Zagadnienia Rodzajów Literackich XXX 1 PL ISSN 0084-4446
MHXAŃ HOBAKOB ByxapecT
BKJIAJ| H.C. TYPTEHEBA B CTAHOBJIEHHE POMAHA KAK XAHPA
Kak HaM 3To Hpe4CTaBJIAeTCA, COBpEMEHHAA TEODHA JIMTEpATYpHBIX >KAHDOB OKOHYATEJIGHO OTKA3AJIACH H OT CHCTEMATHUECKH-JIUT AKTHUECKOJ TPAKTOBKM TOLO BOIIpoca, XapaKTepHOŃ JNJIA KJIACCHAECKHX IOSTHK, H OT HHTHJIACTHUECKOTO OTPH- IIAHHA TEODHM ŻKAHDOB, KAK HEOÓOCHOBAHHOŃ, OTPKINAHHA HCXOJNAINETO M3 CO0Ó- pa>KEHHA UTO, MOJI, TAK KAK XYJIO>KECTBEHHOE IIDOH3BEJĄCHHE BCETJ[A YHHKAJIbHO, JIIOGAA IOIIYBITKA ,,BTHCHyTb* €TO B KAHDOBbIE HOPMbI CBH/ĄETEJIbCTByET O IIpA- OGIĄEHHOCTH HCCJIEJJOBATEJIA K J|IOTMATHSMy HK HPOUKHX HOPOKAX TAKOTO TOJIKA.
Ecimi NOFXOJTUTb K JIAMTEpaType C CEMHOTHUECKOŃ TOUKH 3peHHA, TO He JIM- IIeHO IEJIECOOÓPA3HOCTA HAIOMHMTb UTO CEMHOTHKA TO CyLieCTBy CBOEMy ABJIA- erca Haykoii conMoJlormueckoń. H60 HeoGXO/H)HMOCIE pPA3JIMAHBIX CHCTEM COOÓ- INaeMOCTH ECTECTEEHHO 3APO>K/TAETA JIMIIb B YCJIOBIIIX OÓLĄECTBEHHOCTA.
C upyroit cTopoHbl, €CJIA COTJIACHTCH C CooÓpazceHnaMH IO. JlorwaHa o cy- INECTBOBAHHA OCOÓOTO XYJIOJKECTBEHHOTO A3bIKA, KOJUPHKAĄNHA KOTOPOTO €JIH- HHUHA JUIA KAHCHOTO IIDOHSBEICHHA B UACTHOCTH H UTO PACIIAQPOBKA 3TOŃ EJU- HMUHOJi KOJRUQĘKANAMH IHPOHSBOJUTCA BOCIDHHAMATEJEM B CAMOM IIpOLECCE BOC- IpHATHA |, TO HEJIb3A HE CĄEJIATb BbIBOJ(-A, UTO HMEHHO M3-3Aa STOŃ CHELHUÓPAKU B JIIO60M XYJOJKECTBEHHOM IIDOH3EEJCHAHH NOJVKHA HAJIMUECTBOBATb H COOTBETCT- BYIOLIIAH CHCTEMA CHTHAJIOB, JIOJ(CKA3BIBAIOLNAA BOCIIPHHMMATEJNIO TIE HK KAK HaJrO HCKATb, HJIH, BEpHe€, ,,HALNYHBIBATE * HEOÓXOJĘUMBI KJIEOU.
'Tekcr, upusnaer m IO. JIormaH, upu NoMOLIA pPAĄA CHTHAJIOB BbISbIBACT B COSHAHHH UMTATEJIA KJIA CJIYLHATEJIA ONIDEJTEJIEHHYIO CHCTEMY KOJA, KOTOPAA YCIELIHO paOOTaeT, PAC- KPbIBAA €ro CceMaHTHKy *
Ho BO3HHKLUIEC TAKAM OÓpa30M COOTHOLIIEHHE ME>KIIY ABTODOM H UMTATEJIEM, MO?KET ÓBITŁ JEfICTBEHHLIM (KOTA HNET PEUb O XYHOJKECTBEHHOŃ JMTepaType) JMIIB HPA YCJIOBIAM O3HAKOMJIEHHA UUTATEJIA C XOTA Óbi HEKOTOPBIMA ,,yHHBEp- CAJMMAMH , K KoTopbiM ripuóeraeT aBTop INaÓBI HIpHNATb CBOEMY IIDOH3BEJĄCHHIO
„,CooÓLIaEMOCTB”* 3.
1 IO.M. JlormaH, Jlekyuu no cmpykmypansnoi nosmuke, Tapry 1961; cM. pyMBIACKNIi nepeBoq, Byxapecr 1970, c. 259—261.
2 1O.M. JlormaH, Anaaus nosmuueckożo mekcma, Jleamurpają 1972, c. 124.
3 C Toiń TO4KA 3pCHMA, KAK HAM KAJKETCA, IHOYUUTEJIEH, XOTA H KpATKOBDEMCHHbIŃ, HO
40 Muxań Hoeukoe
IIpnHajpIEJKHOCTŁ K ŻKAHpy pACCMATPHBAETCA HAMA KAK OĄUH H3 TJIABEbIX
„IepBHUHBIX”” CHIHAJIOB, HACTDAMBAIOLIHX UHTATEJIĄ K UOHCKY B TOM KIM KHOM HalIpaBJIEHAM „,KJIIOWA”* IIA pACIIA(PPOBKA CHEHA(QHKA XYJOZKECTBEHHOTO A3BIKA JIaHHOTO IIPOHSBEJEHNHA .
MBl 3A7AJIMCH IEJIBIO BBIABATb BKJIAJ| TypreHeBa B CTAHOBJIEHHE poMAHa KaAK ,„9KAHpA” HCXOJRA M3 BBIIIEYKAJAHHBIX TEOPETHUECKEX H METOJOJIOTHUECKHX IIDEJNIOCHIJIOK.
M3 uero CiejryeT uTo, Kak ÓbI IOĄCIIY,JHO, MbI IPEJYIOJIArAEM UTO pOMAaH 10J1- TO€ BDEMA ÓBITOBAJI B JIMTeparype He O(PopMHBIIHCH KAK ,,KAHp” SaTEM HDpH- MEpHO B IIepuoj| paciyBera eBporejickofi peaJmMcTHUECKOŃ Tpo3bI IIEDEZKHJI IDO- IieCC „,łKAHDOBOTO CTAHOBJIEHNA” 5, a B Halile BPEMA, TAKOBO BO BCAKOM CJryuae HANI BIEUATJIEHHE, ONATK JIKINACTCA >KAHDOBOŃ OGOCOÓJIEHHOCTH. OTO yTBED>K;1E- HI€ MbI OCHOBBIBAEM € OJĄHOJf CTOPOHBI Ha paGoTax B. IIIKJIoBcKoro 5, a c xpyroii Ha CETOJJHALIHEM ,,pAZJIABE”* poMAHHOTO TBOPUECTBA, TAK MJIM UHaue OIDPABJbI- BA€MOTO HEKOTODBIMA HCCJIEJJOBATEJJAMH MMCHHO B CHJIY „„Iiporenueckoji”* CyuI- HOCTU poMAHA, He noryckaionień, MOJI, 7KaHPOBbIX OTpAHMUCHHŃ, TOUKA 3DEHHA orpaskarornaa APIEPSTYREY I. PEPYOARICCIA KAK TAKOBYIO, BKJIIOUAA T.H.
,„HOBBIi poMaH”, ,,aAHTADOMAH” H T.JĄ.
B sroit nepcnekTuBe rpacbmuecku pasBHTHE poMAHA MO>KHO ÓBLIO ÓbI Hauep- TATE NOĄ0O6HO nabpe 8. Kak 06 9ToM Iuicasl B cBoe Bpeua u B. IIIKJIoBCKNii, ,,Co- BpeMCHHbIii* poMAH HJIH PoMAH KAK JKAHD BBIDOC M3 COHDPAŹKCHHOTO BORJEIHCT- BHA NBYX HCTOYHHKOE — HapoJUABiii ZNOC, T.€. pbUrapCKKIi H IUIYTOBCKOJ poMaH Ha 3ANAJE, PAJIIMUHBIE ,,KCTODUM”” M ,,CKAJAHKA* B pyccKOji M BOOÓIĘC BOCIOU- HO-€Bporejickux JIMTepaTypax € OJIHOŃ CTODOHbI, MEMYADHaA, OMNICATEJIDHAA, UPH- KJIIOUEHUECKAA H JUUCTOHAPHAA JmMTeparypa XVII — XVIII BB. — c npyroń.
BECHMA IIPOJYKTUBHBIŃ SKCIIEDHMEHT ,,3AYMHOTO A3bIKA””. J[a>KE B CBOHX CAMŁIX SKCTDABATAHT- HBIX IDpoABJIEHHAX ,,3AYMHBIŃ ASbBIK” PyCCKHX (QYTYPACTOB .OCTABAJICH PYCCKAM. On oósrajrarr IIYCTE M OTPpaHMUEHHO, HO „,y/japHoli"* COOÓLNAEMOCTBIO, HO TOJIBKO JIJIA PYCEKOFO UHTATEJIA.
A B TaKOM CTHXOTBODCHUH KaK JakaAmue CMEXOM ŃJIEÓHUKOBA CTPYKTYPO-OUDPCĄECJAIONIMIH MO- THB EINE ÓOJIEE IEJICYCTPEMJIEHHO PA3BHBACTCA HMEHHO C YUETOM CIO COOÓLNAEMOCTA UMTATEJIIO XOPOLIO 3HAKOMOMY C 3ABHĄHOŃ THÓKOCTBIO M CJIOBOOÓpa3OBATEJIbHOŃ POOKOERŚ pyc- CKOTO A3bIKA. FiHaue TOBOPA CTHXOTBOPEHHA HaricaHHbie Ha ,,3ayMHOM A3bIKE”* HerIepEBO;TU- MBI HMEHHO H3-3a CHEHAPAKU MX pETJIAPYIOLĄCH COOÓLNAEMOCTH.
4 CM. B CBASH € 3THM HHTepecHyto paóory H. UTpnHóepr, Tpu zpanu aupuku. Cospeseunaa 6anaada, oda u sn1czun (MoOCKBa, 1975), nocBanieHHoń c sToli TOHKU 3DEHHA OCHOBHBIM >KAH="
pOBbIM KATETopHAM JIMpMUECKOTO TBOpueCcTBAa. :
6 TaKOBO B UACTHOCTUH ÓbliIO MHEHNE MoraccaHa, nicaBuiero 3 1889 r., uTo, „,sKAHp Ha- SbIBAEMBLIA B HALIE BPEMA POMAHOM HpABOB ÓBLI CO3JTAH CPABHHTEJIBHO HEJABHO" (IIoanoe coópa- nue couunenuńć e Oecuadyamu mouax, T. XI, MockBa 1958, c. 353). ;
6 Or Teopuu nposwi, 1924, no Tlosecmax o npose (PaaMbIIJIEHHA KH pas3Ó0pbI) 2 TOMA, Mo- ckBa 1966.
7 CM. uarpumep: R.M. Albćrts, Histoire du roman moderne (Ilapux 1962), paGoTa B Ko- Topo QakTHUueckH poMaH He pasOÓHpaeTcA, a ONCHIBA€TCA, MMM J. Ricardou, Problemes du nouveau roman (Ilapmx 1967) mni OTUETHbiii TOM O JyHCKYCCHAX Ha Me>KJTYHAPOJTHOM KOJUIOK- BHyME O COBpeMEHHOM pomaHe (Cahiers. de 1"Universitć de Pau et des pays dę I'Adour, 1973), a.Taroke Cydzów pomana, cóopiiak crąreń, MockBa 1975,
Bkaao H.C. TypecHeea 6 'cmanosienue pomana 41
Ecim oOpaTuTcA K ,,IOJSTHKAM* 9TOTO 3AUETOUHOTO IIEDHOJĘ4 BOSHHKHOBEHHA pOMAHA, TO MOJKHO CKA3ATb, UTO B HHX, KJIA BCDHęe uEpe3 HHX, OH TpaKTyeTCA ckopeii HeraTABHO, T.e. KaK JIATEpAaTypa He BKJIIOHACMAA B IIOSTHKY. BaABĄBIUNI o ceóe B XVIII -B., c rpeOoBanma HpaB rpa>xNaHCTBA TJIABHblM 00pa30M B aHrymii- ckoji JIMTeparype, OH, KAK HAM KAŻKETCA, JĘOJITOE BDEMA ,,HE IIDHSHABAJICA* JIUTE- parypaBej|aMH BOCIHTAHHBIMA B AyXE KJIACCHUCCKOŃ TPAJĄKIMA, HMEHHO M3-3A cBoeń amwopdHocru. PoMaHaMH Ha3bIBAJIACH UPOH3BEICHKA CTOJIB Ppa3JIAUHBIE, UTO IDpHBBIKUIAM K CTPOroń KJIAaCCHPQUKAIIMM YUCHHKAM ByaJlo, IPOCTo KA3AJOCH HEBO3MO?KHbIM €To OMDpEĄEJIHTK. KOCBEHHBIM IOJĘTBEPZK/ICHHEM 3TOTO IPEJNO:IO- JKCHHA MOŻKET CJIYŻKĄTL H J40JINO€ BDEMA ObITyIoIiEE, HAIIDHMEP CPEJIM PYCCKHX rmearejiefi, KOJlEÓaHne B BHJIy XKAHpoBOro OrpEJIEJIEHKA HX KDPYIIHbIX IIDO3SAHUE- CKHX IIDOHSBEJĄCHHI( ME>K/Ty TEpMHHaMH POMAH (HpPHLIEJTETO c 3AINAJTA) KH II0-
BECTb, HMEIOLIETO, KaK 3TO CJieJYET M3 paóoTr Ji.C. JIaxaueBa, HPOHOJDKATEJE-
Hyl0 H YKpEHABIIYIOCA TPARYHNMIO B ApeBHEIi JIATeparype $.
O6pasHo roBopA, MOKHO CKA3JATb, UTO IIepBOHAUAJIEHO „,chepa” poMaHa Obi.Ia HacTOJILKO OÓLNUPHO HM BMECTATEJIBHOŃ, WTO €Fo OIPpEĄEJIEHHE KAK >KAHpPA GbliIo G0J1ce eM 3aTpy IHHTEJIBHO, HO HOCTEIEHHO HWKHAA OKDY?KHOCTE BOCMED- KMH HAaUMHAeT CYZKATBCA *,
HmryJtbcoM TaKOrTo pora CyJKCHHA BCETJJA CJIYŻKHT INOABJIEHHE „„,Wojejreli*.
B pasBuTun poMaHa 3TO € M3ÓBITKOM JIOKAJBIBACTCA Bceli ucTopneli eBponeiickofi zmrepaTypbi XIX Beka. IIoABJIAIoTcA ,,OaIb3aKOBCKHAIŃ POMAH ””, ,,JYAKKEHOBCKNA poMaH'”, ,,rypreHeBckui poMaH* M: Ip: BLIABJIEHHE ZKAHPOBBIX OCOÓEHHOCTE TIOJITBEDP>KITIAETCA H KPATHKOŃ, KOTOPAA HAUHHACT: OHEPHPOBATK HPH3HAKAMH CTE-
8 [IylikMH, HanpHMep, OHPEĄEJIHI Kanumauckyło 004KY KAK IOBECTE, a B Eezcuuu Onezune HHILIET O HaMEpEHHH OÓpPATHTLŁCA K PoMAHY ,,B CTapoM jryxe”*. UTO UMEHHO KMEJI B BHNYy Ilynr- KMH HEACHO, HO NOBHTUMOMY He Kantunackyło douky, a CKopee Apana Ilempa Beaukozo. Jlep- MOHTOB Ha3BaJI Tepoa uaweeo epeMelitu poMAHOM, HO 3TO IIOKA3AJIOCH MHOTAM COBPEMEHHHKAM HEOMpaBHaHHbIM, YBAĄEBLIAM B IHPOH3BEĄCHAM JIAIHb „,CIOATy IIOBeCTEŃ*. MapjnmAckuń KaTe- TopHueCcKH IHpEJHIOUMTAJI TEDHAM ,,NOBECTB”. FI uuCJHO HpuMepOB He TPYĄHO ÓBIIO Óbi YMHO- JKHTb.
9 © oroBopkoji uro 3Toro BONpoca MbI CHCTEMATHUECKH HE HCCJIEJNOBAJM, B IOPARKE pa- OGoueji THIIOTE3bI, Mbl BCE-7K€ CUHTAEM BO3MOJKHbIM BbIJBHHYTb IPEJHIOJOKCHHE, UTO TAKOTO pojła ,,BOCŁMEPKOOÓpA3JHAA* JBOJIOHUA XADAKTEPHA M JĘIA NPYTHX >KAHpoB. VKAYKEM KAK Ha Gojiee HCCJIETOBAHHbIA HIpHMEp HA TEpMMA „,rooMa”*. JIo BaiipoHa OH HMEJI BECHMA PACTAŻKAMOE, u „jake pACIUI>IBUaTOE COJep>KAHHE. DalipoHoBCKAA->KE ,,POMAHTHUECKAA IIO9MA* Cpa3y IIpH- Jasia ewy 3ANEUATJIAIOLIYIOCA ZKAHDOBYŁO OÓOCOÓJIEHHOCTP, BA(PUKCHPOBAHHyIO. BNOCJIEĄĘCTBHM ,KAK ,,JIApHKO-ouuecKaA Iosma*. B.M. XKupmyncknii noxpo0HO Mccjiejryer kak uepes IIynr-
KMHa, a 3aTeM M JIEpMOHTOBA, STOT >KAHP MOJIYUMJII B POCCHH OOJIBIIOe pACIpocTpaHeHHe, HO, JNOGaBUM MbI, IOBAJUMOMY HMEHHO H3-3Aa 3TOTO „;pa3JIABA ”, €IĄE-C NOJIOBHHbI XIX BeKa Ha- UHHa€T TEPATB : *KaHDOBYIO OOÓOCOÓJICHHOCTŁ, A K Hagajly XX-TO, CKAKEM B repuojj paciBeTa CHMBOJIM3MA, H. CEMAOTHYECKYIO QYHKIUAOHAJNBHOCTB. B.F. BpiocoB, HaipMMep, HMEHyET ,.JIAPH- SECKHMII JIO9MAMA"* IpOM3BEJCHHA Y>KE HMYUETO QÓLWIEFO He MmMerolie c GaiipoHoBCKOŃ, ryr- KUHCKOŃ HJIM JIEPMOHTOBCKOJ MOJĄEJIBIO, a CKOpee C dhpaHry3cKoj pa3HOBA,THOCTBIO TEpMHHA —
„potme”. Cu. B.M. ŻKupmyHckni, Hs ucmopuu pycckoń powaumuueckoń nosMbi, B KHATE Baiipon u Ilymkun, Jlcamarpaą 1978, a raroke: A.H. CokoJ10B, Ovepku no ucmopuu „ZĘ nosmbi XVIII u nepaoił nonosunei XIX eeka, MockBą 1955,
42 Muxati Hoeukoe
EHH IIPHBEp>KEHHOCTH K >KAHDy, KAK ONEHOUHBIMM KPHTEpAAMH. KpacHope- UHBBIM IIDAMEpDOM TAKOTO poja OPHEHTANUM K ÓQHKCAIIAH pOMAHa KAK >KAHpA MOTYT CJTYŻKHTE YIIDEKM B ajpEC TOJICTOTO, CHMTAIOLIAM CJIaÓOIi CTOPOHOŃ Botńkbi u muba, UTO STO, MOJI, He poMaH 9.
JKaHpoBO€ CTAHOBJIEHHE OÓOpAUABAETCA TaKAM OÓDpA30M CBOETO POHA MOJEJIN- DpOBAHHEM, HTPAIOLNAM I10 Hauajry BECHMA IIOJIO>KĄATEJIGHYIO POJIb MKMEHHO C CEe- MMOTUWECKOJ TOUKA 3pEHHA, TAK KAK J+EHCTBEHHO HaCTpaHBa€T aBTOpA K yUeTy OIIpEJĘEJIEHHOTO BOCIIPHATHA, IIOJYCKABBIBAEMOMY, HAJĘO /TOÓABHTB, H SCTETHUECKH- MA IOTpEÓHOCTAMA DHOXM. HcTOpua poMaHa, €TO BTODP>KEHHE B 3aMFHyTBIIi KPyT IIpHBEJIHTEpoBaHHbIX JIATEPATYPHBIX POPM KAHOHHSHPOBAHHBIX AKAJJEMAUECKAMA IIOSTHKAMH, €TO CTAHOBJIEHHE M 3AKpDENJIEHHE KAK >KAHD, A 3ATEM €TO BTODHUHOE paCIoJI3aHHe NAJIEKO 3A HPEĄCJIBI OÓOZHAUMBHIAXCA JKAHDOBBIX OCOOEHHOCTEŃ, HaM IIpEĄCTABJIAETCA BECHMA HMOYUHTEJILHOŃ KM JĘIA IIOHAMAHHA JIATEpATypHOTO IIpOIĘECCA BOOÓNIE, COOTRONIEHHA B HEM IIpEEMCTBCHHOCTH H pA3DBIBA, IOJ| BJIAA- HHEM JCTETMUECKIX ,;IepPEBODOTOB”” COOTBETCTBYIOHIAX IIEpHOJTAM HOBEŃiuEii ACTO- pHM, T.€., ĄPYTHUMA CJIOBAMM, JIJIA IIDABUJILHOTO yHUETA TOTO, UTO BCE UaLIC Ha- 3BIBACTCA B Halle BpEMA ,,FOPH3OHTAJIIO OXKMTAHMA * 1,
OTO OTCTYNJIEHHE HAM HOKAJAJIOCH HEOÓXOJJAMBIM KAK ADTyM€EHT B HOJIb3y Ha- IIEro yÓeKIEHHA, UTO Ha IEpEXOJJHOM STAIIE ,,MOJIEJIADOBAHHE" KAHDA BCETJA HMEET IIOJIOXKATEJIBHYKO H JHHAaMHUECKYIO (QyHKIIHIO. KOHEUHO KOTA, TJIAB- HblIM OÓpa30M M3-3a HUHEpIMM M MHMETH3MA SINATOHOB, MOJIEJIK HAUAHACT KAHO- HMH3HDOBATECA, OHA MOJKET CTATB IIPDEIATCTBHEM JUIA JIaJIbHEHIETo pa3BATHA, BCETJIA CTPEMAIIETOCA K OÓHOBJIEHHIO. HI y HeKOTODBIX CO3JIAETCA BIICUATJIEHHE, W4TO0 BHHOBATA MOJĄEJIb. BJIA30pyKAA OlIHÓKA. OTO paBHO IPHBJIEHCHHIO K OT- BETCTBEHHOCTH EBKJIM(A 32 HENPHSHAHHE TEEPIOJIOÓBIMA JIOCTIDKEHKIi „,oGpar- HO” reomeTpuu, HIM Mapkca 3a OIIMÓKH MaJlooÓpa30BaHHbIX MADKCHCTOB. Be3
„Mojrejlefi* cBOeBpeM€HHO BIIKTbIBAIOLIHX B CEÓA BECH HPEJUIECTBYIOLIMŃ OIIBIT M CHHTETHSUDYIOLNHX €TO B HOBOI M ,IEJIBHOŃ* (hopMe, He ÓBLIO ÓBI BO3MO?KHBl H IOCJIEJRYIOLNME ,,pa3BETBJIEHHA ”. Illapouafiiiee NoJie IOTEHINAAJIbHBIX HapylIe- Huii BbUIUBLIEECA M3 pOMAHA, BILIOTb 70 ,,aHTH-poMaHa'*, OTKDBIBIIEE CTOJIBKO HOBBIX InyTeń H JJIA pa3BHTHA XYNOKECTBEHHOJ JIATEepaTypbl M IA €€ COIIPA-
4
10 CuMITOMATHUEH TAKOTO POJĄA YIIPEK CO CTOPOHBI rpecrapejioro II.A. Ba3eMCKOTO, B MO- NOHNOCTH 3AINHINABLIETO IpABO IIyMKMHA Ha >KAaHpoBBIE HOBOBBEJEHHA, A B 1868 T. MMEHHO 3A TOXKE, T.€. 3A OTKJIOHEHME OT JKAHDOBBIX HOpM, KPHTHKYIOLNEro TOJICTOTo. HaCKOJIBKO YKOPE- HHBNIEMCA CTAJI K TOMY BPEMEHH IIpEĄPOCYJOK WTO B poMaHe JIOJDKHABI COÓJIOJTATECA OIIPEJIE- JIEHHbIe >KAaHpOBBIE YCTAHOBKH, BHJJHO M H3 peaKIIMH CAMOTO TOJICTOTO, KOTOPBIŃ B CBOEM ,,OT- BeTe” — HEeCKOAbKO CA06 NO noGOÓY KHU2U ,,Bońina u mup”, He 3aLIHIIaeT IIDHBEDP7KEHOCTb IIDO- MSBEIEHHA K DOMAHY, a HAOÓOPOT, 3ANNHINaACH, OTBEpra€T eć: ,,UTo Takoe Botina u mup? DTo He poMaH, €INe MEHee IIO3MA, Ellie MEHEE HCTOPHUECKAA xpoHika . € Apyroji CTOpoHbi TOT Ke Toncrofi, roBopa o 3ambicjie Auusi Kapenunoń, onpejejaer Oyryliee IIpoM3BEICHHE KaK po- MAH B TOUHOM CMBICJIE 3TOTO CJIOBA, UTO IIPEJYNOJIATAET COIOCTABHMOCTE C KaKOii-TO NpH3HaHHO MOZJEJIBIO .
11 Cm. H.R. Jauss, Literaturgeschichte als Provokation, Frankfurt am Main, a Tak:ke CTATBIO PYMBIHCKOTO KpHTHKA AHnpea Kopoa: Critica si istoria literaturii sub semnul esteticii receptdrii, "Viata romineasch”, 1980, 10, Byxapecr, c. 147—176.
Bkaao If.C. Typeckefa 6 cmanosichue poMana 43
ZKCHNA € AĄJDYTHMM PpaGHOBNIHOCTAMI „ĄYXOBHOJ „ACHTE.IBHOCTII UCJIOBCEKA, Óbi.IO ÓbI HCBOBMOKHO ÓC3 CHBOCBDEMCHHOTO CTĄAHOBE.ICHHA POMaHa KaK KAHpa BO
BTopoli HO.IOBNHC XIX Beka.
Hate yóek,tenie uro I1.C. Typrehce nućc ocoóo BECOMBII BKIAN B CTA- HKOD.JICHHC POMAHA KAK AXAHPA MBL OCHOBBIKACM Ha CHE WIOHIHX HCXO;TUBIX NOJTO- ZKCHMAX:
Bo 1CpBbIX, KAK OTO HNCTBYET II H3 NCPEHACKII ŁYPTEHCBA, OH, KAK M MHOTHE
„PYTAC COBNEMCHHNKIH, IIOWTI KCELIJIA KOLJICÓWICH KAKAM KAHPOBLIM TEPMHHOM OHDPCEJĄCIIHTL CBOI KPVIHDIE IDOJAMUECKKE IPOHABCIERNA M jake paÓoTad Hajt Hodwio, ne pa3 micaxr O neil Kak O cBocit „„MoBOIi MoBecru”. Ho ToT „xe Typrenen K KOHIIY ŻKHZHI BDĘ(ESIAT NIECTP CROHX HIPOHIBCĄCHNII R OTĄEJ „„DOMRHBI” H HA- NHCAJI KIM COEMNAIBIOC HPERHCIOBNIE. IIpan;ta, B HEM OH HMUGELO HE TOBOPHT O GKAHPONPIN KPHTEDHAX OTOTO ,,BLIICICHNH |, HO CPABHHBAH UX € JIpYFHMN KPVIIHBIMIH IPONSBCZENNAMUH [YPrEHCHA, MPI HOJIVUACM ROBMOZKIIOCTE ,,HIBZIEUŁ””
TH KpPUTEPUHH. I460 ACHO UTO ILIM PyKOBOJILI HE KOLIIUECTBCHHDBII KpuTEpNIi, FOCROCTBYTONIKII €IĄC R CraTŁC besiaHckoro Pa3dc.teluc noszuu na podbi u Gudbi !?, U4ACTHUHO IIPEANOUMTACMDIII M B Hanie BPEMI D JMNAKTHUECKHX .,TEODHAX ZIKTE- parypni/. Tak Kak. Io o6bósy, Hanpusep ca, Ilepeaa .noócee man Beuue G00W! HC „„MEHPNIE | Pydwra, HO BCÓKE IO TYpreHcBy OTO He pPoMAHKBI.
Bo uropbix TYpreHcHh, 9TOrT, No CIOBAM I3BECTHOTO DYMBIHCKOTO KPHTHKA T. Hóponnany, .caMpiii eBponciickuii pycckuii uMcaTe.Ib* ÓBLI IpH3HAHBIM
' powaikt II B CpElC 3aNaAHO-EBPOIICIICKHX LIHTEpaTypoB 13. HpkHM CRH,IETEJIŁCTBOM CKAJAHHOMY MOZKET CJIYŻKIITK CTATBA OJIHOTO H3 CAMbLIX SHAME- NHTDIX ,„YUCHNMKOB' [ypreHeBa — In ;1e MonaccaHa, KOTOpBIIi HDHBOAKT B Heli MH BbICKAJBIBAHNA CaMOrTo TypreicBa:
„METpew
PosaH, roBopni OM, OTO cawa4 HORAA QopMa B JUITEpATYPHIOM HCKYCCTBE. OH € Tpy- NOM OCBOGCHCĄAETCA CCIIUAC OT HpIIeMOR (PCEEDIIH, KOTOPŁIMIH IIO.IŁ3OBAJICH B HAUAJIC.
baaroxapa nmsBccrHoli poMAHTIIUECKOAR IpPEJECTI OH NICHAJI HAMBIOC BOOÓpa>KCHKC. Hlo TENCPP, KOF.IA BKYC OUMIIACTCH, HARO OTÓpocHTŁ BCC OTH HMUUIAC CPEXCTBA, YHPOCTHTŁ H BOJRPICHTL DSTOT DOJL HCKYCCTBA, KOTOPLIA ABIACTCH HCKYCCTBOM JKH3NH MH JIOJDZKCH CTATL McTopiejt zegini |,
BniCKAJPIBAHNA OTIH, C€ OANOII CTODOHbBI LOBOPHT O TOM, HUTO CamM TypreneB ÓbLI TBOPUECKM GAHITEPECOBAH POMAHOM KAK ŻKAIPOM, OCO3HaBAA B OTOŃ CBA3H HEOÓXO;[HMOCTL CIO KAMHTAJILHOTO OÓHOBJEHHA NYTEM ,,OUHINEHHA) H ,,BO3Bbl- UIEHNA , T.E. — „„0OOCOGJTEHHOCT" IO OTHOLIEHHIO K CME>KHBIM >KAHDAM H_ BBl- paBHIBAHNA, HA BŁICHIEM YPOBHE, C ,,KJIaCCHKOŃ ”, B COOTBETCTBHH C HOBbIMH
'1 „ITOBEcTb ECTR TOT >KE POMAH. TOJIŁKO R MEHbLIEM OÓŁEME, KOTOPŁIIi YCTAHAB.THBAETCA CYNIKOCThIO H OÓŁCMOM CAMOTO COJlEpxiaH1A '; cm. B.D. Beiruuckuii, Iloawoe coópanne covu- uemuii, T. V, MockBa 1954, c. 42.
13 Cm. H.C. Typeenee 6 GochomulianuAX COGDEMCHHUKOG, T. 1I, Mockna 1983, c. 244—393.
« Tu 2e Monaccak, Ilonnoc coópanue cosunenuić a I2 mowax, 1. XI, MockBa 1958, c. 177.
44 : Muxati Hoeukoe
ACTETH1ECKAMH IIOTPEÓHOCTAMH 3I0OXM, A C Apyroii O TOM, uTo TypreHeBCKHŃ HOJXOĄ,. BKJIOYAIOLNIMA 3AKJIIOUCHHE O SHAUHMOCTA poMaHa B OÓLIEM JIMTepaTyp- HOM pa3BATHM, ÓBII BO MHOTOM CO3BYUEH TOMy K KOTODOMY HPHXO;[AJIA, ECTECTBEH- HO ApyTHMH ITYTAMH, MH BbIAIOINMECA 3ANAJHOCBPONEŃCKUE JIMTEPATOPBI.
B TpeTbHX, H 9TO MbI HOCTADAEMCA NOKA3ATB, ,,IIIECTK pPOMAHOB*”* 'TypreHeBa, HeCMOTpA Ha OOJIBIIO€ TEMATMIECKOE pPA3HOOÓpA3KE, OÓJIAJTAIOT PAJĄOM OCOÓEHHO- creńi OOBETUHAIOLIMX HX HUMCHHO C >KAHpDOBOŃ TOUKA 3DEHHA.
B paspaG6oTKe Jio60ro Borrpoca Takoro po/ra, OCOÓEHHOCTA „,/AHHOTO"* >KAaHpA MOTYT OBITB J|OKA3ATEJIBHO OPEJEJIEHBI JIHIHB IIyTEM EDO CQIIOCTOBJIEHKA CO CMEK- HbIMH. B HalieM CJryuae poMaH CJIEJTYET CPABHMBATB C IIOBECTBIO C OJJHOŃ CTOPOHBI u c anoreeii c Apyroń.
OGIHM JYIA BCEX STHX KAHDOB MOŻKHO CUHTATE MX SHMHUHOCTB. B KAKJIOM M3 HHX ABTODBI-IIOBECTBOBATEJIH BOCIDOH3BOJĄAT COOBITHA IHIPOHACXOĄALNIAE B OIIPE- JIIEJIGHHOM BDEMEHHO H IIDOCTPAHCTBEHHO OTPAHHUEHOM OTPE3KE XKH3HH, H B KO- TODOM yUACTBYET ,,MHOXKECTBO”* TepoeB, OOpa3yIoliNX TO, UTO MBI HA3bIBAEM
„„cacremojń riepcoHarkefi ”, B TOM CMbICJIe, UTO HeKOTOPBIE H3 HHX TJIaBHble, J1py- THE BTODOCTEJIEHHBIE, TPETbH JNH3OJJMUECKHE M T.JĘ.
Ho: X
B poMaHe, B OTJIMUNE OT JIOIEH, CIO>KETHbIM CTEDXKHEM ABJIACTCA He OÓLNECT- BeHH0O-HCTODHUECKHE COÓBITAA, A COÓBITHA B JIMUHOŃ >KHUSHH TJIABHbIX TEDOEB.
ODTo cÓJM>Ka€T poMAH C IIOBECTBIO.
EI0.::
B OTIIMUHE OT poMaHa, B IIOBECTH pACCKA3AHHBIMH Ścoowcik cyąbóa repoeB He 3aBEpLIAeTCA; HHaue TOBOPA — KH3Hb TJIABHOTO TEDOA (HJIM TJIABHBIX TepoeB) OIHCAHa JIAIIB JĄ/0 OHPEĄEJEHHOTO MHOBODOTHOTO MOMEHTA, 34a KOTODBIM MOTYT CJHEJOBATŁ M JĘDYTHE, BO3MOŻKHO TAKYKE BECHMA IDpHMEUATEJIBHBIE COÓBITHA.
JIpyrumMu CJIOBaMH, HCXOJĄA MX TypreHeBcKOŃ MOJTEJIM MbI CHUATAEM BO3MO?K- HBIM OIDEJIEJIATK OCHOBHYIO ŻKAHDOByIo XApaKTEpHCTHKY POMAHA TEM, UTO B HEM, B OTJIAMUHE OT IIOBeCTH, (paÓyJia He OrpaHMuHBaeTcA uAhopMaqiueń O TOM HIM APYToM BA>KHOM COÓBITHA B KHM3HM TEpOA (HJIA TEpoeB), A IIPAKTAUECKH COBIIA- qaer c ueroBeueckoń cyqąbóoi 5. M3 uero MO>XHO CJĄEJIATb BbIBOJĘ UTO B (DOpMAJIGHOM ILTAHE B IOBECTH (QPHHAJI ,,OTKDBIT””, a B poMaHE „»3aKpBIT”*
BbIuiecka3aHHO€ BOBCE He OSHAUAET, UTO pPoMAH HEIIpEMEHHO 3AKAHUMBAETCA cMepTbio repoa. DTo BepHo 1IA Hakanyne, Omyos u 0emeńi a Hoeu, HO TaKoro pora (una OTcyTcTByeT B Jfeopanckom 2nes0e u JJeine 8. Ho © msOpaHHońi HaMH
1 J]e HCKJIIOUEHO, UTO HA3BIBAA POMAH ,,ACTOPHE >KMSHM*', TyprEHEB UMEHHO 9TO H HMEJI B BMJTy. A TaK>KE WTO B pa3roBope © MoraccaHoM B KaKoji-TO CTEIIEHA EMY STO OBITO IIOj1CKA- 3AHHO H 3ATJIABHE IEPBOTO poMAHA MOJIOĄOTO TOr;Ta (hpaHYSCKOTO IMCATEJLA — Une vie, PoMAH, KOTOPBIŃ, KaK 3TO H3BECTHO, TypreHeB OdEHb BbICOKO OLEHMJI, IIpEZNIIPHHAB JIa>KE, K CO?KAJIE- HHIO He 3aBEDLIABIITYIOCA YCIIEXOM IIOMBITKY, €TO ITYÓJIAKANMIO B PyYCCKOM m B Becmuuke Eeponti napanrejibio c bpaHnysckoń.
16 Uro Kacaerca Pyduka, TO NO3ĄHEE NoŃaBJIEHUE „,IApH>KCKOTO JIIAJTOTA”* KAK ÓBI Bbl- KJIIOdA€T 3TOT poMAH H3 TaKOTO POJA KJIĄCCHPAKANAM, AMEA CKOpEŃ „MNEOJIOTHAECKYKO” a HE anmueckyio PyAKNUIO, BbIBOĄ OMAPAIOLIUŃCA H HA Y>KE IIONMEUEHHYIO HCCJIEJJOBATEJJAMA XpO- HOJIOTHYECKYIO HENOCJIEJJOBATEJIBHOCTE ;;AMOTEO3A"”.
Bknao H.C. Typeenesa 6 cmatlosienue bomana 45
TOUKH 3peHHA STO He HMEET CyliieCTBEHHOTO 3SHAaUCHHA HMÓ0 H B /J8opanckom ene30e H B /]biMe CYJĘbOBI TJIABHBIX TEDOEB TAK>KE 3AKAHUABAIOT CBOE J|BH>KEHHE IIO >KH3- HeHHOi KpHBOŃ, TAK KAK IIOCJIE IIEpEXKHTBIX ApaM u JIBopeqkuń u JIMTBUHOB ABHO H OCTDO OCO3HAIOT UTO HM OT HX >KH3HH y>KE H€UETO KJTATE. Kak ,,cyqbOa”*
>KHSH6 KAJKJIOTO H3 HHX 3aKkOHUEeHa 17.
Ecma COTJIACHTĆA C STHUMH HCXOJĘHBIMM IIOJIOXKEHHAMM, UTO OCHOBOŃ Typre- HeBCKOŃ MOĄ€JIH pOMAHA, OTME>KUBBIBAIOINIEH ero H OT 3HOIIEH M OT HNOBECTK, ABJIAETCA CIOŻKET ODTAHIHS3OBAHHbIH KAK JHMUECKOE BOCIHPOASBEREHUE ,,UEJIOBE- ueckoń CyĄbÓBI * B €e IEJIOCTHOCTH, TO M3 STOTO, COTJIACHO Hale THIIOTE3€, BbI- TEKAIOT H ĄApPyTHE OTJIĘUATEJIBHBIE UEDPTBI.
Bo repBbIX JIA TOTo uTo6 cyjbÓa Obiia ueJ1oBeuecKoOf ee ,,KpHBAA”” JTOJDK=
Ha COOTHOCHTCA C OCHOBONOJIATAIOLHMMA KOODPJĄAHATAMA UEJIOBEUECKOŃ CYINIHOCTH.
T.e. — 9To ĄOJDKHA ObIT% CyĄbÓa H UEJIOBEKA KAK JIMUHOCTH H UEJIOBEKA, KAK IIpe4CTABHTEJIA BbICIIeH TOUKA pa3BATHUA KAHSHCEHHOCTAU.
3Ą€CB MbI ,OJIHpAeMCA Ha MOHATHE ,,UEJIOBEHECKOTO””, TAK KAK OHO OBUIO HC- U€PIIbIBAIOLIE ONDPEĄCJIEHO B KJIACCHUECKHX TPYJIAX Mapkca u DHTEJIEca, a 3aTeM pa3BHTO MAPKCAHCTKO-JIEHMHCKOŃ (pujrocopueń.
OT Bcex ApyTHX CylliiECTB UEJIOBEK OTJIHUA€TCA KMEHHO TEM, UTO, OJHOBpEe- MeHHO, M oOslajiaeT HauOoJiee pa3BHTLIM CTPEMJIEHHEM K yTBEpKJIeHHIO CBOEŃ MHJJHBATYAJIbHOCTA, H, B CHJIY CBOHX TBOpUECKHX BO3MOŻKHOCTE B mpeo6pa30- BaHHH OKPYKAIOLIEH CPEĄBI, KAK OBI HEMAHYEMO ,,OCYJKĄIĄCH * HA MAKCHMAJHBHYIO COLIHAJIBHOCIB.
H3 uero CJIejfyeT UTO, JĘJIA TOTO UTOÓO poMAH MOT CTATB JEJACTBEHHBIM C AKCHO- JOTHUECKOŃH TOUKA 3DEHHA, B IEHTDE CIOJKETA JTOJDKHA OBITŁ CYJĘŁÓA 3AMOMHHAEO- INETOCA H C OOIĄECTBEHHOŃ TOUKH 3PEHHA 3HAUHMOTO THNA (AJIH TUIIOB), UTO IOJI- HOCTBIO IIOJ[TBEPYKJJAETCA BCEMHM poMaHaMH TypreHeBa. FI ecjmm Ba3apoB T.c.
,„IIpeB3OLIEJI* B STOM IIJIaHE (IO CBOeMy pe3OHaHcy) CBOHX ,,KOJLIET”', TO BCE>KE HEJIL3A HE NPHSHATb UTO H PyĄHH, M HIHcapoB, u He>K/raHOB, KH JIBOperrkniń A nra-
>Ke JIMTBAUHÓB H HHTEpECHBIE, H OÓLĄECTBEHHO SHAUHMBIE THNbI (OKPYJKEHHBIE K TOMY KE H ADyTHMA, He meree HHTEpECHBIMH, KAK HanpuMep IIoTyTuH B J/bime).
UTOo KACA€TCAH ,,HeMAHYEMOTO"* COOTHOJIIEHHA H3OpaHHoii aBTODOM CYJĄBOBI
€ OCHOBOIIOJIATAIOLIHMA KOOPJINHATAMH ,,UEJIOBEUECKOTO ”, TO OHO KaK OBI ,,Opra- HHUECKH * BBOJĘAT B CIOŻKET JTBE OOÓASATEJBHDIE CIIEIA(PHUECKĄAE ,,DOMAHHBIE”*
JIAHMH: € OJĘHOJ CTOPOHBI COIIPAYKEHHOCTBK CYJĄbÓBI € TEM HJIH MHBIM OÓLIECTBEH- HBIM JĘĄBH>KCHHEM, A € Apyrońi — ,„JIIoOOBHyio KOJJIMSHIO . € QHUIocoQcKkH-2cTre- THUECKOŃ TOUKH 3DEHHA 3TA „,,OÓA3ATEJIGHOCTK * HAM IIDEICTABJIAETCA UEM-TO COBEDLIEHHO ,,eCTECTBEHHBIM ”, T.K. HOCTOŃHAA IIDETBOPEHKA B „,THM* JIAUHOCTB
17 Bo3MO3KHO BOSPA>KEHAE, UTO 3TO IIpPAMEHHMO H K IIOBECTH CA, TAK KAK I B STOM CJryuae aBTOp KaK OBI IOJTUepKUBAET UTO ZKASHCHHAA CYĄbÓA paccka3unka H.H. 3aKOHUMJIACH noTepeń Acnu (,,OCcy?KTeHHBIŃ Ha OJĘĄMHOUECTBO OECCEMEŃHOTO ObITBA, NOXKABAIO I CKYUHBIE TOJĘBI...
I a cam — UTO CTAJIOCE CO MHOJA? UTO OCTAJIOCH OT MEHA...” H T.Ą4.). Ho 3To He HapyluaeT, KAK HaM Ka>KETCA Haliei apryMeHTaqHM, TAK KaK ÓESBIMAHHBIA H.H. He TJIaBHbri repoji roBecTru.
C sroii Touku 3peHHA CAMO 3ATJIABHE ABHO CHTHAJIMSApyET 06 OÓpaTHOM. A >xU3Hb ACH (QaKTH- UECKA JIAIIb HAUMHA€TCA HOCJIE JNPAMbI.
46 Muxaii Hoeukoe
He MO>KET He IPDOABHTŁ CEÓA Ha KAWKĄOŃ H3 STUX CTODOH UEJIOBEUECKOŃ ŻKH3HN.
UeJIoBEUECTBO He MOJKET IIDOĄOJDKATK OE3KOHEUHO, C MATEMATHUECKOŃ TOUKH apeHna 9, CBO€ CYIIIECTBOBAHHE He OpTAHHZYACH COJĄHAJILHO C OJĄHOK CTOPOHBIL, H HE OÓECHEUNB, C Jpyroii, uepe3 ,,IoGoBB** (B CaMOM IIHDOKOM IMOHHMAHHH) HEIIpEKPALHAIOLNCECAH BOCCTAHOBJIEHMHE HOTEpb. UEJIOBEUECTBO KAK COJPY>KECTBO JIMUHOCTEŃi He MOŻKET OÓECHEUHTE CBOE ÓEBIIDEJĄEJIBHOE CYIĘECTBOBAHH€E BHE II0- CTOAHHOTO COTPYJĄHHUECTBA OJ[HOTO UEJIOBEKA C APYTHM, A COTPYJHHUECTBO IIpEJ4- rOJIaraeT JJIoO60Bb; KAK B3AHMOTATOTEHHE, Ha BCEX (ba3aX H BCEX NOBOPOTAX
UEJIOBEUECKHX CyJleÓ.
M HaKOHEH NOCJIEJJHEE: HMEHHO NOTOMY, UTO TypreHeBCKHii poMaH CIO>KETHO oQopMJIaeTcA KAK „,,I[EJIGHOE” IIOBECTBOBAHHE O BCE uejloBeuecKoń CcyjybÓe, €ro OCHOBHOŃ 3creTHuecKojfi kaTeropneii e€cTecTBEHHO CTAHOBHTCA TpaTHUECKOe. I[0- KA3ATB JTO OIIATE-TAKH O3HAUAJIO ÓbI IEpECKA3BIBATŁ poMAHBI TypreHeBa. B KaK- JĄOM H2 HHX TpaTHUECKAA NOMAHAHTA ABHO H OCTpo oLiylraerca. M Tora, Kora IIOBECTBOBAHHE HE IIDOCTHpA€TCA Jo CMEpTH repoa. 60 uro MO>KeT ObITŁ Tpa- THUHee OCOSHAHHA, UTO >KHUSHb KAK COBOKYIHOCTŁ BO3MOJKHOCTEŃ, IIMTAEMBIX HJIeaJlaMH H BOJKJĘEJIEHHAMH, OKOHUEHA ? ź
Frak, TypreHcEcKaA ,,MOJĘEJIB* poMakŁa MOTJIA Óbi OBITE ONpEĄEJIEHA KAK IIEJIBHOE TEMATHUECKH HM CIOKETHO ,,3AKDEILICHHOE " JIIHUECKOC IIOBECTBOEAHKE o Bcefi >kM3H€HHOJi -cyjibÓe TEpoA, BbipacTaloiiero B OÓIIECTBEHHO 3HAUHMbLii THII, IIDHUEM CIOŻKET BKJIIOUAET KAK OCHOBHbIE /TUHaMHUECKAE JIAHHMH C OJĄHGI CTODOHBbI COOTHOLIEHHE CYJĄbÓBI TEpoA C OÓLIECTBEHHBIMH NBHKEHHAMĄ SIIOXH, a c npyroji — JII060Bb KaK ,,HCIIbITAHHE ”, UTO B KOHEUHOM HTOTE OÓOPAUHBAETCA
Tparuueckoń pa3BA3KOA. i
K sTroMy, KOHEUHO, MO>KHO OBIJIO© OBI J/OÓaBHTŁ H HeKOTODBIE KOMIIO3SHIIMOH- HbIe OCOCEHHOCTH poMAHOB TypreHeBa; HO B CBA3H € OTpAHHUEHOCTBIO Halień TEM5I 3TO HaM He IDpEICTABJIAETCA CyLlIIeCTBEHHBIM. CO3JIaETCA JAKE BIIEUATJIEHHE UTO ,,CZKATOCTB”, JIHMUECKAA HACbILIIEHHOCTŁ TypreHeBCKHX DpOoMAHOB, OTPAHH- uecKaA ypaBHOBELICHHOCT6 H J[A%K€ CHMMETDHUHOCTE PACIOJIO>KCHHA BPDEMCHHBIX
„;IDIACTOB” M IIp. — CKOpee CJIEĄCTBHE MĄEHHO-ICTETHUECKHX IIDEJUIOCEUIOK.
'Takske CUHTaeM HeOOXOJJAMBIM YTOUHHTE, UTO MbI BOBCE He HTHOpHPpyEM HAJIHdHE JIpyTHX OCOGEHHOCTEJ poMaHoB TypreHeBa, KaK HaupHMep — JIMpHU- HOCTb, HJIH, B TOŃ >KE CBA3H OCOÓOE MECTO yJreJlAeMO€ IIEH3A>KHbIM 3ADHCOBKAM,
18 BcTaBKA ,,C MATEMATHUECKOŃ TOUKH 3peHHA* OOYCJIOBJIEHA IIPEĄBHJJAMbIM BOSPA>KEHAEM UTO, MOJI, B KOCMHUECKOŃ IIEpCIIEKTHBE He MOKET ObITb HCKJIIOUEHA BEDOATHOCTb HCYE3HOBEHHA UEJIOBEUECTBA B pEZYJIbBTATE KOCMHUUECKOŃ KaTacTpodbi. Ho MMEHHO MATEMATHUECKA AJIA niojjeń 9To He HM€ET 3HaueHHA. B MATEMATHKE CUHTAETCA UTO JIIOÓAA BEJIMUMHA OOO3HAUAETCA KaK OE3KOHEUHOCTE (00), ECJIH HEJIB351 YCTAHOBHTŁ IIpEĄEJIA KOTOPOTO OHA HE MO>KET IIpPEB3OŃTH.
H uM€HHO Tak BOCIIDHHHMAETCA IIPONOJDKHTEJIBHOCTE CYIIECTBOBAHHA UEJOBEUECTBA IO OTHO- IIEHHIO K „,IIpDEJIEJIGHOMY”* CYINECTBOBAHHIO JIAMUHOCTA. :
19 B cBA3H € STHM 3AKJIIOUCHHEM ObIIO ObI OIIPABJĘBHO HM IIPEJIOJIO?KCHHE, UTO TETEJIEBCKOC OIIpEJTEJIEHHE POMAHA KAK „,IIOIIEH HALIETO BPEMEHH* MOŻKHO ÓBLIO 3AMEHATE ApyTUM — po- MAH KAK CHHTE3 3IIOCA M TparejrMA, Ho OoJlee 7ĄETAJIBHOE paCCMOTPEHHE 3TOTO ACIEKTA yYBEJIO Óbi Hac B CTOpOHy OT KOHKpeTHOii TEMbI.
Bxaao H.C. Typeenesa 6 cmanoenenue boMana 47
HCKJIIOUHTEJIBHAA POJIb JKEHCKHX THIIOB B CHCTeMe IepcoHaxefi M T.Ą. Take,
€ MCTOPHKO-JIHTEpaTypHOfi TOUKH 3peHHA ÓE3ZYCJIOBHO IIpPEĄCTABJIAET OOJIBIIOŃ MHTepec TO, Kak B poMaHax TyprcHeBa peaJIMCTHUECKH IIEPEOCMBICJIAIOTCA H IIE- peo6pasyloTca MHorHe M3 Tpajrunuii « pyccKOTo H 3alaj[HOeBpoIEńCKOTO poMAH- THS3MA.
Ho Bce 3To € TOUKH 3peHHA IIOCTABJIEHHOTO BOJIDOCA He HMEET 3HAUEHHA, TAK KAK BCE BbIIIIE IEPEUHCJIEHHbIE OCOÓ€HHOCTH IIDHCYIIH BCEMy TBOpuECTBy Typ- TEeH€BA, B TO BDEMA KaK MBI OTDPAHHUMJIH Halily 3ajiady BbIABJIEHKEM JIHIIB TOTO, uro, c Haliei TOUuKH 3pEHHA, OÓOCOÓJIAET TypreHeBCKylo MOJIEJI5 poMaHa KAK
>kaHpa. IIog9Tromy MHOTHE H KCTATH OUEHb BA>KHBIE UEDTbI TypreHeBCKOTO TEHHA ÓBUIH HaMH OCTABJIEHbI T.C. — ,,3a CKOOKAMA ”.
Camo co6oit pasymeeTca IIpaBoMEpHOCTb Halień TOUKH 3DEHHA NOJĘJIEKHT IpoBepke H B ÓoJIee IIMPOKOM JIMTEpATYPHOM IUIaHe. He IOJĘIE>KAT COMHEHMIO UTO ,,OCOÓEHHOCTB* TypreHeBCKOŃ MOJĄEJIA HEJIb3A CUHTATb AOCOJIOTHOŃ. T'.e. — y TypreHeBa HeCoMHEHHO €CTB IIpEJJUIECTBEHHKH. Kak BCAKHŃ BEJIMKUŃ NACATEJIb OH HE TOJIŁKO YUHTEJIB, HO M yUCHHK. HeKOTODpbIe H3 IIEpEUHCJIEHHBIX HAMA ,,060- co61a1olinx"" uepT Ge3yCJIOBHO pa3BHBAIOT TPAJJUIIUM IPEJHIECTBEHHKOB. C O;ĄHOM CTOpoHbI Tóre, c Apyroii — CTeH;qaJlA, B KaKOji-TO CTEIEHK H AHTJIAACKOTO PO- MaHa, a M3 pyCCKOŃ JIATEepaTypbl TJIaBHbIM OÓpa3oM IlyrrkuHa u JIepMOHTOBA.
Ho B To >K€ BDEMA HaM IIPEĄCTABJIIETCA HECOMHEHHBIM, UTO TypreHeBCKAA ,,MO- IEJIB'” OKA3AJIACH OUEHP JTEHCTBEHHOi. Ero pumep OKa3aJI BO3JICHCTBHE HA MHO- rAx Imcarejlei BTopoń NOJIOBHHbI XIX u Hauajja XX Beka, KOTOPbie 06 3TOM IIMCAJIA B CBOHX JIATEpAaTypHbIX OUepkaX. Kak 9To cIpaBejJIMBo 3ameuaeT py- MBIHCKHA CNHEHMAJIACT IIO AHTJIAACKOŃ JIMTepaType:
IleperMcTbIBaA CTPAHHIĄBI AHTJIMACKOŃ IEPHOJMYECKOŃ IIEUATH M JIMTEpATYPOBEJTUEC- KHX TPYĄOB IIOCJIEJyHEHH UETBEPTH IIPOILNIOTO H HAUAJIA HALIETO BEKA, HCCJIEJĘOBATEJIb IpH- XOJUT K yOEKĄEHHIO, UTO IIPOHSBEĄCHHA BEJIMKHX pyCCKUX IcaTrejei — ToJcToro, Typ- TEHEBAa;, JtocroeBckoro IIOCTOAHHO IMHTADYIOTCA KAK CIIDABOWHbIE TOUKH OIIODBI B JĄMHCKYyCc=
cuax [...] O NepcnekTHBax XYyjĄOJKECTBEHHOŃ IHpO3bl, CTPATETHH NOBECTBOBAHHA, , CTEXHMKH pomaHa»” %,
O pe3oHaHce TypreHeBcKOro TBOpuecTBa Bo WpaHNMH Mbl y>Ke TOBOPWJIA.
HeocropuMo HeIIocpej|CTBEHHO€ BJIAAHHe TypreHeBa Ha TAK HAa3bIBAEMBIX ,,BTO- DOCTEIEHHbIX"" poMAHHCTOB B PyMbIHMM, IIOJIbiie, BOJrapiH A ApyruX CTpaH.
B 1epcnekTHBE IOCTABJIEHHOŃ HaMH TEMbI HalpaluBaeTcA H He06XO;[AMOCTE JOGaBHTŁ UTO, KOHCUHO, TYDTEHEBCKAA MOJEJIb He ÓbUIAa EHUHCTBEHHOŃ CIIOCOÓCT- BYyIOLICiH CTAHOBJIEHHIO poMaHa Kak >KaHpa. B 9Tol CBA3H, He TOBODA Yy?KE O /BaJIb- 3aKe, IIMKKEHCE MH CTEHJIAJIE, HEJIB3A HE YIIOMAHYTŁ O TaKUX KOPHÓPEAX JIMTepa- Typbi kak JKopxx Can, Wsoóep, Tekkepań, JI>kopipk Osimor, Mapk TBehH, Tenpnx CeHkeBHU, H B OCOÓeHHOCTH Tomcroji u J[ocroeBckuń.
Ho Bce Ke HaM NpeĄCTABJIAETCA UTO € TOUKH 3DEHHA CTAHOB.JIEHĄA POMA-
20 M. Muporo, Dostoievski si romanul englez modern, „Romanoslavona”, 1985, XXIII, Byxapecr.
«
48 Streszczenie
,
Ha Kak >KAHpa TypreHeBCKAA MOJJEJI5 ObLIAa HCKIIOUMTEJIBHO jXe(iCTBEHHOŃ, TJIAB- HbIM O6pa30M OJlaro/rapA HaAJIMUHA B HEii OprTaHMdECKOŃ CBA3MH Me>K/Ty COJEp>Ka- HHeM H >KaHpoBoji popmoń. Ecru, XOTA Óbi pajrqu CHMMETDHA, BEDHYTECA K BO- Iipocy o cewAoTHueckoń QyHKIHH KAHDA, TO MMEHHO STA MOJIEJIK, KAK HaM KA- ZKETCH, HaHOOJIEE UETKO HaCTpAHBAET UMTATEJIA HA ONPEHEJJEHHOE BOCIHPHATHE.
Kak npaBsIo B IUIaHe ,,TOpH30HTA OJKHJJAHHA ” pOMAH (MIH, BEDHEE, JIIo60e IIDOHSBEJJEHKE TAK >KAHPOBO OIDEJEJIEHHOE ABTODOM) UHTAETCA C HATE 060- TALĄEHHA YPOKOM JKASHH. A UTO KMEHHO TaK UMTAJIMCH (A B HeKOTOpOŃ CTEHNEHH UHMTAIOTCH MH TEIIEpb) poMaHbI TypreHeBa J[OKA3ATEJIGCTBOM MOTYT CJIYJKHTB OKE- CTOUEHHbIE UCKYCHH BbIJBIBACEMBIE IOABJIEHHEM KAŻKJĘOTO H3 HHX. B THX CNo- pax peqKO MOTYT ÓbITb BbIĄCJIEHbI HUPOTHBODEUHBBIE OIĘEHKH XY/NO>KECTBEHHOI 3HAUHMOCTH IPOH3BEJCHHH, A, KAK JTO H3BECTHO KYPHO3HBIE NOTYTH (HanrpuMep M.A. AHTOHOBHUAa) IIOCTABAT IOJĘ COMHEHHE XYJIOXKECTBEHHOE COBEPLIENCTBO Omyoe u Oemeiń IIOCTbIJĘHO IIDOBAJIHJIACH. BATO JJUCNYTBI O ,,CMBICJIE”* PoMAHOB, o THIax, 06 HX OÓLIECTBEHHOŃ 3HAUHMOCTH, JNOCTHUTAJIH HEBHJTAHHOTO HaKaJia a CIIOpBI HOCHJIA HECKOHYHAEMBIIi, B IIOJIHOM CMbICJIE STOTO CJIOBA, XApaKTep, He- CKOHUA€MBIi, HÓO0 He HPHBOJWJIH H He MOTJIA IIDABECTH HH K KAKHM BbIBOJJ.-4 M.
H umMeHHO 3TO HaM HpPEĄCTABJIAETCA JKHBCHIIAM /IOKA3ATEJIBCTBOM >KAHpPOBOI A€ŃCTBEHHOCTH. Mbl CKa3AJIH ,,MOKAZATEJIECTBOM ”, HO /HOKA3ZATB STO TPYJĄHO, Hamu CKopełi OLiyliiaeTcA cBoeoOpa3H0ii aKCHOMOŃ, UTO poMaH He BOCIIDHHHMA-
€TCA KAK POMAH, ECJIH IPOH3BEJJCHHE He BTOPTACT BJIACTHO UHTATEJIA B BOJĄOBODOT BOJIHyIOLIHX PA3MBIILIEHAJ O IIDABpPATHOCTH UEJIOBEUECKHX Ccyje6. HiecMoTpa Ha repeXxOĄAjJiice 3HA4CHHE KOHKDETHBIX OÓLIĄECTBEHHO-HCTODHAECKHX ABJIEHKIi OT KOTODPBIX OTTAJIKABAJICA TypreHeB (H KOTODPBIE, IIo €To CoOÓcTBeHHOMy IpH3HAHHIO, He BCErJra EMy ObUJIA ACHBI), TYDTEHEBCKAE POMAHBI IIPOĄOJDKAIOT ŻKATb KAK HE- HCCAKAEMBIi HCTOUHHK BCE paCIIHPAIOLĄETOCA IIOTOKA MYUHTEJIBHbIX UEJIOBEUEC- KuX pasqrymańi O HeHpeOHOJIAMBIX IIDOTABODEUMAX ,,UEJJOBEUECKOTO ”*
Ecju, xaBaAd BOJIO (haHTa3HH, MbI MOTJIM OBI CeÓ€ IDEĄCTABATE B OTJĄAJIEHHOM 6ynyiqeM ME>K/TYIUIAHETHyIO KOCMAUECKYIO HABHJIH3AHHIO, B KOTODOŃ Ha3peJIa OBI HeOOXOJĄUMOCTK CBOETO poja ,,BEPXOBHOTO Cyjja”* Hają JJOCTAŻKEHHAMH pA3YMHBIX CyliECTB KaKIOŃ H3 ILIAHET, TO, HECOMHEHHO, KODJĘA JĄEJIO AOKŃJĄET AO 3EMJIAH OTUMTBIBATECA 34a BCE MMH 3AJIYMAHHOE, CJĄEJIAHHOC HJIM HECJĄEJIAHHOE, TO B Ka- UECTBE OJĄHOTO H3 TJIABHbIX CBHjqeTEJIEit Óy/yeT BbigaBai HIBaH CepreeBuu Typ-
*TEHEB.
.
WKŁAD I. S. TURGIENIEWA
ć W UKSZTAŁTOWANIE POWIEŚCI JAKO GATUNKU LITERACKIEGO STRESZCZENIE
Istota gatunku literackiego jest zjawiskiem nader ważnym w procesie przekazywania za- wartości danego utworu, jak również w jego odbiorze. Jeśli weźmiemy pod uwagę strukturalne i semantyczne wyznaczniki dzieła, stwierdzimy, że jego przynależność do określonego gatunku jawi się jako jeden z szczególnie ważnych „sygnałów”, nastrajających i przystosowujących czytel-
Summary 49
*
nika lub słuchacza do estetycznie adekwatnego odbioru danego tekstu. Z tych właśnie źródeł wy- wodzi się przeświadczenie, że o literaturze myślimy kategoriami genologicznymi i że pojęcia ga- tunkowe umożliwiają uporządkowanie złożonego uniwersum wytworów literackich.
Rozwój powieści można przedstawić w postaci cyfry 8 (to tylko zabieg umowny). W począt- kowym stadium amorficzności i form niezwykle zróżnicowanych, tak obecnie nazywany gatunek nie wchodził w zakres zainteresowania poetyk klasycznych. Dopiero w XIX stuleciu powieść została ukształtowana jako w pełni określony gatunek literacki. Stało się to w następstwie jego
„wymodelowania” przez wielkich prozaików tego okresu. Uznać by to można za faktyczny „świt powieści, za wyjście ze stanu ,,zerowego”.
W czasach nam współczesnych nastąpiło nowe „,,rozstrzelenie”” gatunku aż do postaci anty- powieści (le nouveau roman), co ponownie ukazało powieść jako gatunek literacko sztandarowy.
Model powieści Turgieniewa, będący w swej istocie poważnym wkładem w ukształtowanie tej formy jako gatunku literackiego, zaznaczył się w swoistym zestawieniu struktur niejako równo- ległym: struktury epopei i struktury powieści. Wszakże nie chodzi tu ani o pisarski zabieg formalny, ani o mechaniczne zestawienie. Utwory Turgieniewa odróżnia od epopei to, że ośrodkiem zain- teresowania nie jest wyłącznie obraz układów społecznych w ich szczególnym natężeniu, ale wyda- rzenia zachodzące w życiu głównych bohaterów. Od powieści natomiast wyróżnia dzieła tego pisarza odejście od łańcuchowego wiązania epizodów ku obrazowi losów głównych postaci. A to jest przecież bardzo istotne.
W następstwie tak przedstawiającej się sytuacji utwory 'Turgieniewa jawią się jako upowieścio- wione epopeje osnute na penetracji losów postaci związanych z charakterem, formami rozwoju i duchem epoki. To jedna strona określająca ten gatunek. Z drugiej natomiast przedstawiona jest inna działająca siła, Jest nią miłość jako przeznaczenie. Zetknięcie się tych dwóch żywiołów pro- wadzi do tragicznego rozwiązania.
W planie historycznym i literackim turgieniewowski model powieści nie był ani jedyny, ani absolutny. Wszakże ze stanowiska strukturalnego i semiotycznego był on zjawiskiem nader istot- nym, który nie stracił znaczenia aż do naszych czasów. ź
Ptzełożyt Jan Trzynadlowski
I. S. TURGENEV'S CONTRIBUTION IN THE FORMATION OF THE NOVEL AS A LITERARY GENRE
SUMMARY
The identity of a literary genre plays an outstandingly important role both in conveying the contents of a given work and in the reception of it. If one takes into account the work's structural and semantic determiners its adherence to a given genre appears as one of the most telling ,,gui- deposts'* tuning the reader (ox the listener) and preparing him for an esthetically adequate per- ception of the text. This is what nourishes the theory stating that literature can be thought of in terms of genres and that such notions make it possible to claritfy the complex universum of li- terary products.
"The history of the novel can be signified with the nutńbes $ (let us here agree on this symbol).
In the initial stage of amorphousness and formal dispersion the genre we today call the noveł remained beyond the scope of classical poetics. It was only in the 19th century when the novel evolved as a fully developed genre. And that was the result of an "accomplishment” done by the great novelists of the age. That period, then, can be considered a genuine ,„dawn” of the novel, an emergence from the *zero” level.
Zagadnienia Rodz. Lit. — 4
50 Summary
In the 20 th century another *'dispersion”” has occurred reaching the point of the antinovel (le nouveau roman) and placing again the novel in the forefront by literary genres.
'"Turgenev's version of the novel—which in itself is a large contribution to the formation of this genre—gained its significance through a peculiar and, in a sense, parallel merge of two struc- tures: the one of the epic with that of the novel. Nevertheless, what is of importance here is neither the writer's technical device nor a formal juxtaposition. Turgenev's works differ from epic forms in that they do not focus merely on social matters in their utmost intensity, but show the events of protagonists” lives as well. On the other hand, they are different from the novel owing to the writer's abandonment of episodic plots for the sake of featuring the main characters. And this is a truly important landmark.
Seen in this ligt "Turgenev's works appear to be novelistic epics winding around the lives of characters representative of the age, its spirit and progress. This is one aspect of 'Turgenev's novels. The other is love understood as one's lot or fate. "The clash of these two forces leads to the tragic denouement.
From the historical and literary angles Turgenev's version of the novel was neither unique nor ideal. But, in the structural and semiotic perspectives, it seems to be a verily important output the potential of which has not yet expired.
Translated by Edward Szynal
