Franciszek Maroń
Materiały źródłowe do dziejów
Kościoła w obecnej diecezji
katowickiej. - Dekrety egzekucyjne do
protokołów wizytacyjnych z r. 1598
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 5, 263-274M A T E R I A Ł Y Ź R Ó D Ł O W E
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne V (1972)
KS. FRANCISZEK MARON — DEKRETY E G Z E K U C Y JN E D O P R O T O K O Ł Ó W W IZ Y T A C Y JN Y C H Z R O K U 1598 — MATERIAŁY Ź R Ó D Ł O W E D O D Z IE JÓ W K O Ś C IO Ł A W O B E C N E J DIECEZJI K A T O W IC K IE J WSTĘPNE UWAGI
W bieżących ,, Studiach His to ry czno-Teologicznych'’ otwieramy nową rubrykę pod ty tu łe m „M ateriały źródłow e do dziejów K ościoła w obec nej diecezji katowickiej". Pod tym nagłów kiem umieszczać będziemy nie wydane dotychczas drukiem akta i dokum enty, związane z dziejami Kościoła szczególnie na G órnym Śląsku, a spoczywające w rozmaitych archiwach. Już w latach m iędzywojennych Towarzystwo Przyjaciół N auk na Śląsku podjęło podobną myśl i aż do napadu H itlera zdążyło wydać cztery oddzielne tom iki pod wspólnym określeniem „Fontes".1 Powojen ny Instytut Śląski, który w pewnej mierze jest k o n ty n u ato rem wspom nianego „Towarzystwa", nie przewiduje na razie w swoim, innymi roz-. licznymi problem am i przeciążonym program ie wydawniczym publikacji piśm iennych zabytków kościelnych. Toteż we w łaściw ym zakresie musimy zadbać, aby w granicach możliwości uzupełniać braki, jakie wykazuje historiografia kościelna, gdyż mimo upływ u lat wciąż jeszcze aktualne jest m ało dla nas pochlebne stwierdzenie z r. 1936, że „do najmniej zba
danych dziedzin w zakresie dziejów Śląska należy bezsprzecznie historia Kościoła i 'szkolnictwa".2
Najpilniejszym zadaniem będzie wydanie drukiem dawnych zachowa nych protokołów wizytacyjnych, które ze względu na zawarty w nich m ateriał z dziedzin naw et pozakościelnych budzą szczególne zainteresoT
1 I: H is to r ia r e s id e n tia e e t te m p li S o c ie ta tis J e s u P ie k a r ii (1678— 1716), K a to w ic e
1932, V I I I + 53. . .
II: S ta r o p o ls k ie te k s ty z p r o to k o la r z a m ia s ta W o ź n ik i... 1521— 1570, w y d . L. M u s . i o l , K a to w ic e 1936, 63 + 2 n lb .
I I I : A k t a w iz y ta c ji d e k a n a tó w b y to m sk ie g o i p s z c z y ń s k ie g o , d o k o n a n e j w r o k u 1 5 9 8
Z p o le c e n ia J erzeg o k a r d y n a ła R a d z i w ił ł a , b is k u p a k r a k o w s k ie g o , w y d .. k s. d r M . W o j -
t a s, K a to w ic e 1938, 126.
IV : K się g a p r o to k o łó w k o n w e n tó w p a s to r ó w z ie m i p s z c z y ń s k ie j (1588— 1628), o p r. K s. d r J. B a ń k a , K a to w ic e 1938, 108 + 1 n lb .
2 S ta n i p o tr z e b y n a u k i p o ls k ie j o Ś lą s k u , p r a c a z b io r o w a p . r e d . R . L u t m a i ] a,
264 KS. FRANCISZEK MAROŃ
wanie. Wizytacje kanoniczne, przeprowadzane przez biskupów względ nie ich pełnom ocników w oddanych ich opiece parafiach, praktykow ane były już we wczesnym średniowieczu, jak o tym świadczą najstarsze znane statu ty synodalne biskupa N ankiera z 1320 r.3 N iestety, wiemy o n ich tylko z przypadkow ych i dorywczych wzmianek. Tak np. no tatk a 0 dokonanej w r. 1510 wizytacji w Koziegłowach w dekanacie bytomskim pozwala na wniosek, że zwizytowano w tedy również inne parafie w obrę bie tegoż d ek an atu .4 Najdawniejsze autentyczne p ro to k o ły wizytacyjne z dekanatów , które znalazły się później w granicach diecezji katowickiej, datują się jed n ak dopiero z r. 1598 i dotyczą położonych wówczas w za sięgu biskupstwa krakowskiego dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego. Z polecenia biskupa Jerzego k ard y n ała R adziw iłła5 odwiedził w tedy i do kła d n ie opisał poszczególne ośrodki duszpasterskie wzmiankowanych dekanatów ks. Krzysztof Kazimierski, prepozyt tarnow ski i późniejszy biskup kijowski.6 N atom iast drukiem w ydał je ks. dr M aksymilian Wojtas
1 w ■ serii „Fontes" Towarzystwa Przyjaciół N auk na Śląsku stanowią trze cią pozycję.7 N a 22 stronach objaśnień, poprzedzających tekst, streścił m. im historię dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego, naprow adził za stosow any przy wizytacji kw estionariusz i wyliczył wszystkie protokoły, jakie przechowuje się w Archiwum M etropolitalnym w Krakowie z póź niejszych podróży wizytacyjnych. Poza tym w spom niał Wydawca o tym, że ks. prepozyt Kazimierski oprócz spostrzeżeń i uwag, poczynionych w trakcie wizytacji tzw. zew nętrznej, ogłoszonych w całości przez ks. dra W ojtasa, sporządził często jeszcze drugi akt, nazw any protokołem z wizytacji w ew nętrznej, a zaw ierający przew ażnie sprawy osobiste wi zytowanego duchow ieństw a. Akta z tej tzw. wizytacji w ew nętrznej znala zły się w osobnej opraw ie,8 a ks. dr Wojtas w swojej publikacji wykorzy stał z n ich „w adnotacjach tylko te szczegóły, które u zu p ełn iały konkret nymi rysami wiadomości historyczne, zawarte w aktach wizytacji ze w n ętrzn ej".9
N ie zauważył je d n ak ks. dr Wojtas, że w Archiwum M etropolitalnym w Krakowie znajdował się w osobnej opraw ie jeszcze jeden foliał, który m iał bezpośredni związek z w ykorzystanym i przez niego źródłam i. M ia nowicie ks. biskup Bernard M aciejowski,10 jako następca k ard y nała Ra dziw iłła na krakowskiej stolicy biskupiej, zw o łał w r. 1601 duchowieństwo w izytowanych przez ks. Kazimierskiego dekanatów do Oświęcimia i Olkusza i tam stwierdzał, czy w ydane przez w izytatora Kazimierskiego zarządzenia, zaprotokołow ane zarówno : przy wizytacji wewnętrznej jak i zew nętrznej, zostały w ykonane. W yniki dochodzeń a w razie potrzeby dalsze zalecenia odnośnie poszczególnych parafii i
kapła-h
8 Najstarsze statuty synodalne krakowskie biskupa Nankieta... wyd. Ks. dr J. F i - j a t e k , W: Studia i materiały do ustawodawstwa w Polsce, nr 3, Kraków 1915, 43 n.
* Ks. T. G 1 e m m a, Wizytacje diecezji krakowskiej z lat 1510—1570, W: Nasza Przeszłość t. I, Kraków 1 9 4 6 , 47.
5 Z. S z o s t k i e w i c z , Katalog biskupów obrządku łacińskiego przedrozbiorowej Polski, W: Sacrum Poloniae Millenium, t. I, Rzym 1954, 545.
8 Z. S z o s t k i e w i c z , dz. cyt., 484. 7 Patrz przyp. 1, HI.
8 M . W o j t a s , dz. cyt., 18, przyp. 19. 8 J . w., 20.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 265
nów, ujęte od razu na m iejscu notarialnie w krótkie sprawozdania, przeniesiono następnie w czystopisie do jednej księgi. Skoro więc wraz z aktami wizytacyjnymi tworzą jedną całość, wytypowaliśmy je jako pierwszą pozycję wśród „M ateriałów źródłow ych", aby tym samym skompletować w ydane przez ks. dra W ojtasa ,,A kta w izytacji".
Foliał ów zaopatrzony jest w sygnaturę AVCap. 4 i zawiera około 180 niepaginow anych stron we współczesnej oprawie skórzanej formatu 32 na 20 cm. Oprócz g odła biskupa Maciejowskiego na oprawie w ytłoczony jest ten sam napis, jaki pow tarza się po dwóch pustych k artk ach — wy pisany atram en tem n a trzeciej stronie. Czystopis sporządzono dopiero około r. 1604, kiedy ks. Maciejowski już był k a rd y n a łe m .11 Pismo było staranne, ale na skutek użycia lichego papieru przebijało i często u tru d niało odczytanie drugostronnego tekstu. Z całości dobraliśmy tylko pa rafie dekanatów pszczyńskiego i bytomskiego, które znalazły się zresztą we wspomnianym foliale na pierwszych kartkach i w tej samej kolejno ści, w jakiej figurują w publikacji ks. dra Wojtasa.
Jako podstawowe zasady wydawnicze przyjęliśmy „Instrukcję wy dawniczą dla źródeł historycznych od XVI do połow y XIX wieku", wy daną we W rocław iu w 1953 r. W · szczególności rozwiązaliśmy wszelkie praktykow ane wówczas skróty. Mimo zm odernizow anej pisowni zosta wiliśmy niezm ienione nazwy miejscowości i nazwiska osób. Liczebniki, podane w rękopisie słowami, zastąpiliśmy cyframi. Talk samo opuściliśmy
ty tu ły osób zaznaczając to dwiema kreskam i , a zachowaliśmy je
jedynie tam, gdzie określały stanowisko lub pochodzenie danej osoby. Przy nazwiskach i kw estiach spotykanych w d ek retach wykonawczych oraz p ro to k o łach w izytacyjnych ks. K azim ierskiego odwołujemy się w przypisach do publikacji ks. dra M. Wojtasa.
LIBER CO NTINENS DECRETA EXECUTIVA VISITATIONUM ET ALIA AD CORRECTIONEM ET REFORMATIONEM VITAE ET MORUM CLERI
PERTINENTIA, TEMPORE FELICIS REGIMINIS ILLUSTRISSIMI ET REVERENDISSIMI D O M IN I BERNARDI CARDINALIS MACIEJOWSKI
EPISCOPI CRACOVIENSIS ET DUCIS SEVERIENSIS CONSCRIPTA. D ecreta executiva visitationis.
Anno Domini 1601 indictione XV pontificatus sanctissimi domini nostri
domini Clem entis divina providentia papae V III an n o IX dominus
Bernardus Maciejowski Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopus craco- viensis, dux severiensis, exequutionem visitationis per--- Christo pherum Kazimierski, tunc praepositum tarnoviensem nunc vero episco-pum kijoviensem ex commissione--- olim Georgii cardinalis Radziwil, episcopi cracoviensis in ecclesiis infrascriptis anno ab hinc circiter tertio proxim e p raeterito p eractae facturus, clerum earum ad civitatem Osswie- czimensem et Ilkusiensem , p ro u t infra patebit, specialibus processus sui
11 P o n ie w a ż n a g ł ó w e k f o l i a ł u w y m i e n i a k s. b is k u p a M a c i e j o w s k ie g o j u ż j a k o k a r d y - n a ł a j a k a r d y n a ł e m k r e o w a n y z o s t a ł d o p ie r o w d n . 17 I X 1603 r., p r o s t y z t e g o w n io s e k , ż e c z y s t o p is w y k o n a n o p o t e j d a c ie ..
266 KS. FRANCISZEK MARON
literis pro die sabbathi 27 mensis IV convocavit, in qua quidem executio- ne, die eadem absoluto sacro de sancto Spiritu inchoata et ad diem 3 men sis V continuata, decreta infrascripta partim ad reformationem ecclesia rum partim ad correctionem rectorum et cleri earum protulit et promul-gavit. Praesentibus--- Joanne Barski archidiacono1, Nicolao Dobro-cieski canonico cracoviensi,---s. Theologiae doctore, decano lucco-viense, et me M artino Klocziński actu ario curiali suae illustrissim ae Cel- situdinis notario.
ECGLESIAE DECANATUS BITOMIENSIS
Oppidum K oziogłow y
C o n tra W ieliczki. N icolaus W ieliczki2, subdiaconus ecclesiae parochi- alis in hoc oppido re c to r institu tu s, a duobus annis n o n residet, cui com- p a re n ti et p e te n ti Ulustrissimus concessit adbuc facultatem n o n residen- di studiorum causa ad anni decursum ita tarnen, ut interim se promoveri fä c ia ta d ordines sacros m aiores, nim irum d e c a n ą tu m 3 et p resbyteratum .
C o n tra Joan n em .de S trzelce4 et N icolaum D rab ik 5 vicarios. V icarii eius e ta lta r is ta e ecclesiae, u n u s Joann es de Strzelce, altarista titilli s. C athe- rin äe , alter Nicolaus Pauli Drabik, altarista titu li s. Alexii, tab ern aru m visitatores et chartarum lusores, ex visitatione deprehensi et ideo Nico laus quidem domi ad poenitentiam in pane, cerevisia et ferculo unius oleris per unum mensem, Jaonnes vero utpote in eo delicto notabilior in m onasterio osswieczimensi similiter per mensem peragendi per suam---Celsitudinem condem nati, eidem Joannii m andatum est, ut interim in ad- m in istra tio n e S acram en to ru m sese exerceat, sexias, quartas et secundas ie iu n et p an e, cerevisio et ferculo unius oleris sese c o n te n ta n d o , u terq u e vero, u t confessionem faciat, iniunctum est. P aro ch ian i, qui n o n sunt con-fessi, decrevit sua C elsitudo, u t eius n om ine m o n e a n tu r literis
moni-tionis ab officio suae Celsitudinis acceptis, sim iliter Albertus Szo
p a 6, qui alienam uxorem duxit, u t c ite tu r ad ratio n em red den d am , qua in du ctu sid a tte n ta v e rit.
W o źn iki oppidum in partibus Silesiae
Cum a multo tem pore ob prophanationem haereticorum in hoc oppido ecclesia v ac e t7 et catholicae religionis p aro ch ian i sint, decrevit sua---C elsitudo p atro n o s et collatores illius m onendos esse literis m onitionis e C uriae suae can cellaria extradendis, u t in fra 'fatalia eis de iure ad prae- sen tan d u m cu rre n tia ■ q u atu o r videlicet m ensium decursum p ra e se n te n t
.. 1 Ks. Ja n Barski tow arzyszył już ks. prepozytow i Kazimierskiem u w podróżach wi zytacyjnych. Dalsze szczegóły p atrz Polski Słow nik Biograficzny, t. I, 307.
Życiorys ks. M. D obrocieskiego zaw iera „Katalog biskupów , p rała tó w i kanoników krakow skich", K raków t. II, 1852, 194.
2 W o j t a s, dz. cyt., 27 naprow adza go jako M ikołaja z Siewierza. 3 P om yłka w tekście zam iast „diaconatum 1'.
4 W o j t a s, dz. cyt., 29. 5 J. w., 28. .
6 J. w., 31. ■
M A TE R IA Ł Y Ź R Ó D Ł O W E 267
aliquam personam idoneam ad ipsam instituendam. Cum - adverteret sua--- Celsitudo ex visitatione ecclesiam parochialem in h'ac villa per haeresiarcham A ugustanae professionis adm inistrari et populum eidem iure parochiae subiectum Catholicae fidei et religionis esse, decrevit ideo monitorium contra patronos eius extradendum , ut earn Catholicae religio- ni, pro qua est antiquitus fundata, restituant et infra fatalia eis de iure currentia ad praesentandum personam aliquam idoneam ad ipsam institu endam sibi praesentent.
Villa Kozioglowy
In ea ecclesia rector Laurentius Jarzyna8 actu presbyter residens Vitae integrae ac probatis moribus ex visitatione deprehensus, monitus est a sua---Celsitudine, ut in vocatione sua persistât et antiphonarium atque graduale nunc Cracovia impressa ad ecclesiam suam comparet.
Siewior, civitas ducatus severiensis primaria
In ea ecclesia parochialis--- Adamus Sypowski9, canonicus craco-viensis et rector institutus, non residet continuo, ne de caetero ex ele- emosyna, quae in sacculum m ittitur a fidelibus pro fabrica ecclesiae, vi- num ad celebrandum et farinam pro bostiis parandis com parari faciat, sed ex proventibus suis de his ecclesiam provideat monendum eśse
sua Celsitudo censuit et vitricis, ne in haec pecuniam praedictam ex
eleemosyna exponant, intribuit. Valentinus de Siewior10, actu presbyter commendarius huius ecclesiae et praepositus hospitalis, honestus in vita et moribus, ut patet ex visitatione, reliqui vicarii duo, Petrus Gregorii de Kozioglowy et Simon de Blisyce11, non interfuerunt visitationi et ideo nil est de illis -statutum interim.
Ciągowice
In hac villa ecclesia, quoniam ut ex visitatione constat, suo rectore est destituia legitimo12, eapropter sua--- Celsitudo, ne in cura animarum populi eidem subiecti negligatur, cupiens providere, decrevit monitorium contra patronos eius, ut infra fatalia iuris sibi currentia ad praesentan- dam aliquam personam idoneam ad ipsam instituendam praesentent de crevit extradendum.
C hiosczobioth
Haec ecclesia habet M athiam Zarski actu presbyterum hie non residen tem 13, sed Cracoviae circa ecclesiam Sanctorum Omnium sacristiani ofii- cio fungitur, qui dum assereret, quod propter causam, quam habet
a J. w., 33.
a J. w„ 37. . 1
. 10 J. w., 39, gdzie p o d an e .je st również jego nazwisko „Nyko". ' 11 J. w., 35 nn. nie wspomina o nich. . . 12 W edług W o j t a s , dz. cyt., 42 ostatni proboszcz, ks. Sebastian Podczasz.y zm arł już przed ośmiu lub więcej latam i. .
13 W o j t a s, dz. cyt. 42 naprow adza jeszcze chorego Gabońskiego, który widocznie
268 KS. FRANCISZEK MAROŃ
cum---Sypowski, canonico cracovensi et plebano severiensi ad ludi-cium Archiepiscopi devolutam , non resideat atque ut ab eadem residen- tia adhuc liber esse posset, concessa est eidem hoc nomine facultas non residentiae circa eandem ecclesiam hinc ad semestre.
W ojkow ice Kościelne
In hac villa ecclesiae rector est M artinus Stanislai de Thopola14 actu presbyter. Secundum visitationis contenta incontinens fovet quandam M argaritham , cum qua procreavit sex pueros et ideo tum ratione huius delicti, quod agnoscit, quam visitationis tabernarum ab officio tantisper sua--- Celsitudo ab executione officii sui sacerdotalis suspendendum decrevit et suspendit, donee hanc concubinam expediat, ita ut cum ea nullum in posterum consortium habeat, cuius expeditionis testimonium dum a decano suo rurali adferet, tunc relaxationem suspensionis suae petet atque poenitentiam ob hoc delictum acceptabit praemissa confessio- ne, quae eidem iam eanunc assignatur sessionis videlicet in arce Lipove- censi uno mense.
T aigoszyce
Valentinus Niwcius15, nector huius ecclesiae actu presbyter institutus, circa ecclesiam Severiensem residet, monitus est, ut saepius ecclesiam suam visitet. Fovet vicarium Petrum de Zagórze16, qui cum non interfuit visitationi, no;n enim ita pridem est prom otus ad gradum presbyteratus, nil de eo est interim statu tum, praeterquam quod est monitus, ut voca- tionis suae sacerdotalis ministerium dignum faciat.
Sanczow
Simon Pauli de Kielce 17 actu presbyter in hac villa ecclesiae parochia- lis est rector legitime institutus, is, quia nullo vitio in visitatione est notatus, a sua--- Celsitudine laudem reportavit et monitionem, ut perseveret in sua vocatione eamque, ut coepit, dignam faciat.
Siemunia
Ecclesia huius villae caret legitimo rectore, ad earn nunc primum est praesentatus Simon Pauli de K ielce18 plebanus, qui etiam eandem hacte- nus in commendam administrabat.
Grodziecz
Jacobus Bartholomei de Brzeźnicza19, ecclesiae parochialis in Grodziecz rector institutus et residens, comparait. Et quia iis, quae illi dem andata
n W o j t a s , dz. cyt., 47.
is W o j t a s , dz. cyt., 50 nazywa go Nicocius a na s. 39 Nyko, i to jest z pewnością jego prawdziwe nazwisko.
18 J. w., 51 n. go nie. wymienia, u J. w., 53.
is J . w ., 56. i> J . w . , 59.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 269
erant a visitatore in visitatione suae ecclesiae, non comparavit bursam pro Sacramento deferendo ad infirmos, portatile, antiphonarium et saccu- los pro asservando venerabili Sacramento, ideo iniunctum est illi, ut haec comparet hinc ad festum s. Michaelis sub poena quindecim marcarum, quoniam vero delicta nonnulla ebrius perpetravit, quibiis plurimis scan dalum dedit, idcirco ad poenam carceris Lipovecensis poenitentiae pera- gendae causa in pane, cerevisia ac ferculo unius oleris per quinque sep- timanas sustinendas est condem natus, ad quod, ut habilior esse possit, monitus est, ut confessionem faciat.
Będzin
Stanislaus Rudkowski20, actu presbyter, plebanus Będzinensis residens comparuit, quia de quadam C atherina, quam fovet, suspectus est, ideo tantisper suspensus est ab officio suo sacerdotali exercendo, donee testi monium adferat a decano suo rurali, quod earn ablegaverit, iniunctum que est illi, ne earn de caetero fovere aut cum ea aliquod commercium ha bere praesumat, turn >et quamvis aliam suspectam sub poena privationis, nunc vero, quoniam suspectione hac scandalum nonnullis dedit, idcirco ad duas septimanas propter exercitium spirituale ad patres Societatis Jesu est deputatus.
Celadz '
Lucas Sobcovius21, actu presbyter institutus residens, comparuit, vica- rium non habet, honestus in vita, monitus. est, ut antiphonarium Craco- viae impressum pro ecclesia sua com paret et cum maiore charitate Sa- cram enta parochianis adm inistret. Parochiani eius, qui non sunt confessi
pro paschate, decrevit sua Celsitudo, ut m oneantur literis monitionis
a cancellarlo acceptis ad confessionem faciendam hinc ad festum Ascen- sionis Domini sub poena confiscationis bonorum ipsorum, praeterea ut coemeterium ecclesiae suae sepiant inducantur, siquidem idipsum tenean- tur facere, turn quod ibidem corpora eorum sepeliuntur, turn quod in ecclesia divina audiunt et Sacram enta accipiunt, quae uti domus Domini omnem decorem m eretur.
Civitas Bithom, Caesareae Majestatis
H abet ecclesias in tra et extra m uros22, prim a est eius ecclesia hospitalis tituli s. Spiritus, cuius praepositus et ecclesiae ipsius rector est venerabi- lis Blasius Bronoviensis23, presbyter regularis conventus Miechoviensis, cum fratre suo Blasio Miechoviensi, qui com paruit, honestus in vita, re- sidet circa ecclesiam parochialem in villa sua Charzow, monitus a sua — — Celsitudine, ut frequentius hospitale visitet et pauperes in eo degentes salutaribus praeceptis instituât.
20 J. W ., 63.
21 J. w ., 67 p o d a je go j a k o „ S o b k o w ie c z k i" . 23 W o j t a s, dz. c y t., 70, p rzyp. 17.
22 T ak sam o k o śc ió ł sz p ita ln y p. w. D u c h a ŚW. b y ł p o za m u ram i m ia sta , choć to z opi su n ie w y n ik a .
270 KS. FRANCISZEK MAROŃ
Secunda ecclesia extra muros Bithomiensis parochialis tituli s. Marga- rithae, cuius rector fuit, dum visitaretur, Lucas Racovius24, non comparait, nunc est Venceslaus Kamieński, minorum ordinum, clericus, per---Paulum Dembski, sede vacante episcopatus cracoviensis adm inistratorem ut est institutus, nondum est annus elapsus, monitus est, ut com paret li br os duos ligatos, in quorum uno scribantur nom ina baptisatorum, eorum parentum et patrinorum , in alio vero matrim onium contrahendo rum de forma a visitatore relicta, p raeterea antiphonarium et graduate emat Cra- coviae impressa.
Bithom intra maros
. H abet ecclesiam parochialem 25 iurispatronatus abbatis s. Vincentii
W ratislaviae, cuius est suprascripta s. M argarithae, prophanatam per ci ves Bithomienses et m archionem Brandeburgensem, tenutarium districtus Bithomiensis. Decrevit sua--- Celsitudo literas ad abbatem eundem scribendas esse, ut pro iure suo eandem ecclesiam évinçât et aliquam ido- neam personam ad ipsam instituendam intra fatalia iuris semestre vide licet praesentet.
Charzow
Blasius Bronoviensis26 presbyter regulari conventus M iechoviensis, rec tor huius ecclesiae cum suo fratre Blasio M iechoviensi, honestus in vita et diligens com parait, monitus est a sua Celsitudine, ut in toto refor mation! per---visitatorem in ecclesia sua relictae in omnibus satisfa-ciat, nom inatim que ut libros duos emat, in quorum uno baptisatorum , in alio matrim onium contrahentium de forma ab eodem visitatore tradita m etrica scribatur.
Kamień
In hac villa vacat ecclesia, adm inistrabatur per Albertum a Radom skie27, qui non com parait, ut pote absens iam ab annis aliquot ab eadem ecclesia scandalosus esse advertitur ex visitatione, ubi vero nunc sit, ut corrigi possit, non potuit cognosci. Quod autem vacationem ecclesiae attinet, decernit sua--- Celsitudo moratorium contra eius patronos extradendum , ut infra fatalia ipsis de iure currentia personam idoneam ad
ipsam instituendam sibi praesentent.
-■ Michałkowice
V acat28 haec ecclesia iurispatronatus---Christophori Mieroszewski, qui quoniam com parait, ideo in instanti a sua--- Celsitudine est moni tus, ut praesentet infra fatalia iuris sui catholicum presbyterum ad ipsum
24 J. W., 71.
25 j. w., 73—75. '
20 j. w., 80—82.
.27 j. w., 83 go nie wymienia. .
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 271
instituendum , ceterum ille questus est et exposuit, quod non valeat prae- sentare, idque ob interdictum capitanei Bithomiensis, Illustrissimus au tem obtulit se literas scripturum ad--- episcopum w ratislaviensem in hoc negotio, qui est supremus capitaneus Silesiae, ut m m irum interponat authoritatem suam, quomodo catholici liberi in suae religionis professio- ne et ecclesiis esse possint.
Boguczice
Ecclesia huius villae iurispatronatus haeredum Mysłowice carebat le- gitimo rectore a 20 annis et sub tem pore visitationis adm inistratur per Bartholomeum M ichnicovium29, altaristam M ysłowicensem, nunc autem per Stanislaum Andreioviensem, actu presbyterum , institutum per---Paulum Dembski, sede vacante episcopatus Cracoviensis adm inistratorem anno Domini 1600, 17 V, monitus est, ut duo vascula habeat in cyborio ita ut in uno Sacramentum relinquat propter adorątionem , dum cum alio defer- tur ad infirmum, reliqua autem, quae reform are d eberęt in sua ecclesia sua--- Celsitudo decrevit eidem danda esse in scripto prout continen-tur in actis visitationis.
Mysłowice
Jacobus Laurentii Scarbimiriensis30, rector ecclesiae huius legitimus, re- sidet honestae vitae et diligens officii, monitus' est, ut em at graduate et antiphonarium Cracoviae typis Andreae Petricovii impressa.
■ Dzieczkowice
Bartholomeus Bartholomei M ichnicovius31, rector huius ecclesiae le gitimus, non residet, sed circa eoclesiam M ysłowicensem, monitus est, ut reformationi per--- Kazimirski visitatorem pro ecclesia sua relicta satisfaciat.
Ecclesia Ber naidi no rum in Bithom32
Per haereticos occupata ab annis plurimis, statuit--- Celsitudo mo-nendos esse religiosos, ut pro eius recuperatione agant, idque vigore pri- vilegiorum, quae dicuntur esse apud nobilem Yenceslaum Ożarowski, in-
colam ducatus Severiensis. BieIczowicess
Vacat ecclesia in hac villa, adm inistratur per vagum presbyterum et hincinde ita fugitivum, ut nullibi deprehendi possit. Decrevit
sua---29 J. W ., 8 8 .
30 J. w ., 91 podaje nazwisko M a r e so v iu s czyli zlatynizowane „M a rciszew sk i" . J. w., 96.
32 J. w., 76. 33 J. w., 76 n.
Celsitudo monendos, esse patronos, ut infra fatalia iuris idoneam perso nam ad ipsam instituendam praesentent.34
272 KS. FRANCISZEK MAROŃ
35
Paniowy
V acat ecclesia in eadem villa. Q uapropter sua Celsitudo decrevit
monitorium esse extradendum contra eius patronos, u t infra fatalia iuris aliquam personam idoneam in eius rectorem instituendum sibi p raesen tent.
Biskupice36
Ecclesia in hac villa caret legitimo rectore et est iurispatronatus-G ieralthow ski, qui u t presbyterum catholicum ad earn praesentet institu endum decrevit sua--- Celsitudo monendum esse literis ab officio suo extradendis. Apostata eius adm inistrator M elchior Leopoliensis37 ordinis praedicatorum , quia non comparait, contumax reputatus et ratione contu- m aciae excommunicatus esse declaratus.
M iku lczyce38
Huius villae ecclesia caret legitimo rectore et ideo monendos esse pa tronos sua---Celsitudo censuit, u t de ea disponant et presbyterum catholicum ad earn· p raesentent infra fatalia iuris.
M iechow ice39
Haec villa habet ecclesiam per haereticos potentes occupatam et omni decore et apparatu ecclesiastico spoliatam, rogandum esse Dominum Deum
sua Celsitudo censuit, u t redire possint ad cor et religionem
pristi-nam catholicae fidei ipsamque ecclesiam eidem restituant. R ep tyi0
H aec villa habet ecclesiam in usum haereticorum conversam per do m inum f undi.
T arnowice41
Vacat. Decrevit sua Celsitudo m onitorium contra eius patronos
extradendum, u t infra fatalia iuris praesentent personam idoneam in eius rectorem instituendam . 34 J . w ., 77 w s p o m in a je s z c z e o n o w o w y b u d o w a n e j k a p l i c y w K o ch ło w ic a c h , k t ó r e j „ d ek rety e g z e k u c y jn e " n i e w y m ie n ia ją . 35 J . w ., 77. 36 J . w .r 77. 37 J . w .. 77. 38 J . w.- 78. 39 J . w . 78. 40 J . w ., 78. 41 J . w .. 78.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 2 7 3
Civitas Gory Tarnow skiei2
Inter limites parochi ae Tarnow icensis locatum initio habuit capellam ex concessione bonae memoriae Petri T hom iczkP3 ad pO'Stulationem eius colonorum et capitanei Bithomiensis facta, ut habetur in actis eiusdem
Thomiczki in usum catholicorum constructam , quam nunc haeretici occupaverunt, successu temporis ampliatam in suis structuris posset re- cuperari, si interponeret sese eo nomine apud caesaream majestatem.
Zy glinu
Habet ecclesiam prophanatam et in usum haeretioorum conversam per
tenutarium principem M archionem Brandenburgensem.
Radziankôw45
Habet ecclesiam prophanatam et in usum haereticorum conversam per dominos fundi.
Villa PiekaryiG
Habet ecclesiam per tenutarium ---M archionem Brandenburgensem prophanatam.
Hie decanatus, cum a multis annis decano rurali careret, non absque ordinis boni in -clero persuasione sua---Celsitudo ipsum eidem re-stituendum decrevit et in continenti habita consultatione diligenti cum
universo eiusdem decanatus clero in decanum illius :—Jacobum
M arcziszewski, plebanum myslowicensem, instituit, qui deinceps sic ab eadem institutus singulis annis bis ad vivitatem Bqdzinensem clerum sui decanatus convocet et ibidem cum eo de bono ecclesiae ac restitutione ecclesiarum catholicae fidei et religioni tractet, excessivos et scandalosos clericos, ut a scandali s désistant, moveat, gravius excedentes et deliquen- tes et incorrigibiles ad officium suum déférât et alia, quae officii eius erunt, secundum praescripta literarum institutionis suae exequatur et exerceat.
ECCLESIAE DECANATUS PLSCINENSIS Lendziny47
Huius ecclesiae rector est Petrus Skidzinski, diaconus,--- Celsitudi-nis suae familiaris, qui com paruit, monitus est, ut reformationi p er---visitatorem pro eius ecclesia relictae satisfaciat.
42 J. w., 78 n.
43 Piotr Tomicki h. Łodzią był biskupem krakowskim od 9. XII. 1523 do swojej śmier ci w dn. 29. X. 1535.
44 W o j t a s , dz. cyt . , 79. « J . w . , 79.
48 J. w., 79 n.
274 KS. FRANCISZEK MAROŃ
Chelm i8
Villa episcopatus Cracoviensis habet ecclesiam ad normam parochialis constructam non consecratam, sine erectione et funda tione in parochia Lendzinensi, per vagos presbyteros adm inistratur plerumque qui a colonis villae salarian soient, nunc nullus est circa eandem residens.
B ojszow y49
Ecclesia in hac villa ad praesens caret legitimo rectore, quapropter sua--- Celsitudo cupiens eidem de eodem providere monitorium con tra patronos illius extradendum esse decrevit, ut aliquam personam infra fatalia iuris sibi praesentent in eius rectorem instituendam , adm inistratur
tarnen nunc ■ per quendam Bartholomeum de Celadz actu presbyterum vigo-
re commendae, qui non fuit visitatus. C w iklice50
Vacat a multis annis et ideo Illustrissim us monendum esse patro-num--- Balthasarum Porembski, ut praese,ntet ad ipsam presbyterum aliquem idoneum infra fatalia iuris hac in parte ipsi servientia.
W o s c z y c e 51
Ecclesia iurispatronatus dominorum Wosczyckie vacat a multis annis. Unde licet posset de ipsa disponere sua--- Celsitudo ob negligentiam patronorum , ne v id eatu r tarnen praecipitanter procedere hac in parte, mo nitorium contra eosdem patronos illius, ut aliquam personam ad earn in
stituendam intra fatalia iuris ipsis currentia sibi praesentent.
R eliquae ecclesiae huius decanatus52 uti in oppidis Piscina, Biorun, Strumień, et villis Miedzna, Gora, A ntiqua Villa, Brzesczow, Susiecz, M ikułów, Mokra, Lanka, Studzienka, W isła Niemieczka, Goczałkowice, Tychy in haereticorum usum conversae sunt potissimum per liberum ba ronem in Piscina, qui procul dubio, nisi resipuerit, mercedem suam acci- piet pro tam immani delicto et catholicae fidei detrim ento notabili.
48 J. W ., 100 p . 49 J . W ., 1 0 1 - 1 0 4 .
so J . W ., 1 0 4 - 1 0 6 .
si J . W., 108. 52 J. W ., 1 0 6 - 1 1 0 .
