Glin ruchomy w glebach Polski

ST. MOSKAL

GLIN RUCHOMY W GLEBACH PO LSK I (Z Z ak ład u C hem ii R olnej SGGW — W arszaw a)

P rzed 50 la ty T. P. V e i t с h (55) spostrzegł, że p rzy tra k to w a n iu gleb kw aśny ch ro ztw o ram i soli o bojętnych w w yciągu zja w ia ją się jo n y Al i przy p isy w ał im szkodliw e działanie. Od tego czasu w yko nan o już dzie­ siątk i p ra c naukow ych, dotyczących różnych zagadnień zw iązanych z gli­ nem . Z agadnienia te m ożna b y sprow adzić do k w e stii z jaw ian ia się zw iąz­ ków glinu w roztw orze glebow ym oraz bezpośredniego lu b pośredniego w pływ u ty ch zw iązków n a rozw ój i w zro st roślin. W ce lu w y św ietlenia tego zjaw iska przeprow adzono bad an ia gleboznaw cze i fizjologiczne.

J e ś li chodzi o te pierw sze, to część badaczy zajm ow ała się glinem w y stęp u jący m w roztw orze glebow ym (prace przew ażnie am erykańskie), m ów iąc o glinie rozpuszczalnym i glinie aktyw nym . In n i badacze (głów­ nie radzieccy), zajm ow ali się glinem , k tó ry u jaw n ia się p rzy tra k to w a n iu gleb ro ztw o ram i soli obojętnych, lub w w aru n k ach n atu raln y ch , w czasie naw ożenia, m ów iąc o glinie w ym iennym , o glinie ruchom ym .

M ówiąc o glinie ruchom ym większość uczonych m a n a m yśli glin w form ie jonu Al, są jed n a k p race (16, 33), w k tó ry ch a u to rz y dowodzą, że g lin rozpuszczalny m oże być pod po stacią i in n y ch form .

Jeżeli chodzi o w pływ , jak i w y w iera n a ro ślin y pojaw ienie się w gle­ bie zw iązków glinu w form ie rozpuszczalnej, to w szyscy zajm u jący się tym zagadnieniem stw ierdzili, że jest on przy pew nym stężeniu szkodliwy, p rzy czym w rażliw ość różn y ch roślin b y ła różna. U jem ne działanie glinu może polegać na w yw o ływ aniu kw asow ości i sorpcji fosforanów w glebie, na uszkadzaniu, albo zm ianie w łasności kom órek roślinnych, na antag on i- stycznym d ziałan iu Al i P ^ 0 5 oraz n a w y trąc a n iu fo sfo ran u glinu w k o ­ rzen iach roślin.

Poniew aż w ję z y k u polskim nie zestaw iono dotychczas lite ra tu ry do­ tyczącej ty ch zagadnień, pozwolę sobie n a jej om ówienie.

Je d n y m z pierw szych, k tó ry zjaw isko zaobserw ow ane przez T. P. V e i t c h a pow iązał z inn y m i zjaw isk am i w glebie b y ł G. D a i h u h a r a (1914 r). Z a jm o w ał się on (13) ro lą glin u w p o w staw an iu kw asow ości w ym iennej. T w ierdził, że jony Al są zasorbow ane na pow ierzchni

czą-steczek glebow ych i przy tra k to w a n iu kw aśnych gleb ro ztw orem KC1 przechodzą do ro ztw o ru drogą w y m ian y i zijawia się A1C13

K .s = Al + 3 KC1--- K .s - K

- K + A1C1, - K

AICI3 ulega z kolei na sk u te k h ydrolizy rozkładow i na А1(ОН)з i 3 HC1. Z agadnienie glin u ruchom ego n a b ra ło w arto ści prak ty czn ej z chw ilą gdy R. W. R u p r e c h t i F. W. M o r s e (1915) stw ierdzili, że glin w fo r­ m ie rozpuszczalnej m oże ograniczać w zrost ro ślin (45), że na jed n e ro ślin y w p ływ a bardziej szkodliwie, a n a in n e m niej szkodliwie, że stosow anie naw ozów fizjologicznie kw aśn y ch pow oduje pojaw ienie się g linu ru c h o ­ m ego w glebie lub zw iększenie ;jego ilości, a B. Z. H a r t w e l i F. Ri P e m b e r (1918) dali dowody, że szkodliw y w pływ kw asow ości glebo­ w ej (22) w yw ołany je s t raczej przez jo n y g lin u niż jony w odoru. P race te udow odniły też, że obecność g lin u w roztw orze glebow ym jest czy n­ nikiem ekologicznym .

Z aintereso w an ie g linem ru ch o m y m wzrosło. Z ostają w y k on ane liczne prace naukow e, w k tó ry c h au to rzy sta ra li się w yjaśnić m echanizm p rze j­ ścia glin u do ro ztw o ru glebowego.

K. K. G e d r o i ć (1921) daje n a stęp u jący pogląd na zjaw ienie się glinu w w yciągu glebow ym w chlo rk u potasu. Jo n y К z roztw oru w cho­ dzą do glebow ego kom pleksu sorpcyjnego, a do ro ztw o ru w chodzą jon y H tw orząc w roztw o rze kw as solny, k tó ry z kolei działa na zn a jd u jąc y się w glebie Al(OH)3 z w ietrzenia glinokrzem ianów , dając w rezu ltacie A lCb. U w ażał on zatem zjaw ienie się g lin u ruchom ego za zjaw isko w tórne.

W późniejszej p racy (1932) pisze jednak, że w glebach bielicow ych i k rasnoziem ach m ogą być też zasorbow ane jony Al.

To sam o tw ierdzą J. S. J o f f e i H. C. Mc. L e a n (1928). P ojaw ien ie się glinu w roztw orze u w ażają za w y n ik rozpuszczającego działania kw asu w ytw orzonego przez uw olniony w procesie w y m iany jon H' na w odoro­ tle n e k glinu (25), k tó ry z n a jd u je się w glebie w form ie żelu lub soli, P o ­ niew aż h y d ra g rilit (Al(OH)3 • 3 ЩО) w klim acie u m iarko w anie ch ło d ­ nym może stanow ić n a w e t 30% koloidów, jest on praw dopodobnie głów ­ n y m źródłem glinu ruchom ego.

B adali oni też jak i w pływ w y w ie ra ją najw ażniejsze an iony kw asów nieorganicznych n a form ę glinu. W edług tych b a d a ń przejście g lin u roz­ puszczalnego w form ę żelu w obecności S 0 4 n a stę p u je p rzy pH 4,7— 4,8, przy czym sta n solu w obecności tego anionu nie istnieje. W prow adzenie rozpuszczalnych fosforanów obniża p u n k t pow staw ania żelu do pH 4,2. W obecności C1“ całkow ite strącen ie Al ż ro ztw o ru (0.0075 m ola А ЬО э) m a

G lin ruchom y w g lebach P olski 151

m iejsce p rzy pH 5,4. M olekularnie zdyspergow any Al m oże istnieć p ra ­ w ie do p u n k tu k om pletnej p recy p itad ji. Od początku m iareczkow ania istn ieje stan solu.

W obecności NO^~ g lin jest k o m p letn ie w y trąco n y p rz y pH 5,8— 6,0. W obecności C1“ i N 0 3“ tw o rzen ie żelu w yklucza istn ien ie m o lek u lar­ n ie zdyspergow anych cząsteczek.

W obecności P O 4 cały glin w y trąco n y je st p rzy pH 3,1— 3,2. Jeżeli chodzi o żelazo ruchom e, to w obecności 3 anionów : SO4“ *” , Cl~ i NO3“ już p rzy pH 2,8 znajdow ano ty lk o jego ślady. P rz y w yższych pH, żelaza w form ie jonow ej nie było.

J a k w ynika z tej pracy tw orzenie się różnych zw iązków i stan ó w glin u zależne je st przede w szystkim od ro d zaju obecnych anionów , a w m n ie j­ szym sto p niu od pH gleby.

Podobne b a d a n ia p rzeprow adzili B. P. N i k o l s k i j i J. W. Р о г а ­ т о n o w a (37) (1931) oraz W. A. C z e r n o w (1947). O trzy m ali oni w yniki zgodne z w ynikam i w yżej om ów ionym i. W edług C z e r n o w a (8) przy m iareczko w an iu zasadą ro ztw o ru A12(S04)3 w p row adzenie m ałej ilości zasady w stosunku do ilości A12(S 0 4)3 pow odow ało pow staw an ie n ie s trą ­ cających się soli zasadow ych glinu. P rz y do datku 80— 85% zasady strąca się osad soli zasadow ego glinu. P oczątek w y trąc a n ia (słabego) zaczyna się p rzy d o d an iu 10— 15% ilości zasady p o trzeb n ej do zobojętnienia. P rzy w pro w adzen iu 85— 100% zasady n a stę p u je proces p rze k sz ta łca n ia zasado­ w ego siarczanu glinu w w od o ro tlen ek glinu.

W w ypad ku A1C13 i Al(NOs)3 d o d atek 90% zasady nie zapoczątkow uje jeszcze p o w stania osadu. P rz y d o d an iu 98— 100% zasady s trą c a się od raz u cały glin z aw arty w roztw orze. Początkow o tw orzy się A120 3HC1, a po­ tem zw iązek ten przechodzi w Al^(OH)3, jest jed n ak u trz y m y w a n y w roz­ tw orze przez AläOsHCl. Gdy p raw ie cała ilość А12ОзНС1 przejdzie w Al(OH)3 nie może u trzy m ać tego ostatniego w postaci solu.

Z. B. M i l l e r (1928) określił w b ad an iach lab o ra to ry jn y c h (34), że zw iązki glinu są n ajm n iej rozpuszczalne w granicach pH 4,5— 7,5 i że zw iązki glinu n ajw iększą zdolność w iązania P 20 5 posiadają p rzy pH 3. W. K a p p e n (1928) pisze (25) o dw u m ożliw ościach p ow stania k w a ­ sowości:

1) gleby zaw ierają pochłonięty glin, jony Al w y w o łu ją kwasowość, gdy są w y p ieran e przez k atio n y soli obojętnej. Ten rodzaj kw asow ości n azy w a kwasow ością w ym ienną.

2) g leby zaw ierają zasorbow any w odór i przy działan iu n a nie roz­ tw o rem KC1 zjaw ia się w roztw orze HC1. Tę kw asow ość nazy w a on k w a ­ sowością pow stałą z ro zk ład u soli obojętnych.

P. E. T u r n e r (1931) b a d a ł (53), ja k i w pływ w y w iera stopień n asy ­ cenia zasadam i i pH na ilość w ym ienn eg o glinu w glebach s tre fy tro p

i-kain ej. G lin w y m ien n y w ystęp o w ał w glebach o pH poniżej 5,1 i jprzy deficycie w n asy cen iu zasadam i w iększym od 8,25 m ilirów now ażnika. Od 8,25 do 15,5 m -rów n. deficytu w zrost ilości g lin u b y ł pow olny. N atom iast pow yżej 15,5 m -rów n. d eficy tu p rzy ro st ilości g lin u był niezm iern ie szybki. W g ranicach deficy tu 8,25— 15, m -rów n. sto su n e k w ym iennego H + do w ym iennego A l++ b jest rzęd u 50. Szybkie rozszerzenie tego sto su nk u p rzy w iększych deficy tach nasu w a m yśl, że w glebach w ysoce n ie n asyco­ nych ilość w ym iennego glin u może być w ilości rów now ażnej kw asow ości w ym iennej.

Biorąc pod uw agę w y nik i o trzym ane p rzy elektrodializie S. M a t t ­ s o n (1928) przypuszcza (32), że w ro ztw o rze glebow ym są nie ty lk o jo n y A l+ ++} ale i inn e jony zaw ierające glin. P rz y elektrodializie, gdy pH zo­ stanie obniżone do pew nej wielkości, zjaw ia ją się w roztw orze jony A l+(OH) (SiO^H) i A l++(S i0 3H), a jony A l b + + tylko p rzy bardzo n isk im pH .

S. M a t t s o n i B. H e s t e r (1933) uw ażają, że pH, przy k tó ry m do ro ztw o ru przechodzi dostateczna ilość g linu ażeby w yw ołać toksyczne działanie, zw iązane jest z am fo tery czn ą n a tu r ą gleby (33). Im w yższy p u n k t izoelektryczny gleby, ty m szkodliwość g lin u dla roślin w y stę p u je p rzy w yższym pH. P rz y w pro w adzen iu do gleby soli g linu w zrasta p u n k t izoelektryczny g leby i u lty m a ty w n e pH p rzy k tó ry m glin sta je się szkod­ liw ym . Z astosow anie krzem ianów , fosforanów i kw asów organicznych obniża p u n k t izoelektryczny, u lty m a ty w n y pH i p u n k t szkodliwości glinu dla roślin.

W edług F. A l t e n a i B. K u r m i e s a (1935) glin je st w kom pleksie so rp cy jn y m zw iązany jonogenicznie i w y m ien ian y bezpośrednio przez k a ­ tiony soli obojętnych (1).

E. N. G a p o n i M. V o s h c h i n s k a j a (1941) n a p odstaw ie p rz e ­ prow adzonych dośw iadczeń doszli do w niosku (16), że w w yciągu glebo­ w ym n KC1 g lin zn a jd u je się w 90% w form ie А ^О зН *, a ty lk o w 10% w postaci A l+ + + i jako koloidalny A i20 3. Jo n А^О зН * m oże być w y m ie­ n ian y n a każdy inny kation. P rz y tra k to w a n iu w yciągu glebow ego roz­ tw o rem (NH4)2S 0 4 tw orzy się (A120^H)2S 0 4. G dy (A120 3H)2S 0 4 zadam y HC1 tw orzy się A120 3HC1. Z obliczenia sto su n k u Al do S 0 4 w (A120 3H)2S 0 4 wyliczono, że glin zn ajd u je się w w yciągu w fo rm ie A120 3H +. D ośw iad­ czenia w ykazały, że (A120 3H)2S 0 4 i A120 3HC1 są m niej toksyczne dla roślin, niż A1C13 i A12(S 0 4)2* 18 H 20 .

J. N. M u k h e r j e e i В. C h a 11 e r j e e, (1942) tw ierd zą (31), że kwasowość, jak a się u ja w n ia przy tra k to w a n iu kw aśnych glin solam i obojętnym i, nie je s t pow odow ana całkow icie jo n am i glinu.

Rów nież B. C h a t t e r j e e i M. P a u l (1942) o kreślając rolę jonów glinu piszą (7), że zarów no jony Al jak i jo ny H z n a jd u ją się n a pow ie­

G lin ru ch o m y w g lebach P olski

rzch n i cząsteczek k w aśn y ch glin, ale jony H są w stosunkow o m ałej ilości. W yparcie jonów H i Al do ro ztw o ru zależne je s t od k o n c e n trac ji o bojętnej soli i siły w y p ieran ia użytego kationu.

S. N. A l e s z i n i L. J. A l e k s i n a (1946) w p ro w adzają now y po­ gląd (3) na po w staw anie kw asow ości w ym iennej. R o zp atru jąc w y n ik i o trz y m an e przez W. K e l l e y i H. J e n n y (27), k tó rz y d ro g ą kilku dzie­ sięciogodzinnego m ielen ia koloidów glebow ych spow odow ali podw yższe­ n ie k o n c e n trac ji jonów w odorow ych, a u to rz y tw ierdzą, że kw asow ość w y ­ m ienna pow staje w sk u te k rozpadu n ie trw a łe j siatki kw aśn ych glinokrze- m ianów .

N ajb ardziej w yczerpujące dośw iadczenia, dotyczące roli w pow staw a­ niu kw asow ości w ym iennej w glebach, w ykonał w spom niany już A. W. С z e r n o w (1947) ze w spółpracow nikam i. Stoi on na stanow isku, że k w a ­ sowość w ym ienn ą w y w o łu ją ty lk o jony glinu. N a podstaw ie p rzep ro w a­ dzonych b ad ań tw ierdzi, że kw asow ość w y m ienna gleb bielicow ych i czer­ w onych oraz gleb sztucznych nie n asyconych jest rów now ażna ilości zn a j­ dującego się w w yciągu glinu. D rogą p o śred n ią przez b a d a n ie ilości zasor- b ow anych jonów Ca w obecności soli glinow ej i kw asu określił, że e n e r­ gia z ja k ą gleby s o rb u ją jony Al je s t dużo w iększa od en erg ii sorbow a- n ia jonów H . W innych dośw iadczeniach w ykazał, że glin z soli glino­ w ych dodanych do gleby m ożna oznaczać przy pH niższym od 5,0— 5,2. P o d a je on też, że w ielkość kw asow ości w ym iennej gleb zależy nie tylko od pH w yciągu i jakości kationu, ale także od w łasności anionu. Dowodzi on, że jo n y Al m ogą w ym ieniać jon H w zw iązkach organicznych, np. p rzy m ieszaniu kw asu hum inow ego, z oksysiarczanem glinu tw orzy się h u m ia n glinu i kw as siarkow y, co p o tw ierdza jego pogląd o całkow itej zależności kw asow ości w y m ien nej od glinu.

W poszukiw aniach p rzy czy n zjaw ian ia się glinu ruchom ego zwrócono też. uw agę n a procesy biochem iczne zachodzące w glebie. H. P i e r r e i w spółpracow nicy (1932) stw ierdzili, że k o n cen tracja g linu w roztw orze glebow ym w aha się znacznie w ciągu ro k u (40). N ajw yższa k o n c e n trac ja glinu b yła w m iesiącach letnich. Te w ah an ia zależały praw dopodobnie od działalności życiow ej m ikroorganizm ów , od pro du ko w any ch przez nie kwasów. K o n cen tracja g lin u w roztw o rze przy tym sam ym pH różniła się znacznie. Z w iększenie k o n cen tracji soli w roztw orze zw iększyło ilość glinu p rz y każdym pH. G leby o w ysokiej zaw artości m ate rii organicznej zaw ie­ ra ły dużo m niej glin u w roztw orze p rzy danym pH niż gleby o niskiej1 zaw artości.

K w estię w p ły w u procesów biologicznych n a ilość glinu w roztw orze glebow ym bad ał G. G. P o h l m a n (1937). P rzepro w adził on dośw iadcze­ n ia stw ierd zające zw iązek m iędzy n itry fik a c ją i oksydacją siarki a ilością glinu w roztw orze glebow ym (42).

Procesy n itry fik a c ji i oksydacji sia rk i b ra ły udział w p rzep ro w adza­ n iu g lin u w sta n rozpuszczalny w g ran icach pH 4,95— 3,90. N itry fik a c ja przebiegała aż do pH 3,9 i 19 mg Al n a 100 g gleby. P ro ces n itry fik a c ji b y ł ograniczany ilością p rzy sw ajaln eg o w ap nia i przeż kwasowość. Do­ św iadczenia przeprow adzono w w a ru n k a ch sztucznych p rzy optym alnej w ilgotności i opty m alnej tem p eratu rze. P rocesy biologiczne obniżyły pH k ilk u gleb poniżej 3,6. W jed n ej z gleb, do k tó ry c h dodano siark ę, pH ob­ niżyło się aż do 3,33.

Szereg au to ró w badało w zajem n y w pływ naw ożenia n a kw asow ość g leby i zaw artość glin u w roztw orze. A. W. B l a i r i A. Z. P r i n c e (1927) podają, że siarczan am onu p rz y dłuższym stosow aniu .prowadzi do pojaw iania się lub zw iększenia ilości glinu (6). Stosow anie naw ozów w ap ­ n iow ych i fosforanów prow adzi do obniżenia ilości glinu i w zro stu pH. Ze w zrostem d aw ek stosow anego w apna i żużli zm niejszanie się ilości ak ty w n ego g lin u było szybsze, aniżeli p rzy stosow aniu takich sam ych lub n aw et 8-k ro tn ie w iększych daw ek kw aśnych fosforanów . W skazuje to, że ilość glinu w roztw orze zależna jest w w iększym stopniu od pH gleby niż od ilości fo sforu w roztw orze glebow ym .

Rów nież P. N. K o s z e l k o w (1939) b ad ał zm iany kwasowości w gle­ bach bielicow ych zachodzące pod w pływ em naw ożenia m in eraln eg o (29). N aw ozy am onow e pow odow ały zw iększenie kw asow ości i ruchom ego glinu. Naw ozy sa le trz a n e zm niejszały kw asow ość i ilość ruchom ego glinu. A lkaliczne naw ozy fosforow e nieznacznie red u k o w ały kwasowość. Stoso­ w anie naw ozów p otasow ych nie m iało prak ty cznego znaczenia na stan kwasowości. J a k długo trw a ły te dośw iadczenia nie podano.

In te resu jąc e dośw iadczenia p rzep ro w ad ził E. J. R a t n e r (1941). D odai w ał c n do gleby K H 2P 0 4 w ilości rów now ażnej do w ym iennego glin u (43). N astąp iła p raw ie k o m pletn a sorpcja K H 2P 0 4 przez glebę, ale kw asow ość n ie zm ieniła się. A u to r w nioskuje, że fosfor n ie został zw iązany chem icznie w AIPO4, lecz zasorbow any n a pow ierzchni cząstek glebow ych. .Dopiero zastosow anie К Щ Р 0 4 w dużym nad m iarze w stosunku do w ym iennego g lin u pow oduje zm niejszenie się kw asow ości w ym iennej w glebie. K w a­ sowość w ym ien na w edług tego a u to ra pow odow ana jest głów nie przez jo n y glinu, a w nieznacznym sto p niu przez jony H \ Po dodaniu dużej ilości K H 2P 0 4 do gleby udział g lin u zm niejsza się, a u d ział w odoru w z ra ­ sta. Stosow anie fizjologicznie k w aśnych naw ozów azotow ych w ciągu 6 la t zw iększyło kw asow ość w y m ien n ą i rów now ażną je'j ilość glinu w ym iennego.

D. Ł. A s k i n a z i (1949) b ad ał jak a jest rola g linu i w odoru p rzy roz­ kładzie C a C 0 3 i fosforytów (5). N asycił on jed n e gleby jonam i w odoro­ w ym i, a inne jo n am i glinu, a n a stęp n ie naw oził w ęglanem w apn ia lu b fosforytem . Nie stw ierdzono w iększej różnicy przy rozkładzie C a C 0 3

G lin ruchom y w gleb ach Polski

m iędzy glebą n asy can ą jonam i H a gleb ą nasyconą i jonam i Al. A u to r doszedł do w niosku, że zachodzą n a stę p u jąc e reakcje:

1) w glebie zaw ierającej p ochłonięte jony H:

(gleba) 6H+ + 6 C aC 0 3 -> (gleba) 3C a+ + + C a(H C 03)2 2) w glebie zaw ierającej pochłonięte jo n y Al:

(gleba) 2A l+1+ + + 6CaCOd+6Hj20 - > (gleba) 3C a+4 + ЗС а(Н С 03)2 + + 2Al(OH)3.

Rozkład fo sfo ry tu w glebie tra k to w a n e j A1C13 był praw ie trz y k ro tn ie słabszy w po ró w n an iu do gleby tra k to w a n ej HC1. P odano n a stęp u jący sch em at rozkładu

1) na glebie nasyconej H + :

(gleba) 6 H + + 3 C a 3( P 0 4)2 (gleba) 3 C a f ! + 6 C a H P 0 4 2) n a glebie nasyconej A l+ + + :

(gleba) 2 Al • 1 1 + Ca3< P04)5 (gleba) 3 Ca ■ + + 2 A IPO4 .

S t r u t h e r s i S i e l i n g (1950) b ad ali w pływ pH n a efektyw ność pospolitych w glebach dziew ięciu anionów organicznych na precy p itację fosforanów przez glin i żelazo. A u to rzy w ychodzą z założenia (49), że n ajw ażn iejszym i czynnikam i sorpcji chem icznej fosforanów w glebie są: ak ty w n e jony żelaza i glinu w roztw orze lub jako uw odnione tlenki. W sto su n k u do g linu badan ia przeprow adzono w granicach pH 4— 9.

N ajw yższa aktyw ność poszczególnych kw asów w zapobieganiu p re c y - p itacji fosforanów b yła przy różnych pH. W środow isku kw aśnym n a j­ w yższą akty w no ść posiadały kw asy: cytrynow y, szczawiowy, m alonow y, jab łko w y i m lekow y. N ajb ardziej a k ty w n y b ył kw as c y try n o w y (milimol tego k w asu zapobiegał zupełnie tw o rzen iu się 1 m ilim ola fosforanu glinu). Zbadano w pływ poszczególnych elem entów s tru k tu ry kw asów organicz­ nych: 1) g ru p a am inow a — obecność tej g ru p y n ie w y w ierała w pływ u; 2) g ru p a hydro ksylo w a — w raz ze w zrostem ilości ty ch gru p zw iększała się czynność anionów ; 3) g ru p a karb ok sy lo w a — im w iększa ilość tych g ru p w d an y m kw asie, tym w iększa aktyw ność; 4) długość łań cu ch a w ę­ glowego: im łańcuch w ęglow y k ró tszy ty m w yższa czynność anionu. P rz y pH 4 kw asy jabłkow y, w inow y, szczawiowy i cy tryno w y u w a l­ n iały odnośnie 18, 15, 50 i 100% fosforu z zasadow ego fosforanu glinu. A u to rzy zw racają szczególną uw agę n a naw ożenie obornikiem jako pod­ staw ę dla działalności m ikroorganizm ów i p ro du kcji kw asów organicz­ nych. P rz y ro st p rzy sw aja ln y c h fosforanów p rzy w apnow aniu gleb kw aś­ ny ch u w ażają za w y n ik s ty m ulący jnego d ziałan ia w apna na m ik ro o rg a­ nizm y, a przez to w iększą p ro d u k cję kw asów organicznych.

Jednocześnie z pracam i w y jaśn iający m i przechodzenie glinu do roz­ tw o ru glebow ego i w yw ołane ty m zm iany w glebie, prow adzone b y ły prace dotyczące w pływ u glinu n a rośliny.

Ju ż w lata ch 1911— 1922 w iele prac n ad działaniem fizjologicznym soli glinow ych w y konał S t o k l a s a .

N a toksyczne d ziałanie rozpuszczalnych zw iązków glinu zw racali uw agę J. B. A b b o 1 1 ii w spółpracow nicy (2).

Szereg dośw iadczeń n a ten tem a t p rzep ro w ad ził w k u ltu ra c h w odnych i na glebach O. C. M a g i s t a d (1925). W ykazał on, że k rzy w a rozpusz­ czalności g lin u w. roztw orze glebow ym p rzy różny ch pH p rak ty czn ie zgadza się z k rzy w ą rozpuszczalności glinu w wodzie p rzy ty m sam ym pH.

Z dośw iadczeń p rzep ro w ad zo ny ch w k u ltu ra c h w odnych okazało się, że ro ślin y cie rp ia ły zarów no z pow odu zb y tniej kwasowości, ja k i z po­ w odu obecności jonów Al. W rażliw ość roślin w stosunku do jonów H i do jonów Al b y ła różna. Pisze on, że korzyści ze stosow ania w ap n a na glebach o pH pow yżej 5 w w y p ad k u koniczyny, lucerny, owsa i żyta spow odow ane są zm niejszeniem się kwasowości, w w y pad ku k u k u ry d z y i jlęczmienia zm niejszeniem się kwasowości i ilości glinu, zaś w w yp adk u soi zm niejszeniem się ilości glinu.

N a glebach o pH poniżej 5 korzyść z w ap now ania d la wyżej w ym ienio­ n y c h ro ślin pow odow ana je s t zarów no zm niejszeniem się kwasowości, jak i ilości rozpuszczalnego glinu. P rzez kw asow ość rozum ie on tu kw asow ość w yw ołaną jo nam i w odoru.

W yraźna toksyczność g lin u w k u ltu ra c h piaskow ych pojaw iła się gdy w 100 g p iask u było 5— 10 m g Al rozpuszczalnego. Je śli chodzi o pojaw ien ie się glinu w roztw orze glebow ym , to podziela on pogląd K. G e d r o i c i a .

F. T. Mc. L e a n i B. E. G i l b e r t (1927) określili w rażliw ość k ilk u ­ n a stu ro ślin n a obecność glinu w pożyw ce (29). Do n a jb a rd zie j w rażli­ w ych roślin zaliczyli sałatę, b u rak i, jęczm ień i tym otkę. Do średnio w ra ż ­ liw ych: owies, żyto, k apustę, rzodkiew kę i sorgo. W yjątkow o odporne były: k u k u ryd za, rzepa a szczególnie m ietlica biała.

P ierw szy m objaw em toksyczności b yło zaham ow anie rozw oju i uszko­ dzenie korzeni. P rz y konc. 1,8 m g Al n a 1 litr pożyw ki tylk o plon rzepy i m ietlicy pozostaw ał n a takim poziom ie ja k na pożyw ce bez glinu, n a to ­ m ia st plony in ny ch roślin w y raźn ie się zm niejszały.

P orów n ując te w y n ik i z w y nikam i o trzy m any m i przez O. C. M a g i - s t a d a w idzim y, że w rażliw ość roślin n a obecność glinu w k u ltu ra c h w odnych je st daleko w iększa niż w k u ltu ra c h piaskow ych. Poza ty m au ­ torzy ci n ie są zgodni co do stopnia w rażliw ości poszczególnych roślin n a obecność ak tyw nego glinu.

W. S. L i g o n i W. H . P i e r r e (1932) podali, że już 1 mg Al n a 1 litr pożyw ki d ziałał szkodliw ie n a jęczm ień, sorgo i k u k u ry d zę (31).

W spom niani już H a r t w e l l i P e m b e r szkodliw e działanie glinu przy p isu ją częściowo buforow ej w łasności g linu u trzy m u jącej koncen­ tra c ję jonów H .

G lin ruchom y w g lebach P olski 157

W edług W. A. P i e r r e (1931) nie zawsze istn ieje ko relacja m iędzy ilością glinu a k ty w n eg o a rozw ojem ro ślin (39). S tw ierd ził on zależność m iędzy k o n c e n trac ją g lin u a rozw ojem kukury dzy. Zależność m iędzy k o n c e n trac ją g linu a rozw ojem jęczm ienia i sorga b y ła słaba. D ośw iad­ czenie przeprow adzono n a 13 glebach p rzy 5 różnych stopniach zakw a­ szenia. K o n cen tracja g linu w roztw orze przy podobnych pH była różna. Stw ierdzono zależność m iędzy stopniem nasycenia gleby zasadam i, a ro z­ w ojem roślin. Jeżeli jed n a k w ro ztw o rze glebow ym b y ła w yższa k oncen­ tra c ja glinu, to uszkodzenie roślin następow ało p rzy w yższym stopniu n asycenia an iżeli w tedy, gdy k o n c e n trac ja glinu w roztw orze b y ła niższa lub też n ie było glinu.

J a k w y nika z ty ch wniosków, przy ty m sam ym nasyceniu gleb zasa­ dam i, m oże być różna k o n cen tracja glinu. J e st to sprzeczne z podanym i pow yżej w yn ikam i o trzy m an y m i przez P. E. T u r n e r a , k tó re w skazy­ w ały n a zależność w y stępow an ia glinu i jego ilości od stopnia nasycenia gleb zasadam i.

W. H. P i e r r e i A. O. S t u a r t w dalszych stu d ia c h (41) nad szkodli­ w ym działaniem glin u b ad ali jak w p ły w a stosow anie dużych daw ek fos­ foranów n a zm niejszenie toksycznego d ziałan ia g linu w glebie i w k u ltu ­ rac h w odnych. D odanie С а(Н ^Р04)2 i N aH 2P 0 4 do g leby zaw ierającej glin pow odow ało p rec y p ita c ję A IPO 4 , zm niejszenie ilości glinu w roz­ tw orze glebow ym i w zrost pH. Stosow anie su p erfosfatu n a w e t w dużych ilościach nie w płynęło n a zm ianę pH, ale redukow ało pow ażnie ilość g lin u w roztw orze. P rz y dużej daw ce su p erfo sfatu uzyskano do b ry w zrost lu ce rn y i jęczm ienia w obecności 8— 10 m g Al na 1 kg gleby. N asunęło to przypuszczenie, że d o d atn i w pływ d użej daw ki fosforanów w yn ika nie tylko z pow odu p rec y p ita c ji fo sfo ran u glinu w glebie, ale także strącan ia glinu w kom órkach ro ślin i pozbaw iania go szkodliw ych własności.

W soku sałaty w yhodow anej n a pożyw ce z glinem , zaw artość P 2O& b y ła 5— 7 k ro tn ie niższa aniżeli w soku roślin hodow anych n a pożywce bez glinu. Fosfor b y ł w y trąco n y przez glin w korzeniach. Przeniesienie ro ślin z pożyw ki z glinem do pożyw ki bez glinu pow odow ało szybki w zrost k o n c e n trac ji fosforu w soku.

Liczne b ad an ia M. T r e n e l a i w spółpracow ników (1932— 34) do ty ­ czące w pływ u soli glinow ych i w o d o ro tlen ku glinu na żyto i owies (53, 52) w ykazały, że w środow isku k w aśnym poniżej pH 5 zarów no sole glinow e ja k i zdysocjow any w od o rotlen ek glinu obniżały pobieranie fosforu i zm niejszały plon. Żele w od o ro tlen k u g lin u i uw odnionej k rz e m io n k i nie w y w ierały szkodliw ego w pływ u. Sole glinu opóźniały kiełkow anie i zm niejszały, zaw artość popiołu w m łodych roślinach. Obecność glinu w roztw orze ograniczała pobieranie w ap n ia i m agnezu.

В. E. G i 1 b e г t i F. R. P e m b e г (1935) przeprow adzili dośw iadcze­ n ia (18) z pospolicie sp o ty k an y m i ch w astam i i stw ierdzili, że ró żn ią się one znacznie w e w rażliw ości n a obecność g lin u w k u ltu ra c h w odnych. A u to r w ysuw a sugestię, że toksyczność g lin u w roztw orze glebow ym może być w ażnym czynnikiem pow strzy m u jący m w zrost pew nych chw astów n a glebach kw aśnych.

B. A. G a n ż a (1940) podaje, że jony H, o ile ich k o n c e n trac ja nie p rzek racza pH 3,5— 3,7, n ie są bezpośrednio toksyczne dla ro ślin (15). D odatek rozpuszczalnych soli g lin u n a glebach obojętnych i alkalicznych m oże stym ulow ać w zro st roślin, jest toksyczny n a glebach kw aśnych, zw łaszcza ubogich w m ate rię organiczną. Z astosow anie n a ty ch glebach naw ozów organicznych, w ap n a palonego i naw ozów fosforow ych red u k u je toksyczność glinu.

W dośw iadczeniach w azonow ych (1941) b ad ał on w pływ dod atku sia r­ czanu glin u do ziem i z różnych poziom ów profilów glebow ych na w zrost jęczm ienia. B adano w p ływ glinu p rzy rów noczesnym naw ożeniu azotem , fosforem , potasem i bez tego naw ożenia; dodaw ano 1— 2°/o soli glinow ej w stosu n k u do ciężaru gleby. D odatek glin u do ziem i z poziom u A ± w y­ w oływ ał sty m ulację, w ziem i z poziom u A 2— С podobne ilości b y ły tok ­ syczne. Stw ierdzono zależność m iędzy toksycznością g lin u a in te n sy w ­ nością w iązania fosforu przez glebę. M ateria organiczna łagodziła szkod­ liw y w pły w glinu.

B. A. G o ł u b i e w i A. N. S k u r i k h i n a (1940) w dośw iadczeniach z ln em (20) stw ierdzili, że n a glebach zbielicow anych plon tej ro śliny nie zależy od pH, a od ilości rozpuszczalnego glinu. Obecność w apna i p o tasu obniżała po bieranie glin u przez rośliny.

E. J. R a t n e r (1946) tłu m aczy (43) szkodliw y w pływ glinu n a ro śliny antag on istyczn ym działaniem g lin u i fosforu n a rośliny. W edług a u to ra w y starczy zabezpieczyć roślin ę w fosfor, alby g lin nie działał toksycznie.

E. N. D y a k o w a (1948) stw ierd ziła (14), że n a zbielicow anej glince p rzy zaw artości 5 m g akty w n eg o glinu na 100 g gleby, 1,5— 2,5 m ilirów n o- w ażnika kw asow ości w ym ien n ej i pH 4,7— 4,8 następow ało zm niejszenie w zrostu lucerny . P rz y 10 m g Al lu ce rn a żółkła i ginęła.

B. A. G o ł u b i e w (1950) dokładnie określił oznaki i p rzy czy n y szkodliw ego d ziałania glinu -na ro ślin y (20). Część n adziem na poza zm niej­ szeniem m asy zasadniczo n ie różni się od n o rm a ln y ch roślin. O bniżenie p lon u części nadziem nej roślin ijest zasadniczo w yn ik iem głodow ania spe­ cyficznego (np. fosforowego) albo ogólnego w yw ołanego częściow ym uszkodzeniem system u korzeniow ego, co często je s t odw racalne. P o b ie­ r a n y glin jest w w iększej części m agazynow any w korzeniach jako A IPO 4. Ilość glinu w korzen iach pszenicy ja re j dochodziła do l°/o. P o rażen ie k o rzen i u różnych roślin je s t n iejednakow e.

G lin ru ch o m y w glebach P olski 159

D ziałanie glinu na korzenie objaw ia się w ten sposób, że silnie się one sk rę c a ją i zm niejsza się ilość korzonków w łosow atych. Z czasem korzenie ciem nieją, s ta ją się szorstkie lu b oślizgłe. A naliza chem iczna w y kazu je zm niejszoną zaw artość azotu i b ardzo zw iększoną ilość fosforu i glinu. W kom órkach n a stę p u je zaham ow anie działalności życiow ej, zm iana zwięzłości proto plazm y i jej przenikliw ości, stra ta skrobi. G lin grom adzi się w korze korzenia w ją d ra c h kom órkow ych.

G o ł u b i e w przytacza ciekaw e dośw iadczenia nad p obieran iem glin u przez owies i jęczm ień. Jęczm ień p o b rał w ciągu 5 dni z pożyw ki zaw ie­ rają ce j 8 m g Al 3/4 glinu, a w ciągu 10 dni całą jego ilość. Owies w ciągu 15 dni p o b rał około połow y g lin u z pożyw ki.

N a podstaw ie ty ch w yników G o ł u b i e w staw ia hipotezę o różnej w rażliw ości roślin n a glin. M ówi on, że rośliny w rażliw e n a glin p o b ierają go bard zo energicznie z roztw orów , n a to m ia st fosfor po bieran y je s t p o­ woli i m ała jego ilość w zia rn ie nie m oże zniw elow ać szkodliw ego d zia­ łania szybko pobieranego glinu. R ośliny m ało w rażliw e na glin zaw ierają w nasionach w iększe ilości fosforu, g lin p o b iera ją powoli, a fosfor szybko. W pu b lik acji tej podane są też p race w spółpracow ników G o ł u b i e w a. W ykonane przez N. T. B e r i ę (1943) dośw iadczenia w k u ltu ra c h z ro z­ dzielonym żyw ieniem roślin fosforem oraz in nym i skład nik am i pokarm o­ w ym i i glinem w ykazały, że toksyczność glinu w w y p a d k u rozdzielenia glinu od fosforu istnieje. P rzem aw ia to za tym , że w iązanie P ^ 0 5 n a stę ­ p u je-rac z e j w k orzeniach a nie w glebie.

W. R. S c h m e l , M. P e e c h i R. B r a d f i e l d (1950) badali, ja k i w p ły w w yw iera dodanie do gleby uw odnionych tlenków żelaza i g lin u oraz siarczanów tychże m eta li na plon lu ce rn y (51). Zastosow anie uw od­ nionych tlenków nie m iało w pływ u. S iarczany obniżały p lo n y lucerny . A uto rzy ci (1952) szkodliw e d ziałanie glin u tłum aczą d e p ry m u jąc y m w p ły ­ w em n a p obieranie w ap n ia (50).

N a podstaw ie przytoczonej lite ra tu ry w y daje się, że p rzejście glinu do w yciągu glebow ego m a przebieg następ u jący : P ie rw o tn y m źródłem g lin u ruchom ego są pochodzące z w ie trz en ia glinokrzem ian ów w odoro­ tle n k i glinu o różnej zasadowości, a k tó re ogólnie p rz y jm u je się jako Al(OH)3. P od w p ły w em p o w stający ch w glebie kw asów organicznych i nieorganicznych Al(OH)3 przechodzi w stan w ysokiej d y sp ersji aż do s ta n u m olekularnego rozproszenia, w y stępu jącego p rzy bardzo du ży m zakw aszeniu. Al(OH)3 przechodzi poprzez tak ie zw iązki ja k A120 3HC1, (A120^H)2S04 i podobne im zw iązki do jon u A l++H‘. Al(OH)3 jak o zasada zapobiega p rzy ty m szybkiem u zakw aszeniu gleby.

J o n y A120 3H + i A l+++ są sorbow ane przez kom pleks sorpcyjny, a n a ­ stę p n ie m ogą być w y p ieran e z tego kom p lek su przez ro ztw o ry soli obo­ jętn y ch . Jeżeli pH zaw iesiny gleby w wodzie p rzyjm ie w artości niższe

od 5,0— 4,8, to ropuszczalne zw iązki g linu z n a jd u jem y już i w w yciągu w odnym gleby. W tych glebach w całk ow itej kw asow ości w ym iennej bierze u d ział g lin w y p a rty z k om pleksu sorpcyjnego i glin z Al](OH)3 (rozpuszczony przez kw asy) oraz kw asy i k w aśn e sole z ro ztw o ru glebo­ wego. Także w glebach o pH H,o > 5 przy tra k to w a n iu ich ro ztw orem soli obojętnej część pojaw iającego się glin u m oże pochodzić z kom pleksu so rp­ cyjnego, a część z rozpuszczającego działan ia kw asu solnego (pow stałego z w ym iany) n a w odorotlenek glinu, lu b d ziałania A120 3HC1 n a w odoro­ tlen ek glinu.

Ilość rozpuszczalnego g lin u w roztw orze glebow ym zależna jest od w ielkości kw asow ości w ym iennej, a w m niejszym stopniu od pH, gdyż jest m odyfikow ana obecnym i tu anionam i nieorganicznym i i organicznym i.

Szkodliw e działanie glin u ruchom ego n a rośliny w yw oływ ane je s t głów nie przez w y trąc a n ie A 1P04 w korzen iach roślin o czym św iadczą: w ysoka z aw arto ść g lin u w korzeniach ro ślin ze środow iska zaw ierającego glin rozpuszczalny i rów noległa w ysoka zaw artość fosforu. Poza tym przy w ysokiej zaw artości glinu w roztw orze uszkadzane są korzenie roślin. K orzenie są szorstkie lub oślizgłe, znacznie skrócone. N astęp u je zm iana zwięzłości protoplazm y i jej przenikliw ości, zm niejsza się działalność życiow a kom órek.

BADAN.IA W ŁASNE

Celem niniejszej pracy b yło zorientow anie się, czy w glebach Eolski w y stęp u je glin ruchom y, w jak ich glebach po jaw ia się, ja k często i w ja ­ kiej ilości jest obecny w ty ch glebach. W d alszy m zaś ciągu celem było stw ierdzen ie czy istn ieje zależność m iędzy ilością glinu ruchom ego a w iel­ kością całkow itej kw asow ości w ym iennej, pH i zaw arto ścią РЮ 5 ,,p rz y ­ sw ajaln eg o “ d la roślin.

P racę w ykonano w lata ch 1951 i 1952 n a p róbkach glebow ych n a d e ­ słanych przez O ddziały G leboznaw stw a In sty tu tu U praw y N aw ożenia i G leboznaw stw a w Puław ach, L ublinie, P oznaniu i Bydgoszczy. P ró b k i zostały pob ran e p rzy przep ro w ad zan iu b ad ań gleboznaw czych do m apy gleboznaw czej P olski w skali 1:300 000. P ró b k i po brano z w a rstw y ornej na głębokości w granicach 0— 25 cm w w ojew ództw ach: rzeszow skim , krakow skim , kieleckim , gdańskim i zielonogórskim .

W w ym ienionych p róbkach oznaczono pH w zaw iesinie w H 30 , pH w zaw iesinie ln K C l, całkow itą kw asow ość w ym ienną, zaw artość glinu ruchom ego m etodą Sokołowa, zaw artość P ^ 0 5 m eto d ą E gnera.

Oznaczenia w glebach w ojew ództw a w rocław skiego podane w n in ie j­ szej p racy w y k on ała A. Gucm a.

G l e b y w o j e w ó d z t w a r z e s z o w s k i e g o . A nalizow ano 47 p róbek glebow ych, z tego 44 b y ły z p o w iatu Jasło i 3 z p ow iatu Rzeszów.

G lin ru ch o m y w gleb ach P olski 161

Są to gleb y bielicow e i m ady. G leby tej części Polski c h a ra k te ry z u ją się du żym zakw aszeniem i bardzo m a łą zaw artością P^Os przysw ajalnego dla roślin. W yniki analiz um ieszczono w tab licy 1.

N a 47 analizow an ych p ró b ek glebow ych 29, czyli przeszło 60°/o po­ siadało p H Kc i '< 5 . G lin ru ch o m y znaleziono w 24 próbkach, to je s t w ca 50% gleb, z tego w 10 w y p ad k ach zaw artość A l w ynosiła > 10 mg/100 g gleby. G lin ru ch o m y w y stęp ow ał zarów no w glebach b ieli­ cow ych ijak i w m adach; głów nie w górzystej części pow iatu.

W 37 p ró b k ach ilość P 20 5 m et. E g n era b y ła m niejsza od 1 m g n a 100 g gleby. W (pozostałych 10 p ró bk ach najw yższa zaw artość P 2Os w ynosiła 3,1 mg/100 g gleby. Pow yższe w y n ik i w skazują, że w szystkie te gleby, koniecznie w y m agają n aw ożenia fosforowego.

G l e b y w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k i e g o . P ró b k i pobran o w różnych m iejscow ościach n a tere n ie całego w ojew ództw a. O znaczenia w yko nan o w 55 próbkach. A nalizow ane gleby należą do gleb bielicow ych, m ad i rędzin. W yniki analiz um ieszczono w tabl. .2. G leby w ty m w o je­ w ództw ie podobnie ja k i w w ojew ództw ie rzeszow skim w p rzew ażającej części są k w aśne i z a w iera ją b ard zo m ało „p rzy sw ajaln eg o “ fosforu. W 20 g lebach (36%) ilość P 2O5 oznaczana m eto d a E gnera b y ła < 1 mg/100 g gleby, a tylko w 7 w y p ad k ach b y ło > 4 m g P 2O5, w ty m w jed nej glebie > 1 0 m g P 205. N aw ożenia fosforow ego w ym aga koniecznie 2/3 analizo­ w any ch gleb. T ylko 1 z gleb n ie w ym aga naw ożenia fosforowego. Na 55 prób ek z tego te re n u 36 (66%) posiada рНксп < 5,0. G lin ru ch o m y zn a­ leziono w 30 glebach (55%) a w 12 glebach zaw artość ruchom ego glinu b y ła wyższa od 10 mg/100 g gleby. W 6 w ypadkach ilość g linu ruchom ego b y ła w yższa od 50 mg/100 g glöby. W 1 w y pad ku g leba pod lasem za­ w ie ra ła aż 190 m g Al ru c h o m e g o /l00 g gleby. G lin w ystępow ał pow szech­ nie i w w iększych ilościach w glebach szczytów i zboczy górskich, n a to ­ m ia st w części nizinnej w ojew ództw a n a glebach lessow ych i m adach w ystęp o w anie było m niej liczne i przew ażnie w m ałych ilościach. W rę ­ dzinach (2 próbki) g lin u ruchom ego n ie znaleziono.

W idzim y więc, że glin ru chom y w y stęp u je głów nie w gleb ach gór­ skich n a te re n ie tego w ojew ództw a.

G l e b y w o j e w ó d z t w a k i e l e c k i e g o . P ró b k i p ob ran o w róż­ ny ch m iejscow ościach n a tere n ie całego w ojew ództw a. O znaczenia w y­ konano w 26 p ró b k ach glebow ych. G leby te należą do gleb bielicow ych, rędzin, torfów i m ad. R ędziny stan o w iły połowę b ad an ych gleb.

W ręd zin ach glinu ruchom ego n ie znaleziono. W pozostałych glebach (13 próbek) w połow ie (7 próbek) znaleziono g lin ruchom y, to jest w po­ dobnym stosun ku ja k w glebach w ojew ództw rzeszow skiego i k rak o w ­ skiego. Ilości g lin u ruchom ego n a 100 g gleby b y ły tu je d n a k m niejsze. G lin ru ch om y w y stąp ił tu rów nież przew ażnie w glebach górskich. Biorąc

G leby z pow iatu jasielskiego, w ojew ództw a rzeszowskiego. W yniki analiz. Gleba M iejscowość Głębo­ kość pobra­ nia próbki w cm P*06 w mg na 100 g gleby (Egner) p H Ca łk ow it a k w a so ­ w o ść w y m ie n n a w m g rów n. w 10 0 g g le b y mg Al rucho­ mego 100 g gleby i °/o ud ział A l w c a ł­ ko w it e j k w a so w o ­ śc i w y m ie n n e j w HaO w KC1 w I w y ­ trzą­ saniu X 1,75

G leba pyłow a B ryły 0— 20 0Д 5,4 4,5 0,57 1,9 3,3 64

», a M aślaki 0— 20 1,0 5,8 5,0 0,11 0,0 0,0 a a Ś c ia n a 1 0 - 2 0 0,8 6,2 5,6 0,04 0,0 0,0 a a B rzostek 0— 15 1,4 7,8 7,5 0,05 0,0 0,0 a a K ow alow y 0— 15 2,8 6,2 5,5 0,09 0,0 0,0 a fi B rzeżanka 1 0 — 20 1,7 6,0 5,1 0,09 0,0 0,0 u fi - C hrząstów ka 0— 20 0,2 5,8 5,0 0,15 0,0 0,0 a fi S zu stak ó w k a 0— 20 0,5 5,5 4,7 0,09 0,0 0,0 a ii S ow ina G óra 0— 20 0,2 5,6 , 4,5 0,27 0,7 1,2 49 ii a L as W arzyce 0— 4 1,6 4,6 3,9 6,32 30,2 52,8 93 ii ff B ukow a 0— 15 0,6 5,5 4,6 0,29 0,6 1,0 38 a J» W iśniów ka 0— 20 0,1 5,8 5,0 0,09 0,0 0,0 ii ff N ie b y le c 1 0— 20 0,3 5,7 4,6 0,38 1,4 2,4 38 ii ff B ączal Doliny 0— 20 0,2 6,0 5,4 0,08 0,0 0,0 O f », B łażkow a 0— 20 0,0 5,8 4,7 0,19 0,4 0,7 41 ii fi G ru d n a G óra 0— 15 0,1 5.9 5,0 0,16 0,0 0,0

„ _a W ola D ębow iecka 0— 20 _1,7 7,1 6,9 0,05 0,0 0,0

a a O sobnica 0— 20 0,0 6,0 4,9 0,13 0,0 0,0 i

G leba g liniasto-pyłow a H ark lo w a 0— 20 0,8 6,0 5,3 0,13 0,0 0,0

„ a a P ag ó rek 0— 10 0,6 6,3 5,7 0,09 0,0 0,0 a ii ii Ożerrna 0— 10 0,0 5,4 4,3 0,70 2,3 4,0 63 a ii ,» K rę p n a 0— 20 0,0 4,9 4,1 2,25 10,5 18,4 91 S t. M o sk a l

u

* G leba g lin ia sto -p y ło w a

ii a a

G leba g lin iasta le k k a

», a »,

a a a

ii a if

ii » ”

ii i* »»'

G leba g lin iasta śre d n ia ciężka

ii ii ii

G leba ila sta M ada le k k a „ piaszczysta „ le k k a „ śre d n ia ii »» ii » „ ciężka

G leba szk ieleto w a piaszczysta G leba szkieletow a pyłow a Ż w ir piaszczysty g lin iasty P ia se k g lin iasty le k k i P ia se k słabo g lin iasty

K rę p n a Folusz

D olina H ałbow ska G oraj owice M rukow a K o ta ń Żydow skie O stra G óra Folusz S w ieżow a R uska C ieklinka D esznica Kłopotniiea Z inm a W oda K ołaczyce P o g ó rek B rzostek P rz esie k i S am oklęski Ja sło M rukow a Ż ydow skie G ilow a G óra K lecie W ola B rzostecka

1 G leby z p o w ia tu rzeszow skiego.

0—25 0,6 5,5 4,4 0,45 1,2 2,1 51 0—25 1,4 5,9 5,1 0,17 0,0 0,0 0—10 0,7 5,1 4,2 1,89 7,9 13,8 81 0— 15 _0Д 6,1 5,0 0,07 0,0 0,0 0—20 0,2 5,4 5,0 0,32 0,9 1,5 52 0 - 2 0 0,3 5,5 4,8 0,34 0,8 1,4 46 0—20 0,5 4,9 4,0 6,30 30,7 53,7 95 0—20 0,2 6,3 5,8 0,05 0,0 0,0 0—18 0,5 5,5 4,6 0,54 1,7 3,0 61 0— 7 0,1 5,3 4,1 2,39 10,3 18,0 84 0—20 0,5 5,7 4,4 0,79 2,5 4,4 62 0—15 0,0 5,5 4,6 0,16 0,0 0,0 0—10 1,0 4,7 3,6 5,56 26,9 47,1 94 0 - 2 0 0,8 6,9 6,5 0,09 0,0 0,0 0—25 0,5 7,2 6,5 0,09 0,0 0,0 0—20 0,5 4,7 3,7 7,90 38,8 67,8 95 0—20 0,6 6,0 5,5 0,09 0,0 , 0,0 0—20 0,6 5,7 4,5 0,31 0,5 0,9 32 0—20 _3,1 5,5 6,6 0,05 0,0 0,0 0 —20 0,4 5,0 4,2 0,53 1,6 2,8 59 0— 5 0,3 4,3 3,7 5,63 26,8 46,9 93 0— 5 0,2 5,0 4,2 3,17 14,0 24,5 86 0—10 0,9 4,3 3,3 3,69 17,2 30,1 91 0—13 0,7 5,8 5,0 5,05 0,0 0,0 0 — 15 2,3 5,7 4,6 0,39 1,4 2,4 68 G lin ruc ho m y w gleba ch P o ls k i

G leby z w ojew ództw a krakowskiego. W yniki analiz Głębo­ P,Os w mg p H i g • * « Al ruchom y mg/100 g g leb y k o ś ć °/o udzia ł A l c a łk o w it e j к so w o śc i w y ­ m ie n n e j G le b a M ie js c o w o ś ć p o b r a ­ n ia p r ó b k i w cm na 100 g Egner W h 2o w KC1 T? 'S w>_{feo 1} « o o 5?® ä j ß rt S S * § przy I w y ­ trząsa- san iu X 1,75

G leby bielicow e i b ru n atn e Gleba gliniasta w ytw orzona z pias­ kowca m agurskiego

G óra m iędzy" Osielcem a B y strą 1 5 — 10 1 1,2 1 5,4 1 4,7 1 0,13 1 0,1 1 0,2 17

Gleba pyłow a (karpacka) Szczyt G óry Zbytej 5— 15 1,3 5,5 4,5 0,22 0,5 1,0 50

G leba pyłow a (karpacka) Stoki G óry Z bytęj 5 - 15 0,7 5,8 4,7 0,08 0,1 0,2 27

G leba w ytw orzona z piaskow ca form acji kredow ej

Wzgórze nad T askaw ą

Górą 5 — 15 5,4 5,7 4,8 0,13 0,0 0,0

G leba w ytw orzona z piaskow ca

kredow ego T arganica 5— 15 W 4,6 3,6 6,18 28,5 49,0 90

G leba w ytw orzona z piaskow ca

kredow ego P rzyborów 5— 10 0,6 5,6 4,5 0,31 0,7 1,2 43

G leba gliniasta w ytw orzona z pias­

kowca Radziechow y 5— 10 1,7 5,6 4,7 0,09 * ,0,0 0,0

G leba gliniasta w ytw orzona z p ia s­

kowca trzeciorzędow ej głębokości S zczyt G óry Tylicz 5— 10 1,3 5,1 4,0 2,58 12,2 21,3 92

G leba b ru n a tn a w ytw orzona z łu p ­

ków kredow ych R adziechow y 5— 10 2,5 6,9 5,8 0,05 0,0 0,0

G leba w ytw orzona z łupków pias­

kowe. form acji kredow ej G óra K alw aria 5— 10 2,4 5,7 4,8 0,38 0,6 1,0 29

G leba w ytw orzona z piaskow ca

form acji kredow ej G ładkie 5— 10 3,5 3,6 2,9 13,45 62,9 110,1 91

G leba w ytw orzona z piaskow ca k ro ­

śnieńskiego U płaz nad Mochaczem 5— 10 3,6 6,0 4,9 0,15 0,0 0,0

G leba g liniasta p ły tk a K rynica-G óra P ark o w a 5— 10 1,0 5,7 1 ’4.4 0,29 1 0,6 1,0 38

S t. M o s k a l

G leba w ytw orzona na iłach trzecio­ rzędow ych

G leba gliniasta w ytw orzona na p ia s­ kow cu z u kładu łupków

G leba gliniasta z układem łupków w ytw orzona n a piask. m agurskim Gleba n am y ta na w ietrzelin ie m a­ gurskiej

Gleba w ytw orzona z piaskow ców Igo- ckich

Gleba gliniasta w ytw o rzo n a z pias­ kow ca

Gleba gliniasta w ytw orzona na pias kow cu kredow ym

G leba w ytw orzona na piaskow cu krośnieńskim

G leba w ytw orzona z łupkow o-pias- kow cow ych utw orów kredow ych G leba gliniasta w ytw orzona z łu p ­ ków i piaskow ców

Gleba utw orzona na piaskow cu k re ­ dow ym

Gleba szczerkow ata zw ietrzen. Gleba gliniasta na iłach trzeciorzęd, z rum oszem piaskow cow ym

G leba w ytw orzona na łupkach i piaskow cach kredow ych Gleba w ytw orzona z piaskow ców lgockich

G leba lessowa głęboka G leba lessow a głęboka G leba lessow a p ły tk a Gleba lessow a całkow ita

K onarow o

M adejewo

K olisty G rań

K olisty G rań

T raw na Góra

Ja ro sio w ick a Góra

G ładkie-las p rzy gaj.

G óra nad M ochaczem

G óra K alw aria W ielka Roztoka-zbocze

góry

T argom ia

Zbocze Jaw o rzy n y

Góra Duża G óra L anckorona T raw n a Góra W zgórze Lessowe B iskupice K lecza Dolna Z akrzów -W icherka 5—10 1,2 4,8 3,7 11*30 49,2 86,0 85 5—10 1Д 5,2 5,3 0,05 0,0 0,0 5—10 0,3 5,7 4,7 0,76 2,2 3,8 56 5—10 0Д 5,3 3,9 2,65 12,4 21,6 90 5—10 0,7 5,5 4,2 0,54 1,4 2,4 45 0—10 0,1 5,0 3,9 7,45 37,2 65,1 97 5—10 0,5 4,2 3,3 22,02 109,3 191,2 96 5—10 0,9 4,3 3,3 8,75 42,4 74,2 94 5—10 3,3 4,2 3,5 6,89 30,6 53,5 86 5—10 1,2 6,1 5.1 0,15 0,0 0,0 5—10 2,9 5.4 4,4 0,90 3,1 5,4 67 5—10 0,5 5,0 3,8 5,25 25,3 44,3 94 5—10 0,5 5,7 4,6 0,54 1,0 1,8 37 5—15 2,8 5,7 4,6 0,34 0,5 0,8 26 5—10 4,8 6,5 5,7 0,05 0,0 0,0 0—10 1,3 6,0 4,9 0,13 0,0 0,0 0—10 0,4 5,7 4,7 0,09 0,1 0,2 25 5—10 0,6 5,7 4,4 0,48 1,5 2,8 65 0—10 0,8 5,7 4,6 0,24 0,7 _1,1 51 G lin ru ch om y w gleb ach P o ls k i

G le b a M ie js c o w o ś ć

Gleba lessow a p ły tk a M row ica

G leba lessow a całkow ita Lencze Górne

Gleba lessow a P iotrow ice

Gleba lessow a spiaszczona Now a Wieś

G leba lessow a całkow ita M ogilany

G leba lessow a K lecza Dolna

G leba lessow a Jaw iszow ice

G leba lessow a K rzęcin

P iasek gliniasty N asiekne

P iasek gliniasty Bolesław

P iase k gliniasty R y tro

P iasek gliniasty na w apieniu Ż yreda

G leba ilasta W ieliczka

G leba ilasta R aciborsko

M ady

M ada śre d n ia pyłow a Ł ęskie Zasolę

M ada śred n ia pyłow a K aniów B ostw iński

M ada średnia W adow ice

M ada średnia G łębinów

M ada śred n ia W adowice

M ada średnia W adow ice

M ada ciężka R adziechow y

R ędziny

Rędzina ju ra jsk a m ieszana O lkusz

R ędzina k redow a G órka G ra p k a

G łę b o ­ k o ś ć p o b r a ­ n ia p r ó b k i w c m P aO 5 w m g n a 100 g E g n e r PH c a łk o w it a k w a ­ so w o ść w y m . w m g -r ó w n . na 10 0 g g le b y A l r u c h o m y w m g 100 g g l e b y °/ 0 u d ż ia ł A l w c a łk o w it e j k w a ­ s o w o ś c i w y ­ m ie n n e j w H * 0 w K C L p r z y I w y ­ tr z ą ­ s a n iu X 1,75 5—10 0,4 5,7 4,5 0,31 0,8 1,3 46 0—10 0,5 5,5 4,4 0,29 0,8 1,3 50 0 - 1 0 0,9 5,8 5,2 0,11 0,0 0,0 0—10 1,8 6,0 5,1 0,18 0,0 0,0 0— 5 2,7 6,5 5,8 0,02 0,0 0,0 5—15 6,5 5,7 0,05 0,0 0,0 0—10 0,7 5,6 4,6 0,16 0,0 0,0 0 - 1 0 0,7 6,0 5,1 0,10 0,0 0,0 0—10 1,9 5,1 4,1 4,40 6,8 11,8 94 5—10 8,1 8,2 7,3 0,00 0,0 0,0 5—10 0,9 6,1 5,3 0,05 0,0 0,0 5—10 1,7 7,2 6,2 0,02 0,0 0,0 0— 5 6,7 7,9 6,9 0,01 0,0 0,0 0^-10 2,8 6,1 5,3 0,04 0,0 0,0 0—10 1,1 5,6 4,4 0,52 1,1 1,9 58 0—10 0,2 5,0 3,8 3,33 16,6 29,0 97 0 1 i-» o 1,7 6,6 5,8 0,10 0,0 0,0 0—10 6,1 5,6 4,8 0,13 0,0 0,0 0— 5 1,8 6,4 5,9 0,05 0,0 0,0 2— 3 1,0 5,5 4,6 0,25 0,4 0,6 27 5—10 2,5 6,9 5,8 0,10 0,0 0,0 5— 10 4,1 8,6 7,1 0,00 0,0 0,0 5—10 13,7 7,9 6,7 0,01 0,0 0,0

G lin ru ch o m y w gleb ach P olski 167

pod uw agę w szystkie p ró b k i z tego w ojew ództw a, g lin ru ch o m y znale­ ziono w % gleb. Je że li chodzi o kw asow ość, to w 10 glebach pH w K C ł było niższe od 5. W idać z tego, że w ty m w ojew ództw ie je s t m niej gleb kw aśnych.

Ilość fosforu „p rzy sw ajaln eg o “ je s t m ała. W 21 glebach było m niej od 4 m g P2O5 n a 100 g gleby, czyli] % b ad an y ch gleb w y m ag a koniecznie n aw ożenia fosforow ego. W 5 w y p ad k ach zaw artość P 2Os b y ła w yższa od 4 m g ale niższa od 10 m g P 2 O 5 n a 100 g gleby. W yniki an aliz podano

w tab lic y 3.

G l e b y w o j e w ó d z t w a g d a ń s k i e g o . P ró b k i po b ran o w po­ w iecie tczew skim . A nalizow ane gleb y n ależą do gleb b ru n atn y c h , gleb bielicow ych w ytw orzonych n a g linie zw ałow ej i piaskow ych, czarnych ziem i m ad. O znaczenie w y konano w 39 glebach. W yniki analiz podano w tab licy 4. G leby te różnią się od gleb Polski P ołudniow ej. N a 39 p ró ­ bek glebow ych 24 (62%) posiada p H Kci > 6* G lin ru c h o m y ’ znaleziono w 4 glebach w ilości 0,2, 0,3, 2,5, 2,6 m g n a 100 g gleby. G leby z glinem ru ch o m y m stan o w ią już ty lk o 10%. Z aw artość g lin u w ty ch glebach je s t b ardzo m ała. G lin znaleziono w glebach bielicow ych, piaskow ych (w 3 w y­ p adk ach n a 5 gleb) i w glebie bielicow ej n a glinie zw ałow ej (1 w y padek n a 7 gleb). Nie stw ierdzono n a to m ia st glinu ruchom ego w glebach b r u ­ n a tn y c h (22 próbki), w czarnych ziem iach (4 próbki) i w m adzie (1 próbka). O m aw iane gleby są n a ogół zaso»bne w fosfor ,,p rz y s w a ja ln y “ . 21 gleb (54%) zaw iera pow yżej 1 0 m g P 20 5, a ty lk o 7 gleb (15%) posiada m niej niż 5 m g - P^Oö n a 100 g gleby.

G l e b y p ó ł n o c n e j c z ę ś c i w o j . z i e l o n o g ó r s k i e g o . A na­ lizow ano 206 p ró b ek glebow ych, n ależą one do gleb bielicow ych na glinie zw ałow ej (123 próbki) i piaskow ych (24 próbki), gleb b ru n a tn y c h (4 próbki), gleb torfo w y ch (10 próbek), gleb b ag ien ny ch (m ursz n a p ia - skow y 10 próbek), m ad (33 próbki). G leb o pH KC1 > 6 by ło 121 (ca 60%), a gleb o pH KC1 5 było 12 (ca 6% ).

G lin ru ch o m y znaleziono w 10 glebach. W glebach bielicow ych n a g linie zw ałow ej 5 gleb zaw ierało glin ru ch o m y w ilości 0,5, 2,4, 2,8, 3,1, 7,2 m g Al. W glebach bielicow ych piaskow ych glin ru ch o m y znaleziono w w ypad k ach w ilości 0,7, 1, 2,1, 3,0 m g Al.

W 1 m u rszu n ap iask ow ym znaleziono 2,8 m g Al. N ie znaleziono g linu ru chom ego w glebach b ru n atn y c h , w glebach torfow ych i m adach.

Około Уз gleb n ie w ym aga n aw ożenia fosforowego, gdyż zaw iera 10 m g P 2O5/IOO g gleby. W 28% gleb je st < 5 m g P 20 5 i w y m ag ają one koniecznie naw ożenia fosforowego.

G l e b y w o j e w ó d z t w a w r o c ł a w s k i e g o . Zbadano 76 p ró ­ bek glebow ych pob ran y ch w po w iatch w rocław skim , m ilickim , oleśnic­ kim, trzeb n ick im i oław skim . Gleb о р Н к а < 5 by ło 16. G lin ru ch om y

G leby z w ojew ództw a kieleckiego. W yniki an aliz • P H . C a łk o w it a k w a ­ so w o ść w y m ie n ­ na m g — r ó w n . w 10 0 g g le b y m g A l r u c h o ­ m e g o w 100 g g le b y 3 ( G łę b o ­ k o ś ć p o b r a ­ n ia p r ó b k i w c m (0 С •/o u d z ia łu g li n w c a łk o w it e j k w a s o w o ś c i w y m ie n n e j G le b a M ie js c o w o ś ć

-ЬОи

G leba w ytw orzona z p iaskow ca re ty oko-liasow ego G óra T adeuszów ka 0— 10 0,7 5,2 3,7 0,91 4,4 7,7 94 G leba w ytw orzona n a rum oszu kw arcy to w y m

śró d k a m b ry jsk im B ukow a G óra 5—10 0,3 5,5 4,0 1,09 4,0 6,9 77

G leba w y tw orzona ma piaskow cu kw arcy to w y m W ojskow a S k a ła 0—10 1,7 5,4 4,1 1,18 4,7 8,2 77 G leba w ytw orzona n a kw arcy c ie k am b ry jsk im Szczyt G óry K lonówki 3—10 1,3 5,9 4,8 0,14 0,0 0,0 G leba w ytw o rzo n a n a łu p k a ch d o ln o k a m b ry jsk ic h

P asław ice 5—10 _1Д 6,2 4,9 0,15 0,0 o,a

G leba w y tw orzona z piaskow ca rety c k o liaso

-w ego Ja k u b ó w 5—15 9,8 6,9 6Д 0,02 0,0 0,0

G leba w ytw o rzo n a na piaskow cu triasow ym H uta k/K ozow a 5—15 3,5 5,8 4,6 0,16 0,1 0,2

Less p ły tk i n a k w arcy cie k a m b ry jsk im Szczyt K lonów ki M a­

słow skiej 5—10 0,0 5,4 4,3 1,60 7,7 13,4 93

B ielica le k k a K łu d n o G órne 0—10 1.4 5,4 4,3 1 1,24 5,0 8,8 79

S t. M o sk a l

G leba p ia sek słabo g lin iasty O drzyw ół 0—10 1,6 6,0 4,9 0,07 ✓

0,0 0,0

R ędzina k red o w a (płytka W iśniow a W ola W łosz­

czow a 5—10 8,8 8,0 6,8 0,02 0,0 0,0

R ędzina dew ońska B olechow iec , 5—10 0,4 6,9 5,6 0,08 0,0 0,0

R ędzina k red o w a S iesław ice 0—10 2,4 8,3 7,0 0,00 0,0 0,0

R ędzina ju ra js k a K olonia Sokołów G órny 5—10 0,7 8,3 6,9 0,00 0,0 0,0

R ędzina dolom itow a G óra S zlachecka 0— 10 0,9 7,8 7,0 0,00 0,0 0,0

R ędzina n a w a p n ia k u ju ra jsk im Sokołów G órny 5—10 1,4 7,8 6,8 0,05 0,0 0,0

R ędzina ju ra js k a rum oszow ata G rząby B olm ińskie 0—10 6,6 7,9 7,1 0,09 0,0 0,0

R ędzina ju ra js k a rum oszow ata Grząiby B olm ińskie 5—15 2.4 8,2 7,2 0,00 0,0 0,0

R ędzina triaso w a G óra S zlachecka 0— 10 1,4 8,1 7,4 0,00 0,0 0,0

R ędzina tria so w a m ieszana P od S traw czy n em 5—10 6,4 8,6 7,9 0,00 0,0 0,0

R ędzina tria so w a G óra S zlachecka 5—15 4,2 7,8 7,3 0,05 0,0 0,0

R ędzina k red o w a L ipno 5—10 2,3 6,5 5,6 0,11 0,0 0,0

R ędzina k red o w a

M ady

K onieczno 5—10 1,4 6,6 5,6 0,08 0,0 0,0

M ada le k k a M ysiakow ice 0—10 W 5,7 4,3 0,34 0,7 1,2 39

' T orfy

T orf Błota B rudzew skie 0— 10 U 5,6 5,4 0,00 0,0 0,0

T orf U laski G ostom skie 0—10 M 6,3 5,8 0,00 0,0 0,0

G lin ruc ho m y w gl ebach P o ls k i

Gleby z pow iatu tczew skiego, w ojew ództw a gdańskiego. W yniki analiz pró b ek pobranych z w arstw y ornej. PaO . n a PH _{C a łk o w ita} A l r u c h o m y m g w 100 g g l e b y 3 ô ć d w я» k w a s o ­ w o ś ć w y ­ •5 ce £ ы) ^ £ G le b a % M ie j s c o w o ś ć 100 g m e t. E g n e r a w H tO w KC1 m ie n n a w m g r ó w n . w 100 g g le b y p r z y I w y ­ tr z ą s a ­ n iu X 1,75 °/e u d z ia ł r u c h . w b w o śc i w y n e j G leby b ru n a tn e w ytw orzone z glin y zw ałow ej

G leba 'b ru n a tn a śred n ia G niszew o 13,2 6,9 5,7 0,05 0 ,0 0 ,0

„ „ le k k a R o k itk i 24,3 7,1 6,1 0 ,0 2 0 ,0 0 ,0

™ n ,, G orządziej 17,0 7,3 6,3 0 ,0 2 0 ,0 0 ,0

11 11 11 W aóm ierz 40,0 7,3 6,3 0 ,0 2 0 ,0 0 ,0

„ (skrytobiel) D ąb ró w k a 5,7 6 ,8 5,8 0,05 0 ,0 0 ,0

11

,,

5» 11 11 B oroszew o-B ojany 10,5 6,3 5,6 0,05 0 ,0 0 ,0

,» »> J, G órki 11,7 8 ,0 7,3 0 ,0 0 0 ,0 0 ,0 „ ciężka C zarlin 40,0 7,8 6,7 0 ,0 0 0 ,0 0 ,0 », ,» 11 Lubiszew o 7,6 У 6 ,6 0 ,0 0 0 ,0 0 ,0 „ „ le k k a (skrytobiel) M a le n ie 2,4 6 ,0 4,8 0 ,0 2 0 ,0 0 ,0 i i i i i i i i M alenin 2 ,0 6,7 5,4 0,05 0 ,0 0 ,0 11 >5 11 11 S u rero ży n 19,0 7,5 6,5 0 ,0 2 0 ,0 0 ,0 11 11 11

»»

»

:o,o

G leby b ru n a tn e lekka (skrytobiel)

„ „ śre d n ia

„ „ le k k a (skrytobiel) G leby bielicow e W ytw orzone z gliny zw ałow ej G leba bielicow a le k k a

G leby p iaskow e P iase k słabo g lin iasty

C zarne ziem ie C zarna ziem ia le k k a ila sta le k k a », »» » M ady M ada n a s p a R ukosin Ł ukocin S u re ro ź y n M iłobądź Subkow y B ałdow o G ołębiew ko G orzędziej M ała Słońca R adosławo M iłobądź W ędkow y Ł ukocin K oziary S ub k o w y D alw in S ubkow y R adosław o Brziuśce B rzuśce M iędzyw ale 5.7 6,8 5,5 0,05 0,0 0,0 6,5 6,8 6,2 0,05 0,0 0,0 20,0 7,7 7,1 0,00 0,0 0,0 23,6 7,2 6,8 0,02 0,0 0,0 31,8 7,1 6,1 0,02 0,0 0,0 10,8 7,1 5,6 0,05 0,0 0,0 1,5 5,6 4,7 0,06 0,1 0,2 40,0 7,3 6,4 0,02 0,0 0,0 38,0 7,5 6,5 0,02 0,0 0,0 10,5 7,2 6,3 0,02 0,0 0,0 5,2 6,8 5,8 0,05 0,0 0,0 24,7 7,1 6,4 3,0 5,8 4,7 0,38 1,5 2,6 7,2 5,6 4,6 0,09 0,2 0,3 9,3 6,0 5,2 0,07 0,8 5,7 4,6 0,36 1,4 2,5 14,4 6,5 5,6 0,07 0,0 0,0 17,5 7,7 6,7 0,02 0,0 0,0 7,5 6,7 0,00 0,0 0,0 0,9 6,0 4,7 0,13 0,0 0,0 4,6 6,6 6,1 0,05 40 76 37 78 G lin ruc ho m y w gl ebach P o ls k i

znaleziono w 13 glebach (17%). 24 gleby zaw ierały d ostateczn ą ilość fos­ foru. 34 (45%) gleby w ym aga koniecznie n aw o żen ia fosforem .

T ab lica 5 G leby w ojew ództw a zielonogórskiego

W yniki analiz Ilość gleb 0 p H w КС1 < 5 Р.О5 - Egner Z Al i rucho­ m ym 1 1 Gleba Ogólna 0 p H w KC1 >6 < 5 mg 100 g gleby 1 >10 mg na 100 g gleby

G leby bielicow e n a g li­

n ie zw ałow ej 123 5 82 33 37 5 G leby b ru n a tn e p iaskow e 24 6 3 9 5 4 G leby b ru n a tn e 4 0 4 2 1 M ady 33 0 17 9 15 M ursze napiaskow e 12 1 8 1 6 1 Torfy 10 0 7 3 2 R azem 206 12 121 57 66 10

Z dając sobie spraw ę, że ta k m ała ilość p ró b ek nie re p re z e n tu je dobrze rzeczyw istego sta n u gleb w poszczególnych d zielnicach Polski p o sta ra m y się dać odpow iedź n a postaw ione sobie n a w stępie pytania.

O dpow iadając n a p y tanie, czy w glebach Polski istn ieje g lin ru ch om y i w jalkim procencie ty ch glelb w y stęp u je, n ależy stw ierdzić, ż e istn ieje zasadnicza różnica w zaw artości g linu m iędzy glebam i teren ó w górskich i podgórskich, a glebam i nizin. O ile w p rzed staw ionych glebach w oje­ w ództw a rzeszow skiego ru ch o m y glin znaleziono w V2 gleb a k rakow ­

skiego w % gleb, to w glebach w ojew ództw zielonogórskiego g lin ru chom y w y k ry to w 5% gleb, a w w ojew ództw ie g dańskim w 10% gleb i to p rzy bardzo m ałej zaw artości g lin u n a 100 g gleby.

G leby w ojew ództw kieleckiego przy V4 i w rocław skiego p rzy Ve gleb z glinem ru ch o m y m z a jm u ją pozycję pośrednią.

W w ojew ództw ach rzeszow skim i k rak o w sk im około % gleb posiada- pHkci < 5, czyli je st w klasie g leb kw aśnych, w k tó ry c h m ożem y się spo­ dziew ać p o jaw ian ia się g lin u ruchom ego. N ato m iast w w o jew ództw ie zie­ lonogórskim ty lk o 6% gleb m a pH < 5, a w w ojew ództw ie gd ań sk im je st 13% tak ich gleb, a około % gleb p o siad a pH > 6, to je st odczyn sp rz y ja ­ ją c y rozw ojow i ro ślin up raw n y ch .

Szczególnie w ysoką zaw arto ścią g linu w y ró żniły się gleby leśne. Istn ieje zależność m iędzy ilością g lin u ru chom ego a w ielkością k w a so ­ wości w ym iennej. G leby o w iększej kw asow ości wymienneij z a w iera ją n a ogół w iększą ilość glinu (w ykresy 1 i 2). P rz y w iększych ilościach g linu