Beata Joksz-Skibińska
Doskonalenie umiejętności
komputerowych nauczycieli
Problemy Profesjologii nr 1, 101-105
Problem y Profesjologii 1/2010
Beata Joksz-Skibińska
DOSKONALENIE UMIEJĘTNOŚCI
KOMPUTEROWYCH NAUCZYCIELI
Streszczenie
Przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne zachodzące'w naszym kraju nie pozostają bez wpływu na idee edukacyjne, które determinują koncepcje kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli odpowiedzialnych za realizację wynikających z reformy syste mu.
Wprowadzenie do szkół w 2009 roku Nowej Podstawy Programowej spowodowało zmiany w planach nauczania szkół podstawowych i gimnazjalnych. Umieszczono w pla nach nauczania nowe przedmioty m. in. zajęcia komputerowe i techniczne w edukacji wczesnoszkolnej. W artykule przedstawiono zakres umiejętności nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, którzy je na razie prowadzą, chociaż w projekcie reformy mieli reali zować te zajęcia tylko i wyłącznie wykwalifikowani nauczyciele.
IMPROVING TEACHERS’ IT SKILLS Summary
Social, economic and political changes taking place in our country have a profound im pact on trends in education, which determine the content o f professional training and de velopment programmes for teachers who are responsible for carrying out the tasks stipu lated in the reform o f the educational system.
New Core Curriculum that was introduced in 2009 has entailed changes in the syllabuses for primary and lower secondary schools. New subjects have been added, including In formation Technology and Technical Education in early school education.
This article presents the scope o f skills required from early school education teachers, who are in charge of teaching these new subjects, even though the reform provided for specially trained staff to take on the new challenges.
Postęp we w szystkich obszarach ludzkiego życia podyktowany szybkim rozw ojem cyw iliza cji, osiągnięciam i naukow ym i, rozwojem techniki, globalizacją zjaw isk i procesów społecz nych, politycznych, gospodarczych, kulturalnych i ekologicznych w yciska sw oje piętno na edukacji. C hoć w praktyce zakres i dynam ika zm ian edukacyjnych podyktow ana je s t głów nie panującymi w danym kraju stosunkam i społeczno-ekonom icznym i i politycznym i, to jednak w św iecie zachodzą rów nież inne zjaw iska, procesy i wydarzenia, które m ają niebagatelny wpływ na rodzaj, zakres i jakość przyjm owanych zm ian1. N ależy jednak w tym m iejscu do
102 BEA TA JO K SZ-SK IB IŃ SK A
dać, że o zaistnieniu zm iany w codzienności szkolnego życia decydują nauczyciele. To bo wiem w głównej m ierze od ich św iadom ości, przekonań oraz zrozum ienia istoty zm ian zależy czy nabyta w iedza w procesie doskonalenia umiejętności zostanie we właściw y sposób spo żytkowana, stąd w ynika szczególna rola w łaściw ie prowadzonych procesów dotyczących zarówno kształcenia, ja k i dokształcania oraz doskonalenia nauczycieli2.
D oskonalenie to proces rozszerzania oraz pogłębiania wiedzy i um iejętności m eryto rycznych i m etodycznych czynnych nauczycieli. Celem doskonalenia zaw odowego je st przede w szystkim sprostanie w yzw aniom , ja k ie stoją przed ośw iatą. W ynikają one często z wym agań staw ianych nauczycielom zarówno przez system ośw iatow y, ja k i przez samo społeczeństwo, którego oczekiw ania są zależne od zm ian politycznych, społeczno- ekonom icznych i dem ograficznych. D oskonalenia nauczycieli zaczyna się wów czas, kiedy zakończony został etap kształcenia wstępnego, czyli etap zdobyw ania w ykształcenia - w polskich w arunkach ośw iatow ych je st to w ykształcenie w yższe3.
U w arunkow ania ery inform acyjnej pow inny znaleźć sw oje odbicie zarówno w celach ja k i treściach, m etodach oraz środkach kształcenia. Aby szkoły mogły sprostać zadaniom , ja k ie staw ia przed nimi w yjątkow o dynam iczny rozwój nauki i techniki, powinny na bieżąco aktualizow ać nie tylko m erytoryczny zakres nauczania, ale także w achlarz stosowanych m e tod i środków dydaktycznych. Zadaniem szkoły je st przygotow anie ucznia do sam odzielnego, innow acyjnego i tw órczego działania. O czyw iste jest, że bezpośrednim realizatorem w szel kich zmian w szkole je s t i pozostanie nauczyciel, choć i je g o rola i pozycja w obec dokonują cych się w okół przem ian musi ulec m odyfikacji. W sytuacji, kiedy proces kom puteryzacji w szystkich dziedzin naszego życia nabiera szaleńczego tem pa, kiedy do rangi podstaw owych um iejętności w zrasta dziś w ykorzystanie narzędzi kom puterowych w realizacji w iększości zadań i celów, a uczniow ie poprzez elektroniczną są w stanie konsultować się ze specjalistam i z różnych części św iata, uzyskując najnow sze inform acje z poszczególnych dziedzin nauki, nauczyciela przekazującego zdobytą kiedyś w iedzę, nieuchronnie zastąpić musi przew odnik po inform acyjnej hiperprzestrzenni, w skazujący optym alne metody pozyskania potrzebnych w iadom ości4.
Inform atyczne kształcenie nie je s t jednak spraw ą prostą. Dotyczy oczyw iście w yposa żenia studentów - przyszłych nauczycieli w w iedzę i umiejętności z zakresu w ykorzystyw ania m etod i technik kom puterow ych w nauczaniu, ale także aktualizow ania i rozszerzania w iedzy w tym zakresie przez nauczycieli aktyw nych zaw odow o5. Pozostaje problem uzupełnienia w ykształcenia przez pedagogów z w ieloletnim z stażem , którzy podczas swojej edukacji nie zetknęli się z technologią inform acyjną.
M odernizacja system u edukacji nauczycielskiej pow inna się dokonać zdaniem C ze sław a Banacha6, poprzez w ybór najbardziej efektyw nych koncepcji kształcenia, zw eryfiko
2 R. Uździcki, Stan i jakość kształcenia egzaminatorów a rynek pracy, „Pedagogika Pracy” 2008, nr 52, s. 47.
3 M. Helman, Zawód: nauczyciel, Lubuski Biuletyn Oświatowy, 2003/2004 nr 6(16), s. 26. 4 B. Kędzierska, Informatyczne kształcenie i doskonalenie nauczycieli, WNAP, Kraków 2005, s. 5. 5 B. Kędzierska, Informatyczne kształcenie i doskonalenie nauczycieli, WNAP, Kraków 2005, s. 26. 6 C. Banach, Koncepcje kształcenia nauczycieli, „Problemy Studiów Nauczycielskich”, Kraków 1996.
w anych odpow iednim i eksperym entam i i popartym i konsekw encją w realizow aniu ew olucyj nych zm ian.
Przem iany społeczne, gospodarcze i polityczne zachodzące w naszym kraju nie pozo stają bez w pływ u na idee edukacyjne, które determ inują koncepcje kształcenia i doskonalenia zaw odow ego nauczycieli odpow iedzialnych za realizację w ynikających z reform y system u. N ow a edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez kom pe tentnych nauczycieli zadań w zakresie przekazyw ania wiedzy, kształcenia ich um iejętności i w ychow aw czego w spom agania rozw oju osobistego.
W zaw odzie nauczycielskim odchodzi się od wyłącznej specjalizacji przedm iotow ej. O becnie proces kształcenia i doskonalenia nauczycieli powinien kształtow ać organizatora i nowoczesnego w ychow aw cę. D oskonalenie pracy czynnych nauczycieli je s t procesem cią głym i przystosow anym do zm ieniających się sytuacji w ychow aw czych i dydaktycznych. K om petentny nauczyciel musi być odpow iednio przygotowany do realizacji nowych zadań.
Jarosław Michalski w yodrębnia zespół nauczycielskich kom petencji uw zględniając rozwój je g o „w arsztatu zaw odow ego” , rozum ianego jako „stopień niezależności funkcjonal nej w organizow aniu i doskonaleniu pracy dydaktyczno-w ychow aw czej, który w ynika z dw óch zasadniczych przesłanek: świadom ości i bycia nauczycielem i św iadom ości potrzeby ciągłego uczenia się” 7. W edług autora, dla nauczycielskiego w arsztatu niezbędny je s t nastę pujący zespół kompetencji:
1) kom petencje kom unikacyjne (po co spotykam y się w szkole?);
2) kom petencje w ychow aw cze (jaki je st mój w ysiłek w tw orzeniu hum anizacji od działywań na uczniów ?);
3) kom petencje m etodyczne (jak i czego nauczam uczniów, czem u nie inaczej?); 4) kom petencje pragm atyczne (czy wspólne działania z uczniami łączą się
z intelektualizacją);
5) kom petencje kulturow e (w czym w yraża się m oja kultura pedagogiczna i ogólna?); 6) kom petencje transpozycyjne (czy i ja k jestem przygotow any do zm ieniających się
warunków, m ając określone dyspozycje?);
7) kom petencje krytyczne (co trzeba zm ienić w wykonywanej pracy, co dopracować, jakim i drogami to osiągnąć?);
8) kom petencje organizacyjne (jak określam spraw ność organizacyjną swojej pra cy?)8.
Dobre przygotow anie nauczycieli będzie, bow iem gw arantowało określony poziom nauczania w szkołach podstaw ow ych i średnich , a je g o wysoka skuteczność pozwoli z kolei na efektyw ne kształcenie na poziom ie w yższym 9.
7 J. Michalski, Warsztat zawodowy nauczyciela, „Nowa Szkota” 1999, nr 5, s. 44, [w:] E. Baron- Polańczyk, Multimedialne materiały dydaktyczne w edukacji techniczno-informatycznej w szkole podstawowej
i gimnazjum, Zielona Góra 2007, s. 25.
* J. Michalski, Warsztat zawodowy nauczyciela, „Nowa Szkoła” 1999, nr 5, s. 44, [w:] E. Baron- Polańczyk, Multimedialne materiały dydaktyczne w edukacji techniczno-informatycznej w szkole podstawowej
104 BEATA JO K SZ-SK IBIŃ SK A
Każdy nauczyciel m usi mieć św iadom ość, że technologia inform acyjna stw arza w a runki do doskonalenia um iejętności w w ielu zakresach, m.in.:
- kom unikow ania się - dostarcza środków indyw idualnych i grupowych prezenta cji, pozw ala w określony sposób na udostępnianie danych w Internecie;
- uczenia się poprzez telenaukę, np. w ykonyw anie prac na odległość m etodam i te lekom unikacyjnym i, dzięki systemowi kom puterowem u, serwerowi zdalnego do stępu i sieci określonej szkoły, placów ki, przedsiębiorstwa;
m yślenia - udostępnia obraz pojedynczych zjaw isk, pokazuje złożoność, um ożliw ia zestaw ienia i całościow e postrzeganie, w spom aga pracę tw órczą; działania - porządkuje i uspraw nia organizację nauki poprzez posługiwanie się w ielom a technikam i i narzędziam i;
- poszukiw ania - urządzenia i narzędzia pozw alają na poszukiwanie, porządkow a nie i w ykorzystyw anie inform acji z źródeł;
doskonalenia się - ułatw ia naukę w oparciu o użytkow e program y kom puterowe; - w spółpracy — ułatw ia pracę w grupie (lokalnej i globalnej) i osiąganie porozum ie
nia, m oże być w ykorzystana do naw iązyw ania i podtrzym ania kontaktów oraz budow ania w ięzi m iędzyludzkich10.
N auczycielskie kom petencje nabyte w toku kształcenia są uzupełniane w procesie do kształcania, a poprzez doskonalenie zaw odow e bez końca w zbogacane. N auczyciel dopiero w ów czas kiedy działa staje się nauczycielem , natom iast dzięki samo refleksji nieustannie podnosi poziom posiadanych kom petencji zaw odow ych. W ażne je st by, w rozw ażaniach nad w łasną w iedzą, um iejętnościam i, w artościam i i postaw am i, uwzględniał rów nież sferę kom puterow ego w spom agania dydaktyki. W czasach szybko rozwijającej się technologii inform a- cyjno-kom unikacyjnych je st to jed en z ważnych obszarów kom petencyjnych w spółczesnego nauczyciela, który w m yśl teorii kognityw istyczno-konstruktywistycznej w arunkuje efektyw ne w ykonyw anie pracy poprzez tw órcze podejście do rozw iązyw anych problem ów oraz nie ustanne badanie i odkryw anie dynam icznie zm ieniających się sfer przestrzeni edukacyjnej".
W dobie reform y system u edukacyjnego w Polsce kom petencje nauczycielskie rozpa tryw ane są rów nież z punktu w idzenia potrzeby i przedm iotu oceniania nauczyciela. O d wielu lat trw ają dyskusje, w których ścierają się poglądy na ten tem at, i które zm ieniają spojrzenie na ten problem.
Przykładem now ego podejścia w tym zakresie je s t propozycja Juliana P. Saw ińskiego, zakładająca by proces ew aluacji nauczyciela, analogicznie jak ocenianie ucznia, skoncentro
9 B. Joksz-Skibińska, System kształcenia nauczycieli techniki, [w:] Pietrulewicz B., Problemy profesjolo-
gii, nr 2/2007, s. 104.
10 E. Perzycka, Świadome doskonalenie jakości pracy nauczyciela w zakresie technologii informacyjnej [w:] Wenta K., Perzycka E., Diagnoza i ewaluacja pedagogiczno-psychologiczna - stan i perspektywa badań, Agencja Wydawnicza „Kwadra”, Szczecin 2004, s. 161.
11 E. Baron-Polańczyk, Komputerowe wspomaganie dydaktyki a teoria kognitywistyczno-konstrukty-
wistyczna, [w:] Pietrulewicz B., Współczesne problemy techniki, zarządzania i edukacji. Zielona Góra 2008,
wany był na je g o kom petencjach. A utor przenosi sprawności kluczow e ucznia na poziom kom petencji nauczyciela i w skazuje na osiem kluczowych nauczycielskich kom petencji:
1) ustaw iczne uczenie się i doskonalenie zaw odowe;
2) skuteczne porozum iew anie się z ludźmi, a szczególnie z uczniami i rodzicam i; 3) efektyw ne w spółdziałanie w zespole uczniów i nauczycieli;
4) rozw iązyw anie dydaktycznych i w ychow aw czych problem ów w sposób twórczy; 5) sam odzielne poszukiw anie, porządkow anie i w ykorzystyw anie inform acji z różnych
źródeł o edukacji szkolnej i inform acji z w ybranego przedm iotu;
6) stosowanie w praktyce szkolnej zdobyczy wiedzy i grom adzenie dośw iadczeń; 7) rozw ijanie m yślenia pedagogicznego i innow acyjnego oraz zainteresow ań osobistych
i zawodowych;
8) rozw iązyw anie konfliktów i problem ów edukacyjnych w klasie i szk o le12.
W związku z pow yższym i rozw ażaniam i, aby zapew nić m ożliw ość podnoszenia kw a lifikacji zaw odow ych (w szczególności nauczycieli edukacji w czesnoszkolnej) zaplanowano w Instytucie Edukacji Techniczno-Inform atycznej utw orzenie Studiów Podyplom ow ych z zajęć kom puterowych i technicznych.
Bibliografia
Banach C., Koncepcje kształcenia nauczycieli, „Problemy Studiów Nauczycielskich”, Kraków 1996. Denek K., Ku dobrej edukacji, Wydawnictwo Edukacyjne AKAPIT, Toruń-Leszno 2005.
Gaś Z.B., Doskonalący się nauczyciel, Lublin 2001.
Juszczyk S., Edukacja na odległość, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002.
Kędzierska B., Informatyczne kształcenie i doskonalenie nauczycieli, Wydawnictwo Naukowe Aka demii Pedagogicznej, Kraków 2005.
Kwiatkowski S.M., Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy, IBE, Warszawa 2005. Perzycka E., Edukacja medialna dla nauczycieli, Szczecin 2007.
Perzycka E., Stachura A., Pedagogika informacyjna, Media w kształceniu ustawicznym, ZAPOL, Szczecin 2007.
Gerlach R„ Praca człowieka w XXI wieku, Bydgoszcz 2008.
Wenta K., Perzycka E., Diagnoza i ewaluacja pedagogiczno-psychologiczna - stan i perspektywa
badań, Agencja Wydawnicza „Kwadra”, Szczecin 2004.
Recenzent: A ndrzej M. M ichalski
12 J.P. Sawiński, Oceniać kompetencje?, „Nowa Szkoła” 1999, nr 8, s. 17-18, [w:] E. Baron-Polańezyk,
Multimedialne materiały dydaktyczne w edukacji techniczno-informatycznej w szkole podstawowej i gimnazjum.
