• Nie Znaleziono Wyników

Podstawy teorii ewolucji

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Podstawy teorii ewolucji"

Copied!
62
0
0

Pełen tekst

(1)

Podstawy teorii ewolucji

Informacja i ewolucja

(2)

Podręczniki

(3)

Dla zainteresowanych

http://wps.prenhall.com/esm_freeman_evol_4/

(4)

Informacje

Kontakt:

Paweł Golik

Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego 5A pgolik@igib.uw.edu.pl

!

Informacje, materiały:

http://www.igib.uw.edu.pl/ (wiki.biol.uw.edu.pl nie działa)

(5)

Podstawowe pojęcia

Informacja genetyczna

Przekazywana z podziałem komórki informacja umożliwiająca odtworzenie całej struktury komórkowej.

Materiał genetyczny

Nośnik fizyczny informacji genetycznej. W komórkach jest nim DNA.

Kod genetyczny

Mechanizm przełożenia informacji genetycznej zapisanej w

sekwencjach DNA i RNA na sekwencję aminokwasową białka.

Zasadniczo taki sam u wszystkich organizmów żywych.

(6)

Ewolucja

Znaczenie ogólne: zmiany zachodzące stopniowo w czasie

W biologii – ewolucja biologiczna

W astronomii i kosmologii – ewolucja gwiazd i wszechświata

W naukach społecznych – “ewolucja wierzeń, poglądów” itp.

(7)

Ewolucja biologiczna

Znaczenie ogólne:

proces zmian informacji genetycznej organizmów (częstości i rodzaju alleli w populacji),

które to zmiany są przekazywane z pokolenia na pokolenie

dotyczy populacji, nie pojedynczego osobnika

dotyczy zmian dziedziczonych

Dziedziczenie z modyfikacją

(8)

Ewolucja biologiczna

Zjawisko (fakt)

Teoria ewolucji

Historia zmian ewolucyjnych

(9)

Ewolucja biologiczna - zjawisko

Zjawisko ewolucji (fakt)

Dziedziczne zmiany w populacjach organizmów

Łatwe do zaobserwowania w warunkach naturalnych i laboratoryjnych

Ewolucja eksperymentalna

(10)

Ewolucja biologiczna - teoria

Teoria ewolucji

Wyjaśnienie mechanizmów zmian ewolucyjnych

darwinizm i neodarwinizm

Wyjaśnienie roli mechanizmów ewolucyjnych w kształtowaniu organizmów żywych

wspólne pochodzenie

(11)

Ewolucja biologiczna - historia

Historia zmian ewolucyjnych

Jak przebiegała ewolucja życia na Ziemi

Oparte na danych kopalnych - nieuniknione luki

Odtwarzanie relacji pokrewieństwa na podstawie cech organizmów współczesnych - filogenetyka

obecnie na podstawie danych molekularnych (DNA, białka)

Nieuniknione luki w wiedzy - typowe dla pytań o historię

(12)

Teoria ewolucji

Populacje (gatunki) zmieniają się w czasie

Różne żyjące organizmy wywodzą się od wspólnych przodków

Mechanizmy zmian ewolucyjnych

Kształtowane przez dobór (naturalny lub sztuczny)

Losowe (dryf)

(13)

Podstawy ewolucji

Replikacja informacji genetycznej wprowadza zmienność

Losowe błędy w replikacji (nieuniknione)

Procesy wzmacniające zmienność

np. procesy płciowe

Wytworzone przez zmienność warianty nie są równocenne

Różne warianty mają różne dostosowanie (fitness) – różne

prawdopodobieństwo przekazania informacji kolejnym pokoleniom w danych warunkach środowiska

(14)

Podstawy ewolucji

Skoro błędy w replikacji są nieuniknione, to wszystkie replikatory mogą podlegać ewolucji

Replikacja jest koniecznym i wystarczającym warunkiem ewolucji

wyjątek – w pełni stabilne i jednorodne środowisko, zawsze faworyzujące jeden genotyp

(15)

Mechanizmy ewolucji

Generujące zmienność

mutacje

rearanżacje genomu

horyzontalny transfer genów

Działające na warianty wytworzone przez zmienność

dobór naturalny

dryf genetyczny

(16)

Główne założenie darwinizmu i neodarwinimu

Podstawowym mechanizmem kształtującym proces ewolucji biologicznej jest dobór naturalny

dryf genetyczny i inne zjawiska też mają znaczenie

znaczenie doboru i dryfu jest różne na różnych poziomach zmian ewolucyjnych

na poziomie molekularnym (zmian sekwencji DNA i białek) dryf może być głównym mechanizmem zmian – teoria neutralna

(17)

Główne elementy teorii ewolucji

Organizmy żywe są spokrewnione i połączone relacjami wspólnego pochodzenia (drzewo życia)

!

Zmiany zachodzą na poziomie populacji, nie osobników

!

Zmiany mają charakter stopniowy

!

Głównym mechanizmem ewolucji jest dobór naturalny

(18)

Ewolucja czy kreacja?

(19)

Nieporozumienia dotyczące ewolucji

Ewolucja nie jest tożsama z postępem czy udoskonalaniem

Problem definicji “postępu”

Złożoność przyrasta tylko wtedy, gdy jest to korzystne

Częsta ewolucja z redukcją złożoności

!

Ewolucja nie ma celu

Tempo zmian nie musi być jednakowe

“Makroewolucja” i “mikroewolucja” to nie są odrębne mechanizmy

(20)

Ewolucja nie jest

celowa – nie dąży do określonego celu, choć może sprawiać takie wrażenie w retrospekcji

!

kierunkowa – dobór naturalny działając długo może nadawać kierunek,

ale tylko w odniesieniu do teraźniejszej presji środowiska, a nie przyszłości

!

postępowa – wzrost złożoności można obserwować w wybranych liniach i układach, ale czy złożoność to “postęp”?

(21)

Błędne przekonania

Przekonania o celowości, kierunkowości i postępie są powszechne (“ewolucja prowadziła do powstania inteligentnego gatunku – człowieka”)

(22)

Błędy, c.d.

“W teorii Darwina każda jednostka jest efektem kumulacji przypadkowych zdarzeń.”

Michał Chaberek, OP, w: “Stworzenie czy ewolucja? Dylemat katolika”

Istotnie, ewolucja zaczyna się od przypadkowych zmian, ale

organizmy są produktem nieprzypadkowej selekcji tych zmian przez dobór naturalny!

(23)

Wspólni przodkowie

Dla wszystkich organizmów na Ziemi można odnaleźć wspólnego przodka

przesz łość

Wspólny!

przodek

(24)

Specjacja

Rozdzielanie się linii ewolucyjnych

Powstanie z jednej populacji dwóch, które tracą zdolność wymiany genów (krzyżowania się)

Specjacja jest rzadka – większość linii nie rozdziela się

(25)

Drzewo filogenetyczne

(26)

Drzewo życia - wnioski

Dobre wytłumaczenie hierarchicznej klasyfikacji

Wszystkie współczesne organizmy są tak samo “stare” czy “zaawansowane”

(27)

Drzewo i klasyfikacja hierarchiczna

Włosy, mleko Owodnia

Płuca, kończyny Kręgosłup

(28)

www.timetree.org

(29)

Błędne interpretacje

“Człowiek pochodzi od szympansa”

Ludzie i współczesne małpy mieli wspólnego przodka

Ostatni wspólny przodek ludzi i szympansów żył ~5 mln. lat temu

Współczesny szympans i współczesny człowiek są od tego przodka tak samo odlegli

(30)

Błędne interpretacje

“Pokażcie mi skamieniałego kaczkodyla”

Ptaki i współczesne gady miały wspólnego przodka

Przodek nie przypominał ani współczesnego ptaka, ani współczesnego krokodyla

(31)

Crocoduck

(32)

Kirk Cameron podczas debaty w kościele Calvary Baptist Church, Manhattan, USA

(33)

A jak to z tymi ptakami było

~75 mln. lat temu Velociraptor mongoliensis

(34)

Ptaki i dinozaury

(35)

Dinozaury

http://www.ucmp.berkeley.edu/museum/events/bigdinos2005/turkey.html

(36)

Dziedzictwo Scala naturae

“Drabina życia” od form prymitywnych, do bardziej

zaawansowanych

(37)

Scala naturae

Wywodzi się od Arystotelesa

W teologii - św. Tomasz z Akwinu

Człowiek “koroną stworzenia” (silny antropocentryzm)

(38)

Drzewo nie jest drabiną

Nie ma form “prymitywnych” i “zaawansowanych”

Bakterie i ludzie przeszli tak samo długą drogę od ostatniego wspólnego przodka

Tempo zmian w różnych liniach nie musi być jednakowe

Nie ma w rzeczywistości organizmów “niższych” i “wyższych”

(39)

© Dr. Matthew F. Bonnan, Ph.D.

(40)

Teoria informacji

Zmienna losowa X – obiekt mogący przyjąć skończoną liczbę

stanów x1,…,xN, z określonymi prawdopodobieństwami p1,…,pN

Przykład

!

!

!

x1; p1=0,5 x2; p2=0,5

(41)

Informacja – ujęcie matematyczne

Entropia – miara niepewności dotyczącej stanu zmiennej losowej

!

!

!

Podstawa logarytmu definiuje jednostkę

log2 – bity

ln – naty

logN – mery

H (X) = − p

i

i=1 N

log p

i

(42)

Informacja – ujęcie matematyczne

W przypadku monety

!

!

!

!

!

Informacja – zmniejszenie niepewności

Znajomość wyniku rzutu monetą to 1 bit informacji

Maksymalna informacja, którą może nieść układ jest równa jego entropii

x1; p1 = 0,5 x2; p2 = 0,5

H(X) = - [0,5*log2(0,5)+0,5*log2(0,5)] = -[0,5*(-1)+0,5*(-1)] = 1 bit

(43)

Teoria informacji

Informacja musi mieć reprezentację fizyczną (moneta, bity w pamięci komputerowej, nukleotydy w DNA, neurony)

Informacja musi mieć kontekst

Dowolny układ symboli jest potencjalną informacją (posiada

entropię), ale dopiero związek ze światem fizycznym nadaje mu status informacji

(44)

Maksimum entropii

Entropia jest największa wtedy, gdy p1=p2=…pN – największa niepewność

(45)

Teoria informacji w biologii

W układach biologicznych informacja zapisana jest w DNA

Jedna pozycja nukleotydowa, gdzie każdy z nukleotydów może

występować z jednakowym prawdopodobieństwem: H(X) = 2 bity (1 mer)

Jest to maksymalna entropia dla tej pozycji

W rzeczywistości prawdopodobieństwo wystąpienia danego nukleotydu w danej pozycji nie zawsze wynosi 0,25, jeżeli na sekwencję działa dobór

(46)

O czym ta informacja?

Żeby określić właściwą zawartość informacji i odróżnić ją od redundancji, trzeba wiedzieć czego dotyczy

Każda populacja żyje w określonym środowisku

Mutacje wywołują zmienność

Środowisko dokonuje selekcji

Ergo: genom zawiera informację o niszy środowiskowej organizmu („genetyczna księga umarłych”)

Zmienność populacji przed selekcją odpowiada wyjściowej entropii

Informacja płynie ze środowiska do genomu (genomów)

(47)

Ewolucja a informacja

Informacja w biologii jest więc ściśle powiązana z ewolucją.

!

Tylko analiza ewolucyjna pozwala na określenie informacji w biologii.

(48)

Informacja a ewolucja

W rzeczywistości prawdopodobieństwo wystąpienia danego nukleotydu w danej pozycji nie zawsze wynosi 0,25, jeżeli na sekwencję działa dobór

W danym środowisku prawdopodobieństwa wystąpienia w

sekwencji określonego nukleotydu są różne (np. C w 78% w danej pozycji, itp.)

Na tej podstawie obliczamy H(X)

Różnica między Hmax a H(X) to miara informacji o środowisku zawartej w tej pozycji

(49)

Informacja w sekwencji białka

Maksymalna entropia pozycji jeżeli nie ma żadnych ograniczeń:

!

H(Xi) = Hmax = log2(20) ≈ 4,32 bity

!

W rzeczywistości aminokwasy w danej pozycji nie występują losowo – ogranicza to dobór naturalny, czyli środowisko

!

Sekwencje DNA i białek zawierają informację o środowisku (szeroko pojmowanym)

(50)

Informacja w sekwencji białka

Stan środowiska to zmienna losowa E o stanach ej 
 o określonym prawdopodobieństwie.

Środowisko ogranicza występowanie w danej pozycji konkretnych aminokwasów (np. w danej grupie w 80% w danej pozycji Trp, itp.).

Na tej podstawie można obliczyć obserwowaną entropię danej

pozycji, kształtowaną przez środowisko (poprzez dobór): H(Xi|E = ej)

!

Różnica Hmax - H(Xi|E = ej) to informacja o środowisku zapisana w pozycji i sekwencji.

(51)

Profil entropii białka

Przykład: 57 aminokwasów homeodomeny gryzoni, na podstawie porównania 810 sekwencji

Adami, C. (2012). The use of information theory in evolutionary biology. Ann N Y Acad Sci 1256, 49–65.

(52)

Całkowita zawartość informacji

Całkowitą entropię (i całkowitą

zawartość informacji) uzyskamy sumując entropię dla wszystkich pozycji

I gryzonie = 57 − H (Xi )

i=1 57

I gryzonie = 25, 29 ± 0, 09 merów ≈ 109 bitów

(53)

Entropia homeodomeny w ewolucji

Adami, C. (2012). The use of information theory in evolutionary biology. Ann N Y Acad Sci 1256, 49–65.

(54)

Gdyby nie było doboru…

Schneider TD, 2000, Evolution of Biological Information, Nucleic Acids Res. 28:2794-99 http://www.lecb.ncifcrf.gov/~toms/paper/ev/

(55)

Podstawy genetyki populacji

Genetyka mendlowska i ewolucja

(56)

Syntetyczna teoria ewolucji

Pierwsza synteza: połączenie teorii ewolucji Darwina z genetyką mendlowską na poziomie populacji

W naturalnych populacjach występują różne allele genów

Częstość cech fenotypowych w populacji zależy od częstości alleli i genotypów

Ewolucja jako zmiana częstości alleli w populacji z pokolenia na pokolenie

(57)

Populacja

Grupa krzyżujących się ze sobą osobników oraz ich potomstwo

!

Zbiór wszystkich alleli populacji – pula genowa

(58)

Najprostszy model

Populacja N organizmów diploidalnych

Rozważany jeden A gen o dwóch allelach A1 i A2

Częstości alleli, odpowiednio p i q

!

p + q = 1

(59)

Populacja w stanie równowagi

Liczebność populacji bardzo duża (N ~ ∞)

Całkowicie losowe krzyżowanie (panmiksja)

Sukces reprodukcyjny nie zależy od genotypu genu A

Brak migracji

Nie zachodzą mutacje zmieniające A1 w A2 i vice versa

(60)

Równowaga Hardy’ego-Weinberga

Jeżeli częstości alleli A1 i A2 to odpowiednio p i q to częstości genotypów

!

A1A1 p2

A1A2 pq + qp = 2pq A2A2 q2

(61)

Równowaga Hardy’ego-Weinberga

W następnym pokoleniu Gamety A1:

wszystkie gamety osobników

A1A1 i ½ gamet osobników A1A2

p' = p

2

+ 1

2 2 pq = p

2

+ pq q =1− p

p' = p

2

+ p(1− p) = p

2

+ p− p

2

= p

(62)

Równowaga Hardy’ego-Weinberga

W populacji będącej w równowadze H-W częstości alleli nie zmieniają się

Nie przebiega ewolucja

Mechanizmy zaburzające równowagę H-W mogą być mechanizmami ewolucji

Cytaty

Powiązane dokumenty

Dla niego „dziwne (podkr. moje — M.T.K.) jest raczej, że krocząc pośrednią drogą nauki, udaje się nam wyjść poza te ramy i wniknąć w obszar rzeczywistości” .*

• Tempo to jest różne dla różnych sekwencji, ale stałe w czasie ewolucji dla danej sekwencji.

Czy presja selekcyjna HIV spowoduje znaczący wzrost częstości allelu Δ32 u człowieka. • p = 0,2 (najwyższa

• Tempo to jest różne dla różnych sekwencji, ale stałe w czasie ewolucji dla danej sekwencji.

sze, nie może pochodzić od tego, co mniej doskonałe, to istnienie mechanizmu ewolucji kreującego coraz doskonalsze formy staje się zrozumiałe dopiero wtedy,

Prawdopodobieństwo powstania i utrwalenia się zmutowanego allelu (tempo ewolucji neutralnej).. Mutacja

• Tempo to jest różne dla różnych sekwencji, ale stałe w czasie ewolucji dla danej sekwencji.

Darwin musiał mieć poważne wątpliwości, czy słuszna jest idea niezmien- ności gatunków, zanim jeszcze dopłynął do wysp Galapagos, ale wydaje się, że poczynione tam przez