najbardziej znanych opracowań zalicza się Raport E. Faure’a, Raport Klubu R zym skiego i Raport J. Dolorsa.

Obecnie jednym z istotnych kierunków podniesionych przez D eklarację B olońską do rangi priorytetu w Europie stała się edukacja na poziom ie w yższym . „Szkołę w yższą postrze­ ga się ja k o szczególnie w ażn ą instytucję gw arantującą nie tylko rozwój gospodarczy, lecz także sferę kultury, czy polityki oraz jej produktu - absolw enta odpow iadającego oczekiw a­ niom pracodaw ców ” 1. W tym kontekście w iedza i edukacja powinny stać się zasadniczym czynnikiem rozw oju ludzi, rozw oju społecznego i rozw oju państw. C oraz baczniejszą uw agę w dokum entach M inistrów Szkolnictw a W yższego Unii Europejskiej zw raca się w ięc na kw a­ lifikacje jakim i pow inni się legitym ow ać absolw enci szkoły wyższej.

W tym m iejscu należy podkreślić, że podczas konferencji w Bergen w m aju 2005 r. m inistrowie krajów członkow skich przyjęli kom unikat zatytułowany „O siąganie celów w Europejskim O bszarze Szkolnictw a W yższego” i zobow iązali się do przyjęcia uniwersalnej (ram owej) struktury kw alifikacji (um iejętności studentów ) opisanej przez tzw. „deskryptory

generyczne” pow stające na bazie efektów kształcenia w postaci punktów ECTS. O statecznym

rezultatem ram ow ych struktur kwalifikacji pow inna stać się m ożliw ość porów nyw ania dy­ plom ów i certyfikatów , a także ścieżek kształcenia w całej Europie2. Ram ow e struktury kw a­ lifikacji stanow ią bow iem narzędzia, które ułatw iają uzyskiw anie kwalifikacji w różny sposób, w różnym w ieku (często w trybie przem iennym ), przy uw zględnieniu różnych ścieżek kształ­ cenia i ich uznaw ania.

Proces pow staw ania Europejskiego O bszaru Szkolnictw a W yższego wiąże się zatem ze stw orzeniem 3:

- uniwersalnej ram ow ej struktury kw alifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictw a W yższego, przedstaw iającego w sposób przejrzysty kw alifikacje uzyskiw ane w szkolnictw ie w yższym w Europie,

— krajowych ram struktury kw alifikacji absolw entów szkół wyższych, stanow iących jednolity opis kw alifikacji dla różnych poziom ów kształcenia na szczeblu krajow ym , który je st zrozum iały w skali m iędzynarodowej i pozw ala opisać i pow iązać ze so b ą w sposób spójny w szystkie kw alifikacje i osiągnięcia w ramach kształcenia na po­ ziom ie w yższym .

Prace nad przejrzystością kwalifikacji kontynuow ane były również podczas piątej konferencji m inistrów szkolnictw a w yższego w lipcu 2007 r. w Londynie. Jej obrady pośw ię­ cone były m iędzy innym i: zw iększaniu procedur uznaw alności studiów i tw orzeniu wspólnych program ów studiów, celem popraw y m obilności studentów i pracowników; roz­ szerzenia ofert kierunków studiów dostosowanych do rynku pracy; a także w prow adzania

1 A. Szerląg, Oczekiwania wobec absolwenta szkoły wyższej ja k o podmiotu edukacji, [w:] A. Szerląg (red ), Kompetencje absolwentów szkól wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia, Wrocław 2009, s. 36.

2 J. Błażejowski, F. Ziajka, Obszary aktywności, „Forum Akademickie” 2005, nr 7-8, s. 50.

3 Ramowa struktura kwalifikacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Grupa robocza Procesu Bolońskiego ds. ramowych struktur kwalifikacji. Duńskie Ministerstwo Nauki, Techniki i Innowacji, Warszawa 2005, s. 15.

czytelnych i porównyw alnych stopni i tytułów oraz uznaw ania kwalifikacji uzyskiw anych w toku kształcenia nieform alnego4.

Rów nież podczas konferencji w Leuven w kw ietniu 2009 r. zajm ow ano się następują­ cymi priorytetam i ważnym i w tw orzeniu Europejskiego Obszaru Szkolnictw a W yższego: a) w drożenie do 2010 r. Krajowych Ram K w alifikacji; b) zw iększenie zatrudnialności absol­ w entów oraz zw iększenie w spółpracy uczelni z rynkiem pracy; c) ściślejszego pow iązania edukacji, badań i innowacji; d) w zrost m obilności studenta tak, aby w 2010 r. 20% absolw en­ tów uczestniczyło w stażach zagranicznych; e) m onitorow anie mobilności studentów oraz kw alifikowanie i porów nyw anie instytucji szkolnictw a w yższego w E u ro p ie5. N astępnie w sierpniu 2009 r. podczas Forum European N iger Education Socjety EA IR om ów iono sto­ pień w drażania Procesu Bolońskiego w krajach sygnatariuszy. Do najpilniejszych zadań na rok 2010 zaliczono: a) w prow adzenie krajow ych ram kwalifikacji; b) realizację przez uczelnie partnerskiej w spółpracy z otoczeniem społecznym ; c) dalsze um iędzynarodow ienie w spółpra­ cy uczelni przez tw orzenie sieci uniw ersytetów ; d) kształcenie studentów uw zględniające potrzeby rynku pracy6. Forum pokazało też, że stan w drażania postulatów w 48 krajach sy­ gnatariuszy je st różny. Polska znajduje się w grupie krajów realizujących system w drażania studiów 1 i II stopnia na poziom ie dobrym , natom iast w drażanie K rajow ego System u Kwali­ fikacji realizow ane je st na poziom ie słabym (39 miejsce w śród 49 krajów sygnatariuszy). N ajwięcej trudności przysparza w drażanie Krajowej Struktury K walifikacji, która znajduje się obecnie w fazie konsultacji. Rów nież pow ażną barierę w realizacji postulatów Deklaracji Bo- lońskiej stanowi uznaw anie dyplom ów i fragm entów studiów odbyw anych w innej niż m acie­ rzystej uczelni, co uzależnione je st od uznaw ania kwalifikacji studentów i absolw entów .

2. Kwalifikacje i kompetencje - przegląd pojęć

W dokum entach bolońskich kw alifikacje traktow ane są czysto form alnie, ja k o tytuły i stopnie oraz odpow iadające im dyplom y, św iadectw a i certyfikaty pośw iadczające osiągnięcie przez absolw entów określonych um iejętności. T rzeba tu dodać, że Z. W iatrowski poszukując ety­ mologii pojęcia „kw alifikacje” stw ierdza, iż w Encyklopedii z lat sześćdziesiątych takie hasło nie istniało. Pojaw iło się dopiero w Słowniku Języka Polskiego PWN z 1978 r.7, gdzie okre­ ślane je st jako: w ykształcenie, przygotow anie do w ykonyw ania zaw odu, lub jakichś czynno­ ści, uzdolnienia, nadaw anie się do czegoś8. Z kolei Słownik W yrazów O bcych w yw odzi poję­ cie „ kw alifikacje” od łacińskiego słow a qualitas oznaczającego jakość i w iążącego się z pro­

4 Komunikat Londyński w Kierunku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego: odpowiedź na wy­ zwania w zglobalizowanym świecie, s. 2-6.

5 Bologna Process, Stocktaking Raport 2009. Raport from working groups appointed by Bologna Fol­ low-up Group to the Ministerial Conference in Leuven (Louvain) Neuve 28-29 April 2009.

6 J. Brudlak, E. Chmielecka, Nowe kwalifikacje, „Forum Akademickie” 2009, nr 11, s. 25.

7 Z. Wiatrowisk, Droga do współczesnego rozumienia i uznawania kwalifikacji i kompetencji zawodo­

wych, [w:] red. S.M. Kwiatkowski, Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy, Warszawa 2004, s. 3.

120 JA N IN A POC ZĘSN A

fesjonalizm em w w ykonyw aniu zadań zaw odowych w łaściwych dla danego obszaru działal­ ności”9.

Próbę uporządkow ania struktury kw alifikacji zaw odow ych opartych na um iejętno­ ściach podjęto w 1986 r. w W ielkiej Brytanii, pow ołując Radę ds. K walifikacji - Concil for Vocational Q ualifications (NC V Q ), która ustaliła pięć poziom ów kwalifikacji szkolnych do­ stosowanych do różnych szczebli kształcenia zaw odowego, przy czym pierwszy i drugi po­ ziom odnosi się do czynności prostych i rutynowych, ważnych w przyuczeniu do zaw odu, poziom trzeci, to czynności złożone w miarę trudne, w ym agające ukończenia szkoły średniej lub licencjatu, zaś poziom czwarty i piąty, to um iejętności złożone opierające się na dużej wiedzy i dośw iadczeniu zaw odow ym , przew idziane dla absolw entów szkół wyższych i pody­ plom ow ych10. N ależy dodać, że ze w zględu na szybki rozwój technologiczny i organizacyjny N CV Q aktualizuje strukturę w ym aganych um iejętności na poszczególnych poziom ach co pięć lat. Polska K w alifikacja Zaw odów i Specjalności je st podobna do brytyjskiej i zbieżna z M iędzynarodow ą K w alifikacją Standardów Edukacyjnych (1SCED 97) przyjętą na 29 sesji UNESCO w 1997 r. W yróżnia się w niej cztery poziom y kw alifikacji uzyskanych podczas kształcenia na poziom ie: podstaw ow ym ; gim nazjalnym oraz licealnym; szkoły policealnej lub technikum ; studiów w yższych zaw odow ych, m agisterskich, podyplom ow ych i doktoranckich. W arto dodać, że uznając w ielow ym iarow ość w spółczesnego społeczeństw a oraz w ieloaspek- tow ość kw alifikacji instytucje ośw iatow e w yposażają swoich absolw entów w tzw. kw alifika­

cje osobiste dzielące się n a " :

- kw alifikacje intelektualne obejm ujące racjonalne, system atyczne i analityczne m yśle­ nie, rozwój w yobraźni, um iejętność rozw iązyw ania problem ów, a w ięc zdolności jednostki do zachow ań racjonalnych,

- kw alifikacje percepcyjne pokazujące zdolność obserw acji zjaw isk i ich interpretację, - kw alifikacje sam okontroli obejm ujące takie cechy jak: odpow iedzialność, solidność,

dążenie do wysokiej jakości, działanie zgodne z przepisam i,

- kw alifikacje indyw idualizacyjne, które w skazują na sam odzielność działania jednostki w sytuacjach now ych (niestandardow ych) oraz kreatywność,

- kw alifikacje społeczne, to um iejętność w chodzenia w interakcje społeczne, um iejęt­ ność w spółpracy, w spółdziałania, konkurencyjności,

- kw alifikacje m otyw acyjne oznaczające ukształtow anie postaw autoedukacyjnych, m o­ bilnych, przedsiębiorczych, a także zdolność do zm ian przystosowawczych.

9 Słownik Wyrazów Obcych, Warszawa 1980, s. 412. 10 T. Nowacki, Zawodoznawstwo, Radom 1999, s. 106.

11 Ż. Kaczmarczyk, Studia doktoranckie ja ko element Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższe­

go, [w:] A. Szerląg (red.), Kompetencje absolwentów szkól wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia, W ro­

Oczekiwania pracodawców wobec absolwentów politechnik..

W dokum entach Procesu Bolońskiego kw alifikacje łączone są z efektam i kształcenia i opisyw ane za pom ocą deskryptorów - w skaźników dla poszczególnych cyklów kształcenia. S kładają się na n ie 12:

- poziom wiedzy, m ierzony nakładem pracy studenta i opisany przy pom ocy punktów ECTS,

- profil, czyli charakter uzyskanych kwalifikacji (akadem icki/zaw odow y),

- rezultaty kształcenia w form ie określenia: co student powinien w iedzieć, rozum ieć, być zdolny zrobić po zakończeniu studiów. Przy czym efekty m uszą być m ierzalne, potw ierdzone i udokum entow ane, co pow inno poprawić przejrzystość system u kształcenia, a także ułatw ić ocenę przez Państw ow ą K om isję Akredytacyjną.

Od połow y lat dziew ięćdziesiątych obok term inu „kw alifikacje” zaczął pojaw iać się term in „kom petencje", które w edług Słow nika W yrazów Obcych określają: „w łaściw ość, za­ kres upraw nień, pełnom ocnictw , określonych działań lub zakres czyjejś w iedzy, um iejętności i odpow iedzialności” 13. D efinicja ta odnosi się do osoby lub grupy osób profesjonalnie przy­ gotow anych do w ykonyw ania zawodu przy m inim alnym praw dopodobieństw ie popełnienia błędu. D rugie znaczenie odnosi się do dyspozycji osób sprawujących stanow isko i w łaściw ie w ykorzystujących sw oją w iedzę, um iejętności i doświadczenie. Trzeba tu dodać, że o kom pe­ tencjach ja k o um iejętnościach m enadżerskich w ypow iadał się ju ż w 1911 r. tw órca podstaw nauki o zarządzaniu F. Taylor, który utożsam iał je z zachowaniam i przyw ódczym i, m ającymi wpływ na skuteczną realizację zadań.

Z filozoficznego punktu w idzenia „K om petencje, to w iedza, um iejętności i zdolności, cnoty, dośw iadczenie i społeczne form y upow ażnień, co do których je dnostka je s t przekonana, że są w ystarczającą podstaw ą do działalności skutecznej, a naw et tw órczej” 14. S ą to zatem upraw nienia do sam orealizacji, pozw alające w ykonyw ać zadania zaw odow e na odpow iednio w ysokim poziom ie.

Przeglądając definicje kw alifikacji i kom petencji, m ożna pow iedzieć, że funkcjo­ nują w krajach Unii Europejskiej zam iennie i trudno podać różnice znaczeniow e obu term i­ nów. W ydaje się, że różnicę m iędzy kwalifikacjam i i kom petencjam i św ietnie pokazują L. i S. Spencerowie przyrów nując j e do góry lodowej, gdzie w iedza i um iejętności łatw e do zauw ażenia i pom iaru znajdują się nad pow ierzchnią wody, zaś w artości, m otyw y działania, aktyw ność, fachow ość, charyzm a, przedsiębiorczość, zdolność przekraczania stereotypów - trudne zarówno do wyuczenia, ja k i w ychw ycenia, lecz niepodważalne, jeżeli chodzi o dzia­ łania efektyw ne i kreatyw ne znajdują się pod w o d ą15.

W Polsce w odniesieniu do kształcenia zaw odowego używ a się najczęściej term inu kw alifikacje oznaczającego: zbiór w iedzy, um iejętności i cech osobow ych pozw alających

12 Ramowa struktura kwalifikacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Materiały z konferencji europejskich ministrów do spraw szkolnictwa wyższego. Bergen 19-20 maja 2005 r., Warszawa 2005, s. 7.

13 Słownik Wyrazów O bcych..., op. cit. s. 372. 14 J. Hartman. Przez filozofię, Kraków 2007, s. 306-327.

15 S.M. Kwiatkowski, K. Symela (red.), Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria - Metodologia —

122

stw orzyć uczącem u się najlepsze rozw iązanie rów nież zagadnień niestandardowych. Jest to także pojęcie kluczow e w odniesieniu do ustalania standardów zaw odow ych - utożsam iane z um iejętnościam i. Z kolei kom petencje stanow iące predyspozycje i cechy istotne w nadaw a­ niu skutecznej i oryginalnej form y rozw iązaniu ujaw niają się i rozw ijają głów nie w toku w ykonyw ania zadań zaw odow ych. Stąd kw alifikacje traktow ane są często ja k o punkt w yjścia w dochodzeniu do kom petencji. D latego też w oczekiw aniach pracodaw ców w obec absolw en­ tów w ym ienione są kom petencje.

3. Wymagania pracodawców stawiane przyszłym pracownikom

Zgodnie z założeniam i D eklaracji Bolońskiej szkoły w yższe pow inny kształcić absolw entów am bitnych, kreatyw nych i potrafiących sprostać w ym aganiom ja k ie staw ia w spółczesny rynek pracy. Szczególnie w sytuacji budow ania Europejskiego Obszaru Szkolnictw a W yższego w iedza ujm ow ana je s t często ja k o tow ar podlegający prawom popytu i podaży. Stąd w infor­ m atorach i folderach uczelnianych m ożna znaleźć inform acje o zdobywanych przez studen­ tów kw alifikacjach na które składa się w iedza i um iejętności. W tym kontekście dla studen­ tów szczególnie w ażna staje się w iedza użyteczna, pozw alająca zw iększyć zakres kom peten­ cji pozw alających pełnić funkcje zaw odow e ja k i społeczne. R ów nież studenci kończący poli­ technikę chcieliby, aby w program ach kształcenia znalazło się ja k najwięcej przedm iotów specjalnościow ych, co uczyniłoby ich lepszym i fachowcam i. Średnio tylko 7,5% studentów dostrzega rolę m atem atyki i fizyki w w ykształceniu specjalisty16. Tym czasem największym sukcesem polskich inform atyków na światowym rynku je s t to, że są dobrze przygotow ani w zakresie m atem atyki, co im daje duże możliwości dokształcania.

W arto też przyjrzeć się w ym aganiom w spółczesnych pracodaw ców staw ianym absol­ wentom . N a przykład G. K oć-Seniuch pow ołując się na badania K. M aciejow skiej przepro­ w adzone w śród dyrektorów i kierow ników w yższego rzędu dotyczące kwalifikacji potrzeb­ nych pracow nikowi firm y w 2010 r. ustaliła, że: 94% ankietow anych w ym ieniła um iejętność kom unikow ania się; 89% - um iejętność podejm ow ania trafnych decyzji; 77% - tw orzenia w łaściw ych relacji interpersonalnych, na dalszych m iejscach w ym ienione były: w rażliw ość, um iejętność tw orzenia kultury i um iejętności praktyczne17. Przedstaw ione dane pokazują, że pracodaw cy cenią posiadanie przez pracowników um iejętności pozazaw odow ych do których należą um iejętności interpersonalne i kom unikacyjne. Wśród umiejętności zaw odow ych w y­ m ieniane było podejm ow anie trafnych decyzji oparte na posiadaniu dużej w iedzy zarówno ogólnej, ja k i specjalistycznej, dośw iadczenie, refleksja i zdolność analitycznego m yślenia, otw artość na w yzw ania, przedsiębiorczość, inicjatywa, sam odzielność i kreatyw ność. Rów­

16 J. Poczęsna, Przygotowanie studentów kierunku elektrotechnika do funkcjonowania na rynku pracy, Gliwice 2009, s. 162.

17 G. Koć-Seniuch, Kształcenie komunikacyjnych kompetencji studentów w odpowiedzi na potrzeby ryn­

ku pracy, [w:] Nauczyciel akademicki w refleksji nad własną praktyką edukacyjną, (red.) A.A. Kotusiewicz,

nież A. Kobylarek stw ierdza, że w kształceniu na poziom ie wyższym istotne są kom petencje zaw odowe (w iedza zaw odow a specjalistyczna, ogólna i techniczna, um iejętności analityczne). N ie mniej w ażne stają się kom petencje kom unikacyjne (językow e i z zakresu kom unikacji interpersonalnej); społeczne (um iejętność współpracy w grupie); kulturow e (potencjał do tw orzenia elit intelektualnych). N ie mniej ważne stają się kom petencje m oralne oparte na uczeniu studentów odpow iedzialności, praw orządności, lojalności czy poczucia obow iązku18. Tym czasem w artykule „K ształcenie liderów XXI w ieku” m ożna przeczytać, że badania przeprow adzone w 2000 r. w śród studentów M BA pokazują, iż 73% badanych byłoby goto­ wych w ykraść patent dla konkurencyjnej firmy lub podkupić pracow ników 19. Zatem nie­ odzow ne staje się uczenie studentów etyki zawodowej pokazującej, że w upraw ianiu zawodu istotny je st nie tylko w ym iar fachowości, ale i rzetelności w odniesieniu do w ym iaru m oral­ nych zachow ań.

W odniesieniu do absolw entów politechnik zostały przeprow adzone w 2000 r. badania w śród inżynierów kierunku - Budow a i eksploatacja maszyn Politechniki Koszalińskiej z co najmniej 5-letnim stażem w zaw odzie. Zdaniem respondentów do najistotniejszych wym agań w pracy inżyniera należą: 1) um iejętność tw órczego m yślenia i kreow ania innowacji; 2) um ie­ jętność zespołow ego projektow ania i w ykorzystyw ania technik kom puterowych; 3) odw aga w podejm ow aniu decyzji; 4) bardzo w ysoka znajom ość wiedzy podstaw owej; 5) um iejętność w ykorzystyw ania i przetw arzania inform acji; 6) znajom ość metod, zasad i technik badaw ­ czych; 7) um iejętność organizacji, kierow ania i zarządzania20. Spośród w ym ienionych cech w ażnych w pracy inżyniera - projektanta dobra znajom ość wiedzy podstawowej i specjali­ stycznej została um ieszczona dopiero na czw artym miejscu. Czynni zaw odow o inżynierow ie uznali bowiem , że braki w wiedzy m ożna uzupełnić, natomiast, zdolność analitycznego i kre­ atywnego m yślenia oraz um iejętność w ykorzystyw ania w sposób tw órczy dośw iadczeń, um iejętności i w iedzy do rozw iązyw ania interdyscyplinarnych zagadnień trzeba posiadać i rozwijać. N ie mniej w ażna staje się dziś um iejętność pracy w zespole oraz kom unikacji interpersonalnej, rów nież w języku obcym. Tak więc kształcenie techniczne pow inno zaw ierać obok wiedzy podstaw owej i specjalności owej również wiedzę ogólną, w której skład powinny w chodzić przedm ioty m enedżerskie, organizacyjne, kształcące zdolności tw órcze, a także etyczne. Trzeba bowiem pam iętać, że w now atorstw ie przem ysłow ym w ażne staje się dostrzeganie niedoskonałości rozw iązań, szukanie przełom ów technologicznych i niszowych obszarów, w których m ożna dokonyw ać zm iany, np. oszczędnościow e, a także staw ianie śm iałych hipotez i tw orzenie rozw iązań spełniających kryterium nowości, ale i realności, stąd istotne staje się rozw ijanie u studentów politechnik takich cech, jak: silna m otyw acja, docie­ kliw ość poznaw cza, zdolność przew idyw ania skutków , ale i intuicja, fantazja, szukanie podo­ bieństw i analogii w przyrodzie itp. K ształcąc innowacyjność studentów, należy pam iętać, że

18 A. Kobylarek, Kompetencje absolwenta szkoły wyższej - model teoretyczny, [w:] A. Szerląg (red.),

Kompetencje absolwentów szkól wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia, Wrocław 2009, s. 32.

19 L. Karwowski, Kształcenie liderów XXI wieku, „Oświata i Wychowanie” 2005, nr 2, s. 4.

2(1 T. Karpiński, J. Plichta, Model zintegrowanego komputerowego systemu kształcenia inżynierów na

przykładzie kierunku: Budowa i eksploatacja maszyn, [w:] V Światowy Kongres NOT nt. Kształcenie i dokształ­

124 JA N IN A POCZĘSNA

je st ona jednym z w ażnych zdolności człow ieka, a celem zajęć na uczelni je st w ydobyw anie talentów i rozw ijanie potencjału intelektualnego studentów oraz inspirowanie do sam odziel­ nych, now atorskich i odpow iedzialnych działań zaw ierających ryzyko i nowość.

Reasum ując należy stw ierdzić, że posiadać w iedzę nie oznacza dziś znać teorię i po­ trafić j ą odtw orzyć, ale trzeba um ieć j ą spożytkow ać poprzez tw órcze przetw arzanie, zaś um iejętności intelektualne i praktyczne składają się na um iejętności zawodowe, które najpeł­ niej zdobyw ane s ą w toku rozw iązyw ania rzeczyw istych zagadnień np. w trakcie praktyk.

W arto w tym m iejscu przytoczyć też wyniki analizy ofert pracy 58 firm i m iędzynaro­ dowych koncernów m ających sw oje filie w Polsce, zam ieszczonych w: „Inform ator-K ariera 2006” . O kazało się, że poszukiw ani są głów nie inżynierow ie inform atycy na stanow iska kon­ sultantów i specjalistów sprzedaży, m ontażu i serwisu urządzeń w branży telekom unikacji, energetyki, autom atyki, technik biom edycznych i transportu. Bardzo dużym pow odzeniem cieszą się też stanow iska łączące technologie inform acyjne ze światem biznesu21. Stąd we w spółczesnym kształceniu inżynierów niezbędne stają się treści z podstaw kom unikacji inter­ personalnej i w spółpracy z klientem . Tym czasem z w ypowiedzi studentów kierunku elektro­ technika Politechnik: Poznańskiej, Śląskiej i Szczecińskiej w ynika, że średnio 34,4% posiada um iejętności interpersonalne, zaś 59,9% - znajom ość zasad obsługi klienta, którą zdobyli podczas praktyk przem ysłow ych22.

Firmy i przedsiębiorstw a przedstaw iają w ięc um iejętności i cechy, którym i pow inien charakteryzow ać się kandydat na pracow nika, czy do odbycia praktyki lub stażu. M ożna je podzielić na następujące grupy: a) um iejętności interpersonalne i pracy w zespole; b) cechy w ażne w w ykonyw aniu zadań zaw odowych: odpow iedzialność, kreatyw ność, przedsiębior­ czość, zaangażow anie, sam odzielność, inicjatywa, zdolności analityczne i organizacyjne, a także dyspozycyjność), c) cechy osobiste takie jak : w ysoka kultura, w iara we w łasne m oż­ liwości, odporność na stres. N ależy przy tym pam iętać, że pracodaw ca je st gotów inw estow ać w przyszłego pracow nika pod w arunkiem , że sprosta on oczekiwaniom firm y i przyczyni się do jej sukcesu finansow ego.

W arto też przyjrzeć się um iejętnościom studentów - przyszłych absolw entów . W grudniu 2006 r. oraz styczniu i maju 2007 r. przeprow adzono badania m etodą sondażu diagnostycznego przy pom ocy ankiety w śród 317 studentów czw artego roku kierunku elek­ trotechnika w ydziałów elektrycznych Politechnik: Poznańskiej, Śląskiej i Szczecińskiej. Ba­ dania miały na celu ustalenie w jakim zakresie oceniają sw oje um iejętności: obsługi urządzeń elektrycznych z układam i elektronicznym i; w ykorzystyw ania metod kom puterow ych do w spom agania realizacji zadań zaw odowych, zdolności innow acyjnych i kreatyw nych; znajo­ mości języków obcych, kw alifikacji uzyskanych podczas praktyk; przygotow ania do podjęcia pracy zawodowej oraz um iejętności kom unikacyjnych, organizacyjnych i m arketingowych. W założeniach badaw czych zarysow ano więc te obszary poszukiw ań w procesie kształcenia inżynierów, które przyczyniają się do znalezienia pracy. Szczegółowe wyniki przedstaw ia

21 Opracowanie danych na podstawie ofert pracy zawartych w: „Informator-Kariera 2006”, Kraków 2 0 0 5 ,s. 118-141.

m onografia pt. „Przygotow anie studentów kierunku elektrotechnika do funkcjonow ania na rynku pracy” , niniejsza publikacja prezentuje zaś w ybrane wyniki.

O kazało się, że um iejętności obsługi urządzeń elektrycznych z układami elektronicz­ nymi opanow ane zostały przez badanych na poziom ie w ysokim (13,9% ), średnim 50,5% ) i niskim (35,6% ). W ażne je s t i to, że um iejętności: monitoringu i obsługi urządzeń sterow a­ nych m ikroprocesorow o , obsługi urządzeń kontrolno-pom iarow ych, diagnozow ania układów elektronicznych oraz sterow ania pracą system ów autom atyki były także nabyw ane przez stu­ dentów podczas praktyk i zostały opanow ane w zakresie wysokim (10,3% ), średnim (43,8% ) i niskim (33,1 % )23. Rodzi się w ięc pytanie, czy głów nie średni i niski poziom zadeklarow a­ nych przez studentów um iejętności podstaw ow ych w w ykonyw aniu zawodu je st w ystarczają­ cy na coraz bardziej w ym agającym rynku pracy? Trzeba też dodać, że w rozm ow ie ze specja­ listką zajm ującą się rekrutacją elektryków na różne stanow iska w Zakładach Elektrycznych Vatenfall w G liwicach dow iedziałam się, że m im o istniejących od trzech lat w akatów w fir­ mie, trudno je st znaleźć w śród zgłaszających się m agistrów -inżynierów elektryków osoby o odpow iednich kw alifikacjach. W ręcz uznała, że umiejętności określane przez studentów w wysokim zakresie są m ocno zaw yżone w stosunku do ich rzeczyw istej wiedzy prezentow a­ nej podczas rozm ów kw alifikacyjnych24. Ponadto z licznych w ypowiedzi w ynika, że pow ią­ zanie treści z zastosow aniam i praktycznym i w przem yśle je s t podczas w ykładów i ćwiczeń znikom e, co skutkuje tym , że dla 67,7% badanych studentów w iązanie teorii z najnowszym i badaniam i i zastosow aniam i praktycznym i je st obce. Słusznie pojawia się w ięc w iele w ypo­ w iedzi w prasie m ów iących o teoretycznym przygotow aniu absolw entów nie potrafiącym reagow ać na potrzeby rynku pracy.

Z danych ankiety w ynika, że studenci najsłabiej potrafią projektować system y elektro­ niki (zaledw ie 3% w ysokich w skazań na Politechnice Śląskiej, 2,28% - na Politechnice Szczecińskiej i 12,5% na Politechnice Poznańskiej). Również um iejętność rozw iązyw ania problem ów interdyscyplinarnych została oceniona w zakresie wysokim przez 17,5% studen­ tów Politechniki Poznańskiej, 15,72% - Politechniki Szczecińskiej i tylko 4,6% - Politechniki Śląskiej. Średni zakres tych um iejętności był zbliżony i wynosił około 60% 25. O kazało się też, że studenci byli dopingow ani do aktywności i poszukiw ania oryginalnych rozw iązań tylko podczas nielicznych zajęć (około 10% wypow iedzi). Ponadto 79% respondentów uznało, że aby zdobyć zaliczenie lub zdać egzam in w ystarczy w iedza zaw arta w notatkach, stąd tylko 16% badanych sięga do literatury fachowej. N ależy tu z całą stanow czością podkreślić, że nabyw anie um iejętności innow acyjnych uzależnione je st od tw orzenia klim atu podczas ćw i­ czeń i w ykładów opartego na partnerstw ie i dialogu, szanowaniu pom ysłowości i wspieraniu w poszukiw aniu nowych działań. Istotne je s t i to, że tylko co czw arty student uczestniczył podczas praktyki w pracach nad konkretnym rozwiązaniem .

23 J. Poczęsna, Przygotowanie..., op. cit., s. 203.

24 Rozmowa z mgr. Anetą Bohm została przeprowadzona w Zakładach Energetycznych Vatenfall dn. 19.02.2009 r.

126 JA N IN A POCZĘSNA

W m om encie kiedy w prow adzane są i realizow ane standardy kształcenia trzeba z całą stanow czością pow iedzieć, że m uszą być ściśle pow iązane ze standardam i egzam inacyjnym i, tak, aby m ogły zagw arantow ać uzyskanie przez studentów odpow iednio w ysokiego poziom u kwalifikacji. Ponadto w ustaleniu standardów pow inny być brane pod uw agę w ym agania ryn­ ku pracy, tw orząc układy um iejętności istotne w w ykonyw aniu zadań zaw odowych.

Z rozm ow y z dziekanem wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej w ynika, że pracodawcy koncernów i firm o znaczeniu m iędzynarodow ym perm anentnie w yszukują w śród studentów trzeciego, czw artego i piątego roku sw oich potencjalnych pracowników. Chcieliby też, aby absolw ent m ógł od razu przystąpić do realizacji zadań przynoszących fir­ m ie sukces. Tak w ięc pow stanie zintegrow anego rynku pracy, daje szansę dla dobrze przygo­ towanych do w ykonyw ania zadań zawodowych absolw entów , ale student musi um ieć w yko­ rzystać szansę ja k ą d ają studia, poszukując now ych wyzw ań i inw estując w swój rozwój inte­ lektualny i zaw odowy.

Konkluzje

W publikacji próbow ano pokazać z jednej strony w ym agania staw iane kandydatom na pra­ cowników na stanow iskach szczebla średniego i w yższego. I tu biegła oraz rozległa znajo­ m ość wiedzy podstaw owej i specjalnościow ej dla pracodaw ców firm zagranicznych z kapita­ łem w Polsce je s t oczyw ista, zaś na pierw szy plan w ysuw ają się zdolności kreatywne, um ie­ jętności interpersonalne i kom unikacyjne w tym biegła znajom ość języków obcych, um iejęt­ ność w spółpracy w zespole, dobra znajom ość obsługi kom putera, a także otw artość na sam o­ rozw ój, stąd przy rekrutacji brane są pod uwagę sukcesy naukow e i pozanaukow e oraz reali­ zow anie sw oich zainteresow ań. W ielu pracodaw ców nie je st zadow olonych z przygotow ania na rynek pracy absolw entów szkół w yższych. „Absolwenci nie są zdyscyplinowani, nie w ie­ dzą ja k się zabrać do realizacji pow ierzonego im zadania, są bierni, niesam odzielni i czekają aż im ktoś zorganizuje pracę” 26. Z drugiej strony próbow ałam przybliżyć tylko niektóre z w y­ ników badań przeprow adzonych wśród studentów trzech politechnik. M im o sporego nasyce­ nia program u nauczania ćw iczeniam i laboratoryjnym i i projektowym i studenci rok przed dy­ plom em oceniają sw oje um iejętności głów nie w zakresie średnim (około 60% ) i niskim (30%), co w ynika m iędzy innymi z braku uw zględnienia w procesie kształcenia metod aktyw izują­ cych, a także słabego przygotow ania kandydatów na studentów z zakresu przedm iotów ści­ słych.

M ożna pow iedzieć, że głów ny postulat Deklaracji Bolońskiej odnoszący się do po­ w szechnego dostępu do szkół wyższych został spełniony. Zapom ina się jednak o tym , że j a ­ kość kształceni tak w ażna w relacji: absolw ent-globalny rynek pracy je st budow ana na relacji nauczyciel akadem icki-studenci, a w realizacji standardów kształcenia istotne stają się spraw ­ dziany zaliczenia i egzam iny określające stopień osiągania założonych celów. W sytuacji

Oczekiwania pracodawców wobec absolwentów politechnik...

127

w prow adzania K rajow ych Struktur Kwalifikacji rzeczyw iste, a nie zaw yżane wyniki kontroli i oceny w ram ach poszczególnych przedm iotów powinny stać się podstaw ą diagnostyki, re­ fleksji i ew akuacji składających się na doskonalenie jakości kształcenia.

Bibliografia

Bologna Process, Stocktaking Raport 2009. Raport from working groups appointed by Bologna Fol­ low-up Group to the Ministerial Conference in Leuven (Louvain) Neuve 28-29 April 2009. Błażejowski J., Ziejka F., Obszary aktywności, „Forum Akademickie” 2005, nr 7-8.

Brudlak J., Chmielecka E., Nowe kwalifikacje, „Forum Akademickie” 2009, nr 11. Hartman J., Przez filozofię, Kraków 2007.

Kaczmarczyk Ż., Studia doktoranckie jako element Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, [w:] A. Szerląg (red.), Kompetencje absolwentów szkół wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia, Wrocław 2009.

Karpiński T., Plichta J., Model zintegrowanego komputerowego systemu kształcenia inżynierów na

przykładzie kierunku: Budowa i eksploatacja maszyn, [w:] V Światowy Kongres NOT nt.

Kształcenie i dokształcanie inżynierów na potrzeby XXI wieku, Warszawa 2005. Karwowski L., Kształcenie liderów XXI wieku, „Oświata i Wychowanie” 2005, nr 2.

Kobylarek A., Kompetencje absolwenta szkoły wyższej - model teoretyczny, [w:] A. Szerląg (red.),

Kompetencje absolwentów szkół wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia, Wrocław 2009.

Koć-Seniuch komunikacyjnych, Kształcenie komunikacyjnych kompetencji studentów w odpowiedzi

na potrzeby rynku pracy, [w:] Nauczyciel akademicki w refleksji nad własną praktyką edukacyjną, (red.) A.A. Kotusiewicz, G. Koć-Seniuch, Warszawa 2008.

Komunikat Londyński w Kierunku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego: odpowiedź na wyzwania w zglobalizowanym świecie.

Kwiatkowski S.M., Symela K., (red.), Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria - Metodologia -

Projekt, Warszawa 2001.

Kwiatkowski S.M., Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy, Warszawa 2004. Łazuga W., O zjawisku niedopasowania, „Forum Akademickie” 2007.

Nowacki T., Zawodoznawstwo, Radom 1999.

Poczęsna J., Przygotowanie studentów kierunku elektrotechnika do funkcjonowania na rynku pracy, Gliwice 2009.

Ramowa struktura kwalifikacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Grupa robocza Proce­ su Bolońskiego ds. ramowych struktur kwalifikacji. Duńskie Ministerstwo Nauki, Techniki i Innowacji, Warszawa 2005.

Słownik Języka Polskiego, Warszawa 1980. Słownik Wyrazów Obcych, Warszawa 1980.

Szerląg A. (red.), Oczekiwania wobec absolwenta szkoły wyższej jako podmiotu edukacji, [w:] A. Szerląg (red.), Kompetencje absolwentów szkół wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia, Wrocław 2009.

Wiatrowisk Z., Droga do współczesnego rozumienia i uznawania kwalifikacji i kompetencji zawodo­

wych, [w:] red. S.M. Kwiatkowski, Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy,

Warszawa 2004.