ZES ZY TY N A U K O W E P O L IT E C H N IK I Ś L Ą S K IE J Seria: B U D O W N IC T W O z. 95
2002 N r kol. 1559
Prof. d rin ż . B o h d an L E W IC K I* , d r h.c.
Instytut T echniki B u d o w lan ej
UWAGI M ETODYCZNE NA TEM AT PRZYG O TO W A NIA RO ZPRAW DOKTORSKICH
A METHODICAL REMARKS ON PHD THESIS PREPARING
1. Treść rozprawy i m etodyka jej przedstawienia
1. T reść ro z p ra w y je s t - m e ry to ry c z n ie rz e c z b io rą c - b e z p o ró w n a n ia w a ż n ie js z a niż m etodyka jej p rz ed sta w ien ia . N ie m n ie j, je ś li chodzi o p e rce p cję ro z p ra w y p rz e z jej o d b io rcę, je s t to sp raw a b a rd z o isto tn a. T re ś ć ro z p ra w y p rz ed sta w io n a ź le m eto d y c z n ie je s t tru d n a w zrozum ieniu. R o z p ra w a ta k a j e s t m ało c z y te ln a i ro b i w ra ż e n ie n ie d o ść p rz em y ślan e j. K ie d y obok in fo rm acji isto tn y c h z u w a g i n a m y śl g łó w n ą ro z p ra w y , z a w ie ra o n a ró w n ie ż in fo rm a c je mniej isto tn e czy w rę c z z b ęd n e z e w z g lę d u n a w n io sk i k o ń co w e, k o n c e p c ja ro z p ra w y u le g a zam azaniu i o c e n a je j p rz e z c z y te ln ik a u le g a obniżen iu .
2 P ie rw sz y m w a ru n k iem n a le ż y te g o p rz ed sta w ien ia treści ro z p ra w y je s t ja s n y u k ład treści, w sk a z u ją c y w sp o só b p rz ejrzy s ty na:
- zad a n ie , k tó re a u to r p o sta w ił so b ie w ro z p ra w ie ,
- ak tu a ln y stan w ie d zy , w któ ry m u m o c o w a n e j e s t zad a n ie, sp o só b , w ja k i z a d a n ie z o staje ro zw iązan e,
w n io sk i, w y n ik a ją c e z u z y sk a n e g o ro zw iązan ia , tak ja k p rz ed sta w io n o to n a rys. 1.
K ie d y u k ład treś ci j e s t ja s n y i w id a ć c ią g lo g ic z n y p o sz c ze g ó ln y c h ro z d z ia łó w ro z p raw y , ich p o d ro z d z ia łó w i p u n k tó w , sc h e m a t tak ie g o u k ła d u treści d a je się ła tw o n a ry so w a ć , a p o sz c ze g ó ln e części ro z p ra w y , sk ła d a ją c e się n a jej cało ść, ła tw o z a o p a trz y ć w ty tu ły w s k az u jąc e n a z a w a rtą w ty ch c zę śc ia c h treść.
*W ykład w y g ło sz o n y p o d c z a s II K o n fe ren c ji D o k to ra n tó w W y d z ia łó w B u d o w n ic tw a w 2001 r.
Rys. 1. Schemat układu treści rozprawy doktorskiej
P a trzą c n a se k w e n cję ty tu łó w p o sz c z e g ó ln y c h części ro z p ra w y , m o żn a p o p ro w a d zić łą c z ą c e j e lin ie, w s k az u jąc e n a k ieru n e k m yśli autora. P rz e b ie g ty ch linii d a je d o b ry p o g ląd na lo g ik ę u k ład u treści rozpraw y.
3. O b o w ią zu je g e n e ra ln a z a s ad a „o d o g ó łu d o sz c ze g ó łu ” i to nie ty lk o w o g ó ln y m u k ła d z ie treści ro zp raw y , ale i w p o sz c ze g ó ln y c h je j częściach . C z y te ln ik ro z p ra w y nie m o że b y ć z as k ak iw a n y w jej n u rc ie g łó w n y m p rz e z stw ierd zen ia, k tó re n ie z n a jd u ją u z a s a d n ie n ia w p o p rz e d n io p rz ed sta w io n y ch w y w o d ac h lu b w ak tu aln y m stan ie w iedzy.
K ie d y p o d z ia ł treści n a m n ie jsz e frag m e n ty sta je się j u ż d ro b n y , n a d aw a n ie ty tu łu k a żd e m u z ty c h frag m e n tó w p rz esta je b y ć celo w e, czy m o że n a w e t p rz esz k a d za ć w czytaniu.
N ie m niej je d n a k d o b rze j e s t p o d k re ślić w te k ście cią g lo g ic z n y w y w o d u , a tak ż e d y sc y p lin ę m y ś lo w ą a u to ra p rzez
w o ln y w ie rsz w tek ście,
d u ż ą k ro p k ę n a p o c zą tk u ak ap itu , czy n aw et
lic z b ę u ję tą w n aw ias, ja k sto su je się to w E u ro k o d ach .
L ic z b y u ję te w n aw ias s ą szc ze g ó ln ie p rz y d atn e w p rz y p ad k u , k ied y w d alszy m cią g u te k s tu n a s tę p u ją p o w o ła n ia n a stw ie rd ze n ie p o d a n e uprzed n io .
Uwagi m etodyczne na tem at przygotow ania rozpraw doktorskich 13
Podział treści p o sz c ze g ó ln y c h p u n k tó w n a d ro b n ie jsz e częśc i z p o d a n ie m ich n u m e ró w już bez tytu łu p rz y ję to w n in ie jsz y m o p raco w an iu .
4. G eneralny u k ład ro z p ra w y i je j p o d sta w o w e części sk ła d o w e u s ta la się n a p o c zą tk u opracow ania, k ied y po p rz e stu d io w a n iu p ro b lem u , a k tu a ln e g o stan u w ie d z y i z eb ra n iu odpow iednich m ateriałó w , p rz e d e w szy stk im p o trze b n y c h w y n ik ó w b ad ań , p rz y stę p u je się d o jej pisania.
U kład treści p o sz c ze g ó ln y c h części sk ła d o w y c h ro z p ra w y u sta la się w to k u ich p isan ia . Z reguły p o jaw ia się p rz y ty m p o trz e b a p e w n y c h k o re k t p o c z ą tk o w e g o u k ła d u tre ś c i czy potrzeba d o d atk o w y ch in fo rm a cji w czę śc ia c h ro z p ra w y u p rz e d n io ju ż n a p is an y c h I zm ia n y takie są n iezb ęd n e, p o d o b n ie j a k i k ry ty cz n e p rz ec zy ta n ie cało ści ro z p ra w y ju ż p o je j - w zasadzie - u k o ń czen ia.
Z byt d u żo p racy w ło ż y ł a u to r w p rz y g o to w a n ie ro z p ra w y , a b y d ro b n e u ste rk i m iały obniżyć jej ocenę.
5. R ozpraw a, ja k k a żd e o p ra co w a n ie n a u k o w e, m a o k re ślo n eg o ad resa ta, k tó ry m s ą o so b y zainteresow ane sp o so b em ro z w ią z a n ia p o sta w io n e g o z a d a n ia i u z y sk an y m i w n io sk am i.
T o u stalenie g e n era ln ie o k re śla je d n o c z e ś n ie z ak re s in fo rm a cji, k tó re p o w in n y z n a le ź ć się w rozpraw ie. W zw iąz k u z tym isto tn e z u w a g i n a z ad a n ie p o sta w io n e w ro z p ra w ie s ą ty lk o dwa rodzaje in fo rm acji
- in fo rm a cje n ie z b ę d n e w celu lo g ic z n e g o i n a le ż y c ie ja s n e g o p o sta w ie n ia zad a n ia , nie b u d z ą c e g o ż ad n y c h z a s trz e ż e ń m e ry to ry c z n y c h sp o so b u je g o ro z w ią z a n ia i w y p ro w a d z e n ia w n io sk ó w ,
- in fo rm a c je p o rz ąd k o w e , d o ty cz ąc e o k o lic z n o ści z w ią z a n y c h z p o d jęc iem i re a liz a c ją z ad an ia.
T rzeci rodzaj in fo rm acji ty p u p o d rę c z n ik o w e g o - to in fo rm a cje , k tó re sam e w so b ie m o g ą - ale n ie m u s z ą - in te res o w a ć czy teln ik a, a p o m in ię cie ich w ro z p ra w ie n ie p rz y n io s ło b y jej żadnej sz k o d y , s ą w ro z p ra w ie z z a sad y zb ęd n e.
A b s o lu tn ie z b ę d n e s ą in fo rm a c je n ie p ro w a d z ą c e d o ż a d n y c h w n io sk ó w , p o d a w a n e w p ostaci w z o ró w o b lic z e n io w y c h c zy in n y c h zależ n o śc i o g ó ln y ch , n ie w y k o rz y sty w a n e w d alszy m cią g u p ra cy , a ta k ż e czy in fo rm a cje n a te m a t w a ru n k ó w b ad an ia, czy też u z y sk a n y c h w y n ik ó w b ad ań , p o z o sta ją c y c h b e z w p ły w u n a w nioski.
W k la s y c z n y c h p o w ie śc ia c h k ry m in a ln y c h , k ied y a u to r p isze, ż e n a śc ian ie w isi strzelb a, to n a p e w n o z o sta n ie o n a u ż y ta w je d n y m z n a stęp n y c h ro z d z ia łó w p o w ie śc i. Z a s a d a ta o b o w ią z u je ró w n ie ż w d o b rz e n ap isan ej ro z p ra w ie n au k o w ej.
K ie d y w tra k c ie p rz y g o to w a n ia ro z p ra w y z eb ra n o w ięcej in fo rm a cji n iż w y k o rz y sta n o do fo rm u ło w a n iu w n io sk ó w (sz c z e g ó ln ie g d y ch o d zi o in fo rm a cje d o ty c z ąc e w a ru n k ó w p rz e p ro w a d z e n ia b ad ań , d a ls z ą c h ara k te ry sty k ę m a te ria łu czy d alsze w y n ik i b a d ań ), a z u w agi n a m o ż liw o ść w y k o rz y stan ia ty c h in fo rm acji w p rz y sz ło ści, w in n y m o p raco w a n iu , in fo rm a c je te w y d a ją się b y ć isto tn e - to na jlep iej p o d a ć j e w z a łą c z n ik u d o te k s tu g łó w n e g o ro z p ra w y , n ie o b a rcz ają c te g o te k s tu in fo rm acjam i n ie p o trze b n y m i z u w ag i n a w nio sk i k o ń c o w e.
Im b ard ziej tre ś ć je j z d y sc y p lin o w a n a , a w ię c i zw ię z ła , ty m ro z p ra w a j e s t m e to d y c z n ie lep sza . N ie n a le ży p o p a d ać o c zy w iśc ie w z b y tn ią zw ięz ło ść. R o z p ra w a p o w in n a z a w ie rać w s z y s tk ie n ie z b ę d n e in fo rm a cje w c elu p o d a n ia p rz e k o n u ją c e g o sp o so b u ro z w ią z a n ia z ad a n ia . T ru d n o tu je d n a k n ie p rz y p o m n ieć , ż e ro z p ra w a d o k to rsk a E in s te in a lic z y ła 16 stron.
6. P o d a n e in fo rm a c je p o w in n y b y ć ja s n e , to z n aczy w s z y s tk ie term in y , in n e n iż p o w s z e c h n ie sto so w an e w lite ratu rz e p rz ed m io tu , p o w in n y b y ć o b jaśn io n e , p o d o b n ie ja k sto so w a n e sy m b o le. Jeżeli ty lk o j e s t to m o żliw e, sto so w an e term in y i ich o b ja ś n ie n ia - czyli d e fin ic je - o ra z sy m b o le p o w in n y b y ć z g o d n e z u ż y w an y m i w e w s p ó łc z e śn ie w y k o rz y sty w a n y ch norm ach.
A k tu a ln ie je s te ś m y w n o rm alizacji n a eta p ie h a rm o n izacji P o lsk ic h N o rm (P N ) z o p ra co w a n y m i p rzez C E N (E u ro p ejsk i K o m ite t N o rm a liz a c y jn y ) N o rm a m i E u ro p ejsk im i (E N ). D e fin ic je i sy m b o le sto so w an e w E N , a stą d i w zh arm o n iz o w a n y m i z nim i P N lub P N -E N (p o lsk ie w e rsje E N ) ró ż n ią się w w ie lu p rz y p a d k a c h o d d o ty ch c za s sto so w an y c h w P N . Je ż eli ty lk o j e s t to m o żliw e, n a le ży sto so w ać w ro z p ra w ie d e fin icje i sy m b o le p rz y ję te w E N .
N o w e sy m b o le, a tak ż e o k re ślen ia, p o d a ją w p ro w a d z o n e d o p rak ty k i P N z h arm o n iz o w a n e z EN .
K ie d y z ac h o d zi p o trze b a sto so w an ia no w y ch sym boli czy term in ó w , n a leży tw o rz y ć j e w n a w ią z a n iu do o g ó ln y ch z a sad p rz y ję ty c h p rzez C E N , z re g u ły za o d p o w ie d n im i norm am i ISO .
Z a le c e n ie sto so w an ia „ e u ro p e js k ic h ” sym b o li n ie d o ty cz y p rz y p a d k ó w , k ied y p rz y w o ły w a n e s ą w ro z p ra w ie u sta le n ia czy zale ż n o śc i p o d a w an e w p rz y w o łan y m p iśm ie n n ictw ie. D o b rz e je s t je d n a k p o d a ć w ó w c z a s w p rz y p isie , ja k im o k re ślen io m , czy sy m b o lo m , p rzy jęty m w d a lszy m ciąg u ro z p ra w y o d p o w ia d a ją o k re śle n ia lub sym bole, sto so w a n e p rz ez p rz y w o ła n e g o autora.
Uwagi m etodyczne na tem at przygotow ania rozpraw doktorskich 15
W celu u ła tw ie n ia k o rz y sta n ia z ro z p ra w y p rz e z c z y te ln ik a z a le c a się p o d a w a ć n a k o ń c u rozdziału p ie rw sz e g o ro z p ra w y w y k a z n o w y c h de fin icji o ra z w y k a z sy m b o li, s to so w an y c h w rozpraw ie.
W c elu u ro z m a ic e n ia te k s tu m o ż n a sto so w a ć p rz em ie n n ie te rm in y o b ie g o w e , np
„literatu ra” i „ p iś m ie n n ic tw o ” , n a to m ia s t w p rz y p a d k u te rm in ó w te c h n ic z n y c h lub naukow ych c z y n ić te g o n ie n ależy . N a p rz y k ła d k ied y ra z u ż y to te rm in u „ m o d u ł sprężystości” (jak w P o lsk ic h N o rm a ch ), n ie n a le ży sto so w ać j u ż te rm in u „ w sp ó łc z y n n ik sprężystości” , a ty m b a rd ziej „ m o d u ł Y o u n g a ” (o k reś len ie n ie zalecn e).
7. Isto tn ą c z ę ś c ią ro z p ra w y s ą ry su n k i - to je s t w y k re sy , sch em aty , n iek ie d y fo to g ra fie - a także zesta w ien ia , sta n o w ią c e ilu s tra c ję lub p o d su m o w a n ie w y w o d ó w . N ie w y s ta rc z a p o d a ć je w tek ście , a le trz e b a k o n ie c z n ie j e je s z c z e sk o m e n to w ać . N ie m o ż n a o c ze k iw ać , ż e czytelnik sam b ę d z ie a n alizo w a ł sz c z e g ó ło w o p o d a n y w te k ś c ie ry su n e k , a raczej trz e b a m u w skazać, co is to tn e g o ry su n e k te n m ó w i i w ja k im c elu z o sta ł z a m ie sz c z o n y w ro zp raw ie.
W aż n e j e s t tak ż e, ab y ry s u n e k - lub z e s ta w ie n ie - b y ł n a le ży c ie o b ja ś n io n y p o d o b n ie j a k i użyte tu sym bole.
Ł atw o ść z a p o z n a n ia się p rz ez c z y te ln ik a z tr e ś c ią ro z p ra w y sp rz y ja je j z ro z u m ie n iu i należytej o cen ie.
2. Postawienie zadania
1. P ie rw sz y ro z d z ia ł ro z p ra w y - czy li p o sta w ie n ie z a d a n ia - z a w ie ra z reguły - m e ry to ry c z n e p o w o d y , k tó re sk ło n iły a u to ra d o p o d ję c ia zad an ia ,
- zad a n ie , k tó re n a le ży ro z w iąz a ć , czyli p y tan ia, n a k tó re a u to r ch ciałb y o d p o w ie d z ie ć w ro z p ra w ie ,
- z a ry s s p o s o b u z n a le z ie n ia o d p o w ie d zi n a p o sta w io n e p y tan ia , czy li z a p o w ie d ź ro z w ią z a n ia zadania.
2. P o d a n ie p o w o d ó w sk ła n ia jąc y ch do p o d ję c ia p rz e d sta w io n e g o z a d a n ia łą c z y się z w y k le z ogólnym n a św ie tlen ie m p ro b le m a ty k i, d o k tórej z a d a n ie to należy. A k tu a ln y stan w ie d z y - to p rz ed m io t n a stę p n e g o ro z d ziału . Tu, n a w stę p ie, w s k a z u je się raczej n a a k tu a ln o ść po d ejm o w an ej p ro b lem aty k i, w y n ik a ją c ą z ro z w o ju w ie d zy i p o trze b p rak ty k i.
W m y śl u sta w y o ty tu le n a u k o w y m i o sto p n iac h n au k o w y ch „ ro z p ra w a d o k to rs k a p isa n a pod o p ie k ą p ro m o to ra p o w in n a sta n o w ić o ry g in aln e ro z w iąz an ie p rz e z a u to ra z a g a d n ie n ia
n a u k o w e g o i w y k a za ć je g o o g ó ln ą w ie d zę te o re ty c z n ą w danej d y sc y p lin ie n a u k o w ej i u m ie ję tn o ść p ro w a d ze n ia pracy n a u k o w e j” .
D y s c y p lin a n a u k o w a b u d o w n ic tw o - czyli n a u k a b u d o w la n a - je s t n a u k ą sto so w an ą.
W ie d z a teo re ty c z n a w takim p rz y p a d k u je s t śc iśle z w ią z a n a z realiam i z a s to s o w a n ia tej w ie d zy w p ra k ty c e i stąd c elo w o ść n a w iąz an ia do a k tu a ln y ch p o trze b p ra k ty k i, a ta k ż e jej u w a ru n k o w a ń .
U s ta w a „ P ra w o b u d o w la n e ” s ta w ia o b iek to m b u d o w la n y m i ich u sy tu o w a n iu o k re ślo n e w y m a g an ia, w ty m sześć w y m a g ań p o d sta w o w y c h z ap e w n iają cy c h
- b e z p ie c z e ń s tw o k o n stru k c ji, - b e z p ie c z e ń s tw o po ż aro w e, - b e z p ie c z e ń s tw o u ż y tk o w a n ia,
o d p o w ie d n ie w a ru n k i h ig ie n icz n e i zd ro w o tn e o ra z o c h ro n ę śro d o w isk a, o c h ro n ę p rz ed h ałasem i d rg an iam i,
- o s z c zę d n o ść en erg ii i iz o la c y jn o ść c iep ln a,
a w aru n k i sp e łn ie n ia ty c h w y m a g ań z a w ie ra ją ro z p o rz ą d z e n ia o d p o w ie d n ic h m in istró w , p rz y w o łu ją ce u sta le n ia o k re ślo n y ch , k tó re w ten sp o só b s ta ją się o b o w ią zu jąc e , P o lsk ic h N o rm (b o n ie w s zy s tk ie P N s ą o b o w iązu jące ). W ra m a ch ty ch o g ó ln y ch u sta le ń , sk ła d ając y c h się n a tec h n icz n y ła d b u d o w la n y , z aw a rta je s t p ro b le m a ty k a tec h n ic z n a b u d o w li.
P N p o d a ją w aru n k i, k tó ry c h sp e łn ie n ie zap e w n ia, ż e p ra w d o p o d o b ie ń stw o n ie d o trz y m a n ia o k re ślo n eg o w y m a g an ia p o d sta w o w e g o je s t d o sta te cz n ie m ałe, aby u z n a ć je z a sp o łe cz n ie a k ce p to w aln e i stąd ta k d u ż e zn a c ze n ie u s ta le ń n o rm o w y c h n ie ty lk o dla p ra k ty k i, a le i d la b ad ań n au k o w y ch .
B e z o d p o w ied n iej w ied zy teo rety czn ej n ie sp o só b ro z w iąz ać żad n e g o p ro b lem u tec h n icz n eg o . N ie sposób z b u d o w a ć m o d elu p rz e b ie g u z ja w isk a i w s k a z a ć n a z w iąz ek m ięd zy o k reślo n y m d z ia łan iem i je g o sk u tk iem . N au k i sto so w an e m a ją je d n a k sw o je ry g o ry fu n k c ji c elu i w z w iązk u z ty m , p o d e jm u ją c o k re ślo n e z a d a n ia n a u k o w e, trz e b a m ieć z aw s ze - p rzy n ajm n iej w p e rsp ek ty w ie - o k re ślo n y cel p ra k ty czn y .
Ś w ia d o m o ść p rzy d atn o ści p o d e jm o w a n eg o z a d a n ia d o d a ls z e g o ro z w o ju u k ieru n k o w an ej p ra k ty c z n ie w ie d zy je s t z n a c z ą c ą m ia rą d o jrza ło ści n au k o w ej d o k to ran ta. D o k to ra n t p o w in ien b y ć p rz ek o n a n y , ż e ro z w iąz an ie zad an ia, n a d k tó ry m p racu je, j e s t p o trze b n e n ie ty lk o je m u , w celu u z y sk a n ia sto p n ia n au k o w eg o , ale b ę d z ie to w z b o g ac e n ie w ie d zy , isto tn e z u w agi na p o trze b y p raktyki.
R o z p ra w ę p rz y g o to w u je się p o d o p ie k ą p ro m o to ra - ja k m ów i u staw a. R o la p ro m o to ra je s t b a rd z o w ażn a, a le to j u ż o d d z ie ln y p ro b lem , k tó ry św ia d o m ie tu po m ijam .
Uwagi m etodyczne na tem at przygotow ania rozpraw doktorskich 17
3. Z ad an ie, k tó re n a le ży ro z w ią z ać , czyli p y tan ie, n a k tó re n a le ży o d p o w ie d z ie ć (a odpow iedź, sta n o w ią c a ro z w ią z a n ie p o sta w io n e g o za d a n ia , z n a jd z ie się w o sta tn im ro z d z ia le rozpraw y), n a z y w a n a b y w a te ż te z ą p ra cy d o k to rsk iej. W k las y cz n y ch ro z p ra w a c h , szczególnie filo z o ficz n y ch , tez ę stan o w i stw ie rd ze n ie , k tó re g o p ra w d z iw o ś ć lub niep raw d ziw o ść n a le ż a ło d o w ie ść i stąd łac iń sk i z w ro t „ q u o t e ra t d e m o n s tra n d u m ” - co b y ło do d o w ied zen ia - n a z ak o ń c z e n ie ro zp raw y . W tec h n icz n y ch ro z p ra w a c h d o k to rsk ic h chodzi raczej o u sta le n ie zależ n o śc i m ię d z y o k re ślo n y m i c zy n n ik am i i efek tem , p o w sta ły m w w yniku ich d ziałan ia. W ro z p ra w ie teo re ty c z n ej, d o ty czącej w irtu a ln y c h z ależn o ści, rozw iązaniem je s t p o d a n ie fu n k cji, o g ó ln ie w ażnej w z ak re sie p rz y ję ty c h zało ż e ń , w rozpraw ie em p iry cz n e j, d o ty cz ącej z ale ż n o śc i u sta lo n y c h d o św ia d c za ln ie , fu n k c ja ta je s t p raw dziw a ty lk o w o k re ślo n y m p rz e d z ia le u w a ru n k o w a ń i n a u w a ru n k o w a n ia te z w ró c ić należy o d p o w ie d n ią uw agę.
O d p o w ied ź n a p o sta w io n e n a w s tę p ie p y ta n ie stan o w i u d o w o d n ie n ie tez y d o k to rsk iej.
4. O p ra co w an ie p o sta w io n e g o z a d a n ia m a z re g u ły n a c elu w y p e łn ie n ie o k reślo n ej luki w aktualnym sta n ie w ied zy . Istn ien ie tej luki d o k u m en tu je a n aliza a k tu a ln e g o sta n u w ie d zy , przedm iot ro z d ziału d ru g ieg o ro z p raw y . L u k ą ta k ą b y ć m o że np.:
- p o trze b a d o sk o n a lsz e g o m o d elu z ja w is k a ro z w a ż a n e g o w ro z p ra w ie , u w z g lę d n ia ją c e g o p o m ija n e d o ty ch c za s c zy n n ik i, w o k re ślo n y ch w a ru n k a c h b a rd z o isto tn e d la o cen y te g o z ja w is k a - czy te ż p o trze b a p ro stsz e g o m o d elu z ja w isk a n iż sto so w an y d o ty ch c z a s, a ró w n ie p rz y d a tn e g o czy też d a ją ce g o sz e rs z e m o żliw o śc i sto so w an ia,
p o trz e b a ro z strzy g n ię c ia , k tó ry ze sto so w a n y c h w p ra k ty c e m o d eli o k re ślo n eg o z ja w isk a , czy te ż p o d a w an y c h w lite ra tu rz e lepiej a p ro k sy m u je to z ja w isk o lub je s t b a rd ziej p rz y d a tn y w p rak ty ce,
n ie z n a jo m o ść czy te ż n ie d o s ta te c z n a z n ajo m o ść z a c h o w a n ia się m a te ria łu - czy te ż o b iek tu b u d o w la n e g o lub je g o części - w o k re ślo n y ch w a ru n k ac h i w ie le je s z c z e in n y ch .
R o z p atry w a n e z ja w isk o to - z w y k le - z a c h o w a n ie się lub stan o k reślo n ej części o b iek tu b u d o w lan eg o w w aru n k ac h , k ied y sp ra w d z a się, czy o k re ślo n e w y m a g a n ie p o d sta w o w e , o którym m o w a w u sta w ie „ P ra w o b u d o w la n e ” , z o sta je sp ełn io n e. K ie d y c h o d zi o z a p e w n ien ie b ezp iec z eń stw a k o n stru k c ji, m ów i się o n ie p rz e k ro c z e n iu sta n ó w g ra n ic z n y c h k o n stru k c ji.
5. S p o só b ro z w ią z a n ia z a d a n ia z ależ y z n a tu ry rz ec zy od ro d zaju zad an ia. W ty m z ak re sie pan u je o g ro m ró ż n o ro d n o ści. D o b ó r p ra w id ło w ej m eto d y p o stę p o w a n ia i sp o só b z n a le z ie n ia
o d p o w ie d zi n a p o sta w io n e p y ta n ia je s t św iad e ctw e m „u m ie ję tn o ści p ro w a d z e n ia p racy n a u k o w e j” d o k to ran ta, o czy m m ów i u sta w a o ty tu le i sto p n iac h n au k o w y ch .
3. Analiza stanu wiedzy
1. W o b ec teg o , ż e n a u k a b u d o w la n a j e s t n a u k ą sto so w an ą , a n a lizę a k tu a ln e g o stan u w ie d zy d o b rz e j e s t z ac z ą ć od stw ierd zen ia, ja k w s p ó łc z e śn ie ro z w ią z y w a n y je s t p o d e jm o w a n y p ro b lem w p ra k ty c e, ja k ie m o żliw o ści ro z w iąz a ń o fe ru je a k tu a ln y stan w ie d zy i j a k n a ty m tle ry s u ją się a k tu a ln e u sta le n ia n o rm o w e. D a lsz y etap an alizy - to p rz eg ląd lite ratu ry p rz ed m io tu , krajow ej i zag ran iczn ej i a n a liz a z aw a rty ch w niej in fo rm a cji.
O g ra n ic z e n ie się d o lite ratu ry krajow ej z re g u ły tu n ie w y sta rcz a . W ż ad n y m ra zie p rz eg ląd ten n ie m o że b y ć te ż b ezk ry ty c z n y . W m ate ria ła c h , sz c ze g ó ln ie z d u ży ch k o n g re só w n a u k o w y ch , k ied y p u b lik o w an y c h b y w a 100 i w ięcej re fe ra tó w , a ta k ż e w m a te ria ła c h z k o n fe re n c ji reg io n a ln y c h n a d e r c zę sto z d a rz a ją się p race nie n a n a jw y ższy m p o zio m ie.
Z e s ta w ie n ie p ro p o n o w a n y ch ro z w iąz ań i ic h c h ara k te ry sty k a , p o ró w n a n ie w y n ik ó w u z y sk iw a n y c h p rz y p o słu g iw a n iu się tym i ro z w iąz an ia m i, i ra c jo n a ln a k ry ty k a z au w a ż o n y ch n ie d o s ta tk ó w , w ty m d y sk u s ja z a k re su w a żn o ści p rz y ję ty c h z ało żeń , p o z w ala n a w s k a z a n ie lu k i, k tó rą w y p e łn ić m a ro z w iąz a n ie z ad an ia, p o sta w io n eg o w p ierw szy m ro z d z ia le ro z p raw y .
2. P rz y ta c z a n ie p o szc ze g ó ln y c h ro z w iąz a ń z p o d an iem n a zw is k ich a u to ró w i m ie jsc a p u b lik a c ji - b e z p ró b y p o ró w n a n ia w y n ik ó w , u z y sk a n y c h z ty ch ro z w iąz a ń i ic h k ry ty k i - sp ro w ad z a an alizę a k tu a ln eg o stan u w ie d zy p ra k ty c zn ie d o zera. P e łn ą o d p o w ie d ź n a pytanie, ja k ie g o ro d z aju lu k a w y stę p u je w ak tu aln y m stan ie w ied zy , d aje d o p iero k o m e n ta rz do z e s ta w io n y c h w y n ik ó w an alizy stan u w ied zy . K o m e n ta rz tak i, w y ra z o p a n o w a n ia p rz ez a u to ra z ak re su w ie d zy n iezb ęd n ej d o ro z w ią z an ia p o sta w io n eg o z ad an ia, stan o w i z u w ag i n a o c e n ę ro z p ra w y d o k to rsk iej najb a rd ziej w a rto śc io w ą c zęść an alizy a k tu a ln eg o sta n u w ie d zy .
3. C ech y m ate ria łu z a le ż ą o d sp o so b u w y z n a c z a n ia w a rto ści, o k re śla ją c y c h te c ec h y i od w a ru n k ó w czy o k o lic z n o ści p rz e p ro w a d z en ia b a d ań .
Stal b a d a się n a o g ó ł w s z ę d z ie w p o d o b n y spo só b , n a to m ias t w p rz y p a d k u b e to n u , a sz c z e g ó ln ie m uru, w p ły w w a ru n k ó w b ad ań n a w a rto ść u z y sk a n y ch w y n ik ó w m o że b y ć b a rd z o d uży. P o d o b n ie m a się sp raw a z m ateriałam i sto so w an y m i d o izo la cji term icz n e j i a k u sty czn ej.
Uwagi m etodyczne na tem at przygotow ania rozpraw doktorskich 19
W k o n se k w e n cji p rzy p o ró w n y w a n iu ro z w iąz a ń p ro p o n o w a n y c h p rz ez ró ż n y ch au to ró w , w tym ró w n ie ż ro z w iąz ań n o rm o w y c h , k o n iec z n e je s t u w z g lę d n ie n ie ró ż n ic w y n ik a ją c y c h z różnych m eto d b ad ań .
N ajb ard ziej e fe k ty w n e j e s t w takim p rz y p a d k u s p ro w ad z en ie w s z y s tk ic h w arto ści m ateriałow ych d o w s p ó ln e g o m ia n o w n ik a , p rz y jm u ją c z a b a z ę a k tu a ln e k ra jo w e u stalen ia.
K iedy p o sta w io n e w ro z p ra w ie z a d a n ie m a c h a ra k te r te o re ty c z n y i ro z g ry w a się w w irtualnych śc iśle o k re ślo n y ch w aru n k a c h , u sta le n ia d o ty cz ąc e sp o so b u w y z n a c z e n ia c ech m ateriału m a ją z w y k le m n ie jsz e zn a c ze n ie, a p ro b le m n ie p e w n o śc i m o d elu m a tu o d m ien n y wymiar. N ie m niej ró w n ie ż i w p rz y p ad k u z ad a ń te o re ty c z n y c h d o b rz e j e s t ro z p o cz ąć przegląd a k tu a ln e g o stan u w ie d z y od p rz e d sta w ie n ia sto so w an y c h w p ra k ty c e ro z w ią z a ń i zw iązanych u s ta le ń n o rm o w y ch , aby łatw iej b y ło w e w n io sk a c h k o ń c o w y c h n a w ią z a ć do aktualnego stan u p ra k ty k i w Polsce.
W p rz y p a d k u zad ań , k tó ry ch ro z w iąz an ie w y m a g a p o d b u d o w y d o św ia d c z a ln e j, ustosu n k o w an ie się d o a k tu a ln y ch u sta le ń n o rm o w y c h i z w ią z a n y c h z ty m i u sta le n iam i uw arunkow ań b a d aw c z y ch j e s t a b so lu tn ie k o n ieczn e .
K iedy w y n ik ó w b ad ań n ie sp o só b sp ro w a d z ić d o w s p ó ln e g o m ia n o w n ik a , w y p ro w a d z o n e na p o d staw ie ty c h b ad ań zależ n o śc i m o ż n a p o ró w n y w ać ty lk o ja k o ś c io w o , a n alizu jąc kiem nek i g ra d ie n ty w p ły w u p o sz c ze g ó ln y c h c z y n n ik ó w n a e fe k t k o ń co w y .
4. P o d a w a n e w n o rm ac h p ro je k to w a n ia fu n k c ji E cai(X ) u zależ n iając e j z a c h o w a n ia się lub stan ro z p atry w a n ej części o b iek tu E ja k o e fek t zm ien n ej X n ie z aw s ze j e s t id e n ty c z n e z funkcją E 0bs(X), re la c jo n u ją c ą z a le ż n o ść o b s e rw o w a n ą w b a d an iac h , ta k j a k p rz e d sta w ia to rys. 2a.
Rys. 2. Obliczana Ecai i wyznaczona em piryczna Eobs zależność efektu E od zmiennej X a) Ecal (X) = Eobs(X), b) Ecal (X) * Eobs(X)
Z re g u ły fu n k c ja E cai(X ) n ie u w z g lę d n ia w s zy s tk ic h c z y n n ik ó w w y s tę p u ją c y c h w n a tu rz e i w z w ią z k u z ty m fo rm u ło w an a je s t z w y k le „ p o b e z p ieczn ej stro n ie ” w celu u w z g lę d n ie n ia n iep e w n o ści m o d elu , k tóry p o słu ż y ł d o u sta le n ia ty ch zależn o ści (rys. 2b).
J a k du ży z ap a s b e zp iec z e ń s tw a u k ry ty je s t w n o rm o w y c h z ależ n o śc iac h , je s t tru d n y do u stalen ia. A u to rzy p ro jek tó w norm n ie z aw sze p o d a ją to w p u b lik acja ch . S ą to d ecy zje z w ią z a n e z o g ó ln ą k o n c e p c ją z ap e w n ien ia, że o k re ślo n e w y m a g an ie p o d sta w o w e z o sta n ie w p ra k ty c e d o trzy m an e i tak n ależy te ż trak to w a ć stw ie rd z o n e w b a d a n ia c h ró ż n ic e m ięd zy fu n k c ją n o rm o w ą o b lic z e n io w ą Ecai(X ) i fu n k c ją E 0bs( X ) a p ro k sy m u ją c ą śre d n ie w a rto ści E 0bs(Xi) u z y s k a n e z badań.
P ro b le m n iep e w n o ści m o d elu i sp o so b u u w z g lę d n ie n ia te g o w z ale c e n ia c h p ra k ty c z n y c h - to o d d z ie ln e zag a d n ie n ie, p rzed m io t in te res u ją c y c h d y sk u sji n a u k o w y ch , n a ra zie je s z c z e b ez o g ó ln ie o b o w ią zu jąc y c h u sta le ń ilo ścio w y c h .
G e n era ln ie rz e c z b io rąc , im w ię k sz a je s t ró ż n ic a m ięd zy śred n im o d ch y len iem s ta n d ard o w y m v 0bs w arto ści p o sz c z e g ó ln y c h w y n ik ó w o b serw acji E 0bs(Xj) i średnim o d ch y le n iem sta n d ard o w y m v x sam ej zm iennej n iez ależn ej w arto ści X , to ty m w ięk szy n a le ży p rz y jm o w a ć d o d a tk o w y z a p a s b e zp iec z e ń s tw a
A = E„bs(X) - E cai(X ) = f(V obs-V i)
I ta k ą sy tu a cję p rz ed sta w io n o n a rys. 2 a i 2b.
S ą je d n a k i d a lsze w zg lęd y , w ty m lic z b a w y n ik ó w b a d a ń i o g ó ln e ich u w a ru n k o w a n ia z a p e w n ie n ia d o trzy m an ia w y m a g a ń p o d staw o w y ch .
4. Realizacja zadania
1. S p o só b realizacji z a d a n ia zależy o d ro d z aju z ad an ia. N a jcz ęściej sp o só b ten p o le g a na:
- p rz ed sta w ien iu m o d elu z ja w isk a - w n aw iąz an iu do w n io sk ó w z p rz ed sta w io n ej w ro z d z ia le d ru g im an alizy a k tu a ln e g o stan u w ied zy ,
- d y sk u sji te g o m o d elu , w y k a z u ją ce j, że p rz y ję ty m odel m o że p o słu ż y ć do w y p e łn ie n ia istn iejącej luki w ak tu a ln y m sta n ie w ie d zy i w e ry fik a c ji, an ality czn ej lu b d o św ia d c za ln e j, p rzy d atn o ści m o d elu ro z p atry w a n eg o zja w isk a ,
Uwagi metodyczne na tem at przygotow ania rozpraw doktorskich 21
- sfo rm u ło w an iu o d p o w ie d zi n a p y tan ie p o sta w io n e w ro z d z iale p ierw szy m , czy li - m ó w iąc „ stary m ” ję z y k ie m - u d o w o d n ie n ia tezy .
M ożliw e są, sz c ze g ó ln ie w p rz y p ad k u ro z p ra w d o ty c z ą c y c h w ła śc iw o ści m a te ria łó w czy też rozpraw w y b ie g ając y c h te m a ty c z n ie p o z a o b sz a r w y m a g ań p o d sta w o w y c h (p. 2 (3)), odm ienne drogi m y ślo w e, z m ie rz a ją c e d o ro z w ią z a n ia z ad a n ia . G e n era ln ie o b o w ią z u je je d n a k zawsze zasad a „o d o g ó łu d o sz c ze g ó łu ” i u d o w o d n ie n ie w k o n k lu zji, że p o sta w io n e z a d a n ie zostało ro zw iązane.
2. A by sp o só b re aliz a cji z a d a n ia b y ł d o sta te c z n ie ja s n y - czy li z ro zu m ia ły d la przew idyw anego c z y te ln ik a ro z p ra w y - w s z y s tk ie w ie lk o ści w y s tę p u ją c e w p rz e d sta w ia n y c h rozw ażaniach p o w in n y b y ć je d n o z n a c z n ie o k re ślo n e, p o d o b n ie ja k i sp o só b w y z n a c z a n ia ty ch wielkości, z o d e słan iem , je ś li trze b a, do o d p o w ie d n ic h p u b lik a c ji, p o d a n y b y ł z ak re s ważności p o d a n y ch u sta le ń , w p ły w c z y n n ik ó w u b o c zn y c h itp.
R ów nie je d n o z n a c z n ie o b ja ś n ić trz e b a p rz y ję te zało że n ia, z o d e słan iem do p u b lik a c ji, je ś li to konieczne, i w s z e lk ie p rz ek sz tałc en ia p rz y ję ty c h zało że ń , p o d e jm o w a n e w trak c ie przedstaw ianych w y w o d ó w , a ta k ż e w p ro w a d z o n e n o w e d e fin ic je i s y m b o le (p. 1 (6)).
3. M odel z ja w isk a - to w p rz y p a d k u p racy n au k o w ej h ip o te ty cz n y , u p ro sz c z o n y o b ra z (czy też o d w z o ro w a n ie ro z p a try w a n e g o z ja w isk a ), e k sp o n u jąc y d e c y d u ją c e o p rz eb ieg u zjawiska czynniki i ich u w a ru n k o w a n ia , z p o m in ię cie m c z y n n ik ó w i u w a ru n k o w a ń m niej ważnych w ok reślo n ej sy tu acji. N ie sp o só b a n a liz o w a ć o taczającej n a s rz e c zy w is to ś ci in aczej niż posłu g u jąc się o k re ślo n y m m o d ele m tej rzeczy w isto ści.
O pisując m o d el p rz y ję ty d o ro z w ią z a n ia z ad a n ia , trz e b a w y ra ź n ie ro z ró ż n ić c zy n n ik i przyjm ow ane z a stałe i czy n n ik i p rz y jm o w a n e z a zm ie n n e , z o d p o w ie d n im o b jaś n ie n iem przyjętych z a ło że ń i w s k a z a n ie m c z y n n ik ó w p o m in ię ty c h w m o d elu , a ta k ż e p o d a ć o c e n ę konsekw encji tak p rz y ję ty c h zało żeń .
N aw iązan ie m o d elu d o a k tu a ln e g o stan u w ie d zy , o czy m w sp o m n ia n o j u ż w cze śn iej p o d (1), m a n a c elu m in. ta k ż e u ła tw ić w e w n io sk a c h k o ń c o w y c h „ w p a s o w a n ie ” u z y sk a n e g o rozw iązania do a k tu a ln e g o sta n u w ie d zy i p rak ty k i w kraju.
W obec teg o , ż e w ro z p ra w ie c h o d zi z re g u ły o w n io sk i ilo ścio w e, m o d el z ja w is k a b u d u je się w p ostaci an ality czn ej.
Z esta w ie n ie m o d elu z tak z w a n ą rz e c z y w is to ś c ią - czy li je g o w e ry fik a c ja - j e s t z a w s z e bardzo w a żn e (w p rz y p ad k u k ie d y rz e c z y w is to ś ć j e s t w irtu aln a, ch o d zi o k o n se k w e n c je uproszczeń, p rz y ję ty c h w z a ło ż e n iu ) i p o w in n o z n a leź ć sw ój w y ra z ró w n ie ż i w e w n io sk a c h końcow ych ro zp raw y .
K a ż d y a u to r c h ciałb y p rzecież , aby p ra ca je g o z n a laz ła d a ls ze z a s to s o w a n ie w dalszy m ro z w o ju w ie d zy lub w p rak ty ce. A w ty m celu trzeb a, aby w y n ik a ją c e z ro z p ra w y w n io sk i n a w iąz y w a ły n a le ży c ie d o a k tu a ln y ch p ro b lem ó w n auki i zw iązan ej z n ią p rak ty k i.
4. K ie d y re a liz a c ja z a d a n ia m a c h a ra k te r d o św ia d c za ln y , tj. z w y k o rz y stan ie m w y n ik ó w b a d ań , u sta le n ie m o d elu z ja w isk a n a stę p u je alb o
w n aw iąz an iu d o o gólnej teo rii ro z w a ż a n eg o zja w isk a , z m n ie jsz y m lub w ięk sz y m u p ro sz cz e n ie m teo re ty c z n y ch z ależ n o śc i, rzad ziej ro z b u d o w ą, o d p o w ie d n io do p rzy jętej k o n c ep c ji - i w ó w c z a s b a d a n ia m a ją n a c elu w e ry fik a c ję słu szn o ści p rz y ję te g o m o d elu - alb o
n a p o d sta w ie p rz ep ro w a d z o n y c h b ad ań , czy zeb ra n y ch w y n ik ó w b a d ań - i w ó w c z a s w e ry fik a c ją m o d elu je s t z g o d n o ść w y n ik ó w o b lic zeń n a p o d staw ie p rz y ję te g o m o d elu z w y n ik a m i badań.
W ty m d ru g im p rz y p ad k u n ie k o n ie c z n ie trze b a n a w iąz y w a ć d o og ó ln ej teo rii. M o ż n a też p o słu g iw a ć się a rb itraln ie w y b ra n ą f u n k c ją np. fu n k c ją w y k ła d n ic z ą w ro d z aju
E = K - X ‘ X j X j . . .
gd zie: X i, X 2... - z m ie n n e n iez a le żn e u w z g lę d n ia n e w ro z w aż an ej fu n k cji, K , a, b, c ... - w arto ści sta łe u sta la n e em p iry czn ie.
F u n k c ją w y k ła d n ic z ą p o słu ż o n o się np. w P N -B -0 3 0 0 2 :1 9 9 9 d o o k re śla n ia w y trzy m ało ści m u ru ja k o fu n k cji w y trz y m a ło ś ci e le m e n tó w m u ro w y c h i w y trz y m a ło śc i z ap ra w y . Z lite ratu ry p rz ed m io tu z n an e s ą tak ż e p ro p o z y cje p o słu ż en ia się ta k ą fu n k c ją d o w y z n a c z en ia z ależ n o śc i b a rd z o zło ż o n y ch , np. n o śn o ści n a śc in an ie e le m en tó w ż elb eto w y c h . M o ż n a p o słu g iw a ć się ta k ż e fu n k cjam i in n eg o ro d zaju , je ż e li są o n e ty lk o d o sta te c z n ie d o g o d n e do ap ro k sy m ac ji w y n ik ó w badań.
T rz e b a je d n a k d o d ać, że p o słu ż en ie się a rb itraln ie w y b ra n ą f u n k c ją n ie u m o c o w a n ą w ogó ln ej teo rii, u z a s a d n io n e j e s t je d y n ie w p rz y p ad k u , k ied y nie j e s t m o ż liw a b u d o w a te o re ty c z n ie u z a s ad n io n eg o m o d elu , p o z w ala ją c eg o n a u sta le n ia p rz y d a tn e p ra k ty c zn ie - tak ja k to m a m ie jsc e w p rz y p ad k u z ależn o ści d o ty cz ąc y c h w y trz y m a ło ś ci m uru. Z ak re s p rz y d atn o śc i fu n k cji n ie m ającej żad n y ch p o d sta w teo re ty c z n y ch o g ra n ic zo n y je s t w y łą c z n ie do z a k re su b a d ań , n a p o d sta w ie k tó ry ch u sta lo n o w arto ści sta ły c h w y s tę p u ją c y c h w e w zo rze.
D o s ta te c z n ie z w ery fik o w a n e m o d ele , n aw iąz u ją c e do o gólnej teo rii, p o z w a la ją n a p e w n ą e k stra p o la c ję w y n ik ó w p o z a o b sz a r w e ry fik a c ji d o św iad czaln ej, ja k k o lw ie k z aw s ze z p e w n ą
Uwagi metodyczne na tem at przygotow ania rozpraw doktorskich 23
ostrożnością z u w ag i n a ro lę czy n n ik ó w , p o m in ię ty c h w m od elu .
W obu p rz y p ad k a ch p o d sta w o w y m w a ru n k iem j e s t id e n ty c zn y sp o só b w y z n a c z a n ia wartości w ielk o ści z m ie n n y ch , o czy m b y ła m o w a j u ż w c ześn ie j (p. 3 (3)).
K iedy p o a n alizie m ery to ry cz n e j w y n ik ó w b a d a ń p rz ec h o d zi się d o z a le c e ń p ra k ty c zn y c h , możliwe je s t - a n iek ie d y n a w e t celo w e - p rz y ję c ie E 0bS( X ) E cai(X ), z w ię k s z ą lub m n ie js z ą wartością A - to z ależ y od p o sta w io n eg o z a d a n ia - w c e lu u w z g lę d n ie n ia w ten sp o só b b łę d u modelu, o którym m o w a w p. 3 (3).
W ielkość w p ro w a d z a n e g o w te n sp o só b d o d a tk o w eg o z a p a su b e z p ie c z e ń s tw a p o w in n a być przedm iotem o d d zieln ej d y sk u sji, u zasa d n iają ce j p o d e jm o w a n ą d ecyzję.
5. Wnioski końcowe
1. P o szc z eg ó ln e ro z d z ia ły sk ła d ając e się n a re a liz a c ję z a d a n ia z a le c a się - czy w rę c z nawet należy - k o ń c z y ć w n io sk a m i d o ty cz ąc y m i p rz e d sta w io n y c h ro zw aża ń . D o b rz e je s t, kiedy w nio sk i w y k o rz y s tu ją s fo rm u ło w a n ia p o d a n e j u ż w yżej w tek ś c ie, czy n a w e t pow tarzają c ałe z d a n ia z te g o tek stu .
W nioski te w k o lejn o śc i o d p o w ia d ają c e j k o lejn o śc i ro z d ziałó w , p o c z y n a ją c od w n io sk ó w dotyczących a k tu a ln eg o stan u w ie d zy i lu k i, k tó rą w y p e łn ić m a ro z p ra w a , z e s ta w ia się w ostatnim ro z d ziale ro z p ra w y , z e w en tu a ln y m je s z c z e w n io sk ie m k o ń c o w y m , su m u jący m całość rozpraw y.
Przy fo rm u ło w an iu w n io sk ó w k o ń c o w y c h n a w ią z y w a ć n a le ży d o sfo rm u ło w a ń , u ż y ty c h przy staw ian iu p y ta ń n a w s tę p ie ro z p raw y .
F o rm u ło w an ie w n io sk ó w k o ń c o w y c h d o p ie ro w o sta tn im ro z d z ia le ro z p ra w y j e s t zdecydow anie n iew ła śc iw e. P rz e sta je b y ć w id o czn y w ta k im p rz y p a d k u c ią g lo g ic z n y rozprawy. N a s u w a ją się te ż w ą tp liw o ś ci, czy w s zy s tk o , co n a p is an o w ro z d ziała ch p o przedzających w n io sk i k o ń c o w e, b y ło n iez b ęd n e d o ich w y p ro w a d z e n ia (a to b a rd z o pow ażny z a rz u t p rz y o c en ie ro z p ra w y ), a ta k ż e czy p rz e d sta w ia n e n a z ak o ń c z e n ie w n io sk i zostały isto tn ie u d o w o d n io n e w to k u ro z p raw y .
2. P ie rw sz y i o sta tn i ro z d z iał ro z p ra w y s ta n o w ią s y n te z ę ro zp ra w y . R o z d z ia ły p o śre d n ie stanow ią d ro g ę do celu , k tó ry m je s t o d p o w ie d ź n a p y tan ie p o sta w io n e w ro z d z ia le pierw szym . T rzeb a, aby cel b y ł ja s n o w y zn ac z o n y , a d ro g a d o n ieg o lo g ic z n a, p rz e jrz y s ta i nie b u d ząca w ątp liw o ści.
