m g r A ngelika C iżyńska1
O bow iązek w ykonyw ania orzeczeń ETPCz przez pań stw a-stron y Konwencji o ochronie praw
człow ieka i podstaw ow ych w oln ości.
A naliza zagadnienia uw zględniająca zarys p olsk iego m od elu w ykonyw ania orzeczeń ETPCz
1. Ws t^p
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności2 (dalej: Konwencja) została podpisana 4 listopada 1950 r. w Rzy
m ie i weszła w życie w 1953 r., zaś Europejski T ry b u n ał Praw Człowieka, m ający siedzibę w Strasburgu, został pow ołany na jej podstawie sześć lat później. W 1993 r. Konwencja została ratyfiko
wana rów nież przez Polskę. Przystępując do Konwencji państw a zobow iązują sit; do w ykonyw ania orzeczeń ETPCz w sprawach, w których są stroną postępow ania.
1 mgr Angelika Ciżyńska - doktorantka w Katedrze Prawa Konstytucyj nego Uni
wersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, e-mail: angelika.cizynska@uj.edu.pl.
Praca naukowa finansowana ze środków budżetowych na naukę w latach 2017-2021,jako projekt badawczy w ramach programu „Diamentowy Grant”.
2 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzo
na w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku, zm ieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. 1993, nr 61, poz. 284).
Konwencja stw orzyła podw aliny dla europejskiego system u ochrony p raw człowieka, który funkcjonuje w ram ach Rady Eu
ropy3 i m a c h a ra k ter subsydiarny w odniesieniu do system ów w ew n ątrzp ań stw o w y ch ^ O znacza to, :i:e organ Rady E u ro p y n ad zo ru jący w y k o n y w an ie orzeczeń ETPCz, czyli K om itet M i
nistrów Rady Europy, działa n a zasadzie subsydiarności, zgod
nie z k tó rą to n a pań stw ie spoczyw a odpow iedzialność za w y konanie w y roku, a K om itet podejm uje interw encję jed y n ie, gdy pojaw ią się niepraw idłow ości.
W celu unaocznienia rangi problem u zasadne wydaje się przy
toczenie danych z 10 ra p o rtu K om itetu M inistrów Rady Europy z 2016 r. w spraw ie w ykonywania orzeczeń ETPCz przez państw a -strony5. W 2016 r. K om itet M inistrów RE nadzorow ał w ykony
w anie orzeczeń w 9941 sprawach ETPCz (przeciwko Polsce: 225), w tym 1352 to spraw y nowe z 2016 r. (przeciwko Polsce: 50 spraw) K om itet M inistrów RE u zn ał za w ykonane 2066 orzeczeń (prze
ciwko Polsce: 170)6- Pod w zględem liczby orzeczeń zapadłych przeciwko poszczególnym państw om Rady Europy, a które pod koniec 2016 r. K om itet M inistrów nadzorow ał, Polska znajduje się na 10 m iejscu7-
O b o w iąz ek w y k o n y w an ia o rze cze ń ETPC z przez p a ń s tw a -stro n y . ..
3 Rada Europy została utworzona 5 maja 1949 r. w Londynie.
4 M. Jabłoński, W p lyw orzecznictw a Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na ustaw odawstwo polskie i działalność orzeczniczą Trybunału K onstytucyj
nego, [w:] W ybrane zagadnienia teorii i p ra k tyk i prawa europejskiego, Z. Pul- ka (red.), Legnica 2009, s. 83.
5 Supervision o f the execution o f judgem ents and decisions o f the European Co
urt o f H u m a n Rights 2016, 10th A n n u a l R eport o f the Com m ittee o f Nlinisters Council o f Europe, https://rm.coe.int/prems-021 i 17-gbr-2001-10e-rapp0rt- annuel-2016-web-16x24/168072800b, dostęp: 27.3.2018 r.
6 Tamie, s. 4 7 -6 1 .
7 We w spom nianym wykazie przed Polską znalazły s i , następujące państwa:
W iochy (2350 sprawy), Rosja (1573), Turcja (1430), Ukraina (1147), Ru
munia (588), Węgry (440), Grecja ( 3 l l ) , Bułgaria (290), M ołdawia (286);
tamże, s. 5 7-59.
m g r A n g e lik a C iż y ń s k a
Celem niniejszego opracow ania jest ukazanie dużego znacze
nia w yroków ETPC z, p otrzebyw iększego zaangażow ania p a ń stw -stron w w ykonyw anie orzeczeń ETPCz, szczególnie przez p arlam enty narodow e i przedstaw ienie działań, któ re m ogłyby p o djąć p ań stw a, aby szybciej i skuteczniej w ykonać o rzecze
n ia ETPCz.
2 . K o n w e n c y j n e p o d s t a w y o b o w i ą z k u w y k o n y w a n i a o r z e c z e ń ETPCz
Cel Europejskiej Konwencji o o ch ro n ie praw człowieka i p o d stawowych w olności został w y rażo n y w jej Pream bule. Jest n im osiągnięcie większej jedności członków R ady Europy poprzez o ch ro n ę oraz rozwój praw człow ieka i podstaw ow ych wolności.
N ajw ażniejszym postanow ieniem w spom nianej Konwencji jest jej art. 18, zgodnie z k tó ry m „Wysokie U kładające si'r Strony za
pew niają każdem u człowiekowi, podlegającem u ich jurysdykcji, praw a i w olności określone w Rozdziale I niniejszej K onwencji”.
Przytoczony przepis świadczy o ty m , :i:e w Konwencji przestrze
ganie praw i w olności człowieka zostało ujęte jako zobow iąza
nie m iędzynarodow e.
K ażde z postanow ień konwencyjnych zostało w zm ocnione p o p rzez praktykę orzeczniczą ETPCz, k tóry doprecyzowuje ich zna
czenie, a nawet rozszerza i rozbudow uje zakres ich obowiązywa
nia9. System precedensów orzeczniczych powoduje, że Konwencja jest ,,żywym in stru m en tem ”, aktem interpretow anym n a nowo przy uw zględnieniu zmieniających się okoliczności społecznych 1(\
Powoduje to, że postanow ienia Konwencji muszą być stosowane
8 A. Bodnar, Skuteczność Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w Polsce, [ w:]
Skuteczność praw a, T. Giaro (red.), Warszawa 2001, s. 190.
9 L. Garlicki, Zakres zobow iązali państw a w świetle orzecznictwa Europejskie
go T rybunału Praw Człowieka, [w:] Stosowanie praw a m iędzynarodowego i wspólnotowego w wew nętrznym p o rzą d ku praw nym Francji i Polski, M. Gra
nat (red.), Warszawa 2007, s. 123-124.
10 A. Bodnar, Skuteczność... , s. 191.
na szczeblu krajow ym zgodnie z tym , jak rozum ie je w swoich orzeczeniach ETPCz. W zw iązku z tym , kolejną konwencyjni}
podstaw '! dla obow iązku w ykonyw ania orzeczeń ETPCz jest art. 19 Konwencji i w skazany w n im cel, dla którego pow ołano T rybunał - zapew nienie przestrzegania zobow iązań w ynikają
cych z Konwencji dla państw , które ją ratyfikowały11 •
W yroki stw ierdzające n aru szen ie podlegaj'! w ykonaniu na podstaw ie art. 46 Konwencji. Zgodnie z jego ust. 1 państw a -strony są zobowiązane d o przestrzegania ostatecznych wyroków ETPCz w e w szystkich sprawach, w których są stronam i. M im o ii.
art. 46 stanow i w yłącznie o w yrokach, to na państw ach spoczywa obowiązek wykonywania także polubownych porozum ień zawar
tych pom iędzy stroną a państw em zatwierdzonych przez ETPCz w form ie decyzji (art. 39 Konwencji) oraz w yroków w sporach m iędzypaństw ow ych (art. 33 Konwencji).
3. M oc W I} Ż ,} C A o r z e c z e ń ETPCz
Obowiązek w ykonania w yro ku ETPCz przez państw o-stronę do
tyczy w yłącznie orzeczeń ostatecznych z zastrzeżeniem , ze o b o wiązkowi w ykonania nie podlegają rozstrzygnięcia proceduralne, opinie doradcze (art. 47-49 Konwencji), w yroki dotyczące jurys
dykcji T rybunału i w yroki interpretacyjne (art. 79 reg u lam in u ETPCz12)13^ Jak m ożna zauważyć, w ykonaniu podlegają przede
O b o w iąz ek w y k o n y w an ia o rz e c z e ń E T PC z przez p a ń s tw a -stro n y . ..
11 W Sanetra, Skuteczność Konw encji czy skuteczność wyroków Europejskiego T rybunału Praw C złow ieka?, [w:] Zapewnienie efektyw ności orzeczeń są
dów m iędzynarodow ych w polskim p o rzą d k u praw nym , A. Wróbel (red.), Warszawa 2011, s. 78.
12 Regulamin Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, (Dz. U.93.61.284/1 ), http://skargi-etpcz.eu/files/regulamin.pdf, dostęp: 30.3.2018 r.
13 P. Radziewicz, R ekom endacje dotyczące w ykonyw ania w yroków Europej
skiego T rybunalu Praw C złow ieka, [w:j W ykonywanie wyroków Europej
skiego Trybunału Praw Człowieka, s. 9, http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.
nsf/0/8Al5FEP47EBBEA64Cl257A8C0025B869/$file/W ykonywanie% 20 wyrokow%20ETPC%20przez%20Sejm_2012.pdf, dostęp: 30.3.2018 r.
m g r A n g e lik a C iż y ń s k a
w szystkim w yroki, k tó re rozstrzygają sprawę co do m eritu m . C h arakter ostatecznych mają: I. zawsze w yroki Wielkiej Izby (art. 44 ust. I Konwencji); 2. w yroki izb, które w ciągu 3 m ie
sięcy od d aty w ydania nie zostały zaskarżone do Wielkiej Izby (w dniu w ydania w yroku, jeżeli strony złożą oświadczenie, :i:e nie będą w nioskowały o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby) lub za
skarżono je nieskutecznie (zespół Wielkiej Izby odrzucił w niosek 0 przekazanie Wielkiej Izbie sprawy); 3. wyroki rewizyjne (art. 80 regulam inu ETPCz).
W yroki ETPC z, m im o iż maj') charak ter deklaratoryjny, to obow iązują in ter partes. Jednak oprócz rozstrzygnięć w k o n kretnej spraw ie, w yroki te zawierają pogl ljdy dotyczące zgodności danego praw a lub p rak ty k i z Konwencją. Jak ju ż zostało wyżej w spom niane, w yroki ETPCz w skazują inn y m sądom /organom właściwy k ieru n e k interpretacji Konwencji. Nie m a przeszkód, aby nie tylko skarżący podniósł przed organam i krajow ym i a r
gumenty, które w ynikają z interpretacji przez ETPCz Konwen
cji. M oże zrobić to osoba, która nie była stroną p ostępow ania w danej sprawie. D ostęp do w yroków zapadłych przeciwko Polsce jest m ożliw y dzięki działalności M inisterstw a Sprawiedliwości 1 innych właściwych m erytorycznie ministerstw. To one p o dej
m ują działan ia m ające na celu tłum aczenie na j. polski w yroków zapadłych w sprawach, w których Polska była stro n ą i ich u d o stępnianie m .in. w bazie H U D O C.
0 ty m ja k w ażne slj w yroki ETPCz zapadłe w spraw ach, w których Polska nie była stron ą postępow ania, św iadczy Poro
zum ienie w sprawie tłum aczenia i udostępniania orzeczeń Eu
ropejskiego T ry b u nału Praw Człowieka w Strasburgu14, zawarte w dniu 24 m a rc a 2014 r. pom iędzy M inistrem Sprawiedliwości,
14 Porozum ienie z dnia 24 marca 2014 r. w sprawie tłum aczenia i udostęp
niania orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, http://msz.gov.pi/resource/ 85eb2e l 4-e220-4874-834b-4cdb4a94c249: J CR, dostęp: 30.3.2018 r.
M inistrem Spraw Zagranicznych, Trybunałem K onstytucyjnym oraz N aczelnym Sądem A dm inistracyjnym . 31 sierpnia 2015 r.
do Porozum ienia przystąpił Prokurator Generalny. W spom niane organy tłu m aczą po 10 orzeczeń ETPCz rocznie. T łum aczenia są udostępnione w bazie w yroków i decyzji ETPCz (H UD O C), n a stronach internetow ych Trybunału Konstytucyjnego, M in i
sterstw a Sprawiedliwości, Naczelnego Sądu A dm inistracyjnego i P ro k u ratu ry Krajowej15 •
4. W y b ó r p r z e z p a ń s t w o ś r o d k ó w m a j ą c y c h n a c e l u W Y K O N A N IE O RZ E C Z E Ń ETPCz
Państwo przeciwko którem u zapadl w yrok ETPCz, n a podstawie zasady autonom ii egzekucyjnej m a swobodę w yboru środków, które pozwolą m u w ykonać wyrok. Trybunał stw ierdza w swoich orzeczeniach naruszenie danego praw a lub wolności jednostki, ale nie zm ienia orzeczeń sądów/organów krajowych i ich nie anu
luje, a także n ie w skazuje przew ażnie środków, które pow inno podjąc państw o. Państw o, dokonując w yboru środków mających na celu w ykonanie w y roku, po w inn o kierować się k ry teriu m adekwatności. Co więcej, w spom niane środki m uszą być zgodne z w nioskam i ETPCz zaw artym i w orzeczeniu16 •
Czasami ETPCz wskazuje państw u, jakie środki indyw idualne lub generalne p ow in n o ono podjąć w sprawie. Najczęściej zdarza się w to w p rzy p ad k u w yroków pilotażowych, które są w yrazem istnienia w państw ie systemowego problemu. W skazanie przez
O b o w iąz ek w y k o n y w an ia o rze cze ń ET PC z przez p a ń s tw a -s tro n y ...
15 Tłumaczenia wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka n a język polsk.i, http://m sz.gov.pl/pl/polityka_zagran iczna/ europej ski trybunal_
praw _czlow ieka/w ybrane_orzeczem a_eptcz/orzeczenia_inne_panstw a/
tlum aczenia_w yrokow _europejskiego_trybunalu_praw_czlowieka_na_
jezyk_polski. dostęp: 30.3.2018 r.
16 I. C. Kamińsk.i, R. Kownacki, K. Wierczyńska, W ykonywanie orzeczeń E u ropejskiego T rybunału Praw Człowieka w polskim systemie p ra w n ym , [w:]
Z apew nienie efektyw ności orzeczeń sądów m iędzynarodow ych w polskim p orzą d ku p ra w n ym , A. Wróbel (red.), Warszawa 2011, s. 98.
m g r A n g e lik a C iż y ń s k a
T rybunał środków, jak ie p aństw o pow inno podjąć, pom aga roz
wiązać problem i w ykonać orzeczenie. Środki generalne charak
teryzują sit; tym , ze odnoszą sit; do zobowiązań państw a mających na celu zapobieganie kolejnym naruszeniom Konwencji, po d o b
nych do tych, których dotyczyło orzeczenie ETPCz. Jako przy
kłady środków generalnych m ożna wskazać nowelizacje prawa, zm iany prak ty k i sądowej, przygotowanie wytycznych d la insty
tucji lub wladz publicznych.
Zgodnie z art. 41 Konwencji państw o w pierwszej kolejności p o w in no próbow ać przyw rócić stan sprzed n aru szenia K on
wencji. D opiero wtedy, kiedy jest to niem ożliw e lub T rybunał uzna, ze zachodzi taka potrzeba, zasądza sit; zadośćuczynienie finansowe. Do w y płaty sum przez państw o dochodzi w term inie 3 miesięcy od upraw om ocnienia się orzeczenia i zachowuje się w artość netto zasądzonej sumy". N ależy nadm ienić, Ze w edług SN stw ierdzenie przez ETPCz naruszenia Konwencji m oże być podstaw ą do napraw ienia szkody przez Skarb Państw a na p odsta
w ie art. 4171 § 2 k.c. (przesłanka niezgodności z prawem praw o
mocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji). Pogląd SN wyrażony w w yroku z 28 listopada 2008 r.18 nie znalazł jed n ak odzwiercie
dlenia w polskim orzecznictw ie1*
Jako przykłady środków indyw idualnych innych niż zadość
uczynienie finansow e m o żn a w skazać np. w znow ienie p o stę pow ania, zatarcie skazania i w ykonanie orzeczenia krajowego.
N ajbardziej problem atyczny w przypadku Polski jest jed nak ten pierw szy środek, czyli w znow ienie postępow ania. W p rzy p ad ku postępow ania karn eg o m ożliw ość jego w znow ienia została przew idziana w art. 540 § 3 k.p.k. (postępow anie w znaw ia się na korzyść oskarżonego, jeżeli taka potrzeba w ynika z rozstrzy
gnięcia organu m iędzynarodow ego działającego na m ocy umowy 17 Tamie, s. 95.
18 V CSK 271/08, OSNC 2009, Nr 3, poz. 78.
19 I.C. Kaminski, R. Kownacki, K. Wierczyńska, Wykonywanie... , s. 95.
międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę). W procedurze ad
ministracyjnej wznowienie postępowania jest możliwe od cza
su wejścia w życie nowelizacji p.p.s.a. z 2010 r.20, czyli 10 kwiet
nia 2010 r., kiedy to dodano do art. 272 § 3.
W Polsce jedynie w postępowaniu cywilnym nie przewidziano wznowienia postępowania (dział VI k.p.c.) na podstawie orze
czenia ETPCz. W 2005 r. SN uznał w swoim postanowieniu21, ze stwierdzenie naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji (ograniczenie prawa do sądu) przez Trybunał nie stanowi podstawy do w zno
wienia postępowania z powodu jego nieważności. Przesłanka ta nie mieści się w katalogu zawartym w art. 401 k.p.c. Stanowi
sko SN uległo zmianie w 2007 r. 22, kiedy to w swoim postanowie
niu uznał, i i wyrok ETPCz, który stwierdza naruszenie prawa do rzetelnego procesu sądowego m oże być przesłanką wznowie
nia postępowania na podstawie art. 401 pkt 2 k.p.c. z powodu nieważności. Ostatecznie opisane rozbieżności w orzecznictwie SN zakończyła uchwala 7 sędziów SN z 2010 r.“ SN uznał, że osta- tecznywyrok Trybunału, w którym stwierdzono naruszenie pra
wa z art. 6 ust. 1 Konwencji, nie stanowi na gruncie obowiązu
jącego prawa (k.p.c.) podstawy do wznowienia postępowania24.
5. Działalność Komitetu Ministrów Rady Europy
W edług art. 8 Statutu Rady Europy25 naruszenie obowiąz
ku przestrzegania praw człowieka (art. 3 Statutu) przez człon
ka Rady Europy powoduje, Ze m oże zostac on zawieszony w prawach członka Rady Europy. J eżeli państwo nie zastosuje się
20 Ustawa z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 36, poz. 196).
21 Post. SN z 19.10.2005 r., V CO 16/05, LEX nr 176062.
22 Post. SN z 17.4.2007 г., I PZ 5/07, OSNP 2008, Nr 13-14, poz. 196.
23 Uchw. SN z 30.11.2010 r., III CZP 16/10, Legalis. Nr 262477.
24 M. A. N ow icki, W okół K onwencji Europejskiej. K om entarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa 2017, s. 245.
25 Dz.U. 1994, nr 118, poz. 565.
O b o w iąz ek w y k o n y w an ia o rze cze ń ETPC z przez p a ń stw a -stro n y . ..
m g r A n g e lik a C iż y ń s k a
do art. 7 i art. 8 Statutu, to zostanie pozbawione członkostwa. Jest to jedyna sankcja jaka m oże spotkać państwo za niewykonywanie orzeczeń ETPCz.
Z g o d n ie z art. 46 ust. 2 K onw encji do nadzo ro w an ia w y
k onyw ania p rzez p ań stw a członkow skie w yroków ETPCz jest upraw niony K o m itet M inistrów RE. Kontrola ta jest spraw o
w ana przez zastępców m in istrów spraw zagranicznych państw członkow skich Rady E uropy26 • K ażdy w yrok ETPCz jest p rze
kazyw any K om itetow i M inistrów RE, k tó ry zw raca się do p a ń stw a przeciw ko k tó rem u zapadł wyrok, aby p oin fo rm o w ało go o w ypłaconych zadośćuczynieniach finansow ych i innych działaniach podjętych w celu w ykonania w yroku. Jeśli K om itet M inistrów uw aża, Ze czuw anie n ad w ykonaniem ostatecznego w yroku jest u tru d n io n e p rzez problem z w y k ład n ią w yroku, m oże on przekazać to zagadnienie T rybunałow i w celu rozstrzy
gnięcia w kw estii w ykładni.
Komitet sprawuje nad orzeczeniam i dwa typy kontroli: sta n dardow ą i w zm ocnioną. Do tej drugiej kategorii zalicza sic,: spra
w y wymagające podjęcia pilnych środków indywidualnych, orze
czenia wskazujące na pow ażne problem y stru k tu raln e, wyroki pilotażowe i spraw y m iędzypaństw ow e27• W p rzypadku kontroli wzmocnionej, oprócz odnotow yw ania planów działania i rap o r
tów końcowych, Komitet na bieżąco ocenia postępy w wykony
w aniu orzeczenia n a swoich posiedzeniach.
Odpowiednie organy państw mają obowiązek przedstawić Ko
m itetow i tzw. plan działania (wskazuje on poszczególne kroki, które będą podejmowane przez państw o i zawiera harmonogram), które m ogą być aktualizow ane. Następnie przedstaw iane s<! ra
porty z w ykonania wyroków. Państw o wskazuje w nich podjęte działania i uzasadnia, dlaczego in ne środki mające n a celu w yko
n an ie orzeczenia nie są ju ż potrzebne. Po o trzym aniu końcowego
26 I. C. Kamiński, R. Kownacki, K. Wierczyńska, W ykonyw anie..., s. 102.
27 M .A . Nowicki, W okół..., s. 258.
rap ortu przez K om itet M inistrów RE inne państw a lub Sekre
tariat Rady Europy mogą zgłaszać uwagi dotyczące w ykonania danego orzeczenia i podjętych działań.
Jeżeli K om itet M inistrów uważa, że państw o-strona odmawia przestrzegania ostatecznego w yroku w danej sprawie, m oże on, po doręczeniu tej stronie formalnego zawiadomienia oraz na p o d stawie decyzji podjętej większością dwóch trzecich głosów p rzed
stawicieli upraw nionych do zasiadania w Komitecie, przekazać Trybunałow i zapytanie, czy to p aństw o nie w ykonało swojego zobow iązania. P o nad to K om itet M inistrów m oże form ułow ać dla państw stosowne w skazówki i rekomendacje28 • W sprawach dotyczących zadośćuczynienia, jeżeli w term inie dwóch miesięcy od dnia opublikow ania przez rząd inform acji29 o w ypłacie za
dośćuczynienia skarżący nie złoży zastrzeżeń do Kom itetu M i
nistrów, to sprawę się zamyka.
N a zakończenie tej części opracow ania należy w spom nieć, :i:e nadzór K om itetu M inistrów RE jest m echanizm em zapobie
gającym ignorow aniu wyroków, ale ma on ograniczone m ożli
wości w pływ ania n a państw a członkowskie ze względu na zasa
dę subsydiarnosci. Z godnie tą zasadą to na państw ie spoczywa odpow iedzialność za w ykonanie w yroku, a K om itet podejm uje interwencję jedynie, gdy pojawią się nieprawidłowości.
6. Z a r y s p o l s k i e g o m o d e l u w y k o n y w a n i a o r z e c z e ń ETPCz W 2007 r. Prezes Rady M inistrów powołał swoim zarządzeniem 30 zespół do spraw ETPCz. Zespół ten funkcjonuje w ram ach M i
nisterstwa Spraw Zagranicznych, co powoduje, :i:e m inisterstw o
O b o w iąz ek w y k o n y w an ia o rze c z e ń E T P C z p rze z p a ń s tw a -stro n y . ..
28 I. C. Kamiński, R. Kownacki, K. Wierczyńska, W ykonyw anie. .., s. 106.
29 Na stronie internetowej www.coe.int/execution.
30 Zarządzenie nr 73 Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2007 r. w sprawie utworzenia Zespołu do spraw Europejskiego Trybunału Praw C złow ie
ka, http://w w w .m sz.gov.pl/resource/8l 78al 0d -2 1 0 4 -4 a l 9-97d f-7a5b 44f 5da0b:JCR, dostęp: 8.4.2018 r.
m g r A n g e lik a C iż y ń s k a
to jest cen tru m zarządzania w ykonyw aniem wyroków ETPCz.
W skład Zespołu w chodzą m .in. przedstaw iciele m in isterstw i kancelarii Sejmu RP. Pełnom ocnik M inistra Spraw Zagranicz
nych do spraw postępow ań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka pełni funkcję Przew odniczącego Z espołu31 • W 2012 r.
M in ister Spraw Zagranicznych pow ołał dwóch Zastępców Peł
nom o cnik a i Zastępcę do spraw koordynow ania w ykonyw ania w yroków T rybunału.
Zespół zo stał utw orzony m .in. w celu w ypracow yw ania propozycji stan ow isk dotyczących najważniejszych problem ów w ynikających ze skarg kierow anych do T rybunału oraz w yda
nych przez niego orzeczeń przeciwko Polsce, w ypracow yw anie i przedstaw ianie Radzie M inistrów propozycji działań mających n a celu zapobieganie naruszeniu przez Polskę Konwencji32. Kolej
nym zadaniem zespołu jest przygotowywanie rocznych raportów z w ykonywania orzeczeń ETPCz przez Polskę. Zespół obowiązko
wo spotyka się ra z na kw artał w p ełnym składzie. Sprawozdania z prac zespołu publikow ane sif na stronie internetowej M inister
stwa Spraw Zagranicznych.
Z esp ó ł w ra m a c h swoich p rac opracow ał a lg o ry tm w y
k o n y w an ia o rzeczeń ET PC z33, k tó ry składa się z 6 etapów.
M a na on celu zw iększenie przejrzystości procesu w ykonywania orzeczeń ETPCZ, ułatw ienie w spółpracy m iędzy odpow iednim i o rg an am i i doprecyzow anie obowiązków. Pierw szym etapem jest w y danie o rzeczenia przez T ry b u n a ł stw ierdzającego n a r u
31 W ykonyw anie orzeczeń Europejskiego T rybunału Praw C złowieka, http://
www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/europejski_trybunal_praw_czlo wieka/wykonywanie_orzeczen_europejskiego_trybunalu_praw_czlowie ka/, dostęp: 8.4.2018 r.
32 I. C. Kamiński, R. Kownacki, K. Wierczynska, W ykonyw anie. .. , s. 111.
33 A lg o rytm w ykonania w yroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
W spółpraca m iędzyresortow a i koordynacja Pełnom ocnika M S Z , http://
www.msz.gov.pl/resource/5354a04e-9360-4717-a62d-56a6d8fe540a:J CR, dostęp: 8.4.2018 г.
szenie - w tedy to ro zp oczyn a bieg term in 3 m iesięcy na u p ra
w om ocnienie się w y roku. P ełnom ocnik ds. w ykonyw ania orze
czeń ETPCz przekazuje inform ację o orzeczeniu w łaściw em u m inistro w i. N astęp n y je st etap podczas którego orzeczenie nie jest jeszcze praw om ocne, a m in ister przeprow adza tłu m aczen ie i an aliz', w y roku. N a tej po d staw ie sporządza si', u zasad n ien ie w niosku o o d w o łan ie si', do W ielkiej Izby i przekazuje do M i
n iste rstw a S praw Z ag ran iczn y ch w ciągu 2 miesięcy, a P eł
n o m o c n ik ds. w y k o n y w an ia orzeczeń przygotow uje i składa w niosek do W ielkiej Izby w ciągu 3 m iesięcy lub rozpoczyna si', w ykonyw anie w y ro k u (nie istnieją p o dstaw y do odw ołania się w ięc bezzw łocznie należy przygotow ać plan działania), ew en
tu aln ie przygotow uje inform acje o w yk on an iu w yroku (rap o rt z w ykonania). T rzeci etap to w stępne propozycje dla K om ite
tu M in istró w RE. W ciągu 2 tygodni od u p raw om ocnienia się w łaściw y m in iste r przekazuje do MSZ tłum aczenie orzeczenia n a język polski, inform acje n a tem at upow szechniania w y ro k u i w stępny pro jek t p la n u /ra p o rtu dla K om itetu M in istró w RE.
Kolejny etap polega n a zatw ierdzeniu do k u m en tu d la K om itetu M inistrów RE - zakończenie uzgodnień m erytorycznych z Peł
nom o cn ikiem ds. w y konyw ania orzeczeń ETPCz i p rzekazanie d o k u m e n tu w języ k u angielskim d o Rady Europy. N astępuje to w ciągu 3 m iesięcy o d u praw om ocnienia się w y roku. P iąty etap to bezzw łoczne w d rażan ie p lan u działania przez w łaści
wego m in is tra . C o k w a rta ł m in is te r przedstaw ia Z espołow i do spraw E uropejskiego T ry b u n ału Praw Człowieka inform acje n a te m a t sta n u realizacji p lan u działania i w ykonyw ania o rze
czenia. O sta tn im etapem jest przygotow anie przez właściwego m in istra, zaraz po w d ro żen iu planu działania, w stępnego p r o jek tu ra p o rtu . MSZ tłu m acz y ra p o rt na j. angielski i przekazuje R adzie Europy.
O b o w iąz ek w y k o n y w a n ia o rze cze ń E T P C z p rze z p a ń s tw a -stro n y . ..
m g r A n g e lik a C iż y ń s k a
7. P o s t u l a t y d e l e g e f e r e n d a d o t y c z ą c e w y k o n y w a n i a o r z e c z e ń ETPCz w P o l s c e
Na podstaw ie ra p o rtu przygotowanego przez C h ristosa Pourgo- u rid esa w ram ach prac Komisji Spraw Praw nych i Praw C zło
w ieka Z gro m adzen ia P arlam entarnego Rady E uropy z 20 g ru d n ia 2010 ro k u 34, Z g ro m ad zen ie P a rlam en ta rn e R ady E uropy 26 stycznia 2011 ro k u p rzy ję ło Rezolucję n r 178735, w której zw róciło uw agę n a tru d n ą sytuację zw iązaną z niew ykony
w an iem lub op ó źnien iam i w pełnym w ykonyw aniu w yroków ETPCz w wielu państw ach. N ależy w spom nieć, i:i: na m ocy tejże rezolucji Polska została zaliczona do g ru p y państw , w których nie w yelim inow ano pow ażnych problem ów system ow ych p o w odujących niew y w iązyw anie się należycie z obow iązku p ra w idłow ego i niezw łocznego w d rażan ia w y ro k ó w T ry b u n ału do p o rz ą d k u krajowego.
Z asadn e w ydaje się zw iększenie k om petencji p a rla m e n tu w zakresie w yko nyw an ia orzeczeń ETPCz. Byłoby to zgodne z zalecen iam i zaw arty m i w Rezolucji n r 1787 Z g ro m ad zen ia P a rla m e n ta rn e g o R ady Europy. Pierw szym p ro p o n o w an y m rozw iązaniem , m ającym n a celu w iększe zaangażow anie Sejmu w w ykonyw anie orzeczeń ETPCz, jest przyw rócenie podkom isji ds. w ykonyw ania w yroków ETPC z pow ołanej przez sejm ow ą Komisję Spraw Zagranicznych i Komisję Sprawiedliwości i Praw Człow ieka. K om isja ta działała od 5 lutego 2014 r. do jesieni 2015 r. Jej zad an iem było szczegółowe ro zp atry w an ie in fo rm a
cji R ady M in istró w na tem at stan u w ykonyw ania przez Polskę orzeczeń ETPC z, m o nito row an ie w yroków ETPCz w ydanych
34 Raport Christosa Pourgouridesa, przewodniczącego Komisji Spraw Praw
nych i Praw Człowieka Zgromadzenia Parlamentarnego RE z 20 grudnia 2010 r., nr dokum entu 12455, http://assem bly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref- D ocD etails-E N .asp ?fileid = l2589& lan g= E N & search = M T IO N T V 8d H l wZV9zdHJfZW 46Um Vwb3f0, dostęp: 8.4.2018 r.
3 5 http://assem bly.coe.int/ nw/xm l/XR ef/X ref-X M L2H TM L-en.asp ?fileid=
!7953& lang=en, dostęp: 8.4.2018 r.
w sprawach przeciwko Polsce, przygotow yw anie opinii Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Komisji Spraw Z ag ra
nicznych o d n ośn ie realizacji przez Radt; M inistrów obow iązku w ykonyw ania w yroków ETPCz36• Być m oże, na wzór brytyjskiej Komisji W spólnej Praw Człowieka składającej się z 12 członków pow ołanych przez Izbę Lordów i Izbę G m in 37, w arto utworzyć or
gan/kom isjt; do której, oprócz przedstaw icieli w spom nianych komisji sejm owych, b ędą w chodzili przedstawiciele senackich komisji, np. Komisji Spraw Z agranicznych i U nii Europejskiej oraz Komisji Praw Człow ieka, Praw orządności i Petycji. M odel brytyjski i w sp o m nian a kom isja zostały pochw alone w rezolucji Z grom adzenia P arlam entarn ego UE n r 1787.
N ależy rozw ażyć w prow adzenie zm ian do reg ulam inu Sej
m u RP, ta k aby um ożliw ić m u kontrolowanie zgodności projek
tów aktów prawnych z przepisam i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na każdym etapie procesu legislacyjnego, np. M arsza
łek Sejmu m ógłby kierow ać projekt do Komisji Spraw iedliwo
ści i Praw Człowieka w celu uzyskania opinii38 Kolejny pom ysł to w prow adzenie obow iązku zam ieszczania oświadczenia w u za
sadnieniu projektu, czy dotyczy on kwestii objętych Konwencja i w jakiej relacji pozostają one do niej - s<) zgodne, czy niezgodne.
Co więcej, zasadn e w ydaje sit; w prow adzenie przyspieszonej ścieżki legislacyjnej m ającej na celu term in o w e i praw idłow e uchw alanie ustaw w ykonujących w yroki ETPCz, na w zór sp e
O b o w iąz ek w y k o n y w an ia o rze cze ń ET PC z p rzez p a ń stw a-stro n y . ..
36 Apel o pow ołanie sejm ow ej podkom isji ds. w ykonyw ania w yroków ETPC, http://www.hfhr.pl/ apel-o-pow olanie-sej mowej -podkom isj i-ds-w ykony wania-wyrokow-etpc/, dostęp: 8.4.2018 r.
37 E. Gierach, A n a liza p ra w n a datycząca obow iązków p arlam entu naroda- wych w zw ią zk u z w drażaniem w yroków Europejskiego T rybunału Praw Człowieka, [w:] W ykonyw anie w yroków Europejskiego T rybunalu Praw Człowieka, s. 41, http://orka.sejm.gov.p1/WydBAS.nsf/0/8Al5FEF47EBBE A64Cl257A8C0025B869/$file/Wykonywanie%20wyrokow%20ETPC%20 przez%20Sejm_2012.pdf, dostęp: 8.4.2018 r.
38 P. Radziewicz, R ekom endacje. .. , s. 12.
m g r A n g e lik a C iż y ń s k a
cjalnych p ro ced u r pracy z projektam i ustaw w ykonującym i pra
wo UE, jak ie przew iduje reg u lam in Sejmu. N ależałoby ogra
niczyć m ożliw ość zg łaszan ia do p ro jek tu u staw y popraw ek, które nie m ają n a celu w ykonania w yroku ETPCz. Pozwoliłoby to u n ik n ą ć obładow yw ania projektów w ykonaw czych i rozw le
k an ia postępow ania.
8 . Po d s u m o w a n i e
Od czasu przyjęcia przez Zgrom adzenie Parlam entarne RE re
zolucji n r 1787 i w skazania Polski jako jednego z p ań stw mają
cych problem z w ykonyw aniem orzeczeń ETPCz m in ęło kilka lat. W ty m czasie w prow adzono wiele nowych rozw iązań praw
nych, m.in. weszła w życie 6 stycznia 2017 r. ustawa nowelizują
cej39 ustawi; z d n ia 17 czerwca 2004 r. - Prawo o ustroju sądów pow szechnych40, m ająca n a celu ro zw iązanie w ystępujących w Polsce problem ów systemowych, które były źródłem naruszeń Konwencji i pow odem inicjow ania postępow ań p rzed ETPCz.
M im o to Polska pod wzglę dem liczby orzeczeń zapadłych prze
ciwko poszczególnym państw om Rady Europy, a które pod koniec 2016 r. Komitet M inistrów nadzorował, znajduje sit; na 10 miejscu.
Świadczy to o tym , i:i w Polsce nadal istnieje problem z wykony
w aniem orzeczeń ETPCz.
W prow adzenie opisanych wyżej zm ian do reg u lam in u Sej
m u RP m ogłoby pom óc Polsce efektywniej i szybciej wykonywać orzeczenia ETPCz. W iązałoby sit; to ze zm ianam i wewnętrznej in fra s tru k tu ry niższej izby. W szczególności konieczne byłoby poszerzenie zaplecza m erytorycznego Sejmu RP, tak aby w jego skład weszło więcej ekspertów z zakresu konwencyjnej o c h ro ny praw człowieka i orzecznictw a ETPCz. Proces ten wydaje się dość skomplikowany; jednak dla dobra obywateli i skuteczniejszej
39 Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o zm ianie ustawy - Prawo ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2103).
40 Dz.U. nr 179, poz. 1843.
ochrony ich praw i w olności w arto w prow adzić chociaż część w spom nianych rozw iązań.
The Obligation to Execute Judgments ofEC H R by the States Parties to the Convention for the Protection o f Hum an Rights and Fundamental Freedoms on the Example o f Poland The most im portant provision of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms is Article 1. This pro
vision shows that compliance with human rights and freedoms has been included in the Convention as an international obligation. What is more, by joining the Convention, Poland committed to execute ECHR judgments in cases in which it is a party to the proceedings, as evidenced by the norm contained in art. 46 of the Convention, which fulfills the obligation under art. 1.
Pursuant to Resolution 1787 (2011) of the Parliamentary Assembly of the Council o f Europe of 26 January 2011, Poland was quali
fied to the group of nine states - parties to the Convention, which do not properly fulfill the obligation to correctly and immediately im plement the ECtHR judgments into the national order.
Therefore, it is justified to involve states - parties in the enforce
ment of ECtHR judgm ents and to take new actions by the Polish Parliament in order to execute ECtHR rulings against Poland sooner and more effectively.
Key words: Council of Europe, European Convention on H um an Rights, Com m ittee of M inisters of the Council of Europe, European C ourt of H uman Rights, judgements of European C ourt of Human Rights
O b o w iąz ek w y konyw ania o rze cze ń ET PC z przez p a ń s tw a -s tro n y ...
