Charakter prawny uchwał walnego zgromadzenia spółdzielni a uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli

Krystyna Krzekotowska

Charakter prawny uchwał walnego

zgromadzenia spółdzielni a

uchylenia się od skutków prawnych

oświadczenia woli

Palestra 30/12(348), 38-45

1986

KRYSTYNA KRZEKOTOWSKA

CHARAKTER PRAWNY UCHWAŁ WALNEGO ZGROMADZENIA SPÓŁDZIELNI

A UCHYLENIE SIĘ

OD SKUTKÓW PRAWNYCH OŚWIADCZENIA WOLI

Prawidłowe funkcjonowanie spółdzielni, właściwa realizacja jej samorządo­ wych i gospodarczych zadań w szerokim zakresie uzależnione są od racjonalnej i sprawnej struktury organizacyjnej organów jednostek spółdzielczych. W systemie organów spółdzielni szczególne miejsce zajmuje walne zgromadzenie, mające cha­ rakter nadrzędny w stosunku do pozostałych organów. W świetle art. 36 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982, r. — Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 2il0)> „walne zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni”.

Nadaje to odpowiednią rangę zagadnieniu legalnego podejmowania decyzji, któ- re jeśli chodzi o organy kolegialne, mogą być podejmowane wyłącznie w formie uchwał. Tym samym zyskuje na znaczeniu kwestia eliminowania z obrotu pra­ wnego decyzji {uchwał) wadliwych, przy czym problem ten, zawsze aktualny, zdaje się mieć tym większe znaczenie, im obszerniejsza jest sfera samorządnego działa­ nia spółdzielni. Ta zaś — jak wiadomo — uległa znacznemu poszerzeniu dzięki przepisom nowego prawa spółdzielczego. Chodzi tu o rozwiązania chroniące sa­ modzielność 'spółdzielni przed nadmierną ingerencją zewnętrzną zarówno ze stro­ ny organów państwa, jak i ze strony centralnych związków spółdzielczych.

Warto przypomnieć, że chodzi tu zwłaszcza o ustalenie, że organy państwa mo­ gą wydawać wiążące spółdzielczość przepisy i decyzje jedynie na podstawie upo­ ważnień ustawowych (art. 2 § 2). Centralne zaś związki spółdzielcze utraciły kom­ petencję do wydawania uchwał mających dla zrzeszonych spółdzielni charakter wiążący, a zwłaszcza możliwość uchwalania obligatoryjnych dla spółdzielni za­ sad statutowych. Pozbawione one zostały ponadto możliwości uchylania uchwał organów spółdzielni. Wyposażono je jedynie w prawo zaskarżania wspomnianych uchwał do sądu z powodu sprzeczności z prawem* Jest to zatem taki sam zakres kompetencji, jaki — gdy chodzi o uchylanie -uchwał organów spółdzielni — za­ strzeżono na rzecz każdego członka spółdzielni.

Ranga uchwał walnego zgromadzenia spółdzielni wynika przede wszystkim z tego, że art. 38 § 1 prawa spółdzielczego przekazuje mu wyłącznie kompetencje w sprawie podejmowania decyzji w najważniejszych sprawach spółdzielni, co za­ pewnia mu wpływ na ogólny kierunek jej działalności. Kompetencje te nie mogą być scedowane na inny organ, natomiast możliwa jest realizacja odwrotna, tzn. rozszerzenie, w drodze postanowień statutu, wyłącznej właściwości walnego zgro- l l C y to w a n e b e z b liż sz e g o o k re ś le n ia p rz e p is y b ę d ą o z n a c z a ć o d p o w ie d n ie p r z e p is y te j u s ta w y , z w a n e j d a le j „ p r a w e m s p ó łd z ie lc z y m ” . i P o r .: J . I g n a t o w i c z : D ro g a s ą d o w a w s p r a w a c h s p ó łd z ie lc z y c h w ś w ie tle n o w e g o p r a w a sp ó łd z ie lc z e g o , N P 1983, n r 3, s. 3; M . G e r s d o r f, J . I g n a t o w i c z : p r a w o sp ó ł­ d z ie lc z e — K o m e n ta rz , W y d a w n ic tw o P ra w n ic z e i W y d a w n ic tw o S p ó łd z ie lc z e , W a rsz a w a 1985, s. 98; K . K r z e k o t o w s k a : S p ó łd z ie lc z e p r a w o d o lo k a lu m ie sz k a ln e g o , W y d a w ­ n ic tw o S p ó łd z ie lc z e , W a rs z a w a 1983, s. 23 1 n .

N r 12 (343) U chw ały spółdz. o u ch yla n ie się od s k u tk ó w pr. ośw iadczenia w o li ¿g

madzenia z wyjątkiem uprawnienia do reprezentacji spółdzielni (art. 38 § 2). W niektórych wypadkach możliwe jest też dokonanie wyboru i przyjęcie w sta­ tucie alternatywnie .— co do określonej dziedziny 6pra/w — bądź właściwości walnego zgromadzenia, bądź właściwości rady spółdzielni (np. art. 24 § 4, art. 46 § 2).

W szczególnie interesującej nas tu kwestii charakteru prawnego uchwal wal­ nego zgrom adizenia prawo spółdzielcze nie wypowiada się wcale, pozosta­ wiając rozważania na jej temat doktrynie i orzecznictwu. Wymienia ono bowiem wyliczenie kompetencji walnego zgromadzenia, nie dokonując jednak podziału tych kompetencji na poszczególne grupy i nie rozróżniając działania walnego zgromadzenia, polegającego np. tylko na powzięciu woli, od działania, polega­ jącego na złożeniu oświadczenia woli czy dokonaniu czynności prawnej.

Godna uwagi jest kwalifikacja uchwał wyróżniająca następujące jej rodzaje: 1) uchwały skierowane do organów spółdzielni lub jej członków zawierające zalecenia o charakterze ogólnym (np. apele podejmowane w celu usprawnienia i zaktywizowania organów spółdzielni lub określonej działalności spółdzielni albo wytyczne dotyczące kierunków działalności gospodarczej lub społeczno-wycho­ wawczej),

2) uchwały obejmujące zalecenia dla organów spółdzielni,

3) uchwały niezbędne dla dokonania przez zarząd określonej czynności praw­ nej (np. zbycia nieruchomości),

4) uchwały regulujące bardziej szczegółowo przewidziane w statucie prawa i obowiązki wynikające ze stosunku członkostwa lub stosunków od niego po­ chodnych (np. zasady ustalania wkładów w spółdzielniach mieszkaniowych, po­ działu nadwyżki bilansowej w spółdzielniach pracy),

5) uchwały wywołujące bezpośrednio zmiany w stosunkach prawnych bez po­ trzeby dokonywania określonej czynności prawnej przez inny organ spółdzielni.* Trafnie zwraca się uwagę, że uchwał zaliczonych do pierwszej i drugiej grupy nie można uznać za oświadczenia woli w rozumieniu prawa cywilnego. Nie pro­ wadzą one bowiem do żadnych zmian (powstania, zmiany lub ustania) w sferze stosunku prawnego. Wyrażoną w takich uchwałach wolę walnego zgromadzenia właściwe organy spółdzielni realizują zgodnie z ich kompetencjami przez podej­ mowanie czynności prawnych lub tylko czynności faktycznych. W związku z tym wspomniane uchwały porównywane są z poleceniami służbowymi. Uważa się, że mają one charakter zaleceń, wytycznych lub aktów kontrolnych i że nie można doszukiwać się w nich znamion czynności prawnych.

W odniesieniu do uchwał grupy trzeciej, zwraca się uwagę na to, że są one niezbędnym — obok oświadczenia woli zarządu <i innych przewidzianych prze­ pisami elementów) — składnikiem czynności prawnej spółdzielni. Po ich podjęciu powstaje obowiązek zarządu złożenia oświadczenia woli na zewnątrz, natomiast przed ich podjęciem zarząd nie ma kompetencji do złożenia danego oświadczenia woli. Tym samym czynność prawna podjęta bez takiej uchwały walnego zgro­ madzenia jest nieważna.

Czwarta grupa uchwał walnego zgromadzenia zaliczana jest do tzw. norm wewnętrznego prawa spółdzielczego, przy czym nie oznacza to uznania owych norm za normy prawne czy za odrębną kategorię norm. Chodzi tu o sporne w teorii prawa zagadnienie, czy w naszym systemie prawnym mogą być uważane za przepisy prawa tylko normy wydawane przez organy władzy i administracji państwowej, czy też także niektóre akty normatywne organizacji spółdzielczych.

Posługiwanie się pojęciem „norm wewnętrznego prawa spółdzielczego” tej spornej w -doktrynie -kwestii nie rozstrzyga.. Chodzi -bowiem wówczas jedynie o odróżnienie aktów stanowionych przez same organizacje spółdzielcze od ogółu aktów norma­ tywnych z pozostawieniem jako otwartej wspomnianej wątpliwości teoretycznej. Rozpatrywane tu uchwały mogą zapadać tylko na podstawie upoważnienia 'usta­ wowego lub statutowego. Ich cechą jest prócz tego -to, że dotyczą one wszyst­ kich członków, gdyż z chwilą przyjęcia statutu spółdzielca poddaje się umownie zasadom ustalonym w uchwałach walnego zgromadzenia. Spotykany jest -też pogląd, że tego rodzaju uchwały są jednostronną czynnością prawną, wywołującą bez udziału drugiej strony skutki prawne.

Przyznanie walnemu zgromadzeniu (a w niektórych wypadkach także radzie) spółdzielni takich normodawczych kompetencji -uzasadnia się tym, że stosunek członkostwa jest stosunkiem prawnym o charaiklterze ciągłym, co do którego nie można ustalić w statucie w sposób trwały wszystkich elementów składają­ cych się na jego treść oraz stosunków prawnych od niego pochodnych.4

Przykładem -upoważnień do podejmowania powyższych uchwał jest art. 15® pra­ wa spółdzielczego upoważniający walne zgromadzenie rolniczej spółdzielni pro­ dukcyjnej do ustalenia szczegółowych zasad wkładu -pracy dla określenia udziału członków spółdzielni w jej dochodzie lub zawierający -upoważnienie statutowe do -ustalania zasad rozliczania kosztów gospodarki zasobami mieszkaniowymi.

W sytuacji gdy -zachodzi potrzeba realizacji ustalonych w tego rodzaju uchwałach zasad w odniesieniu do danego członka, następuje to poprzez decyzje podejmowa­ ne przez zarząd w ramach upoważnienia do reprezentowania spółdzielni.

Istnieją wreszcie uchwały, które -bezpośrednio kształtują p ra w a ' i obowiązki członków spółdzielni bez potrzeby dodatkowych czynności ze strony zarządu. Ta­ kimi czynnościami prawnymi są uchwały walnego zgromadzenia wymienione w pkt 5. Wskazać tu można w -szczególności na -uchwały w sprawie przyjęcia człon­ ka, jego wykłuiaz-eiii-a i wykreślenia (art. ,17 § 4, art. 24 § 4) czy też uchwały w sprawie połączenia lub likwidacji -spółdzielni (art. S6, art. 113 § >1 pkt 3), a także uchwały walnego zgromadzenia jako organu odwoławczego w postępowaniu we- w-nątrzs-półdzielczym. W tym ostatnio wymienionym wypadku mamy bowiem do czynienia z ostatecznym oświadczeniem woli spółdzielni jako strony w tym po­ stępowaniu z uwzględnieniem jej złożonej struktury -organizacyjnej.

Legalność uchwał spółdzielni, a tym -samym ochrona prawr członków spółdzielni, jest w szerokiej mierze zapewniana przez korzystanie z drogi sądowej, przy czym nowe prawo spółdzielcze zasadniczo rozszerzyło kompetencje sądu także jako gwa­ ranta -samodzielności i samorządności ruchu spółdzielczego.

Artykuł 42- i§ 2' prawa spółdzielczego stwierdzający, że do uchylania -uchwały walnego zgromadzenia właściwy jest sąd, usuwa, j-aik się wydaje, podnoszone pod rządem dawnej ustawy -z 1-961 r. o spółdzielniach i ich związkach wątpliwości co do istnienia kompetencji państwowych komisji arbitrażowych, gdy powodem jest jednostka g-ospodarki uspołecznionej podlegająca orzecznictwu arbitrażowemu.

Szczególnie istotne znaczenie dla interesów członków spółdzielni ¡ma ochrona trwałości stosunku członkostwa wówczas, gdy ze stosunkiem członkostwa związane są szczególnie ważne prawa m-ajątkowe -(jak to ma miejsce np. w spółdzielniach produkcji rolnej czy w spółdzielniach mieszkaniowych).

Na tle sporów o bezzasadne wykluczenie czy wykreślenie ze spółdzielni powstał szczególnie bogaty dorc-bek orzecznictwa-, który zachował swą aktualność także *

* T am że. P o r . te ż : L . S t e c k i : P ra w o sp ó łd z ie lc z e , PW N , W a rsz a w a 1979. s, 71; R . B t a ­

N r 12 (348) U chw ały spółdz. o u ch yla n ie się od s k u tk ó w pr. ośw iadczenia w o li 41

po wejściu w życie nowego prawa spółdzielczego. Chodzi o przyjętą w orzecz­ nictwie linię przeciwstawiania się zbyt pochopnemu, .bezpodstawnemu zrywaniu

stosunku członkostwa spółdzielni. '

Dla tego rodzaju sporów szczególnie istotne znaczenie ma .prawidłowość podej­ mowania przez organy kolegialne uchwał obejmujących oświadczenia woli.

W szczególności sporną i nie rozwiązaną należycie w doktrynie jest kwestia, czy ważna jest uchwala walnego zgromadzenia podjęta pod wpływem błędu, pod­ stępu lub przymusu i w jakim trybie podlega ona zaskarżeniu. Godny uwagi jest .tu pogląd, że „wady oświadczenia woli poszczególnych uczestników walnego zgromadzenia, nawet gdyby uzasadniały uchylenie się od skutków oddania gło­ sów w danej sprawie, nie wystarczają same przez się do uznania uchwały wal­ nego zgromadzenia za nieważną.” .Uchwała ta mogłaby być wskutek wad gło­ sowania unieważniona przez sąd we wspomnianym trybie, gdyby odpowiednia większość głosujących członków uchyliła się od skutków oddania swych głosów złożonych ,pod wpływem błędu lub przymusu,5

Ten problem teoretyczny, mający duże znaczenie praktyczne, został najszerzej naświetlony przez M, Piekarskiego, który kolejno wyjaśnił kilka istotnych dla tego zagadnienia kwestii: a) kwalifikacji uchwał walnego zgromadzenia jako czynności prawnych, to) zastosowania do nich przepisów prawa cywilnego o wa­ dach. oświadczenia woli, c) zasad zaskarżania tych uchwał (według zasad ogól­ nych czy .też w trybie przewidzianym w prawie spółdzielczym).

Opierając się na zasadzie prawa cywilnego, że czynnością prawną jest czyn­ ność zmierzająca do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego, M. Piekarski podkreśla^ że zarówno członkowie głosujący na walnym zgromadze­ niu jak i „całe” walne zgromadzenie jako organ spółdzielni (osoby prawnej) zmierzają do wywołania skutków prawnych przez powzięcie i wykonanie swej uchwały. (W zakresie, w jakim skutki te dotyczą praw, a zwłaszcza praw mająt­ kowych, członków spółdzielni, jej wierzycieli (kontrahentów)- lub osób trzecich, powstają one w sferze prawa cywilnego. Autor ‘zwraca następnie uwagę na ich umowny charakter ze względu na to, że spółdzielnia powstaje w drodze umowy, a -ponadto dlatego, że przystąpienie do niej nowych członków' ma charakter umow­ ny i obejmuje poddanie się woli większości członków wyrażonej w dTod-ze głoso­ wania na walnym zgromadzeniu. Także tego rodzaju uchwala walnego zgroma­ dzenia je-st swoistą umową, której „stronami” są głosujący (także ci, którzy nie głosowali „za” uchwałą, gdyż z góry, -zgodnie ze statutem, wyrazili w drodze umowy zgodę na to, że uchwała będzie ich obowiązywać). Z tych względów w sprawach cywilnych., a zwłaszcza- majątkowych, uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni są czynnościami prawnymi, a to w konsekwencji uzasadnia stosowanie przepisów -k.c. o wadach oświadczenia woli, ale tylko w takim zakresie, w jakim nie zostały wprowadzone odchylenia od nich wynikające z prawa- spółdzielczego, określającego zasadę zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia z powodu jej niezgodności z prawem. 0 tym zaś, czy uchwała jest niezgodna z prawem w ra­ mach zakreślonych przez prawo spółdzielcze, decydują m.in. przepisy o wadach oświadczenia woli. Uchwała -zatem walnego zgromadzenia, będąca „rezultatem” rozpatrywanego tu wadliwego głosowania, uchylana jest wyrokiem konstytutyw­ nym. ,W tej ostatniej kwestii prezentowany je-st jedna-k również inny pogląd, w myśl którego przy przyjęciu dopuszczalności stosowania do uchwał walnego zgro- *

* P o r. M. P i e k a r s k i : W p ły w w a d g lo so w a n ia n a w a ż n o ść u c h w a i w a ln e g o z g ro m a ­ d z e n ia s p ó łd z ie ln i, N P 1960, n r 12; t e n ż e ; K o n tr o la u c h w a l w a ln y c h z g r o m a d z e ń sp ó ł­ d z ie ln i, N P 1962, n r 10; R. B i e r z a n e k : op. c it., s. 199.

madzenia przepisów o wadach oświadczenia woli należałoby uznać, że do powódz­ twa o ustalenie skuteczności prawnej uchylenia się od takiej uchwały nie ma zastosowania przewidziany w prawie spółdzielczym tryb uchylania tego rodzaju uchwał. Tryb ten dotyczy bowiem 'Unieważnienia uchwały z powodu naruszenia przepisu ustawy (wyrok konstytutywny), a nie ustalenia uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli (wyrok deklaratywny), których to ustaleń można byłoby dochodzić według zasad ogólnych, a więc bez skrępowania specjalnym terminem przewidzianym w prawie spółdzielczym*

M. Piekarski, ustosunkowując się do kwestii związanej z nieistnieniem upo­ ważnienia do składania przez walne zgromadzenie oświadczeń woli w imieniu spół­ dzielni, wyjaśnia, że dotyczy to tylko reprezentowania spółdzielni na zewnątrz. Nie pozbawia więc to uchwał walnego zgromadzenia, podjętych w sprawach we- wnątrzspółdzielczych cywilnoprawnych, cech czynności prawnej. Kształtują one wszak stosunki prawne wewnątrzspółdzielcze od razu, bez potrzeby osobnego za­ wiadamiania o ich treści osób zainteresowanych.

- Warto jednak zwrócić uwagę na to, że ,M. .Gersdorf ma zastrzeżenia do tej kon­ cepcji (tj. stosowania do uchwał walnego zgromadzenia przepisów k.c. o wadach oświadczenia woli) twierdząc, iż chodzi tu o „próby wtłaczania swodstnych insty­ tucji prawa spółdzielczego wyłącznie w tryby prawa cywilnego.” Polemizując z tym twierdzeniem, M. Piekarski zaznacza, że przedstawione przez niego rozwiązanie sta­ nowi ocenę cywilnoprawnej treści tych instytucji według prawa cywilnego i do­ wodzi przydatności stosowania ogólnych przepisów prawa cywilnego w dziedzinie prawa spółdzielczego przy uwzględnieniu jego specyfiki. Stanowisko M. Piekar­ skiego potwierdzone zostało przez orzecznictwo' Sądu Najwyższego, poglądami nau­ ki, a także — co trzeba z naciskiem zaznaczyć — późniejszym rozwojem prac legislacyjnych zakończonych uchwaleniem nowego prawa spółdzielczego, w którym

znacznie silniej dochodzą do głosu „tryby prawa cywilnego.”* 7

Także w świetle dorobku nauki niemieckiej i orzecznictwa niemieckiego8 samo oświadczenie woli podmiotu dokonywającego czynności prawnej wywołuje już te skutki, które prawo cywilne łączy z tym oświadczeniem woli w danym stosunku faktycznym.

Dalej i— warto zwrócić uwagę na dokonywane w piśmiennictwie niemieckim odróżnianie wśród czynności prawnych m.in. czynności jednostronnych, umów i uchwał np. walnych zgromadzeń stowarzyszeń, które jako czynności prawne są zbiorczym oświadczeniem woli osób glosujących i kształtują wewnętrzne stosunki prawne stowarzyszenia bez względu na to, czy treść uchwał została podana do wiadomości „na zewnątrz” wobec osób trzecich. Uchwały takie wyrażają wolę stowarzyszenia, a nie jego członków. Poszczególne głosy mogą jednak być nie­ ważne z przyczyn przewidzianych w prawie cywilnym albo też mogą stracić ten swój walor w następstwie uchylenia się przez głosującego od skutków prawnych oddania swego głosu jako oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby lub

« P o r. M. G e r s d o r f : D ro g a są d o w a w s p r a w a c h ze sp ó łd z ie lc z e g o s to s u n k u c z ło n ­ k o s tw a n a tle n o w e g o p r a w a sp ó łd z ie lc z e g o , N P 1983, n r 2, s. 203. 7 P o r. J . I g n a t o w l c z : D ro g a są d o w a w s p r a w a c h sp ó łd z ie lc z y c h w ś w ie tle n o w e g o p r a w a sp ó łd z ie lc z e g o , N P 1983, n r 3; M . G e r s d o r f , J . I g n a t o w l c z : P ra w o s p ó łd z ie l­ cze — K o m e n ta rz , W y d . P r a w n . 1 W yd. S „ W a rsz a w a 1985, s. 99; K . K r z e k o t o w s k a : S p ó łd z ie lc z e p r a w o d o lo k a lu m ie sz k a ln e g o , W S, W a rsz a w a 1983. 8 P o r. E n n e c e r u s - K i p p - W o l f : L e h rb u c h d e s B ü r g e r lic h e n R e c h ts , w y d . 14, o p ra c o w . p rz e z H . C. N ip p e r d a y ’a 1955, H o h r-S łe b e c k , T ü b in g e n , t. I, cz. 2, s. 605 i n.; P a r l s i u s - C r ü g e r : G e n o s s e n s c h a ftg e s e tz , w y d . 16, B e rlin —L e ip z ig , s. U l ; H . L e h ­ m a n n : A llg e m e in e r T e il d e s B ü r g e r lic h e n G e s e tz b u c h e s , B e rlin 1958,

N r 12 (348) U chw ały spóidz. o u ch yla n ie się od s k u tk ó w pr. ośw iadczenia w oli 43

błędu. Jeżeli w tym trybie większość głosów, wymagana do podjęcia uchwały, zostanie pozbawiona skuteczności prawnej, to uchwała nie dochodzi do skutku.

Również orzecznictwo niemieckie • przypisuje uchwałom walnego zgromadzenia charakter czynności prawnych i dopuszcza unieważnienie tych uchwał wskutek uchylenia się od skutków wadliwego głosowania.

W polskim orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz w nauce prawa zdaje się do­ minować ten w moim przekonaniu słuszny kierunek myślenia mimo wszelkich możliwych zastrzeżeń co do niektórych kwestii szczegółowych (wyłaniających się m.in. w odniesieniu do ocen formułowanych w stosunku do uchwał podejmowar- nych w głosowaniu tajnym; dokonywanie ustaleń w kwestii wad oświadczenia woli oznaczałoby uchylenia tajności głosowania, a tymczasem przesłanką waż­ ności uchwał tego rodzaju jest właśnie ich tajność).

Na uwagę w omawianej kwestii zasługuje zwłaszcza stanowisko SN,18 który podkreśla, że na uchwałę walnego zgromadzenia składają się głosy oddane przez członków spółdzielni uczestniczących w tym zgromadzeniu. Niedopuszczalna byłaby tego rodzaju interpretacja przepisu, która by z góry wyłączała możliwość kontroli ważności czynności prawnych, gdy czynności te mogą w rażący sposób naru­ szać zasady praworządności socjalistycznej. Uchwały walnych zgromadzeń powzięte pod wpływem błędu lub wskutek groźby bezprawnej mogą kryć nadużycia np. natury gospodarczej.

Wyodrębnienie osobnej gałęzi prawa, jeśliby nawet za taką uznać prawo spół­ dzielcze, nie stanowi przeszkody do odpowiedniego stosowania w tej gałęzi prze­ pisów ogólnych prawa cywilnego o wadach woli.11

Wreszcie wskazać trzeba na wyjaśnienie Sądu Najwyższego, że członek spół­ dzielni, który głosował za uchwałą walnego zgromadzenia pod wpływem błędu lub bezprawnej groźby, może się uchylić ad skutków oddania swego głosu — stosow­ nie do przepisów ogólnych prawa cywilnego o wadach oświadczenia woli :— przez wniesienie w przewidzianym przez prawo spółdzielcze terminie powództwa o unieważnienie tej uchwały. Samo uchylenie się w taki sposób od skutków od­ dania głosu za zaskarżoną uchwałą nie wystarczy jednak do uwzględnienia po­ wództwa (stwierdzenia nieważności zaskarżonej uchwały). Powództwo to może być uwzględnione dopiero wówczas, gdy wskutek .uchylenia .się w rozważanym trybie od skutków głosowania przez odpowiednią liczbę osób głosujących zostanie usta­ lone, że za zaskarżoną uchwałą nie oddano wymaganej dla jej ważności liczby głosów..1*

Takie przy tym połączenie ogólnych zasad prawa cywilnego dotyczących wad oświadczenia woli z mającymi charakter lex specialis zasadami zaskarżania

uchwał walnego zgromadzenia wynikającymi z prawa spółdzielczego — pozwala na realizację tych wartości, którym służą odpowiednie normy prawa cywilnego (eliminowanie nieuczciwych poczynań polegających na wprowadzaniu w błąd lub stosowaniu bezprawnej groźby), a zarazem uchyla trudności z określeniem „dru- * io * * *

» P o r. R e c h ts s p re c h c h u n g d e s R e ic h s g e ric h ts i n Z iv ils a c h e n , t. 53, s. 293.

io P o r. u c h w a łą C a łe j Iz b y C y w iln e j z d n ia 21.VII.1954 r . I CO 22/54, O SN z 1955 r. n r 1, poz. 1, P IP 1955, n r 1, s. 145. n P o r. o rz e c z e n ie SN z d n ia 27.V.1957 r., O S P iK A 1958, z. 4 z g lo są M. P i e k a r s k i e g o . P o r . te ż J . W a s i l k o w s k i , A. W o l t e r : P r o j e k t k o d e k s u c y w iln e g o ( c h a r a k te r y s ty k a o g ó ln a ), N P 1961, n r 12, s. 1517. P o r. n a d to S. W r ó b l e w s k i : U s ta w a o s p ó łd z ie ln ia c h , K r a k ó w 1921; M. G e r s d o r f : N ie k tó r e z a g a d n ie n ia p r a w a sp ó łd z ie lc z e g o , N P 1959, n r 9, s. 990. U P o r. o rz e c z e n ie SN z d n ia 17.V.1960 r . 4 CR 653/60, N P 1962 n r 7—8, s. 1083.

giej 'Strony”, gdyż omawiane przepisy ogólne .prawa cywilnego dotyczą oświad­ czeń woli składanych ,pod adresem określonej osoby (głównie kontrahenta).1*

W piśmiennictwie spotykana jest też koncepcja14 15 * rozpatrywania poruszatiego problemu w odniesieniu do dwóch sytuacji:

— gdy spółdzielnia chce się uchylić od skutków oświadczenia woli złożonego w ioTmie uchwały walnego zgromadzenia,

—■ gdy takim rezultatem są zainteresowani członkowie spółdzielni.

W pierwszym wypadku dopuszcza się w pełni zastosowanie trybu przewidzia­ nego w przepisach k.c. o wadach oświadczeń woli (art. 84, 86 i 87 k.c.),

Natomiast w stosunku do drugiego wypadku dominuje pogląd, że uchylenie się przez członków spółdzielni od skutków wadliwie oddanych głosów może na­ stąpić tylko przez wytoczenie powództwa w trybie art. .42 prawa spółdzielczego (art. 38 dawnej ustawy z 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach). Podstawię uchylenia uchwały walnego zgromadzenia stanowiłby zarzut formalny braku wy­ maganej liczby głosów, powództwo takie musi .być wnoszone w terminie 6 tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia (art. 42 § 3 prawa spółdzielczego). Nie miał­ by tu więc zastosowania termin przewidziany w art. 88 k.c.ls

Przedstawiając powyższe uwagi, nie pretendujące bynajmniej do wyczerpu­ jącego przedstawienia tego złożonego problemu, należałoby w pełni zgodzić się z nadal aktualnym twierdzeniem, że chodzi tu o problem, który w doktrynie i orzecznictwie nie został dotychczas właściwie rozwiązany, choć skala zjawiska ucłrwał kształtujących stosunki prawne1* jest ogromna i stale wzrastająca odpo­ wiednio do urzeczywistniania zasady samorządności. Można zatem uznać, że chodzi tu także o ważny element tej zasady. Ponadto stworzenie klarownego systemu eliminowania wadliwie podejmowanych uchwał uwiarygadnia wszystkie pozostałe. Wydaje się, że problem ten, jośli nie zostanie należycie rozwiązany, wywoła określone trudności w orzecznictwie, a zwłaszcza ,po noweli do k.p.c. z 18.IV. 1985 (T. (Dz. U. Nr 20, ,poz. 86), która stanowi, że spośród spraw o prawa niema­ jątkowe wyłączone są z kompetencji sądu wojewódzkiego (a więc należą do właś­ ciwości sądu rejonowego) „.sprawy o uchylenie uchwał organów spółdzielni”.17

Zainteresowaniu tą problematyką zawsze dobrze służy wymiana poglądów na u P o r . M . P i e k a r s k i : W p ły w w a d g ło so w a n ia n a w a ż n o ść u c h w a ł w a ln e g o z g ro ­ m a d z e n ia sp ó łd z ie ln i, N P 1960, n r 12, s. 1607; S. G r z y b o w s k i : S y s te m p r a w a c y w iln e g o , Część o g ó ln a p ra w a c y w iln e g o , w y d . II, W a rsz a w a 1985, s. 364. w P o r. L . S t e c k i : P ra w o sp ó łd z ie lc z e , P W N , W a rsz a w a , w y d . I 1979 i w y d . II 1983, s. 78; R . B l e r z a n e k : P ra w o sp ó łd z ie lc z e w z a ry s ie , P W N , W a rsz a w a 1984, s. 199; M. G e r s d o r f , J. I g n a t o w i c z : P ra w o sp ó łd z ie lc z e — K o m e n ta rz , W y d . P ra w n . i W S, W a rsz a w a 1985, s. 111; K . K r z e k o t o w s k a : N o w e z a s a d y p r a w a s p ó łd z ie lc z e g o w P R L ( r e f e r a t p rz e d s ta w io n y n a k o n f e r e n c ji m ię d z y n a ro d o w e j w L ip s k u ); J . P a l i w o d a : P r o ­ b le m a ty k a p r a w n a r o ln ic z e j s p ó łd z ie ln i p r o d u k c y jn e j (M ię d z y n a ro d o w a k o n f e r e n c j a p r a w a ro ln e g o , L ip s k 10—U.XII.1985 r.) P iP 1986, n r 4, s. 132. 15 P o r . o rz e c z e n ie SN z d n ia 17.V.1960 r . 4 CR 653/59, N P 1962, n r 7—8. w P o r. Z . R a c h a u s: U c h y la n ie u c h w a ł w a ln y c h z g r o m a d z e ń sp ó łd z ie ln i, W a rsz a w a 1964, s. 10. A u to r te n p o s tu lu je , b y t e r m in „ u c h w a ła ” o d n o sić je d y n ie d o u c h w a l w ią ż ą ­ c y c h , k t ó r e z m ie rz a ją d o k s z ta łto w a n ia s to s u n k ó w p r a w n y c h . T e rm in te n d e w a lu u je się, Je śli n a d a je się go ró ż n y m a k to m m a ją c y m w z a sa d z ie c e c h y re z o lu c ji, d e z y d e r a tó w czy d e k la r a c ji. R . B i e r z a n e k n a to m ia s t (op. c it., s. 198) je s t z d a n ia , że n ie m o ż n a o d m a ­ w ia ć t e j n a z w y ty m w s z y stk im u c h w a ło m o rg a n ó w , k tó r e n ie k s z ta łtu ją s to s u n k ó w p r a w ­ n y c h , a t y lk o w y r a ż a ją s ta n o w is k o w o k r e ś lo n y c h s p r a w a c h (p o d o b n ie ja k u s ta w y i u c h w a ły p a r la m e n tó w n ie z a w ie r a ją w y łą c z n ie n o r m p ra w n y c h ). T a k ż e Isto ta p r a w n a u c h w a ły u jm o w a n a j e s t n ie je d n o lic ie (od tr a k to w a n ia Jej ja k o u m o w y d o tr a k t o w a n i a je j Ja k o sz c z e g ó ln e g o r o d z a ju c z y n n o ś c i p r a w n e j lu b s u i p e n e r ts z d a rz e n ia p r a w n e g o ); p o r. w te j k w e s tii S. W r ó b l e w s k i : U s ta w a o s p ó łd z ie ln ia c h , K r a k ó w 1921, s. 6.

N r 12 {348) P ra co w n icy n a u k i u> fiutette praw a o a d w o k a tu rze 45

łamach piśmiennictwa prawniczego. Szczególnie duże znaczenie dla ożywienia ko­ rzystania ze wspomnianych środków prawnych do uchylania uchwał organów ko­ legialnych z powodu wad oświadczenia woli ima dotarcie informacji na ten temat do tscerokich kręgów przedstawicieli organów ochrony pTawnej, a zwłaszcza przed­ stawicieli adwokatury. Dokonujący się w warunkach odnowy i reformy życia spo­ łecznego i gospodarczego naszego kraju proces wzrostu rangi i zakresu zastosowa­ nia środków przewidzianych w prawie cywilnym nie powinien ominąć — jak się wydaje — tego ważnego obszaru zjawisk prawnych, jakim jest podejmowanie uchwał i sterowanie działalnością na tym polu przy pomocy reguł prawa cywil­ nego. Problem ten — mający ogólniejsze znaczenie ■— ma szczególną doniosłość na obszarze stosunków spółdzielczych, z którymi związane są ważne prawa ma­ jątkowe członków'.

Zasadniczy postęp, jaki się dokonuje w realizacji zasady samorządności spół­ dzielczej pod rządem nowych zasad prawa spółdzielczego, nie powinien pozostać bez wpływu na aktywność wszystkich zainteresowanych w celu lepszego rozwią­ zań*« problemu wolnego od wad wyrażania woli kolegialnych organów, które

ioże mieć miejsce tylko w formie uchwał.

PIOTR KUCHARSKI

PRACOWNICY NAUKI

W ŚWIETLE PRAWA O ADWOKATURZE

Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. — Prawo o adwokaturze1 zawiera postanowienia określające możliwość wykonywania zawodu adwokata przez pracowników nauki. Do tych postanowień należy zaliczyć art. 19 ust. 3* i art. 66 pkt 1 p.o a, Pierwszy z wymienionych przepisów posługuje się określeniem „pracownik nauki”, a drugi mówi o „profesorach i doktorach habilitowanych nauk prawnych.”

Ast. 19 ust. 3 p.oa. ustanawia wyjątek od zasady sformułowanej w jego ust. 1 pkt 1, w myśl której członkiem zespołu adwokackiego nie może być adwokat pozostający w stosunku pracy. Oznacza to, że adwokat pozostający w stosunku pracy pracownika nauki może być wyjątkowo członkiem zespołu adwokackiego. Trzeba wyraźnie podkreślić, że w 'przepisie tym chodzi nie tylko o pracownika nauki ubiegającego się o przyjęcie do zespołu adwokackiego, ale również o adwo­ katów będących członkami zespołów adwokackich i podejmujących zatrudnienie na stanowiskach pracowników nauki.

Przepis art. 19 ust. 3 p.oa. nie wyjaśnia pojęcia „pracownik nauki”.1 2 * * * Nie wy­ jaśniają tego pojęcia również inne przepisy prawa o adwokaturze. Jednakże art. 66 pkit 1 p. o a. wprowadza dodatkowe uprawnienie dla profesorów i doktorów ha­ bilitowanych nauk prawnych polegające na tym, że są oni Zwolnieni od wymaga­ nia odbycia aplikacji adwokackiej oraz złożenia egzaminu adwokackiego.8 Mimo

1 Dz. U. z 1982 r . N r 16, p o z . 124 (u s ta w a z d n ia 26 m a ja 1982 r.-P T aw o o a d w o k a tu r z e o z n a c z a n a t u j e s t s k r ó te m : p . o a . ) . 2 W k w e s tii p o ję c ia ,,p r a c o w n ik n a u k i ” — zob. M. J a r o s z y ń s k i , J. L i t w i n , W. T a b o r s k i : P r a w o sz k ó ł w y ż s z y c h — T e k s ty i k o m e n ta r z e , P W N 1955, s. 382—384. 9 Z o b . K . P ę d o w s k i : R e fle k s je n a t e m a t u s ta w y - P r a w o o a d w o k a tu r z e , P a l. 1982, n r 9—10, s. 38. A u to r t e n p o z y ty w n ie o c e n ia p o s ta n o w ie n ie z a w a rte w a r t. 66 p k t 1 p. o a.