Zbieg świadczeń w ubezpieczeniach następstw nieszczęśliwych wypadków

Janusz Ławrynowicz

Zbieg świadczeń w ubezpieczeniach

następstw nieszczęśliwych

wypadków

Palestra 11/9(117), 26-32

1967

26

b rz a ó s k ie g o 27: „Jeż eli np. orzeczono rozw ód p rzy stw ie rd z en iu w iny ro zk ła d u p o ­ życia p rzez oboje m ałżonków , a pow ód w n ió sł re w iz ję z żą d an iem u z n a n ia w y ­ łącznej w in y pozw anej, sąd rew iz y jn y m oże orzec rozw ód z w y łącznej w in y p o ­ w o d a lu b n a w e t pow ództw o oddalić.”

W y d a je się, że p odobny w y ją te k zachodzi w sp raw ie o u n iew ażn ien ie m a łż e ń ­ stw a . U zasad n ia to b rzm ien ie a rt. 20 i 21 ko d ek su rodzinnego i opiekuńczego. D o­ tychczasow e orzecznictw o n ie d ostarczyło je d n a k p rz y k ła d u tak ieg o ro zstrz y g n ię­ cia.

27 b. B o b r z a ń s k i , J. K r a j e w s k i : Ś ro d k i odw oław cze — W znow ienie postęp o ­ w ania — R ew izja n ad zw y czajn a, Z aoczne S tu d iu m N ow ego P ra w a C yw ilnego, R odzin­ nego i O piekuńczego, K atow ice 1965/66, s. 29.

JAN U SZ ŁAW RYNO W ICZ

Zbieg świadczeń w ubezpieczeniach następstw

nieszczęśliwych wypadków

S p ra w ę ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w n o rm u ją n a s tę p u ­ ją c e ak ty :

1) ro zporządzenie R ady M in istró w z d n ia 1 g ru d n ia 1961 r. w sp raw ie obow iąz­ kow ych ubezpieczeń n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w i o dpow iedzial­ ności cyw ilnej z ru c h u p o jazd ó w m echanicznych (Dz. U. N r 55, poz. 311) *, 2) ogólne w a ru n k i ubezpieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w ypad k ó w (za­

tw ie rd z o n e decyzją M in istra F in a n só w N r RM U/B-13/55 z d n ia 13 g ru d n ia 1955 r . o ra z d ec y zją N r RMU/117/60 z d n ia 26 k w ie tn ia 1960 r . ) , 2

3) ogólne w a ru n k i ubezpieczenia członków stra ż y p o ża rn y ch w zak resie n a ­ stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w (zatw ierdzone d ecyzją M in istra F in an só w z d n ia 15JC.1959 r. N r RMU/127/59),

4) ogólne w a ru n k i u bezpieczenia osób p ra c u ją c y c h w ro ln ic tw ie w z a k resie n a ­ stę p stw nieszczęśliw ych w y p a d k ó w (zatw ierd zo n e d ecy zjam i M in istra F in a n ­ sów N r RMU-117/58 z d n ia 26.111.1958 r. i N r RMU-189/58 z dn ia 8.VII. 1958 r.),

5) ogólne w a ru n k i u bezpieczenia m łodzieży w szkołach i innych zak ład ach w z a k resie n a stę p stw nieszczęśliw ych w yp ad k ó w (uchw alone p rze z R adę U bezpieczeniow ą w dn. 29.VI.1961 r. i za tw ie rd z o n e decyzją M in istra F in a n ­ sów z d n ia 1.VII.1961 r. N r BP.RMU/154/61).

U b ezpieczenia w y m ie n io n e w yżej pod p u n k ta m i 3—5 dotyczą w yłączn ie gru p osobow ych w nich w ym ienionych. O znacza to, że n a p o d sta w ie tych ogólnych w a ­ ru n k ó w m ogą być ubezpieczone ty lk o osoby n ależące do tych g ru p . T ak w ięc:

1 W d alszej treści a r ty k u łu zw anym w sk ró c ie „ro zp o rząd zen iem ” . 2 W dalszej treści a rty k u łu zw anym i w sk ró cie „ow u” .

a) ubezpieczenie członków stra ż y p o żarn ej o b e jm u je osoby p o d le g ają ce obo­ w iązkow i ubezpieczenia w z a k resie n a stę p stw n ieszczęśliw ych w y p ad k ó w w e ­ dług p rzep isó w o o chronie przeciw pożarow ej i je j o rg an izacji (§ 1 ust. 1 i 2 o w u )3,

b) n a p o d sta w ie ogólnych w a ru n k ó w ubezpieczenia w ym ienionych pod p u n k ­ tem 4 m ogą być ubezpieczone ty lk o osoby p ra c u ją c e w g o sp o d arstw ach o c h a ­ ra k te rz e rolnym , w ym ien io n y ch w § 1 ust. 2 ow u, oraz członkow ie ich r o ­ dzin, żyjący z n im i w e w spólnym g o sp o d arstw ie dom ow ym — z o g ran ic ze­ nia m i w y n ik a ją c y m i z § 8 ust. 2 owu,

c) ubezpieczenie pod p u n k te m 5 o b ejm u je m łodzież szkolną oraz p e rso n e l szkół i zakładów w ychow aw czych, w y m ienionych w § 1 u st. 1 owu, a n ad to osoby w ym ienione w ust. 1 p k t 2 § 1 p rze b y w a ją c e na koloniach, obozach itp. U bezpieczenie członków stra ż y p o ża rn ej je s t obow iązkow e, n a to m ia st u b ezp ie­ czenie osób p ra c u ją c y c h w gosp o d arstw ach roln y ch oraz m łodzieży szkolnej dobrow olne.

Z k ró tk ie j, w stę p n e j in fo rm a c ji o ubezpieczeniach n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w w y n ik a, że w życiu codziennym m ożna się sp o tk a ć z ro z m a ity m i w a ­ ria n ta m i zbiegu roszczeń z ty tu łu tego ro d z a ju ubezpieczeń. D latego też, d la le p ­ szej p rz e jrz y sto śc i a rty k u łu , p rzy jm u je m y za p o d sta w ę dalszych naszy ch ro zw a­ żań dw a a k ty p ra w n e o b ejm u ją ce sw ym zasięgiem n a jw ię k sz ą liczbę osób, ni« ograniczoną ich p rzy n a leż n o ścią do g ru p o b ję ty ch o g ólnym i w a ru n k a m i u b ez p ie­ czenia, ja k ie są w y m ie n io n e w yżej pod p k t 3—5 oraz pod lit. a—c. T ym i dw om a a k ta m i są: r o z p o r z ą d z e n i e cy to w an e n a w stę p ie po d p k t 1 o raz o g ó l n e w a r u n k i u b e z p i e c z e n i a cy to w an e n a w stę p ie pod p k t 2.

U bezpieczenie u n o rm o w an e p rzep isam i rozp o rząd zen ia je st obow iązkow e i d o ­ tyczy w y łącznie n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w (trw a łe inw alidztw o, śm ierć), w y n ik ły c h u p asażeró w i innych osób w sk u te k ru c h u pojazdów m e ch a­ nicznych. U bezpieczającym w ro zu m ien iu tych p rzepisów je s t w yłącznie w ła ś c i­ ciel lu b p osiadacz p o ja zd u m echanicznego (z w y ją tk a m i w ym ienionym i w § 1 ust. 2 rozporządzenia), ubezpieczonym zaś k ażd a osoba, k tó ra w zw iązku z r u ­ chem po jazd u m echanicznego dozna trw ałe g o u szkodzenia ciała lub p oniesie śm ierć (z ograniczeniam i w y n ik ając y m i z § 7 rozporządzenia).

U bezpieczenie n a p o d sta w ie rozporządzenia n a s tę p u je z mocy sam ego p raw a. U bezpieczenie n astę p stw nieszczęśliw ych w ypadków , u reg u lo w a n e p o sta n o w ie­ n ia m i cyt. pod p k t 2 ogólnych w a ru n k ó w ubezpieczenia, je s t dobrow olne i obej - m u je n a s tę p stw a zdarzeń w ym ienionych w § 1 ust. 2, 3 i 5 owu. W dobrow olnej um ow ie ubezpieczenia, o p artej na zasad ach u sta lo n y c h p rze z ogólne w a ru n k i u b ez­ pieczenia, ubezpieczającym m oże być k a ż d a osoba fizyczna lu b p ra w n a , z a w ie ra ją ­ ca z zakładem ubezpieczeń (ubezpieczycielem ) tę um ow ę, ubezpieczonym zaś — im iennie oznaczona osoba, k tó re j życie i zdrow ie są o b ję te ochroną ubezpieczenio­ w ą w za k resie n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w *.

U bezpieczenie n a pod staw ie ogólnych w a ru n k ó w ubezpieczenia n a s tę p u je n a mocy um ow y za w a rte j m iędzy ubezpieczającym a zak ład em ubezpieczeń.

Dość rozpow szechnioną fo rm ą dobrow olnych ubezpieczeń n astę p stw nieszczęśli­ w ych w y p ad k ó w je st ubezpieczenie osób p ra c u ją c y c h przez ich pracodaw cę.

3 P a trz u staw ę z dnia 13 kwi&tnia 1960 r. o ochronie przeciw pożarow ej (Dz. U. N r 20, poz. 120).

4 Zgodnie z § 21 ow u dopuszczalne Jest rów nież ubezpieczenie w form ie bezim iennej na w a ru n k ac h o k reślo n y ch w ty m p a rag ra fie .

28 J a n u s z Ł a w r y n o w i c z Nr 9 (117)

U bezpieczenie to, w m y śl p o sta n o w ie ń § 2 ust. 1 ow u, o b ejm u je p ełn y za k res t e ­ go ubezpieczenia, tj. nieszczęśliw e w yp ad k i, ja k im ubezpieczony m oże ulec p o d ­ czas ok reślo n ej w um ow ie ubezpieczenia p ra c y zaw odow ej, w codziennym życiu p ry w a tn y m , podczas podróży w szelkiego ro d z a ju śro d k a m i k o m u n ik a c ji o raz p o d ­ czas u p ra w ia n ia sp o rtó w — z za strze że n iam i w y n ik ając y m i z ust. 5 tego p a r a g ra ­ fu . Z a k re s tego ubezpieczenia m oże być zw ężony p rze z objęcie n im ty lk o w y p a d ­ k ów podczas p ra c y u ubezpieczającego. T ak ie o g raniczenie z a k re su ubezpieczenia praco w n ik ó w p rzez p rac o d aw cę je s t dopuszczalne w y łączn ie w u b ezpieczeniu zbio­ row ym , za w ieran y m p rze z uspołeczniony za k ła d p ra c y n a jego koszt i o b ejm u ­ jącym jego praco w n ik ó w (§ 20 ust. 4 owu).

W ubezpieczeniu p rac o w n ik ó w z a tru d n io n y ch doryw czo oraz w ubezpiecze­ n ia c h sp e cja ln y ch w y m ien io n y ch w ust. 3 i 4 § 2 ow u m oże b y ć sto so w an y ty lk o ograniczony za k res ubezpieczenia.

W zak resie ubezpieczenia od w y p ad k ó w podczas p ra c y w chodzą ta k ż e w y p a d ­ k i w czasie drogi do p ra c y i z p rac y , w y p a d k i przy p rac y społecznej i inne, w y ­ m ien io n e w § 2 ust. 2 owu.

W ypada w reszcie dodać, że sk ła d k i od ubezpieczenia osób p ra c u ją c y c h (§ 2 owu) m ogą być płacone p rzez p rac o d aw cę z jego fun d u szó w lu b p rzez sam ego p ra c o w ­ n ik a. J a k w id ać z powyższego, ubezpieczenie osób p ra c u ją c y c h m oże m ieć ró żn e w a ria n ty .

O gólne w a ru n k i ubezpieczenia n ie w y łąc za ją m ożliw ości zaw arcia k ilk u um ów ubezpieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w . W p ra k ty c e zatem m oże się zdarzyć, że je d n a osoba je s t ubezpieczona od n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p a d ­ k ó w p rze z je j z a k ła d p ra c y w p ełn y m z a k re sie (§ 2 ust. 1 owu) lu b w za k re sie ograniczonym p rzy ubezpieczeniu zbiorow ym (§ 20 ust. 4 owu), a p o n ad to m oże ona być -jednocześnie ubezpieczona n a p o d sta w ie um ow y za w a rte j p rze z n ią sam ą.

J e ż e li ta k a osoba zostanie poszkodow ana w w y p a d k u sam ochodow ym , to m o ­ że ona zgłosić do za k ła d u ubezpieczeń roszczenie z trz e c h ty tu łó w :

1) n a p o d sta w ie przepisów rozp o rząd zen ia w zak resie ubezpieczenia n astęp stw nieszczęśliw ych w y padków ;

2) n a p o d sta w ie d o brow olnej um ow y ubezpieczenia n astę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w za w a rte j przez zak ład pracy :

a) z o p ła tą sk ła d e k z fun d u szó w p rac o d aw cy lub b) z o p ła tą sk ła d ek z fu n d u szó w ubezpieczonego;

3) n a p o d sta w ie d o brow olnej um ow y ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w za w a rte j p rzez sam ego poszkodow anego.

M ożliw ość zgłoszenia roszczeń o p arty c h n a tych trz e c h p o d sta w ac h n a s u w a p y ­ ta n ie, czy w w y p a d k u jednoczesnego istn ie n ia w szy stk ich w y m ien io n y ch po d staw do św iadczenia z ty tu łu ubezpieczenia n astę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w d o ­ p u szczaln a je s t k u m u la c ja ty c h św iadczeń, czy też św ia d cz en ia te u le g ają k o m ­ pensacie?

S p ra w a zbiegu roszczeń o p a rty c h n a p rzep isach rozp o rząd zen ia z roszczeniam i o p ie ra ją c y m i się n a ogólnych w a ru n k a c h ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w je st częściowo u reg u lo w a n a p rzep isam i § 25 ust. 4 ro zporządzenia w b rzm ien iu n astęp u jący m :

„W raz ie zbiegu obow iązkow ego ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w z ru c h u pojazd ó w m echanicznych z dobrow olnym ubezpieczeniem

(o g ó ln y m )5 n a stę p stw nieszczęśliw ych w y padków , w y n ik ając y m z um ow y z a ­ w a r te j p rzez je d n o stk ę gosp o d ark i uspołecznionej, zakład ubezpieczeń w y p ła ­ ca św iadczenie z w yższej sum y ubezpieczenia".

Z in te r p re ta c ji tego p rze p isu i p r a k ty k i w y n ik a , że p rze w id zia n a w tym p rz e p i­ sie k o m p e n sata św iad czen ia o partego n a ro zporządzeniu ze św iadczeniem n a le ­ żnym n a p o d sta w ie ogólnych w a ru n k ó w ubezpieczenia m a m ie jsc e ty lk o w ó w ­ czas, gdy poszkodow any w w y p a d k u z ru c h u p o ja zd u m echanicznego b y ł u b e z ­ pieczony p rzez je d n o stk ę g o sp o d a rk i uspołecznionej, k tó re j je s t p rac o w n ik iem , p rzy czym p rac o d a w c a p ła cił sk ła d k ę ubezpieczeniow ą z w łasn y ch funduszów . Z tego w zg lęd u w w y p a d k u ta k im poszkodow any o trzy m a je d n o św iadczenie, m ia n o w i­ cie z u bezpieczenia o w yższej sum ie.

Je że li n a to m ia st poszkodow any b y ł ubezpieczony p rz e z uspołeczniony zakład p ra c y , lecz sk ła d k i ubezpieczeniow e p ła c ił z w łasn y ch funduszów , to w ów czas nie n a s tę p u je k o m p e n sa ta św iadczeń i poszkodow any o trz y m u je dw a św iadczenia: je d n o n a p o d sta w ie ro zp o rząd zen ia i d ru g ie n a p o d sta w ie dobrow olnej um ow y, z a w a rte j w ra m a c h ogólnych w a ru n k ó w ubezpieczenia. W p rz y p a d k u zaś, gdy p o ­ szkodow any b y ł ubezpieczony n a koszt za k ła d u p rac y , a niezależnie od tego był ubezpieczony od n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w n a pod staw ie um ow y z a ­ w a rte j m iędzy n im a zak ład em ubezpieczeń — poszkodow any też o trzy m u je dw a św iadczenia: je d n o skom pensow ane, w y n ik a ją c e z p rzepisów cytow anego § 25 u st. 4 ro zporządzenia, i d ru g ie n a pod staw ie in d y w id u a ln ej um ow y ubezpieczenia, z a w a rte j p rze z niego sam ego.

W reszcie je że li poszkodow any w w y p a d k u sam ochodow ym b y ł ubezpieczony p rzez za k ła d p ra c y i p ła c ił sk ła d k i z w łasn y ch funduszów , a n iezależn ie od tego był on ubezpieczony n a p o d sta w ie um ow y ubezpieczenia za w a rte j m iędzy nim a z a ­ k ła d e m ubezpieczeń, to o trz y m a trz y św iadczenia:

1) je d n o n a pod staw ie rozporządzenia,

2) d ru g ie n a p o d sta w ie um ow y z a w a rte j p rzez zak ład pracy ,

3) trze cie n a p o d sta w ie um ow y za w a rte j przez sam ego poszkodow anego. Je że li poszkodow any w w y p a d k u z ru c h u p o ja zd u m echanicznego b y ł u b ez p ie­ czony n a p o d sta w ie ogólnych w a ru n k ó w u bezpieczenia członków stra ż y p o ż a r­ n e j w z a k resie n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w oraz je śli b y ł on u b ez p ie­ czony n a p o d sta w ie um ow y z a w a rte j p rzez niego sam ego, to o trz y m u je ró w n ież trz y św iadczenia: n a p o d sta w ie ro zporządzenia o ra z z dw óch innych, w yżej w y ­ m ien io n y ch um ów ubezpieczenia.

T e sam e zasady m a ją zastosow anie do ubezpieczeń n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w osób p ra c u ją c y c h w ro ln ic tw ie oraz osób, k tó re m ogą być u b ezp ie­ czone n a p o d sta w ie ogólnych w a ru n k ó w u bezpieczenia m łodzieży w szkołach i in ­ n y ch zakładach.

P rz y ro zw ażan iu om aw ianego zag ad n ien ia nie sposób pom inąć u ch w a ły P e łn e ­ go S k ła d u Izby P ra c y i U bezpieczeń Społecznych S ąd u N ajw yższego z d n ia 23/29 k w ie tn ia 1965 r. I II PO 3/65 (O SPiKA 1966 r. z. il, poz. 1). W zw iązku z p ra k ty k ą ubezpieczania p rac o w n ik ó w p rze z za k ła d y p ra c y p o w sta ła k w estia, czy odszkodo­ w an ie n ależ n e p rac o w n ik o w i od zak ład u p ra c y n a p o d sta w ie p rzepisów a rt. 24 d e k re tu z dnia 25 cz erw ca 1954 r. o pow szechnym z a o p a trz e n iu e m e ry ta ln y m

s Tj. n a podstaw ie ogólnych w a ru n k ó w ubezpieczenia n a stęp s tw nieszczęśliw ych w y ­ padków', cy t. w e w stęp ie pod p k t 2.

30 J a n u s z Ł a w r y n o w i c z Nr 9 (117)

p rac o w n ik ó w i ich ro d zin (jed n o lity te k s t: Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97) u leg a zm n iejsze n iu o k w o tę w y p łac o n ą p rz e z P ań stw o w y Z a k ła d U bezpieczeń n a p o d ­ s ta w ie um ow y n a s tę p stw n ieszczęśliw ych w y p ad k ó w , m ocą k tó re j z a k ła d p ra c y ub ezpieczył te g o p ra c o w n ik a i p ła c ił sk ła d k i ubezpieczeniow e z w łasn y ch fu n d u ­ szów?

P y ta n ie to zostało ro zstrz y g n ięte p rz e z pow o łan ą u ch w a łę S N w sposób n a s tę ­ p u ją cy .:

O dszkodow anie n a le ż n e p rac o w n ik o w i n a p o d sta w ie a rt. 24 w yżej cyto­ w anego d e k re tu nie p o d le g a ograniczeniu o sum ę w y p łac o n ą p rzez zakład ubezpieczeń n a p o d sta w ie um ow y ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w ypadków , z a w a rte j p rze z z a k ła d p ra c y n a sw ój koszt — je ż e li u k ła d zbio­ row y p rac y lu b u m ow a nie za w ie ra odm iennego p o stan o w ien ia. S u m a je d ­ n a k w y p łac o n a n a p o d sta w ie um ow y ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśli­ w ych w y p ad k ó w p o w in n a być w zię ta pod uw agę p rz y o k re śla n iu w y so k o ś­ ci roszczeń o p arty c h n a p rz e p isa c h a rt. 445 § 1 i a r t. 446 § 3 k.c.

W u za sa d n ien iu pow yższej u ch w a ły S ąd N ajw yższy w y ra z ił m . in. n a s tę p u ją c y pogląd:

1. P rz ec iw k o sto so w a n iu k o m p e n sa ty odszkodow ania, n ależnego z m ocy a rt. 24 p.z.e., ze św iadczeniem z ty tu łu um ow nego sto su n k u ubezpieczenia osobow ego p rz e m a w ia ca łk o w ita odrębność i niezależność p o d sta w y p ra w n e j obydw u św iadczeń.

2. W ysokość n ależ n ej pok rzy w d zo n em u sum y u bezpieczenia nie je s t za­ le ż n a od w ysokości jego zarobków . J e s t ona zależna w y łąc zn ie od p ro c e n tu trw ałe g o in w alid ztw a . P o k rzy w d zo n em u p rz y słu g u je św iadczenie w w y so ­ kości p ro p o rc jo n a ln e j do sto p n ia in w alid ztw a (w g ran ic ac h um ów ionej sum y ubezpieczenia), k tó re to św iadczenie o trzy m u je on ta k ż e w ów czas, gdy dochody jego n ie uległy obniżeniu w zw iązku z u tr a t ą zdrow ia sp o ­ w o dow aną w y p ad k ie m .

3. W edług te rm in o lo g ii k o d ek su cyw ilnego odszkodow aniem je s t św iadcze­ n ie u b ezpieczyciela z ty tu łu u bezpieczenia m a ją tk o w e g o (art. 822 i 825—828). Ś w iadczeń n a to m ia st z ubezpieczenia osobowego kodeks cyw ilny celow o n ie n az y w a odszkodow aniem .

4. Z z a k resie ubezpieczeń osobow ych b ra k je s t p rze p isu analogicznego do a r t. 828 § 1 k.c., w obec czego roszczenie z ty tu łu um ow nego osobow ego u bezpieczenia p ra c o w n ik a , zaspokojone p rzez ubezpieczyciela, n ie p rze ch o ­ dzi n a zakład ubezpieczeń n a w e t w ted y , gdy zak ład p ra c y odpow iada za szkodę p o w sta łą w s k u te k w y p ad k u .

O p ie ra ją c się n a ty c h zasadniczych p rze słan k a ch , S ąd N ajw yższy uznał, że św iadczenie z ty tu łu um ow y ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w n ie je s t odszkodow aniem i nie uleg a zaliczeniu n a ra c h u n e k odszkodow ania n ależnego pokrzyw dzonem u. D latego też, zdaniem S ądu N ajw yższego, „u p rz y w ilejo w a n ie roszczeń z ubezpieczenia osobowego p ro ­ w ad z i (...) do dopuszczalności k u m u la c ji ty c h roszczeń z roszczeniem od­ szkodow aw czym ”.

Jed n o cześn ie S ąd N ajw yższy zaznaczył, że istn ie je szczególny przepis p ra w a , k tó ry n a k a z u je k o m p e n satę św iadczenia z obow iązkow ego u b ez p ie­ czenia n a s tę p stw n ieszczęśliw ych w y p ad k ó w z o d szkodow aniem n ależ n y m p oszkodow anem u z obow iązkow ego u bezpieczenia odpow iedzialności c y w il­ n ej. P rz ep ise m ty m je s t § 20 ro zporządzenia (cyt. n a w stę p ie pod p k t 1) w b rzm ien iu n a stę p u ją c y m : „Ze św iadczenia p rzy słu g u jąceg o z o b o w iąz­

kow ego ubezpieczenia odpow iedzialności cyw ilnej zak ład ubezpieczeń p o ­ tr ą c a p rz y z n a n e te j sa m e j osobie z ty tu łu tego sam ego zd a rz e n ia św iad czen ie z obow iązkow ego ubezp ieczen ia n a s tę p s tw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w o raz — jeżeli chodzi o szkodę m a ją tk o w ą — o dszkodow anie p rz y słu g u ją c e z ty tu łu in n y c h ubezpieczeń” .

Co się ty c zy k w e stii k u m u la c ji św iadczeń z ty tu łu ubezpieczenia n a ­ stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w , S ąd N ajw yższy w y ra z ił pogląd, że np. poszkodow any w w y p a d k u sam ochodow ym (w raz ie zbiegu k ilk u u b ezp ie­ czeń) o trzym a:

a) św iadczenie z obow iązkow ego ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y padków ,

b) św iad czen ie z um ow y ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y ­ p a d k ó w z a w a rte j n a rze c z poszkodow anego p rz e z z a k ła d p ra c y , je że li w y ­ p ad e k b y ł jed n o cześn ie w y p ad k ie m p rzy pracy ,

c) św iadczenie z um ow y z a w a rte j p rzez sam ego poszkodow anego lu b in n ą osobę trzecią.

W zw iązku z w y n ik a ją c y m z om ów ionej u ch w a ły w nioskiem , że poszkodow any w w y p a d k u sam ochodow ym o trzy m a m . in. „św iadczenie z um ow y u b ez p ie­ czenia n a stę p stw n ieszczęśliw ych w y p ad k ó w z a w artej n a rzecz poszkodow anego p rz e z za k ła d p racy , j e ż e l i w y p a d e k b y ł j e d n o c z e ś n i e w y p a d k i e m p r z y p r a c y ”, n a s u w a ją się p ew n e w ątpliw ości.

Z dotychczasow ych ro zw ażań w y n ik a, że k o m p e n sa ta lu b k u m u la c ja św iadczeń p rzy zbiegu obow iązkow ego ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w z ru c h u pojazd ó w m ech an iczn y ch (sam ochodow ych) z dobrow olnym u b ezpiecze­ niem n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w n ie je s t zależna od czasu i m iejsca, w k tó ry m w y p ad e k n a s tą p ił, lecz od tego, k to je s t ubezpieczającym oraz z czyich funduszów są płacone s k ła d k i ubezpieczeniow e za d obrow olne u bezpieczenie w y ­ padkow e.

J a k w yżej w spom niano, ubezpieczenie praco w n ik ó w p rzez p rac o d aw cę m oże b yć z a w a rte bąd ź n a koszt p rac o d aw cy (sy tu ac je n ajczęstsze) bądź te ż n a koszt p racow ników .

Je że li p rac o w n ik ubezpieczony p rze z zakład p rac y i n a koszt z a k ła d u p rac y zo stan ie poszkodow any w w y p a d k u sam ochodow ym , to nie za leż n ie od tego, czy w y p ad e k n a s tą p ił podczas p ra c y u ubezpieczającego albo w drodze do p ra c y lu b z p rac y , czy też w codziennym życiu p ry w a tn y m (np. podczas popołudniow ego sp a ce ru albo w drodze do te a tru ) — poszkodow anem u p rz y słu g u je jed n o św ia d ­ czenie, skom pensow ane w m y śl § 25 ust. 4 rozp o rząd zen ia (z ubezpieczenia o w yższej sum ie).

Je że li n a to m ia st ubezpieczony przez zakład p rac y poszkodow any p ła c ił s k ła d ­ k ę ubezpieczeniow ą z w łasn y ch fun d u szó w lu b z a w a rł in d y w id u a ln ą um ow ę u b ez­ pieczeniow ą, to w ów czas p rz y słu g u je m u św iadczenie z obu ubezpieczeń (sk u ­ m ulow ane).

W ydaje się, że zastrzeżen ie dotyczące „w y p a d k u p rzy p ra c y ”, za w a rte w u za­ sa d n ien iu o m aw ian ej uchw ały, w ynikło w sk u te k pom inięcia przez Sąd N a j­ wyższy p rze p isu § 25 ust. 4 rozp o rząd zen ia oraz w sk u te k b ra k u jego in te r p re ­ ta c ji w u z a sa d n ie n iu uchw ały.

N ależy ta k ż e zw rócić uw agę n a orzeczenie S ąd u N ajw yższego z dnia 5 sty c z­ n ia 1966 r. I I CR 201/66 (O SPiK A 1967 r. z. 4, poz. 98), k tó re g o te z a b rz m i ja k n a s tę p u je :

32 J a n u s z Ł o to r y n o u) i c z N r 9 (117)

„P rzep isy ro zp o rzą d zen ia RM z d n ia 1.XII.1961 r. w sp raw ie obow iązko­ w y ch ubezpieczeń n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w i odpow iedzialności cyw ilnej z ru c h u pojazd ó w m ech an iczn y ch (Dz. U. N r 55, poz. 311) nie d a ją p o d sta w y do ż ą d a n ia w ielo k ro tn eg o św iadczenia przew yższającego p o ­ n iesio n ą szkodę, k tó r a w y n ik ła ze zd erzenia się dw óch lu b w ięcej p o ja z ■ dów m echan iczn y ch , a zarów no sp ra w c a szkody, ja k i poszkodow any byli u cz estn ik am i obow iązkow ego u b ezp ieczen ia N. W. i O. C.”.

O rzeczenie to zostało w y d a n e w n a s tę p u ją c e j spraw ie.

N a jad ąceg o n a m o to c y k lu p o w o d a n a je c h a ł sam ochód sta n o w iąc y w ła s ­ ność pozw anego p rze d sięb io rstw a . W w y p a d k u ty m pow ód doznał uszkodze­ n ia ciała i ro z stro ju zdrow ia, a p o n ad to poniósł szkodę rzeczow ą (znisz­ czenie u b ran ia ). W zw iązku z pow yższym w y p ad k ie m P ań stw o w y Z ak ład U bezpieczeń w y p łacił pow odow i sum ę 21 000 z ty tu łu obow iązkow ego u b ez­ pieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w y padków . W pozw ie w niesionym przeciw k o k ie ro w c y sam o ch o d u i jego w łaścicielo w i (solidarnie) pow ód do­ m a g ał się m . in. zasą d zen ia n a jego rzecz kw o ty 65 000 zł z ty tu łu zadość­ uczy n ien ia za cierp ien ia fizyczne i k rz y w d ę m o raln ą. S ąd W ojew ódzki, u z­ n a ją c w in ę kierow cy sam ochodu, zasądził n a rzecz pow oda k w o tę 40 000 zł, p o trą c a ją c jedno cześn ie z te j k w o ty sum ę 21 000 zł, w y p łac o n ą pow odow i u p rze d n io p rz e z P ZU . W re w iz ji od tego w y ro k u pow ód podniósł m . in. za rzu t, że S ąd W ojew ódzki b ez za sad n ie p o trą c ił z zasądzonej k w o ty 40 000 zł sum ę w y p łac o n ą pow odow i p rze z P ZU , u z a sa d n ia ją c te n za rzu t, ja k n a s tę p u je : Z arów no pow ód, ja k i p ozw any b y li ubezpieczeni od n a ­ stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w i odpow iedzialności cyw ilnej z ru c h u p o jazd ó w m echanicznych. W y p a d ek m ia ł m ie jsc e w czasie ja z d y n a m o ­

to c y k lu i dlatego sum ę 21 000 zł pow ód o trzy m ał n a p o d sta w ie jego um ow y ubezpieczenia, a n ie z ty tu łu ubezpieczenia pozw anego p rze d sięb io rstw a . W ty m s ta n ie rzeczy su m a 21 000 zł n ie m oże być p o trą c o n a z n ależnego od p rz e d się b io rstw a pow odow i odszkodow ania.

O d d a la ją c rew iz ję pow oda w tym zakresie, S ąd N ajw yższy w y raził p o ­ gląd, z a w a rty w p rzytoczonej w yżej tezie orzeczenia, z k tó re g o w yn ik a, że w opisanym sta n ie fak ty c z n y m sp ra w y poszkodow anem u p rzy słu g u je ty lk o jed n o św iadczenie, a to zgodnie z p rze p isam i § 20 cytow anego ro z ­ p orząd zen ia.

N a zakończenie w y p a d a dodać, że p rzytoczone w n in ie jsz y m a rty k u le p rz y k ła d y zbiegu roszczeń z ty tu łu u b ezpieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w yp ad k ó w nie w y c z e rp u ją w szy stk ich ew en tu aln o ści, ja k ie m ogą zachodzi w życiu codziennym . N ależy je d n a k sądzić, że p rze d staw io n e zasady k o m p e n saty lu b k u m u la c ji św ia d ­ czeń, w y n ik a ją c y c h z ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y padków , zo rie n ­ tu ją cz y te ln ik a w za g ad n ien iu i u ła tw ią za in te re so w an y m w y ciągnięcie odpo­ w ied n ich w niosków .