UKŁAD POKARMOWY
1. Przewód pokarmowy = normalne segmenty, które znamy (tam gdzie przechodzi pokarm) + zwieracze
a. zwieracz - oddziela od siebie sąsiadujące segmenty przewodu pokarmowego, jego funkcją jest zapobieganie cofania się treści pokarmowej
i. pozostaje zawsze w fazie skurczu 2. Rodzaje skurczów:
a. toniczne - na poziomie zwieraczy - rozluźniają się tylko wtedy, gdy przechodzi przez nie jedzenie b. fazowe - odpowiedzialne za mechaniczne trawienie pokarmu
i. perystaltyczne - popychają jedzenie w dół przewodu pokarmowego
ii. segmentowe - skurcze całego segmentu, odpowiadają za mieszanie treści pokarmowej i ułatwiają dostęp enzymów do składników pokarmowych
3. Rodzaje trawienia:
a. mechaniczne - rozdrabnia pokarm na mniejsze części i. jama ustna - zęby
ii. żołądek i jelito cienkie - dzięki skurczom fazowym b. chemiczne - z użyciem enzymów
Jama ustna
1. Funkcja: rozdrobnienie pokarmu przez żucie, nawilżenie pokarmu, uformowanie kęsów 2. Budowa histologiczna
tkanka nabłonkowa wielowarstwowa płaska rogowaciejąca - śluzówka żująca (podniebienie twarde, dziąsła, grzbiet języka)
tkanka nabłonkowa wielowarstwowa płaska nierogowaciejąca - śluzówka wyścielająca (wargi, policzki, okolica podjęzykowa)
3. Fazy połykania
faza ustno-gardłowa - kontrolowana, świadoma (somatyczny układ nerwowy, mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe)
faza gardłowo-przełykowa - niezależna od nas faza przełykowo-żołądkowa - niezależna od nas 4. Ślina
wydzielanie = około 1.5 litra śliny na dobę Ma właściwości bakteriobójcze
skład:
śluz - chroni błonę śluzową elektrolity
alfa-amylaza ślinowa - rozpoczyna trawienie węglowodanów, działa w żołądku, póki pH nie spadnie poniżej 4, czyli dopiero po około 1h
rozkłada glikogen i skrobię do maltozy i dekstryn odpowiednie pH działania: 6.6-6.8
lipaza językowa - specyfika względem tłuszczów z kwasami tłuszczowymi o średniej długości, które występują zazwyczaj w mleku - dlatego u dorosłych ma małe znaczenie
regulacja wydzielania - AUN - wyjątkowo w układzie pokarmowym układ przywspółczulny i współczulny działają synergistycznie (czyli oba stymulują wydzielanie śliny), ale z różnymi efektami co do ilości i jakości wydzielanej śliny
układ współczulny - wydzielanie małej ilości gęstej śliny
układ przywspółczulny - wydzielanie obfitej ilości wodnistej śliny 5. Budowa zęba
możemy podzielić zewnętrznie na koronę, szyjkę i korzeń
W obrębie kory znajduje się jama (komora) zęba, zwęża się i przechodzi w kanał korzeniowy, który zakończony jest otworem wierzchołkowym.
Komorę i kanał zęba wypełnia miazga zęba
Nad miazgą znajduje się zębina, która stanowi podkład dla szkliwa i cementu. Jest wytworem odontoblastów.
Szkliwo - pokrywa koronę (w części korzennej - cement), najtwardsza substancja w organizmie.
Ząb pokrywa ozębna
6. Rodzaje zębów
siekacze - służą do odgrywania kawałków pokarmu kły - rozgryzanie pokarmu
zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe - miażdżą i rozcierają pokarm zęby mleczne nie posiadają korzeni
Formuła zębów u dorosłych: 2123 (łącznie 32 zęby) Formuła zębów u dzieci: 2102 (łącznie 20 zębów)
7. Język = narząd zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej, położony na dnie jamy ustnej
Funkcje: obróbka mechaniczna pokarmu, formowanie kęsów, narząd zmysłu smaku 8. Brodawki smakowe:
Budowa
posiadają kubki smakowe, w których znajdują się komórki smakowe
kubki smakowe spoczywają na błonie podstawnej, a część szczytowa zawiera otworem (por) smakowy
Rodzaje:
Liściaste Grzybowate
Okolone (największe)
Nitkowate (nie posiadają kubków smakowych!) - najliczniejsze 9. Migdałki - pełnią funkcje obronne
10. Ślinianki - gruczoły ślinowe większe Przyuszna - największa Podjęzykowa
Podżuchwowa
Gardło
= wspólny odcinek dróg pokarmowych i oddechowych
W trakcie połykania pokarmu jedna z chrząstek krtani (nagłośnia) zamyka dostęp do dróg oddechowych
Przełyk
= łączy gardło z żołądkiem 1. długość około 23-20 cm
2. W górnej 1/3 przełyk zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, a dalsze 2/3 z mięśniówki gładkiej
3. Kęs jest przesuwamy w dół dzięki tzw. fali perystaltycznej
Żołądek
= wpust, trzon, dno, odźwiernik 1. Budowa ściany żołądka
błona śluzowa
nabłonek jednowarstwowy walcowaty
błona mięśniowa warstwa podłużna
warstwa okrężna - tylko w części odźwiernikowej warstwa skośna
błona surowicza
2. Dolny zwieracz przełyku - znajduje się między żołądkiem, a przełykiem - jest strategicznie ważnym miejscem
3. FUNKCJE: magazynowanie pokarmu przez kilka godzin, mieszanie pokarmu z sokiem żołądkowym, regulacja (spowalnianie) opróżniania żołądka
4. Budowa czynnościowa, fizjologiczna
część wpustowa = rezerwuarowa - proksymalna 1/3
funkcja = przyjmowanie pokarmu i akomodacja (czyli rozciąganie) dzięki akomodacji objętość żołądka może wzrosnąć od 0.8-1.5 litra
część dystalna = mieszanie pokarmu z sokiem żołądkowym, przemieszczanie treści pokarmowej do dwunastnicy
2. Gruczoły żołądkowe właściwe
komórki główne - produkcja i uwalnianie pepsyngenu
komórki okładzinowe - produkcja kwasu solnego - wydzielają do światła żołądka H+
komórki śluzowe - uzupełniają produkcje śluzu (śluz jest głównie produkowany przez komórki nabłonka). Możemy je podzielić na dwa rodzaje:
te, które pokrywają powierzchnię żołądka te, które znajdują się w obrębie gruczołów komórki enteroendokrynowe - uwalniają hormony
gastryna - pobudza wydzielanie soku żołądkowego (jest wydzielana w części odźwiernika) sekretyna - pobudza inne gruczoły przewodu pokarmowego do pracy
motylina - zwiększa perystaltyke
grelina - regulacja uczucia głodu i sytości
CCK (cholecystokinina) - zwiększa czynność pęcherzyka żółciowego GIP - stymuluje wydzielanie insuliny
komórki macierzyste - z nich powstaje reszta komórek 3. Sok żołądkowy
wydzielanie około 2.5 litra na dobe
pH około 1-3.5 → naturalna bariera niszcząca patogeny, rozpuszczanie cząsteczek pokarmu, aktywacja pepsynogenu
4. enzymy
pepsynogen - aktywowany przez kwas solny do pepsyny, odpowiada za trawienie białek
podpuszczka (tylko u niemowląt) - ścina białko mleka, czyli kazeinę lipaza żołądkowa - rozpoczyna trawienie tłuszczów (u niemowląt)
Jelito cienkie
= dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte 1. Budowa ściany jelita:
błona śluzowa - szereg pofałdowań (nabłonek jednowarstwowy walcowaty) błona podślizowa
warstwa mięśniowa
warstwa mięśni okrężnych warstwa mięśni podłużnych błona zewnętrzna
2. Struktura błony śluzowej:
fałdy okrężne - obejmują błonę śluzową i podśluzową
na fałdach znajdują się kosmki jelitowe, które są pokryte mikrokosmkami pomiędzy kosmkami - krypty Lieberkuhna = gruczoły jelitowe
3. Trawienie
kontaktowe = przyścienne
enzymy trawienne znajdują się w rąbku szczoteczkowym kosmków - żeby zaszło trawienie musi dojść do kontaktu zawartości jelita ze ścianą jelita
dzięki temu rozłożony pokarm może zostać od razu wchłonięte trawienie w świetle jelita
enterokinaza, fosfataza alkaliczna, sacharaza
aktywność enzymatyczna pochodząca ze złuszczonych komórek nabłonka
4. Wydzielanie soku jelitowego
wydzielanie = 1-2 litrów na dobę
pH alkaliczne (około 7.5-8) - żeby zneutralizować działanie kwasu solnego z żołądka zawartość:
woda elektrolity
enzymy trawienne (tylko te, które są wydzielane do światła jelita) 5. Wchłanianie substancji:
aminokwasy - są wchłaniane za pomocą specjalnych transporterów węglowodany
fruktoza jest wchłaniana przez transporter GLUT 5
glukoza i galaktoza są wchłaniane przy udziale transportera zależnego od stężenia sodu (transport aktywny wtórny)
tłuszcze
kwasy tłuszczowe o zawartości powyżej 12 atomów węgla: wchłanianie do enterocytów → resynteza do traicylogliceroli → łączenie z białkami → tworzenie chylomikronów
chylomikrony idą później do naczyń limfatycznych
kwasy tłuszczowe poniżej 12 atomów są wchłaniane bezpośrednio do krwioobiegu w formie miceli
Jelito grube
= jelito ślepe, okrężnica, odbytnica 1. Funkcje:
część proksymalna - wchłanianie wody i elektrolitów, produkcja witaminy K część dystalna - formowanie kału
2. Mikroflora jelitowa - znaczenie
degradacja niestrawionych resztek pokarmu biosynteza witamin
ochrona przed zagrożeniem ze strony bakterii chorobotwórczych
Trzustka
1. budowa
egzokrynowa (98%) - produkcja enzymów trawiennych - komórki pęcherzykowe + komórki przewodów
endokrynowa (2%) - wyspy Langerhansa 2. sok trzustkowy
pH 8-8,3
skład - ma bardzo dużo HCO3- (odpowiedzialny za alkoliczne pH - neutralizuje kwas żołądkowy), enzymy
3. enzymy
węglowodany - amylaza ślinowa
tłuszcze - lipaza trzustkowa, lipaza aktywowana solami kwasów trzustkowych, hydrolaza estrów cholesterolu
białka - trysynogen (rozkładany do trypsyny pod wpływem enterokinazy w rąbku szczoteczkowym dwunastnicy) i inne enzymy proteolityczne
nieaktywny enzym = zymogen lub proenzym
pobudzana do wydzielania soku przez sekretyne i cholecystokinina (CCK)
Wątroba
1. Funkcje wątroby
absorbancja i magazynowanie składników pokarmowych przez żyłę wrotną
synteza białek osocza (oprócz gammaglobulin, które są produkowane przez limfocyty B) i cholesterolu
wytwarzanie żółci (udział w metabolizmie hemoglobiny, detoksykacja) estryfikacja wolnych kwasów tłuszczowych
magazynowanie żelaza i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach funkcja krwiotwórcza w okresie płodowym
2. Unaczynienie wątroby
wchodzi żyła wrotna, tętnica wątrobowa (od aorty)
