W sprawie układu materiału w księdze drugiej Kodeksu Jana Pawła II

Edward Sztafrowski

W sprawie układu materiału w

księdze drugiej Kodeksu Jana Pawła

II

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 32/1-2, 59-77

Prawo Kanoniczne 3!?, (1989) nr 1—2

KS. EDWARD SZTAFROWSKI

W SPRAWIE UKŁADU MATERIAŁU W KSIĘDZE DRUGIEJ KODEKSU JANA PAWŁA II

T r e ś ć : Wstą.p. — I. Pierwsze projekty. — IX. Schemat z 1977 r. — III. Schemarty z 1980 i 1982 r. — IV. Układ przyjęty w Kodeksie Jana P aw ła II. — Zakończenie.

Wstęp

U kład m ateriału w zbiorach p raw nych był i jest spraw ą w iel­ kiej wagi, nie tylko ze względów praktycznych, m ających na u w a­ dze zwłaszcza ułatw ienie korzystania ze zbioru. Stanow i on ró w ­ nież k ry teriu m przy ocenie interesującej nas pozycji kanonicznej. P rzekonu je nas o tym w ym ow nie historia źródeł poznania praw a kanonicznego. Wiadomo, jak w ielkie znaczenie m iało pojaw ienie się zbiorów system atycznych, k tóre od razu uzyskały przew agę nad zbioram i chronologicznym i.

H istoria przekonuje nas jednak także o tym , że zastosowanie właściwego układu nie jest łatw e i w ym aga w ielkiej erudycji ze strony tych, którzy są odpowiedzialni za przygotow anie zbioru. Dodajm y zaś od razu, że chodzi tu taj nie tylko o zastosowanie praw idłow ych jednostek podziałowych, lecz rów nież o przydziele­ nie do nich właściwego m ateria łu prawnego.

P rzypom nijm y następnie, że poczynając od pierw szej „kom pi­ lacji”, której autorem był B ernard z P aw ii (1181— 1191), powszech­ nie przyjęto podział na pięć ksiąg, z zastosow aniem takiej ko lej­ ności gdy chodzi o m ateria ł praw ny: iudex, iudicium , clerus, con-

nubia, crimen. Księgi dzieliły się na tytuły , te zaś na kapituła.

Podział na pięć ksiąg zastosow ano rów nież w pierw szym Kodeksie (1917 r.), ale inaczej rozłożono m ateriał praw ny, m ianow icie w e­ dług k ry teriu m wyrażonego w takiej generalnej zasadzie: omne

ius quo u tim u r vel ad personas pertinet vel ad res vel ad actiones.

Już w XVI w ieku I. L ancelotti w swoich Institutiones iuris cano­

nici przyjął podział w edług takiej kolejności: De personis, de rebus, de iudiciis oraz de delictis et poenis. Ten w łaśnie u kład zastoso­

w ano w Kodeksie piusowym. W zbiorze tym przyjęto również podział podstaw ow y na kanony, które otrzym ały kolejną n u m e­ rację, co bardzo u łatw ia cytow anie.

Zgodnie z brzm ieniem tem atu chodzi tu ta j o uk ład m ateriału praw nego tylko w księdze drugiej, k tó ra otrzym ała obecnie ty tu ł

60 Ks. E. Sztafrowski _[2]

„Lud Boży”. Na zasadzie w y jątk u trzeba będzie tem at nieco po­ szerzyć, n aw et do spraw zw iązanych z układem całego Kodeksu. Zrozum iałą jest również rzeczą, że należy uw zględnić genezę tego układu jak i m am y w obecnym Kodeksie.

I. Pierwsze projekty

G dy przystąpiono do prac zw iązanych z rew izją K odeksu praw a kanonicznego prom ulgow anego w 1917 roku, zdaw ano sobie sp ra­ wę z krytyki, z jak ą ze stro n y kanoinistów spotkał się układ tego zbioru. Przedm iotem szczególnej k ry ty k i była księga trzecia (De rebus — O rzeczach). N azw ano ją żartobliw ie w orkiem , do k tó ­ rego w pychano wszystko, co nie pasowało do pozostałych ksiąg. K rytykow ano rów nież u kład księgi II: De personis —* O osobach. 1

Po raz pierw szy spraw a ta stała się punktem zainteresow ania sesji Zespołu C entralnego K onsultorów , w dniach 5—7 kw ietnia 1967 roku. Rozważono w tedy trzy fund am entaln e kw estie, zw ią­ zane z podjęciem prac przez P apieską Kom isję Odnowy KPK. Jed n a z nich dotyczyła układu nowego zbioru. 2 Po dyskusji uzna­ no, że w tym stadium prac nie nadszedł jeszcze m om ent do po­ dejm ow ania wiążących decyzji. Byłoby bowiem rzeczą nie tylko tru d n ą, ale i niew skazaną podejm ow ać decyzję niejako a priori. 3 Dodajm y od razu, że spraw a ta znalazła swoje miejsce w Zasadach

O dnow y K PK . 4

Niem niej jednak n a w spom nianym wyżej spotkaniu konsultorów podjęto w stępne rozw ażania na tem at uk ładu m ateriału w przy ­ szłym Kodeksie. Ich owocem stał się zarys schem atu w tej sp ra ­ wie. W edług tej w stępnej koncepcji now y Kodeks m iał być po­ dzielony na sześć ksiąg: I. N orm y o źródłach prawa; 5 U. Ustawo-

dastwo o Ludzie B ożym w ogólności i w szczególności; III. N orm y

1 Por. Zasady Odnowy KPK, n. 10 (.PtPK, t. III, z. 3, n. 5957). 2 Por. Communieationes 2(1969) 101.

3 Na wspom nianej sesji przypomniano, że s.prawa układu system a­ tycznego m ateriału prawnego była już w cześniej przedm iotem rozw a­ żań i dyskusji (por. Communie ationes, jw., s. 102 n.).

4 W n. 10 w ysun ięto taki ogólny postulat: „Nowy Kodeks należy uło­ żyć zgodnie z m yślą i duchem dekretów soborowych, a także zgodnie z naukowym i wym ogam i prawodawstwa kanonicznego”.. Jednocześnie stwierdzono: „Ponieważ w ydaje się zbyt trudną rzeczą opracowanie zu­ pełnie nowego układu system atycznego (jak o tym można sądzić na podstawie licznych prób, godnych zresztą pochwały, podjętych przez różnych autorów) dlatego jest rzeczą bardziej roztropną dokonać układu w tedy, gdy będzie dostatecznie zaawansowana reforma poszczególnych części Kodeksu, co już się dokonuje. Skądinąd tego samego uczy h i­ storia prac każdej nowej kodyfikacji” (PiPK, t. III, z. 3, nn. 5957—5958).

5 I. Legislatio de fontibus iuris (leges et eonsuetudines) atąue de

actibus administrativis qui influunt in eonditionem iuridieam perso- narum (dispenationes, privilégia etc.).

m

dotyczące trzech posług w K ościele;8 IV. U staw odaw stw o o do­

brach doczesnych Kościoła; V. Prawo karne i VI. U staw odawstw o o ochronie praw w K ościele. 7

W interesującej nas m aterii uznano, że tam gdzie będzie mowa 0 Ludzie Bożym należy określić status osobowy w szystkich w ier­ nych, w tym rów nież praw a i obowiązki, jakie przysługują po­ szczególnym grupom w iernych, zależnie od ich m isji w Kościele. Jednakże te postanow ienia, określające tylko p raw a osobowe, w in ­ n y być odróżnione od u praw nień koniecznych do właściwego w y­ konyw ania różnych posług i urzędów kościelnych. 8

Zaproponow any n a tym zebraniu u kład m ateria łu prawnego, do­ tyczący L udu Bożego w ogólności i w szczególności, przedstaw iał się następująco:

1° O osobach fizycznych w ogólności (łącznie z obowiązkam i 1 praw am i w szystkich w iernych). O osobach p raw nych czyli m o­ ralnych (łącznie z m ateriałem praw nym dotyczącym stow arzyszeń wiernych).

2° O osobach fiizycznych w szczególności, czyli o różnych sta­ nach w iernych, a więc o duchow nych czyli tych, którzy należą do hierarch ii kościelnej, 9 o świeckich, o tych, którzy w ybrali stan doskonałości (gdzie też pow inny być norm y dotyczące ich stow a­ rzyszeń).

3° N orm y o hierarch ii kościelnej ustanow ionej w Kościele. 10 Dnia 28 m aja 1968 ro k u odbyła się sesja p len arn a k ardynałów wchodzących w skład P apieskiej K om isji odnowy K P lŁ Przedm io­ tem rozw ażań była spraw a system atycznego uk ładu przyszłego K o­

e III. L egislatio de tribu s m uneribus Ecclesiae:

l a Sectio. N orm ae de M agisterio Ecclesiae, seu de m unere do-cendi.

2a Sectio-. N orm ae de S acram entis, de S acram entalibus et de cultu

divin o inclusis locis et temporibvus sacris), seu de m unere sanctificandi.

3a Sectio. N orm ae de regim ine Ecclesiae seu de m unere regendi:

de variis organis regim inis et de exercitio po testa tis regim inis, tu m in Ecclesia u niversali, tu m in Ecclesiis particularibus.

7 IV. Legislatio de bonis Ecclesiae tem poralibus seu de iure patrim o-niali. V. Legislatio de iure poenali. VI. Legislatio de tu tela iurium in Ecclesia:

l a Sectio. N orm ae de procedura iudiciali, contentiosa e t criminali. 2° Secti-o. Norm ae de procedura in recursu adm in istrativo servanda.

(Communicaitiones 2i(1969)il.11— 112). 8 C om m unicationes 2(1969)106.

9 W nocie 6 (s. 111) spotykam y następujące w yjaśnienie: „Hic v e- oiunit personalia iuira -eit (oWiigarULones clemcoruirn, id esł peculiiare statut-umn iuriidicum quod im E cclesia habent illi fideles qui, Cbrdsti Capitis pro SU'0 qui-sque gradu auotioiritatem exereentes (cfr. Const. Dogm. Lum en

gen tiu m , caiput III; Deccr. P resbyteroru m Ordinis, nn. 2 et 6), Populum

Ded pascunt”.

10 Nie podano żadnych szczegółów co do układu tyc,h norm prawnych (por. Com m unicationes 2(1969)111).

62 Ks, E. Sztafrawskii _[4]

deksu. Miało m iejsce rów nież głosowanie. Odnośnie przedstaw ionej wyżej propozycji dotyczącej praw odaw stw a o Ludzie Bożym, w y­ nik głosowania był następujący: 22 głosy za przedstaw ionym p ro ­ jektem (bez żadnych zastrzeżeń); 18 za, ale z uw zględnieniem pew­ nych m odyfikacji. Głosów przeciw nych nie było. n

W oparciu o przyjęte na w spom nianej sesji ustalenia, opracow a­ no kolejny prow izoryczny układ Kodeksu, k tó ry został dołączony do pisma przewodniego (15.11.1977 r.), przesyłającego pięć sche­ m atów (w tym rów nież schem at księgi II — O L udzie Bożym ) do organów konsultacyjnych. 12 Po piśmie zamieszczono notę w yjaśnia­ jącą. P odkreślano w n iej na w stępie, że prezentow any u kład Ko­ deksu m a ch a rak ter prowizoryczny. O parto go na starej zasadzie —

omne ius quo u tim u r vel ad personas p ertinet vel ad res vel ad actiones — przystosow anej wedle możności do teologicznego w y­

kładu przedstaw ionego przez V aticanurn II na tem at trzech posług w Kościele. 13 '

W przesłanej w tedy księdze II — O Ludzie B ożym zapropono­ w ano już bardziej szczegółowy układ m ateriału. Księga podzielona została na dwie części: I. O osobach w ogólności' (De personis in

genere) i II. O osobach w szczególności [De personis in specie).

Część pierw sza obejm ow ała dwa tytuły: I. W ierni (De christifide-

libus) i II. Osoby praw ne (De personis iuridicis).

T ytuł pierw szy otw ierał kanon ogólny, po którym następow ały trzy rozdziały: I. Status kanoniczny osób fizyczn ych (De

persona-11 Com m unicationes 2(1969)persona-112—persona-113.

13 Index generalis provisoriu s n ovi Codicis iuris canonici: Libe.r primus — Norm ae generates.

Liber secundus — De Populo Dei. Pars prima — De personis in genere. Pars secunda — De personis in specie.

Sectio I — De m in istris sacris seu de clericis Sectio II — De Ecclesiae con titutione hierarchica,

Seotioi III — De In stitu tis vita e conse.cratae per professionem consi-

liorum evangelicorum (consuliationi iam subiecta).

(Uwaga auitora: nie wspom niano tutaj sekcji IV — De ch ristifideli-

bus laicis — która zawiera przesłany w tym czasie do organów kon­

sultacyjnych schemat o L adzie Bożym).

Liber tertius — De Ecclesiae m unere docendi. Liber quartus — De Ecclesiae m unere sanctificandi.

Pars prima — De S acram entis et sacram entalibus (consultationi iam

subiecta).

•Pars secunda — De locis et tem poribu s sacris, Liber quintus — De iure patrim oniali Ecclesiae.

Liber sextus —■ De sanctionibus in Ecclesia (consultationi iam subiectus). Liber septim us — De tu tela iurium seu de processibus (consultationi

iam subiectus).

13 Por. PPK, t. X , z. 2, n. 19172 n. Z przedstawionego w poprzedniej nocie układu Kodeksu w ynika, że zrezygnowano z osobnego ujm ow a­ nia noirm dotyczących funkcji pasterzowania, co przew idyw ał pierwszy schem at (por. wyżej, nota 6).

[5] Układ m ateriału 63

ru m physicarum statu cancnico); II. O bow iązki i prawa w szystkich w iernych (De om nium christifidelium obligationibus et iuribus) i

III. Stow arzyszenia w iernych (De christifideliu m associationibus). T ytuł II nde został podzielony na rozdziały.

Część druga, zaw ierająca bardzo obszerny m ateriał (kan. 81—533), objęła cztery sekcje, poprzedzone kanonem ogólnym. Sekcja pierw ­ sza — Ś w ięci szafarze czyli duchow ni (De m inistris sacris seu de

clericis) podzielona została n a cztery rozdziały. I. Formacja du­ chow nych (De clericorum institutione)-, II. Przynależność czyli in - kardynacja duchow nych (De clericorum adscriptione seu incardi- natione); III. O bow iązki i prawa duchow nych (De clericorum obli- gationibus et iuribus); IV. Utrata stanu duchow nego (De amissione status clericalis).

Sekcja druga — Hierarchiczna stru ktu ra Kościoła (De Ecclesiae

constitutione hierarchica) — choć obejm ow ała bardzo obszerny m a­

teriał, została podzielona tylko na dwa tytuły: I. N ajw yższa w ła­

dza Kościoła powszechnego i jej w yko n yw a n ie (De suprem a Eccle­ siae universae auctoritate eiusque exercitio) i II. K ościoły p a rty­ kularne oraz ich zrzeszenia (De Ecclesiis particularibus deque ea- ru m coetibus).

W ty tu le pierw szym zamieszczono pięć rozdziałów. Pierw szy m ó­ wił o B iskupie R zym sk im i K olegium B iskupów (De Romano Pon-

tifice deque Collegio Episcoporum). Od razu odnotujm y, że prze­

widziano tu taj jedynie dwa kanony. W pierw szym (kan. 155) tylko odesłano do Fundam entalnego P raw a Kościoła, gdzie m iały być zamieszczone odpow iednie norm y „konstytucyjne” w tej m a te rii. 14 D rugi kanon, w trzech paragrafach, m ówił ogólnie o Synodzie B is­ kupów, k ard y n ałach i K u rii Rzymskiej.

W skazany wyżej m ateria ł p raw n y stanow ił treść trzech n astęp ­ nych rozdziałów (II—IV), ostatni natom iast (V) zaw ierał praw o­ daw stw o o legatach Biskupa Rzymskiego.

T ytuł drugi objął olbrzym i m ateriał praw ny (kan. 185—397). Po kanonie w stępnym następow ały tylko dwa rozdziały: I. Pro-

'wincje i regiony kościelne (De provinciis ecclesiasticis et de re~ gionibus ecclesiasticis); II. Kościoły i ustanowiona w nich władza (De Ecclesiis particularibus et de auctoritate in iisdem constituta).

Rozdział pierw szy podzielono na trzy arty ku ły : 1. Sobory p a rty ­

kularne (De Conciliis particularibus); 2. K onferencje B iskupów (De Episcoporum C onferentiis) i 3. M etropolici i Prym asi (De M e- tropolitis et Primatibus). N atom iast rozdział d rugi objął aż dw a­

naście artykułów , które w trzech w ypadkach podzielono z kolei na paragrafy.

14 Can. 155: Quae ae suiprema Ecclesiae auctoritate vigent praesoriipta in canonibus Legis Ecclesiae F un dam entals de Romano Pontifice deque Collegio Episcoporum statuuntur (PPK, t. X, z. 2, n. 19573).

64 Ks. E. SatafmawBikii [6]

A oto w ykaz poszczególnych artykułów : 1. Kościoły partykularne

(De Ecclesiis particularibus); 2. B iskupi (De Episcopis), podzielony

n a trzy p arag rafy (B iskupi w ogólności, biskupi diecezjalni oraz

biskupi koadiutorzy i pomocniczy); 3. S yno d diecezjalny (De Synodo dioecesana); 4. K uria diecezjalna (De Curia dioecesana), w którym

po siedm iu kanonach w stępnych (canones generales) n astęp u ją czte­ ry p arag rafy (W ikariusze generalni i biskupi, Kanclerz, inni no­

tariusze i archiw um biskupie, Egzam inatorzy synodalni oraz Rada d/s gospodarczych i ekonom.); 5. Rada K apłańska i K olegium kon- sultorów (De Consilio presbyterali et de Collegio consultorum);

6. K a pituły kanoników (De canonicorum Capitulis); 7. Rada dusz­

pasterska (De Consilio pastorali); 8. Przeszkodzenie i opróżnienie

stolicy biskupiej (De sede im pedita et de sede vacante), podzielony

n a dwa paragrafy; 9. Parafie i proboszczowie (De paroeciis et pa-

rochis); 10. W ikariusze parafialni (De vicariis paroecialibus); 11. D ziekani (De vicariis foraneis) i 12. R ekto rzy kościołów (De eccle- siarum rectoribus).

Treść sekcji trzeciej m iał stanow ić osobny schem at: In s ty tu ty

życia konsekrow anego przez proj'esję rad ew angelicznych — De In stitu tis vitae consecratae per professionem consiliorum evangeli- corum. Został on już wcześniej (2.2.1977 r.) przesłany do konsul­

tacji. 15 Posiadał w łasny u k ład m ateriału, na tem at którego zam ie­ szczono obszerne w yjaśnienia w U w agach W stępnych (Praenotanda) do wspom nianego schem atu. 16

Zastosowano podział na dwie części: I. N orm y wspólne w szystkim

in stytu to m życia konsekrow anego (De iis quae in stitutis vitae con­ secratae sunt communia) i II. N orm y właściwe poszczególnym in­ s ty tu to m (De iis quae singulis institutorum generibus sunt propria).

Część pierw sza obejm ow ała siedem następujących tytułów : I. Usta-

naioianie (erekcja) in sty tu tó w oraz ich części (De In stitu to ru m eo- rum que partibus constitutione), II. Zależność in stytu tó w od w ładzy kościelnej (De In stitu to ru m dependentia ab Ecclesiastica A uctori- tate), III. Zarząd in sty tu tó w (De In stitu to ru m regimine), IV. Dobra doczesne in stytu tó w i zarząd nim i (De In stitu to ru m bonis tem po- ralibus eorum que adm inistratione), V. P rzyjęcie do in sty tu tu (De adm issione ad in stitu tu m ) ,17 VI. O bow iązki in stytu tó w oraz ich

członków (De In stitu to ru m eorum quqe sodalium obligationibus) i

VII. Odłączenie od in sty tu tu (De separatione ab In stitu to) . 18

15 Cały schemat, zawierający tekst oryginalny i tłum aczenie polskie można znaleźć w BBK, t. X, z. 2, nn. 20116'—30376.

16 Por. BPK, t. X, z. 2, nn. 20134—20141.

17 Tytuł V został podzielony na czitery artykuły: 1. De requisitis ad candidatos recipiendos, 3. De nuper receptorum institutione, 3. De co-

toptatione in Institutum, 4. De cooptatorum institutione.

m

zrzeszonego życia apostolskiego (De institu tis vitae apostolicae con- sociatae) oraz III. In s ty tu ty św ieckie (De In stitu tis saecularibus).

Dokonując ogólnej oceny uk ład u m ateriału księgi o Ludzie Bo­ żym, trzeba zauważyć, że dostrzegam y tu ta j próbę zachow ania uk ładu przyjętego w poprzednim Kodeksie, z zastosow aniem tylko pew nych, często jedynie „zew nętrznych” przystosow ań do nowej „rzeczywistości”, w ynikającej z d o ktryny V aticanum II. Nadano więc księdze now y tytuł, zaczerpnięty z konstytucji dogm atycznej o Kościele. Z astąpił on daw ne sform ułow anie De personis — o oso­

bach, już jedn ak w podziale na części pojaw ia się daw na te rm i­

nologia. Część pierw sza bowiem otrzym ała ty tu ł O osobach w ogól­

ności, druga zaś O osobach w szczególności.

Kodeks piusowy nie m iał w praw dzie osobnej części O osobach

w ogólności, ale przecież na początku księgi drugiej zamieszczono

aż 2 1 kanonów , które zaw ierały ogólne zasady dotyczące osób. S tąd znany kanonista G om arus Michiels, przygotow ując solidny kom entarz do w spom nianych kanonów , dał sw ojem u opracow aniu następujący ty tu ł: Principia generalia de personis in E cclesia.20 Można więc powiedzieć, że P apieska Kom isja m iała już jakb y przygotow aną drogę. Dodajm y ponadto, że część pierw sza ksiągi II poprzedniego K odeksu była podzielona n a dw ie sekcje: De clericis

in genere oraz De clericis in specie.

Zauw ażm y następnie, że kolejność treści m ateria łu praw nego, proponow ana w obecnym schemacie w części szczegółowej, jest w zasadzie tak a sam a jak w Kodeksie piusowym , a więc jest mowa n ajp ierw o duchow nych, potem o zakonnikach i wreszcie o św ie­ ckich. Zm ieniono tylko nazw y tytułów , a także w prow adzono no­ wy m a te ria ł praw ny, co wszystko stanow i następstw o uchw ał So­ boru W atykańskiego II.

Zarów no z przytoczonego już wcześniej oświadczenia sam ej Ko­ misji, jak i z zaprezentow anego wyżej uk ład u m ateriału, zasto­ sowanego w przesłanych schem atach, jasno w ynika, że układ ten m iał wciąż ch a ra k te r prow izoryczny. Na pew no organy k on sulta­ cyjne zgłosiły w iele korzystniejszych rozwiązań. N iełatw o jednak dotrzeć do tych wniosków, a ponadto niem ożliw ą byłoby rzeczą w szystkie z nich uwzględnić.

aliud in stitu tu m , 2. De egressu ab In stitu te, 3. De dim issione ab In sti­ tu te, 4. De conditione iuriddca separatorum ab Insiituto.

19 Tytuł I został podzielony na dwa rozdziały, te zaś na artykuły: r. I. De In stitu tis m onasticis (artykuły: 1. De m onachis, 2. De m onia-

libus) i r. II. De In stitu tis operibus apostolatus deditis (artykuły: 1.

De In stitu tis canonicalibus, 2. De in stitu tis conventualibus, 3. De In sti­

tu tis apostolicis).

20 Coram entarius L ibri II Codicis Iuris Canonici. Canones praelirni-

nares 87—106, Pairisiiis-Tornaci-Romae 1955, ss. 708.

66 Ks. E. Sztefriorwsklii [8]

Przykładow o zasygnalizujem y uwagi, jakie nap łynęły z Polski. Odnośnie układu m ateriału w części drugiej, w ysunięto n ajp ierw zastrzeżenie co do przydzielenia m ateriału dla poszczególnych sek­ cji. Pierw sza z nich mówi o św iętych szafarzach czyli duchow nych, druga zaś o hierarchicznej stru ktu rze Kościoła. Tymczasem spraw a dotycząca duchow nych na pewno wchodzi w zakres m ateriału przew idzianego sekcji drugiej. Ponadto we wspom nianej sekcji drugiej jest rów nież mowa o duchow nych (w szczególności). W zw iązku z powyższym zaproponow ano połączenie obydw u sekcji w jedną, pod ogólnym tytułem : Hierarchiczna stru ktu ra Kościoła, i/ przyjęcie takiego układu m ateriału: I. O duchow nych w ogólno­

ści; II. N ajw yższa władza w Kościele, itd. P rzynajm niej częściowo

n iektóre z tych postulatów (być może w ysunięte także przez in ­ nych) zostały uw zględnione w schemacie z 1980 ro k u . 21 W n ad e­ słanych z Polski sugestiach w ysunięto ponadto kilka innych po­ stulatów co do układu m ateriału w ram ach poszczególnych tytułów czy rozdziałów. 22

III. Schem aty z 1980 i 1982 roku

J a k w idzieliśm y m ateriał praw ny przew idziany dla księgi drugiej Kodeksu, był zaw arty w dwóch odrębnych schem atach. Stało się tak dlatego, że norm y dotyczące zakonów przesłano do organów •konsultacyjnych w osobnym schemacie, któ ry m iał w łasny układ m ateriału. W n astępnej fazie przystąpiono do opracow ania księgi o Ludzie Bożym, zaw ierającej już całość m ateriału. W zw iązku z tym dokonano w ielu zm ian w układzie, zapew ne także na skutek nadesłanych sugestii.

W schemacie z 1980 roku księga druga jest podzielona na trzy części: I. W ierni (De christifidelibus); II. Hierarchiczna stru ktu ra

Kościoła (De Ecclesiae constitutione hierarchica) i III. S to w a rzy­ szenia io Kościele (De consociationibus in Ecclesia). W zw iązku z

tym należy zauważyć, że dokonano zasadniczych zm ian w sfor­ m ułow aniach tytułów oraz w ogólnym układzie m ateriału p ra w ­ nego. Przede w szystkim zniknęły daw ne ty tu ły części pierw szej:

O osobach w ogólności (De personis in genere) i części drugiej: O osobach w szczególności (De personis in specie), co stanow iło

bezpośrednie naw iązanie do u kładu poprzedniego Kodeksu. W ich miejsce wprow adzono sform ułow ania, które były w praw dzie w po­

21 Tak np. tytuł De rwinistris sacris seu de clericis został przeniesiony do części pierwszej, gdzie jest m owa o wiernych (w ogólności). Było to na pewno korzystne przesunięcie..

22 M.in. w ysunięto projekt, aby po artykule m ówiącym o rektorach K ościołów dołączyć artykuł o diakonach stałych. Uwzględniono by tu­ taj takie sprawy jak prawa i obowiązki diakonów stałych, funkcje dia­ konów stałych.

Układ materiału 67 przednim schemacie, ale nie w tym m iejscu. 23 Część trzecia otrzy­ m ała ogólny ty tu ł O stow arzyszeniach w Kościele, a zamieszczono w niej przede wszystkim norm y dotyczące zakonów, co wywołało w ielki sprzeciw.

Przygotow ując obecny schem at dokonano licznych przesunięć m a­ teria łu praw nego, nie tylko w ram ach księgi drugiej. I tak n o r­ my o osobach fizycznych i praw nych, 24 znalazły się teraz w k się­ dze pierw szej K odeksu jako jej ty tu ł VI. N astępnie, cała sekcja pierw sza poprzedniej części drugiej, została w now ym schem acie umieszczona w części pierw szej. Na skutek tego część pierw sza

(De christifidelibus) objęła dwa następujące tytuły: I. Św ięci sza­ farze czyli duchow ni i II. O bow iązki i praw a w iernych św ieckich.

Część druga księgi drugiej schem atu z 1980 roku została po­ dzielona na dwie sekcje: I. N ajw yższa władza w Kościele i je j

w yko n yw a n ie oraz II. Kościoły partyku larn e i ich zrzeszenia. O by­

dwa sform ułow ania słowne były w poprzednim schemacie, na ozna­ czenie dwóch kolejnych tytu łó w w sekcji drugiej. D aw na sekcja trzecia części drugiej, stała się obecnie częścią trzecią, pod zm ie­ nioną jednak nazw ą: Stow arzyszenia w Kościele. Włączono do niej rów nież m ateriał zaw arty poprzednio w rozdziale III. ty tu łu p ierw ­ szego części pierw szej (De christifidelium consociationibus). Pom i­ nięto natom iast całkowicie daw ną sekcję czw artą części drugiej

(De christifidelibus laicis).

. Sekcja pierw sza części drugiej zachow ała daw ny u k ład, 25 n a ­ tom iast pow ażnych przesunięć m ateriału praw nego dokonano w sekcji drugiej (dawniej ty tu ł II sekcji II). P oprzedni rozdział I (obecnie ty tu ł I) otrzym ał now ą nazwę: Zrzeszenia Kościołów par­

tyku la rn y ch 28 a także nowy u k ład m ateriału. W m iejsce dawmydh trzech a rty k u łó w, 27 w prow adzono cztery następujące rozdziały:

Prow incje i regiony kościelne, Metropolici, Sobory partyku la rn e i K onferencje B isku p ó w. 28

W now ym ty tu le drugim (dawny rozdział II) — Kościoły p a rty­

kularne i ustanow iona w nich władza — zachowano poprzedni

28 Obecny tytu ł części pierwszej De christifidelibus był w poprzednim schemacie jako sform ułowanie tytułow e dla tytułu pierwszego części pierwszej. Natom iast obecny tytuł częścii drugiej był poprzednio tytu­ łem sekcji drugiej części drugiej (por. PPK, t. X, z. 2, n. 19277 i n. 19573).

24 W poprzednim schem acie stanow iły one rozdz. I, tytułu pierwszego,

części pierwszej (PPK, t. X , z. 2, nn. 19278— 19305).

25 W poprzednim schem acie był to tytuł pierw szy sekcji drugiej, czę­ ści drugiej. Podobnie jak poprzednio obejmuje pięć rozdziałów: I. De Romano Pontifice deque Collegio Episcoporum, II. De Synodo Episco- porum, III. De S.R.E. Cardinalibus (w poprzednim schemacie nie za­ stosowano skrótów), IV. De Curia Romana i V. De Romani Pontificis Legatis.

26 Tytuł poprzedni: De provinciis ecclesiasticis et de regionibus eccle- siasticis.

Ks. E. Sztefeoiwskiii [1 0]

u kład m ateriału, z tym , że daw ne a rty k u ły są obecnie rozdziałam i, a p arag rafy artykułam i. Jednakże w rozdziale o K u rii diecezjalnej nie zamieszczono arty k u łu o egzaminatorach synodalnych (dawniej § 3). Tę in sty tucję całkow icie pominięto.

Część trzecia objęła m ateria ł p raw n y o Stow arzyszeniach w K oś­

ciele. Podzielono ją n a trz y sekce: I. In s ty tu ty życia konsekrowa,- nego, II. Stow arzyszenia życia apostolskiego i III. Inne stow a rzy­ szenia w iernych. T rzeba odnotować w ażne zm iany w stosunku do

poprzedniego schem atu. N ajpierw wprow adzono rozróżnienie po­ m iędzy „in stytutam i” d „stow arzyszeniam i” w ram ach życia zakon­ nego. Przypom nijm y, że w poprzednim schem acie zastosowano jed­ n ą tylko nazw ę In s ty tu ty życia konsekrow anego przez profesję

rad ew angelicznych. Obecnie użyto jej tylko w odniesieniu do

instytutów zakonnych i to w skróconej form ie in s ty tu ty życia ko n ­

sekrowanego. D rugi zaś rodzaj życia zakonnego określono jako S tow arzyszenia życia apostolskiego. W poprzednim schemacie n a ­

zw ano je In stytu ta m i zrzeszonego życia apostolskiego (De institutis

vitae apostolicae consociatae).

W sekcji pierw szej om aw ianej części trzeciej znalazł się obfity m a te ria ł praw ny, k tó ry w przew ażającej m ierze znajdow ał się w poprzednim schemacie, ale tera z zastosowano bardziej precyzyjny u k ład m ateriału. Sekcja została podzielona n a trzy tytuły : I. N or­ m y w spólne w szy stk im in sty tu to m życia konsekrow anego, II. In s ty ­ tu ty zakonne i III. In s ty tu ty świeckie. Tylko ty tu ł II podzielono

na rozdziały, których jest osiem. W niezm ienionej p raw ie fo r­ m ie 29 weszły one do następnego schem atu (1982 r.) i z kolei do K odeksu Ja n a P aw ła II. Zauw ażm y, że zastosow any tu ta j układ m ateriału mocno odbiegał od przyjętego w poprzednim schem a­ cie. M odyfikacje dotyczą rów nież sform ułow ań tytułów .

A oto poszczególne rozdziały: 1. D om y zakonne, ich erekcja i

znoszenie, 30 2. Zarząd in sty tu tó w 3i (podzielony n a trzy arty k u ły) 32 3. P rzyjm ow anie kandyda tów i kształcenie członków 33 (podzielony

27 B yły to następujące artykuły: 1. De Conciliis particularibus, 2. De Episcoporum Conferentiis, 3. De Metropolitis et Primatibus.

28 W rozdziale pierwszym schem atu z 1980 r. znalazły się kanony wstępne (canones praeliminares) poprzedniiego schematu (kan. 186'—183). Bc<r. PPK, t. X, z. 2, nn. 19642—19651. Natom iast obecny rozdz. II prze­ jął m ateriał praw ny poprzedniego art. 3 (jw., nn. 19701— 19711) z tą jednak różnicą, że tytu ł rozdziału został skrócony: Metropolici (poprzed­ nio: Metropolici i Prymasi). Rozdział III przejął m ateriał aort. 1 poprzed­ niego schematu, a rozdział IV art. 2.

29Skrócono tylko tytuł rozdziału V: De apostolatu institutorum (w 1980: De apostolatu Institutorum et de operibus apostolicis exercendis).

30 De domibus religiosis eorumąue erectione et suppressione.

31 De Institutorum regimine.

32 Oto tytu ły trzech artykułów: 1. De Superioribus et consiliis, 2. De CapituLis, 3. De bonis temporalibus eorumąue administratione.

Układ m ateriału 69 na cztery artykuły), 34 4. O bow iązki i prawa in stytu tó w oraz ich

członków , 35 5. A postolstw o in sty tu tó w , 36 6. W yłączenie członków

z in sty tu tu 37 (podzielony na trzy arty k u ły) , 38 7. Z akonnicy w y n ie ­

sieni do godności b iskupiej 39 i 8. K onferencje w yższych przełożo­

nych. 40

Nie ulega wątpliwości, że w układzie om awianego obecnie sche­ m atu (z 1980 r.) m am y do odnotow ania w ażny postęp, jednak nie był to jeszcze ostateczny etap m odyfikacji. Zastrzeżenia m ogły dotyczyć przede w szystkim uw ładu części pierw szej. Z Polski n a ­ desłano (m. in.) uw agę dotyczącą wspom nianego wyżej układu. Zaproponowano, aby w tej części była rzeczywiście mowa o w szy­ stkich w iernych (w ogólności), co w yraźnie sugeruje zamieszczony na początku ty tuł. W zw iązku z tym w ysunięto propozycję takiego nowego układu: I. De iuribus et obligationibus christifidelium , II.

De m inistris sacris seu de clericis... (jak w schemacie), III. De per- sonis■ Deo consecratis per professionem consiliorum euangelicorum (notiones generales, divisiones, fines institutorum ...), IV. De obli­ gationibus et iuribus christifideliu m laicorura. Taki układ m ateria łu

praw nego stanow iłby pełne odbicie rzeczywistości życia kościelne­ go. W śród L udu Bożego rozróżniam y bowiem duchow nych i w ier­ nych świeckich oraz tych, którzy spośród jednych i drugich podej­ m ują życie konsekrow ane. 41

W 1982 roku gotowy był schemat, k tó ry nazw ano najnow szym . 42 W stosunku do poprzedniego przyniósł on kilk a now ych rozw iązań dotyczących układu m ateriału . Pow ażnie zmieniono daw ny układ części pierw szej. W m iejsce dwóch w prow adzono cztery ty tu ły: I. O bow iązki i praw a w szystkich w iernych, I I O bow iązki i prawa

w iernych św ieckich, III. Św ięci szafarze czyli duchow ni (podzielony

jak w poprzednim schemacie na cztery rozdziały) i IV. S to w a rzy­

szenia w iernych, podzielony n a cztery rozdziały. 43 Tytuł pierw szy jest tu taj nowy, drugi pokryw a się z daw nym drugim , trzeci przejął m ateriał p raw n y poprzedniego ty tu łu pierwszego. N atom iast w ty ­

34 Oto tytuły czterech artykułów: 1. De adm issione in n ovitiatu m , 2. De n ovitiatu e t n ovitioru m in stitutione, 3. De professione religiosa, 4. De religiosorum in stitutione.

35 De In stitu toru m eorum que sodalium obligationibus et iuribus.

36 De apostolatu In stitu toru m e t de operibus apostolicis exercendis. 37 De separatione sodalium ab Instituto.

38 Oto tytuły trzech artykułów: 1. De tran situ ad aliud In stitutu m . 2.

De egressu ab In stitu to, 3. De dim issione sodalium.

39 De religiosis ad E piscopatum evectis. 40 De C onferentiis S uperioru m Maiorum.

41 Pckt. Konstytucja soborowa o Kościele L um en gentium , ,n. 43, 2. 42 S chem a novissim um .

43 Oto tytuły czterech rozdziałów: I. N orm ae com m unes, II. De ch ri­

stifideliu m consociatiom bus publicis, III. De ch ristifideliu m consociatio- nibus p riv a tis i IV. N orm ae speciales de laicorum consociationibus.

70 Ks. E. Sz-tafTOwsfci' { 1 2 ]

tu le czw artym znalazły się norm y zamieszczone poprzednio w sekcji trzeciej części trzeciej. 44

W części drugiej zachow ano podział na dwiie sekcje. Skrócono ty tu ł sekcji pierw szej: N ajw yższa władza w Kościele (dawniej było ponadto: i je j w ykonyw anie). Również w układzie tej sekcji w pro­ wadzono pew ną m odyfikację, bo rozdział pierw szy otrzym ał po­ dział na dwa arty k u ły : 1. B iskup R zy m sk i i 2. K olegium B isku ­

pów.

Pow ażne natom iast zm iany wprow adzono w układzie drugiej sek­ cji. Na pierw sze m iejsce w ysunął się daw ny ty tu ł drugi: Kościoły

p artykularne i ustanowiona w nich władza. Jednakże ten poprzed­

nio bardzo obszerny tytuł, został podzielony n a dwa odrębne ty tu ­ ły. Pierw szy zachował dotychczasową ufazwę (całego dawnego ty ­ tułu), drugi zaś otrzym ał nową: W ew nętrzna stru ktu ra Kościołów

partykularnych. W spom nianych jednak wyżej dwóch now ych ty ­

tułów nie umieszczono po kolei, lecz zostały przedzielone m a te ria ­ łem zaw artym w ty tu le II schem atu z 1980 roku. Obecna sekcja d ru ga objęła następujące cztery tytuły: I. Kościoły partyku larn e

i ustanowiona w nich władza, II. Zrzeszenia Kościołów p a rtyku la r­ nych, III. W ew nętrzna stru ktu ra Kościołów p a rtykularn ych i IV. Prałatury personalne. O statni ty tu ł jest zupełnie nowy. Tej in sty ­

tucji nie przew idyw ały poprzednie schem aty.

Ja k już wspom niano pierw szy ty tu ł pow stał z podziału poprzed­ niego ty tu łu drugiego. Nie był to jedn ak zw ykły podział obszer­ nego m ateria łu na dwie odrębne jednostki, lecz dokonano także przesunięć m ateriału z jednego m iejsca w drugie. I tak, w no­ wym schemacie, w ty tu le pierw szym znalaeły się następujące roz­ działy ty tu łu drugiego poprzedniego schem atu: I. Kościoły p arty­

kularne, II. B iskupi (podzielony jak daw niej na trzy artykuły) i VII. Przeszkodzenie i opróżnienie stolicy biskupiej (podzielony jak przedtem na dwa artykuły). W ypada zaznaczyć, że m ateriał p raw n y tego ostatniego rozdziału w poprzednim schemacie był m niej więcej w tym sam ym m iejscu co w Kodeksie z 1917 raku. 45 Obecny ty tu ł trzeci p rzejął pozostały m ateria ł ty tu łu drugiego schem atu z 1980 roku, zachow ując p rzyjęty tam układ. W nowym schemacie ty tu ł ten jest podzielony na osiem rozdziałów. 46 W o stat­

44 przypom nijmy, że cała część trzecia w poprzednim schemacie była zatytułowana: De consociationibus in Ecclesia. Podzielana była na trzy sekcje: I. De Institutis vitae consecratae, II. De societatibus vitae apo-stolicae i III. De aliis christifidelium consociationibus. Sekcja III, jako tytuł IV w części pierwszej księgli II w schem acie z 1982 roku otrzy­ mała tytuł: De christifidelium societatibus.

45 W Kodeksie z 1917 roku m ateriał De sede impedita aut vacante ac de Vicario Capitulari b ył zamieszczony bezpośrednio po „konsulto-rach diecezjalnych” (por. kan. 429 nn.).

48 Oto tytu ły 'tyc!h rozdziałów: I.De synodo dioecesana, II. De curia

{13] Układ m ateriału 71 nim poszerzono m ateriał o „kapelanów ”. W prowadzono ich dopie­ ro obecnie do schem atu Kodeksu. Ten zm odyfikow any rozdział:

R ekto rzy kościołów i kapelani został podzielony na dwa artyk uły: R ek to rzy kościołów i Kapelani.

Pow ażnych zm ian dokonano w daw nej części trzeciej. Przede w szystkim otrzym ała now y tytuł: In s ty tu ty życia konsekrow anego

i stow arzyszenia życia apostolskiego (De In stitu tis vitae consecrate et de societatibus vitae apostolicae). Przypom nijm y, że zastąpił

on poprzedni ty tu ł Stow arzyszenia w Kościele. Zaliczenie „zako­ n ó w ” do rzędu zw ykłych stow arzyszeń kościelnych, spowodowało słusznie liczne sprzeciwy, których nie wolno było zlekceważyć. Na skutek tego zniknęła w tej części sekcja trzecia Inne sto w a rzy­

szenia w iernych. Zamieszczony w niej m ateria ł p ra w n y znalazł

się obecnie w części pierw szej jako ty tu ł czw arty. Z konieczności należało nieco zm odyfikować jego nazwę. 47

W zw iązku z powyższą zm ianą, część trzecia w schemacie z 1982 roku została podzielona na dwie sekcje. Obydwie zatrzym ały do­ tychczasowe nazw y ty tu ło w e. 48 U kład sekcji pierw szej pozostał bez zmian. 49 Sekcja druga, podobnie jak w poprzednim schemacie, nie została podzielona na podpunkty.

episcopalibus, 2. De cancellario aliisque notariis et de archivis — w po­

przednim .schemacie było: de archivo episcopali — S. De consilio a re ­

bus oeconom icis et de oeconomo), III. De consilio p re sb yte ra li et de collegio consultorum , IV. De canonicorum capitulis, V. De consilio pa- storali, VI. De paroeciis, de parochis et de vicariis paroecialibus, VII. De vicariis foraneis, VIII. De ecclesiarum rectoribus et de cappellanis

(podzielony na dwa artykuły: 1. De ecclesiarum, rectoribus i 2. De cap­

pellanis).

47 Obecna nazwa brzmi: S tow arzyszen ia w iern ych — De ch ristifide-

lium consociationibus.

48 Sekcja .pierwsza: In sty tu ty życia konsekrow anego — De in stitu tis

v ita e consecratis i druga: S tow arzyszen ia życia apostolskiego — De so­ cietatibu s vita e apostolicae.

49 A w,ięc ‘podzielany jest na trzy tytuły: I. Norm ae com m unes om ni­

bus in stitu tis vita e consecratae, II. De in stitu tis religiosis i III. De in sti­ tu tis saecularibus. Tylko tytuł II jest podzielony na dalsze jednostki,

mianowanie na osiem nazidzaaiów: I. De dom ibus religiosis earum que

erctione et suppressione, II. De In stitu toru m regim ine (podzielony na

■trzy artykuły: 1. De S uperioribus et consiliis, 2. De capitulis, 3. De

bonis tem poralibus eorum ąue adm inistratione), III. De candidatorum , adm issione et sodalium institutione (podzielony na cztery artykuły: 1. De adm issione in n ovitiatu m , 2. De n o vitia tu et n ovitioru m in stitutione,

3. De professione religiosa i 4. De religiosorum institutione), IV. De in ­

stitu toru m eorum que sodalium obligationibus et iuribus, V. De aposto­ latu in stitu toru m , VI. De separatione sodalium ab in stitu to (podzielony

na trzy artykuły: 1. De tran situ ad aliud in stitu tu m , 2. De egressu

ab in stituto, 3. De dim issione sodalium), VII. De religiosis ad episco- patu m evectis, VIII. De conferentiis S uperioru m maiorum.

72 Ks. E. Sztafirotwski

Je st zrozum iałe, że m odyfikacje dokonyw ane w zw iązku z o p ra ­ cow yw aniem kolejnych trzech schem atów interesującej nas księgi drugiej zm ierzały, w edług zam ierzeń Komisji, do coraz doskonal­ szego układu m ateriału. J a k w idzieliśm y w w ielu w ypadkach były one zasadnicze. Dodajm y od razu, że były one najw iększe w sto­ sunku do pozostałych ksiąg Kodeksu. O dczytujem y w tym z jed­ nej strony w yraz w ielkiej troski, aby now y układ Kodeksu był możliwie najlepszy, z drugiej zaś strony wolno powiedzieć, że sp ra ­ wa nie była wcale łatw a.

Ja k już wspom niano schem at z 1982 roku został nazw any no-

vissim um i został przedstaw iony Ojcu świętem u. 50. Nie ulega w ątp li­

wości, że P apieska K om isja w idziała w nim uw ieńczenie swojego dzieła, k tóre powinno otrzym ać aprobatę Najwyższego P raw od aw ­ cy. Schem at nosi datę 25 m arca 1982 roku. Do m om entu prom ul- gacji m inęło dziesięć miesięcy. Nie jest tajem nicą, że w tym czasie dokonano w schemacie szeregu m odyfikacji, ■'które objęły również sam u k ład m ateriału praw nego w księdze drugiej.

M odyfikacje dotyczące układu m ateriału w tym studium prac nie m ogły być wielkie. M amy do odnotow ania tylko jedną zmia­ nę. M ateriał p raw n y o prałaturach personalnych zaw arty w o stat­ nim schemacie w ty tu le czw artym sekcji drugiej części drugiej, został przesunięty do części pierw szej, k tóra w zw iązku z tym powiększyła się o jeden tytuł. 51

N iełatw ą jest rzeczą dokonać oceny układu m ateriału w księdze drugiej Kodeksu. Już podkreślono, że poważne nieraz zm iany w pro­ w adzane w zw iązku z przygotow yw aniem kolejnych schem atów były w yrazem troski, ażeby układ księgi był możliwie najlepszy. Trzeba ponadto zaznaczyć, że w tych spraw ach nie m a rozw iązań doskonałych. Niem niej jednak wolno dokonać jakiejś krytycznej oceny tego co zrobiono.

M ając na uw adze n ajp ierw ogólną stru k tu rę księgi drugiej, n a ­ leży zacząć od podkreślenia, że bardzo słusznie umieszczono na początku jako część pierw szą m ateriał zatytułow any: W ierni. W y­ pada zauważyć, że ten tem at był rów nież przedm iotem zaintereso­ w ania Fundam entalnego praw a Kościoła. Dotyczy to jedn ak głów ­ nie sform ułow ania ty tu łu tego m ateriału praw nego, m niej zaś

IV. Układ przyjęty w K odeksie Jana Paw ła II

50 „Schema novissim um iuxta plaaita Patrum Comrniissionis em enda- tum atąue Summo Pontifici praesentatum ”.

51 W ,ten sposób część pierwsza otrzym ała w Kodeksie pięć następu­ jących tytułów : I. De om nium ch ristifideliu m obligationibus et iuribus, II. De obligationibus e t iuribus h ristifideliu m laicorum , III. De m in i- stris sacris seu de clericis, IV. De praelatu ris persormlibus, V. De chri- stifidelium. consociationibus.

[15] Układ m ateriału 73 jego treści. 52 Można też powiedzieć, że w przygotow aniu i um ie­ szczeniu interesującego nas teraz m ateria łu skorzystano z prac Soboru n ad K onstytucją dogm atyczną o Kościele. M ianowicie w trak cie dyskusji n ad schem atem dokonano przestaw ienia rozdziału drugiego i trzeciego. 53

Idąc niejako za kierunkiem w ytyczonym przez K onstytucję so­ borow ą L u m en gentium , słusznie w części drugiej zamieszczono praw odaw stw o o hierarchicznej stru ktu rze Kościoła, zapożyczając i tym razem ty tu ł ze w sponianej konstytucji. 54 W dalszym jednak układzie m ateriału nie skorzystano ze wzoru jakiego dostarczył ten dokum ent soborowy. Raczej m iano na uwadze układ poprzedniego Kodeksu, któ ry zaraz po duchow nych zamieścił m ateria ł praw ny dotyczący zakonników .

P rzypom nijm y, że w soborowej K onstytucji po rozdziale o hie­ rarchicznym u stro ju Kościoła, następuje rozdział o świeckich, a dopiero później (po rozdziale V — powszechne w ezw anie do św ię­

tości) zamieszczono rozdział o zakonnikach. Pom ijając spraw ę ko­

lejności, odczuwa się b rak osobnej części o w iernych św ieckich. Ja k widzieliśm y proponow ał to schem at z 1977 roku. W łaśnie tu m iała być m owa o obowiązkach i prawach w iernych św ieckich i tu taj przew idyw ano zamieszczenie norm specjalnych o stow a rzy­

szeniach w iernych św ie c k ic h .55 Byłoby bardzo w skazane w tej

części zamieścić norm y o apostolstw ie świeckich. Zaznaczmy, że Sobór poświęcił tej spraw ie osobny D ekret, zaczynający się od słów

Apostolicam actuositatem . Co więcej, w tym w łaśnie dokum encie

Ojcowie zw racali się bezpośrednio w tej spraw ie do Papieskiej Kom isji. 36 A bstrah ując o treści norm praw nych, należy zaznaczyć,

52 Schem at prawa fundam entalnego z 25. 7. 1970 r. obejm ow ał w stęp oraz trzy następujące rozdziały: I. Kościół czyli Lud Boży, II. Zadania (funkcje) Kościoła i III. Kościół i wspólnota ludzka. Rozdział pierwszy jest podzielony na dwa artykuły: 1. Wierni w ogólności (De christifide- libus omnibus) i 2. Hierarchia kościelna (De hierarchia in Ecclesia con- stituta).

as w Konstytucji dogmatycznej o Kośoiele, po w stępnym rozdziale

(Tajemnica Kościoła), idą kolejno rozdziały: II. Lud Boży, III. O hie­ rarchicznym ustroju Kościoła, a w szczególności o episkopacie itd. W pierwszym okresie prac soborowych na pierwszym m iejscu był sche­ m at o hierarchicznej strukturze Kościoła, a dopiero następny o Ludzie Bożym.

54 Przypomnijmy, że tytuł rozdziału II Konstytucji „Lumen gentium”

brzmi: O hierarchicznym ustroju Kościoła, a w szczególności o episko­ pacie. Łacińskie słowo constitutio można oddać na język polski przez „ustrój” lub „struktura”.

55 W schemacie księgi o Ludzie Bożym, w d<rugiej części przew idzia­ na była specjalna sekcja (IV) — De christifidełibus, podzielona na dwa rozdziały: I. De obligationibus et iuribus christifidelium laicorum i II.

Normae speciales de christifidełibus laicorum consocio,tionibus.

su We w stęp ie do tego dokumentu soborowego (n. 1, 4) spotykam y nastęipującą uwagę: „W tym Dekrecie zamierza Sobór w yjaśnić istotę

74 iK s . E. Szitafnows'kii _[16] że poprzedni Kodeks zamieścił w księdze drugiej specjalną część

De laicis.

Przechodząc z kolei do układu m ateriału w ram ach poszczegól­ nych części, trzeba powiedzieć, że w tej spraw ie jeszcze trud niej wypow iadać zdanie. M ając na uw adze część pierw szą w ydaje się, że nie jest uzasadnione umieszczenie tu taj norm p raw ny ch o prała-

turach personalnych; chyba bardziej odpowiednie dla nich m iejsce

było w części drugiej, gdzie zamieszczono je w schemacie z 1982 roku.

Część druga objęła bardzo obszerny m ateriał praw ny, który słusznie podzielono n a dwie sekcje. Ja k m ieliśm y możność zauw a­ żyć ty tu ł sekcji pierw szej został skrócony przy opracow yw aniu schem atu z 1982 roku. P rzedtem brzm iał N ajw yższa władza koś­

cielna i je j w yko n yw a n ie, obecnie zaś: N ajw yższa władza kościel­ na. Chyba poprzednie sform ułow anie lepiej zapow iadało treść za­

mieszczoną w tej sekcji. To samo należy powiedzieć o sform uło­ w aniu ty tu łu w poprzednim Kodeksie: De suprem a potestate deąue

iis qui eiusdem sunt ecclesiastico iure participes.

Gdy chodzi o inne możliwe układy m ateriału w sekcji p ierw ­ szej-, to m ożna wskazać rów nież następujący: ty tu ł I — B iskup

R zym sk i, ty tu ł II —■ K olegium B iskupów i ty tu ł III — W spół­

pracow nicy Biskupa R zym skiego w w yko n y w a n iu pasterskiej po­ sługi. W ram ach ostatniego ty tu łu byłyby następujące rozdziały:

I. Synod B iskupów , II. K ardynałow ie Kościoła R zym skiego, III. K u ­

ria R zym ska i IV. Legaci papiescy. Do dokonania takiego układu

upow ażnia m. tin. kan. 334, k tó ry mógłby w now ym układzie s ta ­ nowić kanon w stępny, zamieszczony na początku ty tu łu trze­ ciego.

Sekcja druga części drugiej zaw iera m ateriał praw n y dotyczący

Kościołów partyku la rn ych oraz ich zrzeszeń. W łaśnie praw idłow y

układ zaw artych w tej sekcji norm nastręczył najw ięcej trudności P apieskiej Komisji. S tąd poszczególne p artie m ateriału w ędrow ały

z jednego m iejsca n a drugie, przy sporządzaniu kolejnych schem a­

tów, co trw ało aż do prom ulgacji Kodeksu. Znowu rodzi się py­ tanie, czy w spom niane m odyfikacje rzeczywiście doprow adziły do lepszych ujęć, a także czy możliwe były inne rozwiązania.

W ydaje się, że podział ty tu łu drugiego dokonany w zw iązku z przygotow aniem schem atu z 1982 roku i p rzy jęty w tedy układ m ateriału, o czym była poprzednio szczegółowo mowa, nie z n a j­ d u ją w ystarczającego uzasadnienia. P ow stała bowiem taka sytuacja, że o Kościołach p arty k u la rn y ch jest mowa w dwóch m iejscach, apostolstwa świeckich, jego Charakter i różnorodność, a także wyłożyć jego podstawowe zasady oraz podać wskazania duszpasterskie dla sku­ teczniejszego wprowadzenia go w życiie. Mają one posłużyć za normę przy rewizji prawa kanonicznego w kwestiach dotyczących apostolstwa świeckich”.

Układ m ateriału 75 m ianow icie w ty tu le pierw szym i trzecim , k tó re oddziela od siebie ty tu ł drugi Zrzeszenia Kościołów partykularnych. Ponadto niełatw o uzasadnić, dlaczego w ty tu le o w ładzy ustanow ionej w Kościołach

p artykularnych (tytuł I), nie m ówi się o w ikariuszach generalnych i biskupich, którzy przecież posiadają zw yczajną władzę w ykonaw ­

czą.

Rodział o dziekanach jest umieszczony w now ym Kodeksie (a tak było już w schem atach poczynając od 1977 roku) dopiero po w i­ kariuszach parafialnych. P oprzedni Kodeks zamieścił tę instytucję przed proboszczami i podobnie uczynił to d ekret soborowy C hristus

Dominus. 57 W ydaje się, że było to słuszniejsze, ponieważ dziekani podejm ują duszpasterstw o ponadparafialne i w ystępują w ch arak ­ terze łączników m iędzy biskupem diecezji i proboszczami.

Obecnie w jednym rozdziale połączono praw odaw stw o dotyczące parafii, proboszczów i w ikariuszy. Na pewno jest to słuszne, 58 szkoda jednak, że nie Wprowadzano podpodziałów na arty ku ły , sko­ ro zgromadzono w jednym rozdziale aż 37 kanonów , posiadających nieraz obszerną treść. Zastosowano zaś tak i podpodział w ostatnim rozdziale, gdzie m owa o rek to rach kościołów i kapelanach, chociaż cały rozdział obejm uje tylko 16 kanonów .

Sobór W atykański II przyw rócił stały diakonat w K ościele. 59 W tej spraw ie ukazał się rów nież obszerny dokum ent w praw o­ daw stw ie posoborowym. 60 N iestety, instytucja ta nie znalazła swo­ jego m iejsca w now ym Kodeksie. 81 W ydaje się, że norm y w tej

spraw ie można było zamieścić zaraz po rozdziale o rekto rach i k a ­ pelanach, poświęcając jej kolejny rozdział (IX).

G dy chodzi o możliwości zastosow ania innego uk ład u m ateriału w części drugiej księgi o Ludzie Bożym, to w ydaje się, że można było w większym stopniu niż to uczyniono skorzystać z wzorów w ypracow anych w przygotow aniu dek retu soborowego Christus Do­

m inus. W skazany jest podział na dwie sekcje, co zresztą przew i­

duje obecny Kodeks. Byłoby jed nak może lepiej sekcję pierw szą zatytułow ać „Pasterzow anie Kościołem pow szechnym ”, drugą zaś

Pasterzow anie Kościołami p a rtykularnym i.

Sekcja pierw sza objęłaby dwa tytuły: I. B iskup R zym sk i i K o­

legium B iskupów (r. I. B iskup R zym sk i i r. II. Kolegium, B iskupów )

57 Por. D ekret soborowy Christus Dominus, n. 29, 1.

58 Autorzy kom entujący Kodeks z 1917 roku, łączyli w swoich opra­ cowaniach te trzy sprarwy, choć nie zawsze zaznaczali to w tytule: por. L. B e n d e r , De parochis et vicariis paroecialibus, Roma 1959 r. Rozdział II tego opracowania jest poświęcony ,;paraiiii”.

59 Por. Konstytucja soborowa Lumen gentium, n. 29, 2.

60 M'otu propflio Sacrum diaconatus ordinem — ustalające normy ogól­ ne dla przywróconego w K ościele Łacińskim stałego diakonatu: AAS 59fll967)697—704 (PPK, t. I, z. 1, nn. 462—516).

61 Oczywiście jest w K odeksie m owa o diakonach stałych, ale tylko „okazyjnie”, np. w związku z formacją duchow ieństw a (por. kan. 236).

76 Ks. E. Sataf rawski [18] oraz II. W spółpracow nicy B iskupa R zym skiego (podzielony na roz­ działy, jak w obecnym Kodeksie).

Sekcja druga m ogłaby objąć pięć następujących tytułów : I. K oś­

cioły partykula rne i biskupi (r. I. Kościoły partykularne, II. B is­ kupi w ogólności)-, II. B iskup i diecezjalni; III. Przeszkodzenie i w a- kans stolicy biskupiej; IV. W ew nętrzna organizacja Kościołów par­ tyku la rn ych (r. I. S ynod diecezjalny, itd., jak w Kodeksie); V. Zes­ poły Kościołów partyku la rn ych (r. I. Prow incje i regiony kościel­ ne..., jak w Kodeksie).

T ytuł V m ożna by umieścić także (i byłoby chyba lepiej) jako ty tu ł II. Ponadto ty tu ł IV sekcji II m ógłby otrzym ać takie ozna­ czenie: W spółpracow nicy biskupa diecezjalnego, obejm ując także biskupów koadiutorów i pomocniczych. 62

Zakończenie

Podjęte tu taj poszukiw ania i rozw ażania ukazały przede w szyst­ kim drogę, jaką przeszedł u kład m ateria łu księgi o Ludzie Bożym, zanim otrzym ał szatę zew nętrzną, k tórą spotykam y w obecnym Kodeksie prom ulgow anym przez Jan a P aw ła II. W idzieliśmy, że na kolejnych etapach w prow adzano w iele i to poważnych zmian, co m iało m iejsce jeszcze niem al w ostatniej chwili. Przypom nijm y, że odczytujem y w tym zarów no troskę o zastosow anie możliwie n a j­ lepszego układu, jak i niezw ykłe trudności zw iązane z opracow a­ niem takiego układu.

Podjęto też próbę oceny tego co ostatecznie w ybrano. Owszem, w ielokrotnie w skazano możliwości innego ujęcia, którego w ydaje się korzystniejsze. Jed n ak rów nież i to w skazuje na skom plikow a­ nie sp raw y i trudność znalezienia takiego wyjścia, które by wszy­ stkich mogło zadowolić.

Circa orclinem system aticum

Iibri de Populo Dei in Codice Ioannis Pauli II quaestio

Ordo systemaiticus cuiuscuiusque coildectiioinis res magnd moment! con- stituiiit'uir. Longum et miultds in .moddfdeatiomdibus dives esrat iter, quo divisio materdae hoc in liibro, suibseque,ntibus sohemaidbus transidt, do­ nee in novo Codice ultim am formam induit. Ex hds conatiibus una ex parte m axim a diligentia et cura Pontificdae Commissdionis, ut divisio materdae, in quantum fieri passait, optima sit, ex altera vero ipsam rem revera quam m axim e difficilis esse, apparet.

Auctor ihuius articula hoe sibi proposait, ut .non solum sim plicem infoirmationem de .itinere ordinis system atici illius Librd praesentare, sed etiam aliquam crdtdcam aestimationem ac nonnulae alternativae proipositiones proponere vulit. Tota m ateria sic disposdta est: I. Priora

{19] U kład m ateriału ₇₇ schem ata, II. Schém a de anno 1977, III. Schem ata 1980 et 1982 a., IV. O rdo system aticu s in Codice Ioannis Pauli II.

En una ex propositionibus aliae divisionis partis saecundae Litori de Populo Dei De Ecclesiae con titutione hierarchica: Sectiio I — De

regim ine Ecclesiae universae, tit. I. De Rom ano P ontifice deque Colle- gai E piscoporum (c. I. De Romano Pontifice et c. II. De Collegio Epi- scoporum ), tit. II. De Rom ani P ontificis in m unere pastorali coopera- toribus (c. I. De Synodo Episcoporum etc., ut in Codice). Seotio II —

De regim ine Ecclesiarum particulariu/m, tit. I. De Ecclesiis particu la-

ribus et de Episcopis (c. I. De Ecclesiis particu laribu s et c. II. De Epi- scopis in genere), tit. II. De E cclesiarum particu lariu m coetibus (ut in

Codice), tit. III. De Episcopis dioecesanis, tit. IV. De Episcopis coadiuto-

ribus et auxiliarïbus, tit. V. De sede im p ed ita et de sede vacante, tit.

VI. De in terna ordinatione Ecclesiarum particu lariu m (c. I. De synodo