Pytania i odpowiedzi prawne

Edmund Wengerek, Jan

Szachułowicz, Kazimierz Łojewski,

Witold Dąbrowski

Pytania i odpowiedzi prawne

Palestra 17/3(183), 23-28

1. P Y T A N I E : C z y m o ż n a o p r z e ć p o w ó d z t w o o p o z b a w i e n i e w y ­ k o n a l n o ś c i t y t u ł u w y k o n a w c z e g o , s k ł a d a j ą c e g o s i ę z n a k a z u z a p ł a t y z a s ą d z a j ą c e g o o k r e ś l o n ą s u m ę z w e k s l u , n a t e j p o d s t a w i e , ż e w i n n y m p r o c e s i e s ą d w w y r o k u o d d a l a j ą c y m p o w ó d z t w o w i e r z y c i e ­ l a u s t a l i ł , i ż n a, 1 e ż y mu; s i ę z z o b o w i ą z a n i a , n a k t ó r e w y s t a w i o n o w e k s e l , k w o t a n i ż s z a o d s u m y o b j ę t e j n a k , a z e m ( a r t . 840 § 1 p k t 2 k.p.c.)? O D P O W I E D Ź :

D łużnik m oże żądać pozbaw ienia w ykonalności ty tu łu w ykonaw czego (w om aw ianym w yp ad k u — praw om ocnego nakazu z ap łaty zao patrzo­ nego k lau zu lą w ykonalności) w try b ie a rt. 840 § 1 p k t 2 k.p.c., jeżeli po pow staniu ty tu łu egzekucyjnego n astąp iło zdarzenie, w sk u te k któ reg o zobow iązanie w ygasło albo nie m oże być egzekw owane. Do zdarzeń ta ­ kich należy w ykon an ie zobow iązania, dobrow olne zw olnienie z dług u, od­ now ienie, przedaw nienie, potrącenie i t p . 1

Nie jest tak im zdarzeniem ustalen ie dokonane przez sąd w in n y m w yrok u , że należność w ierzyciela jest m niejsza niż określona w nakazie zapłaty. U stalenie to bow iem stw ierd za jedy nie wysokość zobow iązania dłużnika, nie pow oduje jed n a k w ygaśnięcia zobow iązania dłużnika. U sta ­ lenie to stw ierdza, że należność w ierzyciela już w chw ili pow stania jej była m niejsza niż sum a określona w nakazie zapłaty, k tó ry się u p raw o ­ m ocnił n a s k u te k tego, że d łu żn ik nie w niósł zarzutów .

S y tu a cja opisana w p y ta n iu jest podobna do sta n u faktycznego, k tó ry był przedm iotem rozw ażań S ąd u N ajw yższego w spraw ie 2 CR 549/61 1 2 3. Z daniem Sądu N ajw yższego opinia biegłego lub postanow ienie p ro k u ra ­ tora, że w ierzyciel nie poniósł żadnej szkody, nie stanow i zdarzenia po­ w odującego w ygaśnięcie zobow iązania lub niem ożność egzekw ow ania.

U stalenie uzasad n ienia w y ro k u zapadłego w in nej spraw ie, nie m ające nb. m ocy wiążącej \ m oże stanow ić co n ajw yżej now ą okoliczność fa k ­ tyczną oraz środek dowodow y m ogący być podstaw ą w znow ienia p ostę­ pow ania (art. 403 § 2 k.p.c.), jeżeli z okoliczności sp raw y będzie w ynikać,

1 E. W e n g e r e k : P o s tę p o w a n ie z a b e z p ie c z a ją c e i e g z e k u c y jn e — K o m e n ta r z , 1972,

S. 288.

2 N P n r 3 z 1964 r ., s. 305 i n a s t. z g lo są E. W e n g e r k a . P o r. te ż E. W e n g e r e k : P o s tę p o w a n ie z a b e z p ie c z a ją c e i e g z e k u c y jn e — K o m e n ta rz , 1972, s. 292, 293.

24 P yta n ia i o d pow iedzi praw ne N r 3 (183)

że dłu żnik w postępow aniu w yw ołanym zarzu tam i przeciw ko nakazow i z a p ła ty n ie mógł skorzystać z okoliczności będącej przedm iotem u stalen ia w y ro k u , iż należność w ierzyciela b y ła m niejsza od su m y w ym ienionej w nakazie.

N ie m ożna n ato m iast opierać pow ództw a o pozbaw ienie w ykonalności ty tu łu wykonaw czego n a tej podstaw ie, że w in n y m procesie sąd w w y ­ ro k u o ddalającym pow ództw o w ierzyciela ustalił, iż należność o b jęta ty ­ tu łe m w ykonaw czym istn ieje w wysokości niższej.

E. W en g e re k 2. P Y T A N I A : 1. C o o z n a c z a w y m i e n i o n e w a r t . 1071, 1073 i 1075 k o d e k s u c y w i l n e go o r a z w p a r a g r a f i e 17 p k t 1 r o z ­ p o r z ą d z e n i a R a d y M i n i s t r ó w z d n i a 28 l i s t o p a d a 1964 r. ( j e d n o l i t y t e k s t : Dz. U. z 1972 r. N r 31, p o z . 215) w s p r a w i e p r z e n o s z e n i a w ł a s n o ś c i n i e r u c h o m o ś c i r o l n y c h , z n o s z e n i a w s p ó ł w ł a s n o ś c i t a k i c h n i e r u ­ c h o m o ś c i o r a z d z i e d z i c z e n i a g o s p o d a r s t w r o l n y c h p o j ę c i e „ w c h w i l i d z i a ł u s p a d k u ” l u b „ b e z p o ś r e d ­ n i o p r z e d d z i a ł e m s p a d k u ”? J a k ą d a t ę n a l e ż y p r z y ­ j ą ć z a „ c h w i l ę d z i a ł u s p a d k u ” ? 2. C z y s p a d k o b i e r c a g o s p o d a r s t w a r o l n e g o w y ­ m i e n i o n y w p r a w o m o c n y m p o s t a n o w i e n i u o s t w i e r ­ d z e n i u n a b y c i a s p a d k u j a k o j e d e n z t y c h , k t ó r y z a c h o w u j e p r a w o d o d z i e d z i c z e n i a g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , g d y ż w c h w i l i o t w a r c i a s p a d k u u c z ę s z ­ c z a ł n p . d o s z k o ł y z a w o d o w e j , a k t ó r y „ w c h w i l i d z i a ł u s p a d k u ” d a w n o j u ż u k o ń c z y ł t ę s z k o ł ę z a ­ w o d o w ą i n i e z a j m u j e s i ę p r a c ą w g o s p o d a r s t w i e r o l n y m , l e c z p r a c u j e w z u p e ł n i e i n n y m z a w o d z i e n i e z w i ą z a n y m z r o l n i c t w e m , o t r z y m a p r z y d z i a l e s p a d k u o b e j m u j ą c y m g o s p o d a r s t w o r o l n e o d s p a d ­ k o b i e r c y , k t ó r e m u s ą d p r z y z n a w c a ł o ś c i g o s p o d a r ­ s t w o r o l n e , o d p o w i e d n i e s p ł a t y w p i e n i ą d z a c h , o c a y f f l j e s t m o w a w a r t . 1075 § 2 k o d e k s u c y w i l n e g o i w p a r a g r a f i e 17 p k t 1 r o z p o r z ą d z e n i a R a d y M i n i ­ s t r ó w z d n i a 28 l i s t o p a d a 1964 r. O D P O W I E D Ź n a p y tan ie 1:

Za chw ilę działu spadku należy przy jąć d atę w ydan ia orzeczenia o dziale spadku.

„C hw ila działu sp a d k u ” oznacza w istocie m om ent w y dania orze­ czenia sądowego, na m ocy którego dział spadku zostaje dokonany. Dla oceny zatem tej chw ili obow iązują w szystkie zasady dotyczące czasu orzekania, czyli s ta n u okoliczności w ziętych pod uw agę jako podstaw a tegoż orzeczenia.

N iew ątpliw ie okoliczności te, a także przesłanki, o jak ich m ów ią p rze­ pisy a rt. 1071, 1073, 1075 k.c., § 17 p k t 1 rozp. z dnia 28.XI.1964 r. o p rze ­ noszeniu w łasności nieruchom ości rolnych, znoszeniu w spółw łasności t a ­ kich nieruchom ości oraz dziedziczeniu gospodarstw roln y ch (Dz. U. z 1972 r. N r 31, poz. 215), podlegają z n a tu ry rzeczy badaniu przez sąd, z reg u ły jed n a k nie w dacie w ydan ia orzeczenia, lecz w cześniej, w toku postępow ania sądow ego poprzedzającego w y danie orzeczenia. S y tu a c ja tak a nie pozostaje m im o to w sprzeczności ze w spom nianą zasadą, że o chw ili działu sp ad k u decyd u je m om ent w y d an ia orzeczenia. O kolicz­ ności bow iem będące jego podstaw ą pozostają z reg u ły nie zm ienione w okresie pom iędzy badan iem ich a orzekaniem , a w razie ich zm iany w ty m czasie sąd orzekający m a obow iązek zbadać i w yjaśnić nowe, zm ienione okoliczności i te zm ienione okoliczności wziąć za podstaw ę swego orze­ czenia.

P ew n a zatem rozbieżność czasowa nie m a żadnego w pływ u n a p ra w i­ dłowość oceny sy tu acji. Nowe, zm ienione okoliczności będą w zięte pod uw agę tak że w w y p ad k u u jaw n ien ia ich pom iędzy d atą zam knięcia roz­ p ra w y a podaną d atą ogłoszenia orzeczenia w razie odroczenia ogłoszenia orzeczenia przez otw arcie rozpraw y. W razie zaś zapadnięcia orzeczenia sąd u I in stan cji bez ich uw zględnienia, sta ją się one skuteczną podstaw ą rew izy jn ą.

O stan ie spraw y „w chw ili działu sp a d k u ” decyduje więc, ja k w idać z powyższego, każdorazow o sta n w y stęp u jący w dacie w ydania orzeczenia o dziale spadku.

O D P O W I E D Ź

na p y tan ie 2:

M ałoletni, k tó ry dziedziczył gospodarstw o rolne dlatego, że w chw ili otw arcia spadku był m ałoletnim bądź pobierał n au k ę zaw odu lu b uczęsz­ czał do szkoły, nie zachow uje p raw a do spłat, jeśli w chw ili działu spad k u nie odpow iada żadnem u z w aru n kó w określonych w art. 216 § 1 k.c.

U staw a z dnia 26.X.1971 r. zm ieniająca kodeks cyw ilny (Dz. U. N r 27, poz. 252) nad ała przepisow i art. 1075 k.c. now e brzm ienie. P rz ep is ten stanow i m ianow icie, że spadkobiercy, k tó rzy przy dziale spadku nie o trz y ­ m ali gospodarstw a rolnego lub jego części, o trz y m u ją spłaty, jeżeli o d p o ­ w iad ają w aru n k o m ok reślo n y m w a rt. 216 § 1 p rzy odpow iednim zastoso­ w an iu przepisów § 3, 4 i 6 tego a rty k u łu . Z zestaw ienia ty c h przepisów

z p arag rafem 17 rozp. RM z dnia 28.X I.1964 r. w ynika jednoznacznie, że osoba w ym ieniona w postanow ieniu o stw ierdzeniu nabycia sp ad k u nie jest au tom atycznie u p raw n io n a do spłat.

M ałoletni o trzy m u je spłaty, gdy jest m ałoletnim w chw ili działu sp a d ­ ku, a nie w chw ili stw ierd zen ia n abycia spadku. Poza tym stosow nie do

26 P yta n ia i odpow iedzi praw ne N r 3 (183)

§ 17 p k t 3 cyt. w yżej rozp. RM sp łaty p rzy słu g u ją m ałoletnim do czasu osiągnięcia przez nich pełnoletności, a jeśli chodzi o po bierających n a u k ę zaw odu lub uczęszczających do szkół — do czasu ukończenia n a u k i lub zaprzestania jej pobierania, p rzy czym sp ła ty p rzy słu g u ją w ra ta c h m ie­ sięcznych. D latego też spadkobierca, k tó ry w chw ili działu spad ku je s t już pełnoletni, ukończył szkołę n au k i zaw odu i jest zatru d n io n y w zaw odzie nie zw iązanym z rolnictw em , nie może otrzym ać spłat.

Jan Szachułow icz

3. P Y T A N I A : 1. C z y ś w i a d e k , k t ó r y n i e m a p r a w a o d m o w y z e ­ z n a ń a n i w p r o c e s i e k a r n y m , a n i w p r o c e s i e c y w i l ­ n y m m o ż e — z a r ó w n o p r z e d o r g a n a m i p o w o ł a n y m i d o ś c i g a n i a p r z e s t ę p s t w j a k i p r z e d s ą d e m — o ś w i a d ­ c z y ć b e z k a r n i e , ż e n i e c h c e z e z n a w a ć w s p r a w i e ? 2. C z y m o ż n a p r z e c i w k o t a k i e m u ś w i a d k o w i w n i e ś ć a k t o s k a r ż e n i a z a r t . 247 § 1 k.k.? O D P O W I E D Ź na p y tan ie 1:

• S y tu acja p raw n a św iadka w obu procesach jest identyczna. R o zp atru ­ jąc postaw ione p y ta n ie n a g ru n cie procesu karnego, należy stw ierdzić, że św iadek jest osobą fizyczną, k tó ra może w ystąpić w cudzej, a nie w łas­ nej spraw ie k arn ej, i k tó ra jest obarczona ko n k retn y m i, egzekw ow anym i pod rygorem sankcji ustaw ow ych obow iązkam i, a m ianow icie:

a) obow iązkiem staw ien ia się przed u p raw n io n y m do w ezw ania o rg a­ nem procesow ym (art. 160 § 1 i a rt. 242 § 1 i 2 k.p.k.),

b) obowiązkiem złożenia zgodnych z p raw d ą zeznań (art. 160 § 1 w zw iązku z art. 244 § 1 i a rt. 242 § 1 k.p.k. oraz a rt. 247 k.k.),

c) obowiązkiem złożenia przyrzeczenia (art. 169 § 1 i a rt. 244 § 1 w zw iązku z a rt. 242 § 1 k.p.k.), chyba że jest od niego zw olniona (art. 169 § 2 k.p.k.) lub w yłączona (art. 171 k.p.k.).

W szystkie w yżej w ym ienione obow iązki sk ład ają się n a to, co m ożna nazw ać ogólnie obowiązkiem św iadczenia w procesie. Z p u n k tu w idzenia teorii praw a obowiązek te n w y n ik a z przepisów stanow iących le x p e r­

fecta, to jest przew id u jący ch określone sankcje ustaw ow e m ające na celu

w ym uszenie jego spełnienia. A naliza ty ch przepisów w skazuje na ścisłe granice tej w ym uszalności, w y rażające się co n ajw yżej w w ym ierzeniu grzyw ny do w ysokości 2.000 zł, w przym usow ym sprow adzeniu św iadka do siedziby org an u procesowego, w obow iązku solidarnego pokrycia do­ datkow ych kosztów postępow ania i w orzeczeniu a resztu do jednego m ie­ siąca (art. 242, 244 i 246 k.p.k.). T eoretycznie zatem i p rak tycznie św ia­

dek za tę „cen ę” m oże w yelim inow ać swój udział w procesie, jeśli nie znajdzie się p rz y tej okazji w kolizji z przepisam i p raw a karnego matę-; rialnego, np. z a rty k u łe m 250 k.k. (zatajenie dowodów niew inności).

W kodeksie postępow ania cyw ilnego zagadnienie to jest ureg ulo w a­ ne — jak w sp om n ian o — w sposób iden ty czn y przez a rt. 274 i 276 k.p.c., p rz y czym m ak sy m a ln y czas trw an ia a resztu nie może przekraczać jed ­ nego tygodnia.

O D P O W I E D Ż :

na p y tan ie 2

Nie m ożna, albow iem przestępstw o określone w ty m przepisie może popełnić ty lk o ten, k to udziela organow i procesow em u inform acji słow ­ n ej zw anej zeznaniem . Ten, k to n ie zeznaje, nie m ówi „niepraw dy i nie „ z a ta ja p ra w d y ”.

K a zim ierz Ł o jew ski

i. P Y T A N I E: C z y w y j a ś n i e n i a z a m i e s z c z o n e p o d § 9 r o z p . w s p r a w i e o p ł a t z a c z y n n o ś c i z e s p o ł ó w a d w o k a c k i c h w k s i ą ż ę e : P r z e p i s y o a d w o k a t u r z e — K o m e n t a r z ( n a s t r. 508), o m a w i a j ą c e r o z l i c z e n i a w r a z i e w y ­ j a z d u c z ł o n k a z e s p o ł u d o i n n e j m i e j s c o w o ś c i w s p r a w i e k l i e n t a , a w s z c z e g ó l n o ś c i p k t 6 t y c h w y ­ j a ś n i e ń , s ą n a d a l a k t u a l n e p o w e j ś c i u w ż y c i e R e ­ g u l a m i n u o r o z l i c z e n i a c h i r a c h u n k o w o ś c i w z e s ­ p o ł a c h a d w o k a c k i c h ? O D P O W I E D Ź :

Rozw inięciem zasady dokonyw ania rozliczeń z klien tem w razie w y ­ jaz d u do in n ej m iejscow ości, zasady ustalo n ej w § 9 tak sy adw okackiej, b y ły przepisy § 46— 61 R egulam inu działania zespołów adw okackich uchw alonego 26.VI.1965 r.

O becnie zagad n ien ie to zostało u regu lo w an e w § 25 nowego R egula­ m in u w sp ra w ie rozliczania i rachunkow ości w zespołach adw okackich. N ależy podkreślić, że now y przepis nie n aru szy ł obow iązujących przedtem zasad rozliczania delegacji służbow ych. J e s t on p raw ie dosłow nym pow tó­ rzeniem p arag rafó w 47, 48, 53 i 54 uchylonego R egulam inu działania zes­ połów adw okackich.

W ty m sta n ie rzeczy, skoro nie zostały zm ienione zasady rozliczania z k lien tem przew id zian e w § 9 tak sy i w przepisach pochodnych, w y ja ś­

26 R ecen zje Nr 3 (183)

nien ia zam ieszczone na str. 508 w książce: P rzep isy o adw o k atu rze — Ko ­ m en ta rz są n ad al ak tu aln e. W szczególności nie uległa zm ianie zasada w y ­ rażo n a pod p k t 6 na str. 508 K om entarza. W m yśl tej zasady, „jeżeli a d ­ w o k at w yjeżdża w spraw ie i n a rac h u n e k k lie n ta do m iejscow ości, w k tó re j jest zam eldow any n a stałe, jednakże w niej fak ty czn ie nie m ieszka, b ędąc zam eldow any w sw ej siedzibie na pobyt czasow y — m a on p raw o do zw ro tu kosztów p rzejazd u i diet, ale bez p raw a do uzysk an ia zw ro tu kosztów noclegu”.

W itold D ąbrow ski

n E C B W r j tF

1.

A lek san d er K a f a r s k i : A k c ja cyw iln a w procesie k a rn y m , W y d a w n ic ­

tw o Praw nicze, W arszaw a 1972.

W śród licznych zm ian s tr u k tu ­ ra ln y c h polskiego procesu k a rn e ­ go w okresie pow ojennym zazna­ czyła się m iędzy in n ym i ten d en cja do rozszerzenia i u realn ien ia fu n k ­ cji procesu adhezyjnego. Istota zm ian w ty m w zględzie b y ła jasna: sp raw cę p rzestępstw a pow inna spotkać nie ty lko k a ra w sensie p en aln y m , ale pow inien on n a d ­ to ponieść, i to bez zbytecznej zwłoki, m a te ria ln e konsekw encje w y n ik a ją c e z popełnionego przez niego przestępstw a. Poza tym uzy sk an ie przez pokrzyw dzonego należnego m u odszkodow ania p rze stało już być w yłącznie oso­ b istą sp raw ą tegoż ostatniego, a l­ bow iem leży ono w in teresie p r a ­ w idłow o i kom pleksow o pojętej ochrony społeczeństw a przed p rz e ­ stępczością i jej skutkam i.

P rzy zn an ie pro k u rato ro w i p r a ­ w a w noszenia i pop ieran ia po­ w ództw w procesie k arn y m , a n a ­ stę p n ie w prow adzenie obowiązku

zasądzania z u rzęd u odszkodow ań w procesach o zagarnięcie m ienia społecznego oraz w p ro w adzenie m ożności zasądzania w ty m try b ie odszkodow ań w razie w y rząd zen ia szkód in n ym i p rzestęp stw am i b y ­ ły podstaw ow ym i etapam i zm ian ustaw odaw czych w zakresie łą ­ czenia orzecznictw a odszkodow aw ­ czego z procesem karn y m . K odeks postępow ania k arnego z ro k u 1969 stanow i p e try fik a c ję ju ż d oko n a­ nych zm ian ustaw odaw czych oraz usankcjonow anie m ającego p r e ­ k u rso rsk i c h a ra k te r poprzedniego orzecznictw a, zapełniającego lu k i ustaw ow e w zak resie pom ocnicze­ go stosow ania przepisów p ro ce d u ­ r y cyw ilnej.

W zrost ran g i procesu a d h e z y j­ nego rodzi w konsekw encji p o trz e ­ bę opracow yw ania now ej lub znacznie poszerzonej jego p ro b le ­ m atyk i, i to ta k z p u n k tu w idze­ nia teo rii ja k i p rak ty k i.