Anastazy Kuźniar
Czynności proceduralne i dyrektywy
decydujące o przeprowadzeniu drogi
koniecznej
Palestra 22/4(244), 24-32
1978
ANASTAZY KUŹNIAR
Czynności proceduralne i dyrektywy decydujqce
o przeprowadzeniu drogi konieczneji *
W o p r a c o w a n iu s w y m a u to r p r z e d s t a w i a z a g a d n i e n i a z w ią z a n e z p r z e p r o w a d z e n ie m d ro g i k o n ie c z n e j w ra z ie j e j u s ta n o w ie n ia ffca p o d sta to ie o r z e c z e n ia są d o w e g o . Z c z y n n o ś c i ś c i ś l e p r o c e d u r a ln y c h a u t o r o m ó w ił sp r a w ą z ł o ż e n i a w n io s k u , o g lę d z in n ie r u c h o m o ś c i (ar t. 626 k .p .c .) o r a z f o r m y i c h a r a k te r u o rz e c z e n ia są d o w e g o . N a to m ia s t z z a g a d n ie ń m e r y t o r y c z n y c h p r z e d s ta w io n o — n a tle a r t . 145 8 2 i 3 k .c . — d y r e k t y w y , j a k i e d e c y d u ją o p r z e p r o w a d z e n iu d ro g i k o n ie c z n e j. I. WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA
Nabycie służebności drogi koniecznej może nastąpić za pomocą takich sposobów, jak umowa, ugoda sądow a oraz — z pew nym i zastrzeżen iam i1 — zasiedzenie. Jeżeli n ie doszło do nabycia służebności drogi koniecznej za pomocą żadnego z tych sposobów, to w ów czas środkiem tym staje się o r z e c z e n i e s ą d o w e . * * i *
* O p ra c o w a n ie s ta n o w i d a lsz y c ią g a r ty k u łu a u to r a p t. „ U s ta n o w ie n ie s łu ż e b n o śc i d ro g i k o n ie c z n e j” , zam ie sz c z o n e g o w N P z 1977 r. n r 10—11. T a m te ż w y ja ś n io n o z n a c z e n ie w y r a ż e ń u s ta w o w y c h a r t . 145 k.c. o ra z p o ję ć , k tó r y m i a u to r t u t a j s ię p o słu g u je .
i N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że p rz e z z a s ie d z e n ie p o w s ta je słu ż e b n o ść g r u n to w a w w y p a d k u , g d y z o s ta n ą s p e łn io n e p r z e s ła n k i p r z e w id z ia n e a r t. 292 k .c . (zob. a r t. 304 k .c., p r z y czy m n a le ż y t u z w ró c ić u w a g ę n a to , że n a b y c ie słu ż e b n o śc i o s o b is te j p rz e z z a s ie d z e n ie p o d rz ą d e m p r.rz e c z , b y ło m o ż liw e w w y p a d k u p rz e w id z ia n y m w a r t. 127 te g o p ra w a ). N a to m ia s t z a s ie d z e n ie n ie z o s ta ło p rz e w id z ia n e w p rz e p is a c h p r a w a są sie d z k ie g o , g d z ie z o s ta ła u n o r m o w a n a słu ż e b n o ś ć d ro g i k o n ie c z n e j. P ro w a d z iło b y to d o w n io s k u , iż s łu ż e b n o ś ć d r o g i k o n ie c z n e j n ie m o że p o w s ta ć w d ro d z e z a s ie d z e n ia . J e ż e li je d n a k p r z y jm ie się , że s łu ż e b n o ść d ro g i k o n ie c z n e j je s t s łu ż e b n o śc ią g r u n to w ą sz czeg ó ln eg o ro d z a ju ( tj. t a k ą , k tó r a o d p o w ia d a z a ró w n o c e c h o m w ła ś c iw y m w s z y stk im slu ż e b n o śc io m , ja k i c e c h o m j e j ty lk o w ła ś c iw y m ), to n ie m a — ja k się w y d a je — p rz e sz k ó d d o te g o ż e b y a k ty fa k ty c z n e g o k o r z y s ta n ia z ta k i e j s łu ż e b n o ś c i p o d c ią g n ą ć p o d d y sp o z y c ję a r t. 292 k .c . Z a s ie d z e n ie w ię c m o że b y ć u w a ż a n e za je d e n ze s p o so b ó w n a b y c ia ta k ż e s łu ż e b n o śc i d ro g i k o n ie c z n e j. P o d n ie s io n y c h z a s trz e ż e ń n ie d o s trz e g a W. K o c o n w p r a c y : D ro g a k o n ie c z n a . W a r sz a w a 1977. * P o d s ta w o w y m sp o so b e m n a b y c ia s łu ż e b n o ś c i je s t u m o w a (a rt. 245 § 1 i 2 k .c . w z w ią z k u z a r t. 155 k .c.). D la u s ta n o w ie n ia s łu ż e b n o śc i d r o g i k o n ie c z n e j p r z e w id z ia n y z o s ta ł p o n a d to p e w ie n sz c z e g ó ln y sp o só b j e j p o w s ta n ia (a rt. 145, 146 k .c ., a r t. 626 § 2 k .p .c .); d o ty c z y o n m ia n o w ic ie w y m u s z e n i a o d w ła ś c ic ie li g r u n tó w s ą s ie d n ic h d o s tę p u d o d ro g i p u b lic z n e j lu b d o b u d y n k ó w . N ie m o ż e b o w ie m u m o w a u c h o d z ić a n i za je d y n y , a n i n a w e t za n a j w a ż n ie js z y sp o só b n a b y c ia słu ż e b n o śc i. C a łk o w ic ie o d m ie n n ie n a to m ia s t u jm u je t ę rz e c z S. B r e y e r (D ro g a k o n ie c z n a , N P 1972, n r 5, s. 731), k t ó r y s tw ie rd z a , że w y ją tk o w a c e c h a d ro g i k o n ie c z n e j z a le ż y n ie t y l e o d tr e ś c i, ile o d s p o s o b u je j p o w s ta n ia . „ N ie m o ż e o n a b o w ie m p o w s ta ć a n i w d ro d z e u m o w y , a n i w d ro d z e ja k ic h k o lw ie k o rz e c z e ń s ą d o w y c h p o za u n o rm o w a n y m i w a r t. 626 § l k .p .c ., a n i ■wreszcie w d ro d z e d e c y z ji a d m in is tr a c y jn y c h ” . Z ob. p o n a d to W. K o c o n : D ro g a k o n ie c z n a , Jw ., s. 51, 52 (i p o d a n a t a m lite r a tu r a ) .
N r 4 (244) Czynności proceduralne p rz y przeprow adzaniu drogi k o n ie czn ej 25 S p ra w y o u sta n o w ien ie służebności drogi koniecznej należ ą do p ostępow ania nieprocesow ego. 3 S ądem w łaściw ym do rozpoznania ta k ic h sp ra w je st sąd rejonow y m iejsca położenia nieruchom ości n ie m ającej odpow iedniego d o s tę p u .4 P ostęp o w an ie to w szczyna się na w n io se k .5
Do w y stą p ie n ia z w nioskiem u p ra w n io n y je st w łaściciel nieruchom ości pozbaw io nej odpow iedniego dostępu. P osiadaczow i sam o istn em u ta k ie j nieruchom ości p rz y słu g u je u p ra w n ie n ie do w y stą p ien ia z żądaniem u sta n o w ie n ia drogi koniecznej ja k o służebności osobistej. N atom iast k rą g osób za in te re so w an y c h o b e jm u je każdego, czyich p r a w dotyczy w y n ik p o stę p o w a n ia .6
We w n io sk u o u stanow ienie służebności drogi koniecznej należy w skazać w szystkich w łaścicieli nieruchom ości, przez k tó re m a p row adzić droga, ta k aby nieruchom ość w ład n ąca m iała odpow iedni dostęp do d ro g i p u b lic z n e j.7 O bow iązek te n został n ałożony po to, by ju ż w e w niosku n astąp iło sp rec y zo w an ie k rę g u osób za in tereso w an y ch (w rozum ieniu a rt. 510 § 1 k.p.c.), k tó re należy w ezw ać do u d ziału w s p r a w ie .8 Nie m a n ato m ia st obow iązku dokładnego sprecyzow ania w niosku. Sąd zatem może w yznaczyć drogę konieczną przez nieruchom ość rów nież tak ieg o w łaści ciela, p rzeciw ko k tó rem u żądanie w n iosku n ie było sk ie ro w a n e — oczyw iście tylko po w ezw aniu go do w zięcia udziału w s p ra w ie .9 Je że li w nioskodaw ca zgłasza ż ą d a nie w tym w zględzie, to nie stanow i ono części składow ej w niosku, lecz ty lk o swego ro d zaju su g estię pod ad resem s ą d u .10 11
II. CZYNNOŚCI SĄDU W TOKU POSTĘPOWANIA O USTANOWIENIE SŁUŻEBNOŚCI DROGI KONIECZNEJ
W toku p o stę p o w an ia o u stan o w ien ie służebności drogi koniecznej n a czoło czynności p ro ce d u ra ln y ch sądu w y su w a się dow ód z o g l ę d z i n n i e r u c h o m o ś c i. 11
W śród n ielicznych przepisów tra k tu ją c y c h bezpośrednio o służebności drogi koniecznej ustaw o d aw ca uznał z a celow e ureg u lo w an ie w je d n y m z n ich dow odu z oględzin nieruchom ości. Samo je d n a k ujęcie tej k w e stii je s t o dm ienne niż dla pozostałych sp ra w . P rzepisem ty m je s t a rt. 626 § 2 k.p.c., któ reg o b rzm ien ie je st n astęp u jące : „P rze d w ydaniem p o stan o w ien ia o u sta n o w ie n iu d ro g i koniecznej sąd pow inien przeprow adzić dowód z oględzin nieruchom ości, chyba że okoliczności isto tn e dla w yty czen ia drogi koniecznej są n ie sp o rn e i n ie w ą tp liw e albo że p rz e p row adzenie dow odu z innych przyczyn n ie je st p o trz e b n e ”.
3 A r t. 13 § 1, 509 p k t 8 i 626 k.p.c. 4 A rt. 507 i 606 k.p.c. 5 A rt. 506 § 1 k .p .c . 6 A rt. 510 k .p .c . P o r. te ż orzecz. SN z d n ia 16.11.1963 r . I II CR 195/62, O SN C P 1964, n r 1, poz. 19. 7 A rt. 626 § 1 k.p.c. P o z a ty m w n io se k p o w in ie n c z y n ić zad o ść p rz e p is o m o p o zw ie <art. 511 i 187 k .p .c .). e P o r. o rzecz. S N z d n ia 28.V.1968 r. I I I CRN 190/67, I n fo r m a c ja P ra w n ic z a Z P P w K a to w ic a c h 1969, n r 1, s. 3—4, poz. 12. 9 P o s ta n o w ie n ie SN z d n ia 28.V.1971 r. I I I CRN 109/71, O S N C P 1972, n r 1, poz. 13 z g lo sa m i a p ro b u ją c y m i: A . K u b a s a , O S P iK A 1972, n r 10, poz. 177 1 A . K u ź n i a r a , N P 1973, n r 7—8. 10 P o r. orzecz. c y t. w y ż e j w p rz y p isie 8. 11 Co d o p o ję c ia o g lę d z in — zob. W. S i e d l e c k i : p o s tę p o w a n ie c y w iln e w z a ry s ie , 1972, s. 340. S z e rz e j n a t e m a t o g lę d z in n ie ru c h o m o śc i — zob. K . K o ł a k o w s k i : D ow ód z o g lę d z in n ie r u c h o m o ś c i n a tle p r a k t y k i są d o w e j, „ Z e s z y ty P ro b le m o w o -A n a lity c z n e ” 1969, n r 14, s. 14 i n a s t.
26 A n a s t a z y K u ź n i a r N r 4 (244) Ja k o zasadę p rzy jęto t u u s t a w o w y o b o w i ą z e k p rze p ro w a d z a n ia tego do w odu w sp raw ach o u sta n o w ien ie służebności drogi k o n ie c z n e j,12 a w ięc odm iennie, niż to u norm ow ano w o d n iesien iu do w szelkiego ro d za ju innych sp raw , w ty m rów nież dotyczących n ie ru c h o m o śc i.13
P rzep is art. 626 § 2 k.p.c. n a w ią z u je sw oją treśc ią do ogólnych zasad dow odow ych. Sąd je st zw olniony od obow iązku p rze p ro w ad z en ia oględzin ty lko w ted y , gdy:
1) okoliczności isto tn e dla w yty czen ia drogi koniecznej są „niesporne i n ie w ą tp li w e ”, albo
2) p rze p ro w ad z en ie dow odu z oględzin ze w zględu n a pow stałe w sp ra w ie oko liczności („z innych p rzy c zy n ”) nie je s t potrzebne.
„N iesporność” okoliczności w sp raw ie zachodzi w ted y , gdy isto tn e d la jej ro zstrzy g n ięcia tw ie rd z en ia fak ty c zn e w niosku zo stan ą p r z y z n a n e 14 przez u czest ników p ostępow ania (przeciw ników w niosku). S am a niesporność nie je st tu ta j p rze s ła n k ą w y sta rc za jąc ą. A nalizow any przepis łączy bow iem tę p rz e sła n k ę z drugą, ja k ą je s t „n iew ątp liw o ść” okoliczności (spójnik „ i”), co oznacza, że dopiero p o w sta nie obu tych p rze sła n e k jednocześnie z w a ln ia sąd od p rze p ro w ad z en ia dow odu z oględzin.
P rz ep ro w a d ze n ie dow odu z oględzin nieruchom ości nie je s t je d n a k p otrzebne, choćby n aw e t okoliczności isto tn e dla w yty czen ia drogi o k azały się sporne i w ą tp li w e, jeżeli p rzep ro w ad zen ie tak ieg o dow odu je st zbędne. W ystąpi to w ted y , gdy istn iejące dow ody b ęd ą p rze m aw ia ły w sposób oczyw isty za u w zględnieniem żą d an ia albo przeciw ko niem u, ale w ta k i sposób, że za pom ocą dow odu z oględzin niczego ju ż w ięcej nie będzie m ożna w yjaśnić. Chodzi o stw ie rd z en ie istn ien ia w sp raw ie ta k ich okoliczności, z k tó ry c h o b ie k ty w n ie w y n ik a zbędność p rze p ro w ad z en ia dow odu z oględzin nieruchom ości.
Celem dow odu z oględzin je st u sta le n ie o k o l i c z n o ś c i i s t o t n y c h d l a w y t y c z e n i a d r o g i . 15 D latego p rzedm iotem oględzin w sp raw ie o u stan o w ien ie służebności drogi koniecznej je st nie tylk o nieruchom ość pozbaw iona odpow iedniego dostępu, ale ta k ż e ca ło k sz tałt okoliczności w iążących się z dostępem czy jego b r a kiem . W praw dzie nieruchom ość pozbaw iona odpow iedniego d ostępu je st c e n tra ln y m p u n k te m z a in te re so w an ia w czasie p rze p ro w ad z an ia takiego dow odu, je d n a k ż e o tym , czy nieruchom ość m a p o trze b n e je j połączenie k o m u n ik a cy jn e, czy też nie m a, m ożna w yprow adzić w n io sek dopiero po zapoznaniu się na m iejscu z g ru n ta m i sąsiednim i, z siecią dróg publicznych, z p rzed m io tam i terenow ym i, z rozm ieszczeniem b u d y n k ó w gospodarskich itp .
P rzep isy p ra w a (art. 292—295 k.p.c.) nie n o rm u ją sposobu p rze p ro w ad z an ia oglę dzin. Z a w ie ra ją one ty lk o ogólne w sk azan ia, pozostaw iając sądow i dok o n u jącem u czynności p ew n ą sw obodę i in ic ja ty w ę w tym w zględzie. P ra k ty k a sądow a, o p ie ra ją c się na tych w skazów kach, w y k ształc iła tu pew ien sposób p ostępow ania o gótaie przy jęty .
P od staw o w ą czynnością je s t tzw. i d e n t y f i k a c j a przed m io tu oględzin. P olega ona na w sk az an iu sądow i przez biegłego geodetę (w rza d k ich bezspornych i nie budzących w ąptliw ości w y p a d k a c h n a w e t przez sam ego w nio sk o d aw cę i uczestnika) nieruchom ości i oznaczeń działek.
12 W y ra ż e n ie „ p o w in ie n ” m a w te k ś c ie p rz e p is u c h a r a k t e r im p e r a ty w n y co d o z a sa d y . 13 A rt. 292 k .p .c . z a iw e r a z w ro t: „ s ą d m o ż e ” .
u P rz y z n a n ie m p o w in n a b y ć o b ję ta tr e ś ć , o ja k i e j m o w a w a r t. 227 k.p .c.
15 A r g u m e n tu m a c o n tr a r io zd. 2 § 2 a r t. 626 k .p .c . P o r. te ż K. K o ł a k o w s k i :
N r 4 (244) C zynność i proceduralne p rzy p rzeprow adzaniu drogi ko n ieczn ej 27 N astęp n ie sąd p rz y stę p u je do sporządzenia s z k i c u i o p i s u p rzedm iotu oglę dzin. Z adaniem szkicu je st w izu a ln e p rze d staw ie n ie „z gó ry ” k o n fig u ra cji n ie ru chom ości pozbaw ionej dostępu, g ru n tó w sąsiednich, zn a jd u ją cy c h się na nich przedm iotów terenow ych, istn ie n ia dróg publicznych, ju ż się z n a jd u ją cy c h oraz m ający ch pow stać dostępów itp. Szkic ta k i pow in ien m ieć c h a ra k te r m ap y sp o rzą dzonej w edług zasad obow iązujących p rzy oznaczaniu nieruchom ości w księgach w ie c z y sty c h .16
Opis przedm iotu oględzin pow inien zaw ierać spostrzeżenia o isto tn y ch dla ro zstrzygnięcia sp raw y okolicznościach w teren ie, k tó ry ch odzw ierciedleniem są dane za w a rte w szkicu (mapie).
III. DYREKTYWY PRZY PRZEPROWADZANIU DROGI KONIECZNEJ
P o w stan ie oraz uw zględnienie przez sąd roszczenia o ustan o w ien ie służebności drogi koniecznej w a ru n k u je istn ien ie p rzesłan ek m a te ria ln o p ra w n y c h z a rt. 145 § l k.c. Są nim i: b r a k o d p o w i e d n i e g o d o s t ę p u do drogi publicznej lub do budy n k ó w gospodarskich oraz p o t r z e b y nieruchom ości pozbaw ionej takiego d o s tę p u .17 P rz e sła n k i te odnoszą się do nieruchom ości pozbaw ionej odpow iedniego dostępu. W raz ie uw zględnienia tych przesłanek w y stę p u je — n iejak o n a przeciw ległym ich biegunie — zagadnienie d y r e k t y w decy d u jący ch o p rzeprow adzeniu drogi, o ja k ich m ow a w a rt. 145 § 2 k.c. O dnoszą się one do g ru n tu , k tó ry m a być obciążony służebnością drogi. N ależą do nich: n ajm n ie jsze obciążenie gruntów , przez k tó re m a prow adzić droga, pierw szeń stw o w obciążaniu drogą tzw . g ru n tó w m acie rzy sty c h (zw anych rów nież „szczepow ym i”) oraz in te re s społeczno-gospodarczy.
1. N ajm niejsze obciążenie g ru n tó w sąsiednich
P ierw szo p lan o w e znaczenie m a tu d y re k ty w a n a j m n i e j s z e g o o b c i ą ż e n i a . U jej po d staw leży ochrona w łaścicieli g ru n tó w sąsiednich przed n ad m iern y m i zbyt uciążliw ym obciążeniem drogą konieczną tych sąsiednich gruntów .
Znaczenie i rola tej d y re k ty w y je st podw ójna. Po pierw sze, za pom ocą tej d y re k ty w y dochodzi do e l i m i n a c j i ta k ich g ru n tó w sąsiednich, k tó re m ogłyby zb y t d o tk liw ie odczuw ać obciążenie służebnością albo też na k tó ry c h u stan o w ien ie służebności je st niecelow e. Po drugie, rola jej dotyczy takiego w yb o ru w a ria n tu sz lak u drożnego, żeby sk u tk i obciążenia nim były d la obciążonej nieruchom ości ja k n a jm n ie j dotkliw e.
D y re k ty w a ta — p rzy jej stosow aniu — w y m ag a u w zględnienia w szelkich istn ie jący ch w te re n ie ta k ich okoliczności, ja k sy tu a c ja te re n o w a, rodzaj zagospodarow a n ia g ru n tó w sąsiednich, w za jem n e położenie tych g ru n tó w w zględem nieruchom ości pozbaw ionej dostępu, p rzeszkody terenow e, rozm ieszczenie dró g publicznych, dróg p ry w a tn y c h bąd ź u sy tu o w a n ie b u d y n k ó w gospodarskich.
D latego też p rze słan k i u sta n o w ien ia służebności drogi koniecznej sta n o w ią w raz z d y re k ty w ą n ajm n iejszeg o obciążenia g ru n tó w sąsied n ich zag ad n ien ia spójne. Jeżeli bow iem potrzeby nieruchom ości pozbaw ionej d o stę p u m ogą być zaspokojone w w ęż szym zak resie, to w ykro czen ie poza konieczny zak res n aru sz a d y rek ty w ę n a j m n i^ -16 z o b . § 158 ro z p o rz ą d z e n ia M in is tra S p ra w ie d liw o ś c i z 23.X I . 1969 r . — R e g u la m in c z y n n o ś c i są d ó w w o je w ó d z k ic h i p o w ia to w y c h w s p r a w a c h c y w iln y c h i k a r n y c h (Dz. U . N r 37, poz. 325). 17 B liż e j n a t e n t e m a t — zob. A. K u ź n i a r : U s ta n o w ie n ie (...), jw . (p rz y p is *), N P 1977, n r 10—11. I n a c z e j n a to m ia s t u jm u je p r z e s ła n k i z a r t. 145 k.c. W. K o c o n : D ro g a k o n ie c z n a , jw ., s. 21.
28 A n a s t a z y K u ź n i a r N r 4 (244) szego obciążenia g ru n tu sąsiedniego. T ak w ięc gdy w te re n ie is tn ie je możliwość w y b o ru u sta n o w ien ia służebności albo na p a s i^ g ru n tu przeznaczonym pod drogę p ry w a tn ą , z k tó rej korzy sta sam w łaściciel g ru n tu sąsiedniego lu b in n e jeszcze osoby, albo też n a działce o k aż d y m in n y m p rzeznaczeniu, to je d y n y m w ta k iej sy tu a cji rozw iązaniem je st w y ty cz en ie służebności n a tej p ry w a tn e j drodze, naw et gdyby w yznaczony szlak służebny b y ł dłuższy.
A nalogicznie p rze d staw ia się sp ra w a w sy tu a cji, gdy istn ie je w ybór m iędzy p rzep ro w ad zen iem szlaku służebnego na d ziałce stan o w iącej łą k ę oraz na działce w yk o rzy sty w an ej ja k o g ru n t orny. W w y p ad k u ta k im drogę konieczną z reg u ły n ależy p rzeprow adzić n a łące, bo „zam ian a u p ra w n e j ziem i na drogę je s t sprzeczna z zasad am i gospodarczym i P a ń stw a L udow ego”. 18 Tym sam ym w ięc i tu zostanie uw zględniona d y re k ty w a n ajm n ie jsze g o obciążenia.
Id entyczne reg u ły będ ą obow iązyw ać w w y p ad k a ch m ożliw ości w y b o ru p rz e p ro w ad zen ia szlaku drożnego śro d k iem albo sk ra je m działki bądź też n a odcinku k ró tszy m albo dłuższym . W w y p ad k a ch ta k ic h należy w y b ra ć k ra n ie c działki i od cinek krótszy.
N atu ra ln ie, nie zaw sze po d an e tu ta j ja k o p raw id ło w e k ry te ria w y b o ru i p rz e p ro w ad zen ia sz lak u drożnego b ęd ą m ożliw e do p rzyjęcia. N ieruchom ość pozbaw iona d ostępu m oże być położona np. w śród innych działek orn y ch , n a to m ia st w a ru n k i terenow e n ie zaw sze stw orzą m ożliw ość w yboru. U kład te re n u (np. stro m e zbocza, nierów ności terenow e, grzęskość g ru n tu itp.), istn ie n ie p rzeszkód teren o w y ch nie zezwolą n ieraz na p rze p ro w ad z en ie drogi szlakiem n ajk ró tszy m , czy n a w e t sk ra je m działek. Z ta k im i m ogącym i w y stą p ić o b ie k ty w n y m i przeszk o d am i należy się zaw sze liczyć, jeżeli u s ta n a w ia n a służebność m a w sposób re a ln y zaspokoić p otrzeby nieruchom ości pozbaw ionej dostępu. J e s t w ięc oczyw iste, że tego ro d z a ju iprzeszkody te re n o w e będą zm uszały do cz ynienie o d stę p stw od podanych w yżej w skazów ek
ja k o w zasadzie praw idłow ych.
Ż aden z obow iązujących p rzepisów nie z a b ra n ia p rze p ro w ad z en ia szlaku słu ż eb nego przez b u d y n k i (sienie), place, ogrody przy dom ach m ieszkalnych, tzw. sie d liska, ogrodzone tylk o po to, żeby n ie w chodziły ta m osoby o b c e .19 Ja k k o lw iek n ie m ożna z góry w yłączyć p rze p ro w ad z en ia szlaku drożnego przez ta k ie nieruchom ości, to je d n a k , m a jąc n a uw adze d y re k ty w ę n ajm n iejszeg o obciążenia, pow inno się dążyć do n iew y ty czan ia n a nich szlak u drożnego. S tosunkow o m ała użyteczność w p o ró w n a n iu z n ie p ro p o rcjo n aln ie dużym obciążeniem u zasad n ia w pełni w niosek, że k r y te r ia dopuszczalności p rze p ro w ad z en ia drogi przez przytoczone o b ejścia m iesz kalno-gospodarcze, p o w in n y być bard zo obostrzone. U sta n a w ia n ie dróg koniecznych w tak ich m iejscach pow inno zatem należeć raczej do w y jątk ó w , dopuszczalnych ty lk o w b r a k u innych m ożliw ych rozw iązań p rze p ro w ad z en ia szlaku drożnego. W przeciw nym razie istn ien ie i w y k o n y w an ie służebności p row adzącej przez obejścia gospodarcze, podw órza, zab u d o w an ia itd. m ogą saę sta ć źródłem o stry ch k o n flik tó w sąsiedzkich. W te n sposób n o rm a, k tó r a m a służyć za n arzędzie rozw iązyw ania
18 P o r. o rzecz. SN z d n ia 19.VI.1952 r. C 1182/52, P iP 1953, n r 1, s. 136.
i» I n a c z e j § 4 u s ta w y z 7.VII.1896 r . o tw o r z e n iu d ró g k o n ie c z n y c h (Dz. P .P . N r 140). W. K o c o n ( D rjg a k o n ie c z n a , jw ., s. 38, p rz y p is 48) b e z p o d s ta w n ie k r y t y k u je o rzecz. SN z d n ia 15.1.1946 r. C II 1159/45 (P iP 1946, n r 5—6), u w a ż a ją c w y ra ż o n e p rz e z S ą d N a jw y ż s z y z a p a tr y w a n ie za n ie tr a f n e , c h o c ia ż z o s ta ło o n o w y d a n e w czasie m o c y o b o w ią z u ją c e j c y to w a n e j w y ż e j u s ta w y . P a r a g r a f 2 t e j u s ta w y s ta n o w ił b o w ie m , że ż ą d a n ie p rz y z n a n ia d ro g i je s t n ie d o p u s z c z a ln e , je ż e li b r a k p o łą c z e n ia d ro g o w e g o n a le ż y p r z y p is a ć ra ż ą c e m u n ie d b a ls tw u w ła ś c ic ie la g r u n tu .
N i 4 (244) C zynności proceduralne p r z y przeprow adzaniu drogi k o n ie cz n ej 29
sąsiedzkich nieporozum ień, m ogłaby się stać w łaśn ie ich ź ró d łe m .20 L icznych tego p rzykładów dostarcza p ra k ty k a są d o w a .21
2. P ierw szeństw o w obciążaniu d rogą konieczną g ru n tó w
Z d y rek ty w ą najm niejszego obciążenia gruntów , przez k tó re m a prow adzić droga, w iąże się d y rek ty w a p i e r w s z e ń s t w a w o b c i ą ż e n i u ty c h g runtów . Dotyczy ona ta k ic h sy tu a cji faktycznych, przy istnieniu k tó ry ch doszło doi podziału g ru n tu m acierzystego na części, w sk u te k czego części te sta ły się g ru n ta m i sąsiednim i, pozbaw iając w ten sposób g ru n t m acierzysty odpow iedniego d ostępu do drogi p u blicznej lub do budy n k ó w gospodarskich. 22 R atio legis d y re k ty w y p ierw szeń stw a w obciążeniu gru n tó w polega na nak azie ustaw ow ym p rze p ro w ad z en ia szlaku drożnego, na tych g ru n tac h sąsiednich, k tó re w yw odzą się z g ru n tu m acierzystego, p rzy czym sam b ra k dostępu je st następ stw em dokonanego podziału. Może tu chodzić bądź o g ru n t w ydzielony z pierw otnej nieruchom ości bądź też o sam g ru n t pozostały z tej p ierw o tn ej nieruchom ości. K ażdy z nich je s t w zględem pozostałego g ru n tu m acierzystym i jeżeli który k o lw iek z tych g ru n tó w został pozbaw iony dostępu, to droga m a być przeprow adzona na pozostałym gruncie.
D y rek ty w ę tę mocżna nazw ać e w e n t u a l n ą dlatego, że z je d n ej stro n y w stę pu je ona n a m iejsce d y rek ty w y najm niejszego obciążenia, a z dru g iej stro n y nie w każdej sy tu a cji będzie ją m ożna zastosow ać, w sk u te k czego w grę w ejd z ie p ierw sza z w ym ienionych d y rek ty w . M ianow icie d y rek ty w ę p ie rw sz eń stw a w obciążeniu — naw et przy istn ien iu sy tu a cji dla niej p rzew idzianej — trz e b a będzie pom inąć co najm n iej w dw óch w ypadkach:
a) jeżeli m iędzy zain tereso w an y m i dojdzie do p orozum ienia co do przebiegu drogi przez in n y g ru n t niż m acierzysty,
b) jeżeli pom im o istn ien ia g ru n tó w m acierzystych sąd zarządzi przep ro w ad zen ie drogi przez in n e sąsied n ie g ru n ty dlatego, że podjęcie ta k ie j decyzji n arz u ci k o n k re tn a sy tu a c ja te re n o w a czy to ze w zględu n a istn iejące przeszkody (np. zabudo wa), czy też ze w zględu na niecelow ość w ytyczenia na ty c h g ru n ta c h takiego szlaku (np. szczególnie u p ra w n a ziem ia, gdy tym czasem w sąsied ztw ie z n a jd u je się n ie u ż y te k albo pastw isko).
3. In te re s społeczno-gospodarczy
In teres społeczno-gospodarczy ja k o d y rek ty w a m a jąc a znaczenie p rzy p rz e p ro w adzeniu drogi koniecznej, zanim znalazł u n orm ow anie w § 3 a rt. 145 k.c., był w orzecznictw ie sądów (zwłaszcza S ądu N ajwyższego) w bardzo szerokim zakresie pow oływ any i uw zględniany. W je d n y m ze sw oich orzeczeń S ąd N ajw yższy ta k sc h arak te ry z o w ał ów in te res społeczno-gospodarczy:
„S p raw y o u sta n o w ien ie służebności drogi koniecznej należą do k ateg o rii tych, w k tó ry ch szczególnie ostro w y stę p u ją m om enty społeczno-gospodarcze. Z jednej bow iem stro n y w chodzi w grę in te re s w łaścicieli nieruchom ości nie m a jąc ej odpo w iedniego dostępu do drogi p ublicznej, z d ru g iej zaś stro n y zachodzi konieczność rozw ażenia, czy w k o n k re tn y m p rzy p a d k u korzyści o siągnięte z u sta n o w ien ia drogi koniecznej rów now ażą stra tę , będącą n astę p stw e m w yjęcia spod u p raw y p a
so P o r. A. K u b a s : U s ta n o w ie n ie słu ż e b n o śc i d r o g i k o n ie c z n e j, N P 1966, n r 3, s. 342: R C z a r n e c k i : K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , p r a c a z b io ro w a , 1972, t. I., s. 396: w K o c o n : D ro g a k o n ie tz n a (...), jw . s. 43 i cy t. ta m w p r z y p is ie 58 o rz e c z e n ie . 21 Z ob. b a rd z o t r a t n e u w a g i E. K o s o w s k i e g o : U s ta n o w ie n ie s łu ż e b n o ś c i d ro g i k o n ie c z n e j, N P 1957, n r 2, S. 83. 22 A. K u ź n i a r : U s ta n o w ie n ie (...), jw . (p rz y p is * ).
30 A n a s t a z y K u ź n i a r N r 4 (244)
sa g ru n tu przeznaczonego pod drogę. W in te re sie P o lsk i L udow ej leży m ożliw ie n ajszersze w y k o rzy stan ie d la p ro d u k c ji rolniczej w szelkich u żytków ro ln y ch , d e cyzję przeto w przedm iocie przeznaczenia pew nego odcinka u żytków roln y ch na drogę konieczną pow inna być o p a rta na w nik liw ej analizie c a ło k sz tałtu okoliczności spraw y, prow adzącej do logicznie uzasadnionego w niosku, że w yjęcie spod u p raw y pasa g ru n tu na drogę k onieczną je st w danych w a ru n k a c h rzeczą isto tn ie nie zb ęd n ą”. 23
P rzytoczona w ypow iedź S ąd u N ajw yższego p rze d staw ia in te re s społeczno-gospo darczy w sposób dosyć w ym ow ny, m im o że dotyczy on ty lk o k w estii zw iązanych z rolnictw em , w k tó ry m w y stę p u je najczęściej.
Na pojęcie in te re su społeczno-gospodarczego w ro zw ażanym przez nas zakresie sk ła d a ją się trz y elem enty, a m ianow icie:
1) in te re s gospodarczy w łaściciela nieruchom ości pozbaw ionej dostępu, 2) in te re s czy in te resy gospodarcze w łaścicieli g ru n tó w sąsiednich, 3) in te res społeczny.
P ierw szy z nich w ym aga uw zg lęd n ien ia tego w szystkiego, co je st konieczne dla w łaściciela nieruchom ości pozbaw ionej dostępu. N a tu ra ln ie , in te re s te n będzie w y stęp o w ał w espół z p rze sła n k a m i p rzew id zian y m i d la w łaściciela nieruchom ości — nie m ającej dostępu — pod k ą te m zw iększenia użyteczności tej nieruchom ości.
D rugi z tych in te resó w sp ro w ad za się do uw zg lęd n ien ia w szystkiego, co je st n ajm n ie j szkodliw e, czy n a w e t w ograniczonym sto p n iu k o rzy stn e z p u n k tu w i dzenia gospodarczego dla w łaścicieli g ru n tó w sąsiednich. In te re s te n łączy się bezpośrednio z d y rek ty w ą najm n iejszeg o obciążenia lub d y re k ty w ą p ie rw sz eń stw a w obciążeniu.
P rz y p rzep ro w ad zan iu drogi oba pow yższe in te resy należy zaw sze m ieć na uw adze, ta k żeby p rzy o p t y m a l n y m uw zględ n ien iu zarów no jednego ja k i drugiego (które przecież nie pozostają, bo nie m ogą pozostaw ać ze sobą w zgod ności) ich w ypadkow ą był jeszcze in te re s trzeci, m ianow icie in te re s społeczny. Na ocenę tego ostatniego sk ła d a ją się oba in te resy w yżej już p rzedstaw ione, a 1 e z p u n k t u w i d z e n i a t y c h k o r z y ś c i , j a k i e z rac jo n aln e g o u s ta now ienia służebności drogi koniecznej (bądź n a w e t z odm ow y takiego u stanow ienia) w y n i k a j ą d l a s p o ł e c z e ń s t w a .
W in te resie społecznym leży m a k s y m a l n e w y k o r z y s t a n i e — zw łasz cza dla p ro d u k cji rolniczej — w s z e l k i c h u ż y t k ó w r o l n y c h . Chodzi tu ta j zarów no o niep o zb aw ian ie g ru n tó w łączności k o m u n ik a cy jn ej z siecią dróg publicznych czy z b u d y n k am i gospodarskim i, ja k i o ochronę g ru n tó w przeznaczo nych pod drogę, zwłaszcza zaś g ru n tó w dobrych, w y d ajn y c h , z k tó ry ch m ożna osiągnąć w ysokie plony.
P rz ed sta w io n y w yw ód m ożna w p ra w d zie za k w estionow ać przez w y su n ięcie k o n tr arg u m e n tu , że korzyści p ły n ą ce stą d d la społeczeństw a są m in im aln e w p o ró w n a niu z jego potrzebam i, w sk u te k czego podnoszona d y sp ro p o rc ja in te resó w gosp o d ar czych nie może uzasad n iać in te re su społecznego. A le k o n tra rg u m e n t te n je st ła tw y do obalenia. Zasoby bow iem ziem i w naszym k r a ju są ograniczone, z roku na rok m aleje pow ierzchnia u p ra w n a ziem i, a rozw ój p rzem ysłu i p rzy ro st ludności w y m aga szukania now ych rozw iązań, zm ierzający ch do w zm ożenia p ro d u k cji r o ln e j .24 R ealizacja ta k ie j p o lityki a g ra rn e j p rzy istn ien iu gosp o d ark i w przew ażającej sw ej części in d y w id u a ln ej m u si p row adzić do ochrony gru n tó w . R o zd rab n ian ie
23 Z u z a s a d n ie n ia orzeez. SN z d n ia 18.V .1953 r. I C 442/53, O SN 1954, n r I I ,poz. 43.
24 M. B ł a ż e j c z y k : z a p o b ie g a n ie e k s te n s y w n e m u u ż y tk o w a n iu g r u n tó w ro ln y c h , W a r sz a w a 1971, s. 17—30.
N r 4 (244) C zynności proceduralne p rzy p rzeprow adzaniu drogi k o n ie czn ej 31 g ru n tó w s p rz y ja p o w sta w a n iu dróg koniecznych, co w sk a li globalnej m usi stanow ić pro b lem społeczny, skoro służebności drogi koniecznej nie należą u n as do rzadkości.
T ak w ięc su m a tych trzech interesó w sk ła d a się na pojęcie in te resu społeczno-go spodarczego. D opuszcza on zarów no p rzep ro w ad zan ie dróg koniecznych n a g ru n ta c h sąsiednich, ja k i p rze ciw sta w ia się jednocześnie o b ciążaniu nim i tych g runtów , a to w zależności od istn iejące j k o n k re tn e j sytu acji. Z ezw ala on je d n a k n a p rze p ro w ad zen ie drogi koniecznej tylk o w tedy, gdy obciążenie g ru n tu przeznaczonego pod drogę k o nieczną je st w św ietle istn iejący c h okoliczności isto tn ie niezbędne, a zw łaszcza gdy korzyści płynące z tego obciążenia b ę d ą przew yższały w y n ik łą stąd s t r a t ę . 25
N a p o d sta w ie pow yższych danych m ożna przyjąć, że in te re s społeczno-gospodar czy to o p t y m a l n e z a b e z p i e c z e n i e k o r z y ś c i e k o n o m i c z n y c h , ja k ie z p rze p ro w ad z en ia drogi koniecznej albo z odm ow y tak ieg o p rze p ro w ad z en ia może osiągnąć s p o ł e c z e ń s t w o . U jęcie to nie p re te n d u je do doskonałości, je d n ak ż e sta n o w i pew ne m ożliw e do p rzy jęcia uogólnienie odd ające sens rozw aża nego pojęcia, k tó re znalazło un o rm o w an ie w przepisie a rt. 145 § 3 k .c .26
Dodać tylk o jeszcze w ypada, że byłoby może lepiej, gdyby w y ra że n ie u staw ow e „p ow inno” zostało zastąpione bard ziej im p e raty w n y m słow em „m u si”.
IV. TREŚĆ i CH A RA K TER ORZECZENIA SĄDOWEGO O USTA N OW IEN IU SŁUŻEBNO ŚCI D RO G I KO N IECZN EJ
O rzeczenie są d u je st sposobem u rzeczyw istnienia roszczenia w łaściciela n ie ru chom ości, pozbaw ionej odpow iedniego dostępu, o u sta n o w ien iu drogi koniecznej. J e s t ono w y n ik ie m p ostępow ania sądow ego o ra z 'k o n se k w e n c ją czynności m yślowej sądu, k tó r a p o leg a na u sta le n iu sta n u faktycznego i zastosow aniu do niego o b o w ią zującego p ra w a zgodnie z jego treśc ią sp o łe cz n ą.27
O rzeczenie z a p a d a w form ie p o sta n o w ie n ia .28 P o stan o w ie n ie sk ła d a się z dw óch części: se n te n c ji i uzasadnienia. To o sta tn ie nie zaw sze m usi być przez sąd pierw szej
ä.5 N ie z a w sz e n a s k u te k u sta n o w ie n ia s łu ż e b n o śc i d ro g i k o n ie c z n e j n a s tę p u je „ w y łą c z e n ie sp o d u p r a w y p a s a g r u n t u ” . S ą d N a jw y ż sz y c z ę sto w y ra ż e ń ty c h n a d u ż y w a (p rz y k ła d o w o — zob. orzecz. c y t. w p rz y p isie 18), c h y b a że — ja k m o żn a m n ie m a ć — c z y n i to d la d o s a d n ie j szego u z a s a d n ie n ia in te r e s u sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z e g o . P rz y u s ta n o w ie n iu słu ż e b n o śc i d ro g i k o n ie c z n e j n ie c h o d z i o w y ty c z e n ie o d c in k a g r u n tu w y łą c z n ie p o d d ro g ę i do n ic z e g o w ię c e j, ja k to m a m ie js c e n p . z d ro g a m i p u b lic z n y m i lu b z d r o g a m i p r y w a tn y m i. S łu ż e b n o ść ta s tw a rz a je d y n ie p r a w o d o k o rz y s ta n ia z p rz e ja z d u , p rz e c h o d u czy p rz e g o n u . W y ty c z e n ie w ięc s z la k u d r o ż n e g o m a ty lk o to z n a c z e n ie , ż e b y u p r a w n ie n ia w y n ik a ją c e ze s łu ż e b n o śc i nie b y ły w y k o n y w a n e w d o w o ln y m m ie js c u . N a to m ia s t m ie ję c e w y z n a c z o n e p o d s z la k s łu ż e b n y m oże b y ć w y k o r z y s ty w a n e p rz e z sa m e g o w ła ś c ic ie la g r u n tu w e w sz e lk im m o ż liw y m z a k re s ie , n a w e t n ie r a z w c e la c h ro ln ic z y c h , b y le b y ty lk o n ie p rz e sz k a d z a ło to w y k o n y w a n iu słu ż e b n o śc i. O p e w n y m u s z c z e r b k u d la w ła śc ic ie la g r u n tu w se n sie w y łą c z e n ia sp o d u p r a w y p a s a g r u n tu m o ż e b y ć m o w a t y lk o ta m , g d zie c z ę s to tliw o ść k o r z y s ta n ia ze słu ż e b n o ś c i je s t b a rd z o z n a c z n a a lb o g d y sz la k d r o ż n y w y m a g a u tw a r d z e n ia je g o n a w ie rz c h n i. J e d n a k ż e są to z ja w is k a ty p o w e r t c z e j d la d r ó g p u b lic z n y c h , czy n a w e t d ró g p r y w a tn y c h , a n ie d la słu ż e b n o śc i d ro g i k o n ie c z n e j g d z ie s y tu a c je ta k i e w y s tę p u ją r z a d k o i r a c z e j n a le ż ą d o w y ją tk ó w , p r z e d s ta w ia n e g o tu z n a c z e n ia s łu ż e b n o ś c i d ro g i k o n ie c z n e j n ie d o strz e g a w c a le w s w o je j m o n o g ra fii W. K o c o n . D ro g a k o n ie c z n a (...), jw .
26 N ie m o ż n a z te g o w z g lę d u zgodzić się z A. S te lm a c h o w s k im , że u ż y c ie w a rt. 145 § 3 k.c. p o ję c ia in te r e s u sp o łe c z n o -g o s p o d a rc z e g o s ta n o w i „ p rz e o c z e n ie u s ta w o d a w c z e ” (A. S t e l m a c h o w s k i : K la u z u le g e n e ra ln e w k o d e k s ie c y w iln y m , P iP 1965, n r 1, s. 7, p rz y p is 6).
2r w . S i e d 1 e c k i: Z a ry s p o stę p o w a n ia c y w iln e g o , W a rsz a w a 1968, s. 278.
26 P o r. a r t. 516 k .p .c . N ie o zn acza to je d n a k , ż e b y s łu ż e b n o ść d ro g i k o n ie c z n e j n ie m ogła n ig d y z n a le ź ć ro z s tr z y g n ię c ia w w y r o k u n p . o w y k o n a n ie u m o w y p rz y rz e c z o n e j ( a rt. 390 § 2 k .c.), o u s ta le n ie s to s u n k u p r a w n e g o lu b p ra w a ( a rt. 189 k .p .c .) itp .
32 A n a s t a z y K u ź n i a r N r 4 (244)
in sta n c ji sporządzone. D latego se n te n c ja p o stan o w ien ia p o w in n a być ta k zredago w an a , żeby b y ła zro zu m iała rów nież bez uzasad n ien ia. In n y m i słow y, m u si ona być ta k u ję ta, by m iała ja s n ą fo rm ę i zw ięzłą treść. J e s t to kon ieczn e do w yciąg n ięcia z niej w sposób n ie p o zo staw ia jąc y żadnych w ątpliw ości w sze lk ic h w niosków i skutków , ja k ie w y n ik a ją z u reg u lo w a n ia sto su n k u praw nocyrw ilnego dotyczącego służebności drogi koniecznej. W szczególności se n te n c ja p o sta n o w ien ia — oprócz ogólnych dan y ch p rzew idzianych w a rt. 325 k.p.c. — pow inna za w ierać:
a) techniczny te rm in „ u s t a n o w i ć ” (nie żaden inny, ja k np. ustalić, u r z ą dzić, pow ołać, nakazać, zasądzić na, itp.),
b) w sk azan ie, że chodzi o d ro g ę k o n i e c z n ą ,
c) zaznaczenie, o ja k i rodzaj slużebaości chodzi (o g ru n to w ą czy osobistą), d) o k reśle n ie nieruchom ości w ład n ącej w edług oznaczeń o b ow iązujących przy w pisach w księgach w ieczystych,
e) d o k ła d n y przebieg szlaku drożnego, zw łaszcza jego um iejscow ienie, k ie ru n e k n a gru n cie obciążonym p rzy u w zględnieniu oznaczeń ew id en cy jn y ch bądź k a ta s tr a l nych działek, a n ad to długość i szerokość szlaku,
f) odw ołanie się do p la n u (m apy) biegłego geodety ja k o in te g ra ln e j części p o stan o w ien ia,
g) orzeczenie o w y n ag ro d ze n iu za u sta n o w ien ie służebności.
P o n ad to stanow isko sąd u co do za k resu służebności drogi koniecznej może być zam ieszczone w se n ten c ji p ostanow ienia w sposób d w o jak i: albo przez ogólne o k re ślenie kodeksow e (np. „ustanow ić g ru n to w ą (osobistą) służebność d ro g i k o n ie cz n ej”) albo też przez w y m ien ien ie w niej k o n k re tn y c h u p raw n ie ń (np. p rzejazdu, p rze - chodu, przegonu jednego, n ie k tó ry ch lu b w szy stk ich u p ra w n ie ń łącznie). O ba u ję cia z a k resu służebności drogi koniecznej są pop raw n e, p rzy czym to d ru g ie je st do kładniejsze, poniew aż uw zględnia też potrzeby, co — rzecz ja s n a — nie je st obo ję tn e dla k o rz y sta n ia ze służebnośoi.
U zasad n ien ie p o sta n o w ien ia w ra m a c h dyspozycji a rt. 328 § 2 k.p.c. m usi m iędzy innym i uw zględniać poczynienie u sta le ń fak ty czn y ch co do ro zstrzy g n ięcia p rz y jętego w se n te n c ji { »stanow ienia. Czyni to sąd na p odstaw ie p rze k o n an ia , do j a kiego doszedł, a oparteg o na ocenie przep ro w ad zo n y ch dow odów (art. 233 § 1 k.p.c.1, zw łaszcza z oględzin nieruchom ości. Dotyczy to zarów no m a te ria ln o p ra w n y c h p rz e słanek u sta n o w ien ia służebności, ja k i d y re k ty w d ecydujących o p rze p ro w ad z en iu drogi koniecznej. W razie istn ie n ia k ilk u w a ria n tó w przebiegu drogi należy k olejno usto su n k o w ać się do tych, k tó re pom inięto przy ro zstrzy g an iu m e ry to ry c zn y m spraw y, w sk az u ją c zarazem pow ody, dlaczego w y bór przebiegu drogi u ję te j w se n te n c ji p o stan o w ien ia je st w p o ró w n a n iu z in n y m i w a ria n ta m i tego przebiegu n a j b a rd z iej odpow iedni.
S porządzone u za sa d n ien ie pow inno uw zględniać całokształt okoliczności sp raw y w ta k i sposób, żeby na w ypadek w n iesien ia śro d k a odw oław czego k o n fro n ta c ja tego u za sa d n ien ia z ze b ran y m i dow odam i um ożliw iała k o n tro lę rew iz y jn ą przez sąd II in stan cji.
O rzeczenie o u stan o w ien iu służebności drogi koniecznej m a c h a ra k te r k o n- s t y t u t y w n y , poniew aż k s z t a ł t u j e n o w y sto su n ek p raw n y , co do k tó rego ju ż w cześniej m ogły istn ieć p rze słan k i ustaw ow e, ale któ reg o jeszcze nie było. P o w sta je on dopiero z chw ilą u p raw o m o c n ien ia się orzeczenia ła rt. 363 § 1 k.p.c.). 29
29 p rz e d s ta w io n e j t u tr e ś c i i c h a r a k t e r u o rz e c z e n ia są d o w e g o o u s ta n o w ie n ie s łu ż e b n o ś c i d ro g i k o n ie c z n e j n ie o m a w ia w s w o je j m o n o g ra fii W. K o c o n : D ro g a k o n ie c z n a (...), jw .