Tadeusz Polak
Prace nad zabezpieczeniem świątyni
Izydy
Ochrona Zabytków 29/3 (114), 223-225
1976
T A D E U S Z P O L A K
PRACE NAD ZABEZPIECZENIEM ŚW IĄTYNI IZYDY
Na w yspie File, przy pierwszej k atarakcie nilo wej w pobliżu A suanu, w okresie panowania dynastii Ptolom euszów (304—51 p.n.e.) w y b u dowany został zespół św iątyń. Jedn ą z nich jest św iątynia Izydy, k tóra dzięki swej pięk nej a rc h ite k tu rz e i położeniu, uzyskała miano ,,P e rły E gip tu” .
Budowa w latach 1892— 1902 poniżej w yspy File Tam y A suańskiej spowodowała, że spię trzona w zbiorniku woda zalała wyspę w raz z św iątynią i innym i znajdującym i się tam budowlam i. Od tego czasu wyspa i w spaniałe budowle znalazły się w wodzie. Jedynie w okresie lata (lipiec—wrzesień), wówczas gdy otw ierano śluzy tam y dla spuszczenia w ezbra nych w ód Nilu, obniżał się poziom wody, obnażając wyspę. Z kolei w ybudow anie w la tach 1960— 1970 powyżej w yspy File Tam y W ysokiej spowodowało, że wyspa znalazła się m iędzy dwoma tam am i w zbiorniku wody, k tó ry wciąż jest napełniony, nigdy nie odsłania jąc zalanej wyspy.
Potrzebę zabezpieczenia św iątyni Izydy oraz innych budow li znajdujących się na wyspie, m. in. postawionego w późniejszym okresie pięknego Kiosku Cesarza T rajana, ro zp a try wano już w czasie budow y Tam y A suańskiej. W 1895 r. został opracow any przez ówczesne go d yrek to ra D ep artam en tu Starożytności w Egipcie, k apitana H. G. Lyonsa, szczegółowy rap o rt o stanie technicznym św iątyń w raz z program em niezbędnych prac zabezpieczają cych i konserw atorskich. Program ten zakła dał zabezpieczenie św iątyń przed rucham i wody (napełnianie i spuszczanie wody w zbiorniku) oraz przed szkodliwością działania wody na stan techniczny budowli. Prace przeprow adzone zostały w 1902 r., nie prze w idyw ano jed nak wówczas przeniesienia św ią tyń w inne miejsce. W ykonane prace obejm o w ały m. in. w zm ocnienie kolum n św iątyń przez założenie stalow ych obręczy, uzupełnie nie i w ypełnienie ubytków ścian, zam urow a nie niektó rych otw orów drzw iow ych w ew nątrz św iątyń. W kolum nach Kiosku Cesarza T ra jana w yw iercono pionowe otw ory i w betono- wano dla ich wzm ocnienia żelbetow e słupy. Prace te nie zabezpieczały jednak przed za m uleniem św iątyń i korozją kam ienia. D late go też w okresach opadania wody, po w y n u rzeniu się w yspy prow adzone były rokrocznie bieżące p race konserw atorskie i uzupełnia jące.
Budowa Tam y W ysokiej spowodowała, że wiele obiektów zabytkow ych usytuow anych na ziem iach Nubii znalazło się w obrębie spiętrzonej wody. Rząd Egiptu, przy pomocy UNESCO, przystąpił do gigantycznych prac przem ieszczenia zagrożonych św iątyń na w y
żej położone teren y poza zasięg wody. W teri sposób przeniesiono kilkanaście obiektów za bytkow ych: św iątyń, kiosków i grobów. Uko ronow aniem pracy było przeniesienie w yku tych w skale św iątyń Ram zesa II i jego żony królow ej N efretari w Abu Simbel. P race te wykonano przed napełnieniem zbiornika W y sokiej Tam y wodą. Pozostał jednak nie roz w iązany problem przeniesienia św iątyni Izydy i innych budowli z w yspy File, ponieważ
1. Asuan, okolica tam y: 1 — m iejsce w ydobyw ania piasku, 2 — m iejsce składania bloków św iątyń, 3 — głów na baza techniczna (rys. B. K obielski)
1. T he A sw an, Dam surroundings: 1 — th e place of sand excavation, 2 — the place w here te m p le blocks are stored, 3 — m ain technological base
2. Ś w iątynia I z y d y w w odzie,
stan z 1972 r.
2. Isis T em p le under w ater surface in its state fro m 1972
obiekty te zalane były ju ż wówczas wodą. W 1960 r. M inisterstw o K u ltu ry E giptu po przeprow adzeniu niezbędnych b ad ań ogłosiło p rze targ zam k n ięty na przeniesienie św iątyń na nie zalan ą w yspę Agilkia, oddaloną o 600 m od w yspy File. P rz eta rg na w ykonanie p rac został w y g ran y przez połączone p rzed siębiorstw a: egipskie, k tó re uczestniczyło w budow ie W ysokiej Tam y, oraz w łoskie p rzed siębiorstw o C ondotte Mazzi E stero z Rzym u (które w yty po w an e je st rów nież do prac zw iązanych z rato w an iem W enecji). Koszt przedsięw zięcia oceniono na 15 m in dolarów; p race m ają być w ykonane w okresie 5 la t (1973— 1978). Podobnie jak w poprzednich realizacjach konserw atorskich, część kosztów m a pokryć UNESCO. Dla zapew nienia środ ków finansow ych D ep artam en t Starożytności M inisterstw a K u ltu ry E giptu rozw ija w iele form działalności. M iędzy innym i dochód uzyskany z w ystaw przedm iotów z grobowca T utancham ona, organizow anych w P ary żu, L ondynie i w ZSRR (Moskwa, L eningrad, Kijów), przeznaczony jest w całości na p race budow lano-konserw atorskie prow adzone na w yspie File.
P o d jęte obecnie prace, w edług oceny sp ecja listów, przew yższają w ielkością i stopniem trudności p race ratow nicze i k onserw atorskie prow adzone dotychczas w Egipcie. A by po now nie zm ontow ać św iątynie, należy odpo w iednio przygotow ać w yspę A gilkia, zniw elo wać ją, spychając do wody ponad 350 000 m 3 g ranitow ych skał. Dla zapew nienia dem ontażu św iątyń, naokoło została w ybudow ana tam a wysokości do 15 m, co pozwoliło w ypom pow ać wodę. W bicie — dla budow y tej tam y — s ta low ych pali w granitow e skały w yspy File 224
było niem ożliwe, dlatego też z oddalonego 0 4 km brzegu, specjalnym i ruram i, pod ciśnieniem wtłoczono wokół w yspy ponad 1 000 000 m 3 piasku pustynnego, następnie w u kształtow ane w ten sposób dno w bito pale.
3. K iosk T rajana w w odzie, stan z 1972 r.
3. Traian K io sk under w ater surface in its state from 1972
4. Ś w ią tyn ia Iz y d y i K iosk T rajana po w ypom pow aniu wody, stan z 1975 r. (zdjęcia: C entre of D ocum en tation — K air)
4. Isis T em p le and Traian K io sk after pum ping out th e w ater, state fro m 1975
Obecnie za pomocą fotogram etrii w ykonyw ana jest szczegółowa dokum entacja konserw ator ska, niezbędna przy ponownym m ontażu świą
tyń.
Przedsięw zięcie je st ogromne, zarówno pod względem technicznym , jak i konserw ator skim, gdyż wykonaw cę prac czeka demontaż św iątyń składających się z przeszło 40 000 kam iennych bloków, o w adze do 12 ton każdy. W pierw szej fazie prac bloki te zostaną prze niesione na brzeg zalewu, następnie na wyspę Agilkia — nowe m iejsce budowli. Zbudowano już zaplecze techniczne na brzegu zalewu, od dalone od w yspy File o 3 km. Zbudowano drogi dojazdowe, linię kolejow ą dla dowozu sprzętu technicznego i m ateriałów . Przygoto wano olbrzym i plac zniw elow any i utw ardzo ny dla ułożenia bloków ze św iątyń po dem on tażu, stąd będą następnie przetransportow ane na w yspę Agilkia. T ran sp o rt m ateriałów , sprzętu, bloków św iątyń, dowóz ludzi do p ra
cy odbywa się statkam i i odpowiednio skon struow anym i pontonam i. P race prow adzone są bardzo intensyw nie. Przez całą dobę pod spe cjalnym nadzorem pracują 42 pompy, k tó re wypom pow ują wodę w dzierającą się szczelina mi skalnym i na tere n robót. Stosowany je st najnow ocześniejszy sprzęt geodezyjny i b u dowlany. Pod nadzorem 35 inżynierów p ra cuje ponad 1000 robotników i rzem ieślników. Część obiektów zabytkow ych pozostało poza tam ą okalającą św iątynię Izydy, będą one przez nurków (archeologów i architektów ) zba dane i zinw entaryzow ane.
To gigantyczne zam ierzenie techniczne i kon serw atorskie napaw a optymizm em, jest pozy tyw nym przykładem łączenia w ysiłków n a ro dów dla ratow ania pom ników k u ltu ry .
dr inż. T adeusz P olak Zarząd G łów ny PP P K Z W arszaw a
WORKS CONNECTED WITH SECURING OF THE TEMPLE OF ISIS
The com plex of tem ples and shrines situ ated on P h ilae Island, n ea r th e F irst C a ta ra ct of th e Nile, w as b u ilt in tim es of P tolem aic kingdom . The A sw an Dam, b u ilt durin g 1892—1902, raised the level of th e w ate r and subm erged th e O sland for nine m onths each year. The to ta l subm erging of the Island took place a fte r com pleting th e A sw an Hig D am in 1970. T hen they sta rted , w ith th e help of the UNESCO, to save th e buildings of g rea t archeo logical value. This consisted in m oving and recon stru ctin g th e m ost endangered buildings. C om peti tion for the best w orks concerning th e sh ifting of
the Tem ple of Isis and th e K iosk of T raian w as won by Italian -E g y p tia n joined com panies.
By 1978 these w orks are supposed to be com pleted. Till now a dam su rro u n d in g th e Island has been built, w hich m ade it possible to pum p out th e w a ter, and record piling has begun. About 40000 stone blocks of w hich the Tem ple has been built w ill be tra n sfe rre d from P h ilae Island to A gilkia Island. The la tte r is now being p rep a re d for this operation, i.e. levelling and h ard e n in g of ground is being carried out. Such a gigantic u n d erta k in g is a good exam ple of in te rn a tio n a l en terp rises aim ed a t p r e servation of m onum ents of culture.
