• Nie Znaleziono Wyników

Kształtowanie przestrzenne przemysłu na obszarach intensywnie zurbanizowanych

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Kształtowanie przestrzenne przemysłu na obszarach intensywnie zurbanizowanych"

Copied!
245
0
0

Pełen tekst

(1)

>■

W E

T E C H N I K I

m m m ...

S K I E J

' li- 'Jp-J&t: r-r‘*££$■, :/> -/¡-i i" " '■

t * W N i » ' * " '« ¿*1

iZTAŁTOWANIE PRZESTRZENNE PRZEMYSŁU NA OBSZARACH INTENSYWNIE ZURBANIZOWANYCH

ł . T

b

A I M

2

.

.

CHITEKTURA

i r f l i f c t

I R . r * ? . i

G L I W I C E

(2)

ZESZYTY NAUKOWE Nr 925

f

KSZTAŁTOW ANIE PRZESTRZENNE PRZEMYSŁU NA ORSZARACH

INTEN SY W NIE ZURRANIZOW ANYCH

G L I W I C E

1 9 8 8

o i \ę> y - i Z

(3)

O P IN I O D A W C Y Doc d r a r c h . M a c i e j G i n t o w t P ro f . d r inż. a r c h . S t a n i s ł a w T o m a s z e k P r o f . d r h a b . a r c h . M i c h a ł L. R o ś c is z e w s k i

K O L E G I U M R E D A K C Y J N E R E D A K T O R N A C Z E L N Y

R E D A K T O R D Z I A Ł U

S E K R E T A R Z R E D A K C J I C Z Ł O N K O W I E K O L E G I U M

— P ro f , d r h a b . inż. W ie s ła w G ab zd y l

—• Doc. d r h a b . inż. a rc h .

A n d r z e j N ie z a b i to w s k i

— M g r E lż b i e ta S ti n z in g

— P ro f , d r h a b , inż. A d o lf M a c i e jn y

— P r o f , d r inż. S t a n i s ł a w M a l z a c h e r

— j

P r o f , d r hab . inż. B r o n i s ł a w S lr in d e ro w ic z |

O P R A C O W A N I E R E D A K C Y J N E M g r E l ż b i e t a S t i n z in g

W y d a n o za zg odą R e k t o r a P o l i t e c h n i k i Ś lą s k ie j

P L IS S N 0860-0074

Dział W y d a w n i c t w P o l i t e c h n i k i Ś lą s k ie j ul. K u j a w s k a 3, 44-100 G liw i c e

N a k ł . 160+35 A r k . w y d . 20,0 A rk . d r u k . 15,75 P a p i e r o f f s e t, k l . 11170x100, 70g O d d a n o d o d r u k u 17.02.88 P o d p i s , d o d r u k u 26.05.88 D r u k u k o ń c z , w e w r z e ś n i u 1988

Z a m . 144/88 L -24 C e n a z ł 400,—

S k ła d , fo to k o p ie , d r u k i o p r a w ę

w y k o n a n o w Z a k ła d z i e G r a f i c z n y m P o l i t e c h n i k i Ś lą s k ie j w G liw ic a c h

8g>

(4)

S t r . 1. SFORMUŁOWANIE PROBLEMU... 15

1 . 1 . C el i z a k r e s p r a c y ... 15

1 . 2 . S t a n b a d a ń ... 17

2 . ZARYS TENDENCJI ROZWOJU UKŁADÓW PRZESTRZENNYCH PRZEMYSŁU . . . . 21

2 . 1 . N a k ł a d a n i e s i ę p r z e m i a n w k o l e j n y c h o k r e s a c h ro z w o jo w y c h 21 2 . 2 . P r z e m i a n y w k s z t a ł t o w a n i u o b i e k t u p rz e m y s ło w e g o ... 23

2 . 2 . 1 . Ź r ó d ł a w s p ó ł c z e s n y c h r o z w i ą z a ń . P i e r w s z e p r z e s ł a n ­

k i z m i a n j a k o ś c i o w y c h ... 23 2 . 2 . 2 . A r c h i t e k t u r a p r z e m y s ł u . N a r o d z i n y nowej a r c h i t e k ­

t u r y . W i e l o p r z e s t r z e n n a h a l a p rz e m y s ło w a ... 29 2 . 3 . Cechy o g ó l n e r o z w i ą z a ń p r z e s t r z e n n y c h p r z e m y s ł u ... 3 3 2 . 3 . 1 . F u n k c j o n a l n o ś ć , e k o n o m i c z n o ś ć , e l a s t y c z n o ś ć ... 33 2 . 3 . 2 . C h a r a k t e r y s t y k a t y p o l o g i c z n a s t r u k t u r p r z e s t r z e n ­

n y c h o b i e k t ó w p r z e m y s ło w y c h ... 4 2 2 . 4 . P r o c e s y u p r z e m y s ł o w i e n i a o b s z a r ó w z u r b a n i z o w a n y c h ... 48

2 . 4 . 1 . T r a d y c j a w s p ó ł c z e s n y c h u k ła d ó w p r z e s t r z e n n y c h p r z e m y s ł u . O k r ę g i p r z e m y s ł o w e . P r z e m y s ł a m i a s t o .

K a r t a A t e ń s k a ... 48 2 . 4 . 2 . T e n d e n c j e do k o n c e n t r a c j i , s p e c j a l i z a c j i i k o o p e ­

r a c j i p r o d u k c j i ... 52

2 . 4 . 3 . N i e k t ó r e w s p ó ł c z e s n e t r e n d y w p r z e s t r z e n n y m r o z ­ w o ju p r z e m y s ł u na o b s z a r a c h z u r b a n i z o w a n y c h . Z g ru p o w a n ia p r z e s t r z e n n e p r z e m y s ł u . I n t e r w e n c j o ­ n i z m . P o w r ó t do m i a s t a . R u c h l i w o ś ć p r z e s t r z e n n a

p r z e m y s ł u ... 58 2 . 5 . E w o l u c j a r o z w i ą z a ń p r z e s t r z e n n y c h p r z e m y s ł u ... 67 3 . ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA KSZTAŁTOWANIA PRZESTRZENNEGO PRZE­

MYSŁU ... 71 3 . 1 . K o n t e k s t p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o ... 74 3 . 2 . K o n t e k s t e k o l o g i c z n y p r z e s t r z e n n e j k o n c e n t r a c j i d z i a ł a l ­

n o ś c i w y t w ó r c z e j ... 79 3 . 2 . 1 . U r b a n i z a c j a a u p r z e m y s ł o w i e n i e ... 80 3 . 2 . 2 . K o n f l i k t o w o ś ć m i e j s c p r a c y p r z e m y s ł u . I n t e n s y w ­

n o ś ć d z i a ł a ń p r o d u k c y j n y c h a ś r o d o w i s k o n a t u r a l n e 88

(5)

S t r . 3 . 3 . S p o ł e c z n y k o n t e k s t p r o j e k t o w a n i a p r z e m y s ł u ... 98

3 . 3 . 1 . S p o ł e c z n e o d d z i a ł y w a n i e c e ló w r o z w o jo w y c h . C ele s p o ł e c z n e w p l a n o w a n i u . J e d n o s t k i s t r u k t u r a l n e

m i e j s c p r a c y i m i e j s c z a m i e s z k a n i a ... 100 3 . 3 . 2 . Ś r o d o w i s k o m i e j s c a p r a c y . T r a d y c j a p o t r z e b s p o ­

ł e c z n y c h w p r o j e k t o w a n i u a r c h i t e k t o n i c z n y m . Huma­

n i z a c j a ś r o d o w i s k a m i e j s c a p r a c y w s y s t e m a c h o r g a ­

n i z a c j i p r a c y ... 108 3 . 4 . K r y t e r i a w a r t o ś c i w k s z t a ł t o w a n i u r o z w i ą z a ń p r z e s t r z e n ­

n y c h p r z e m y s ł u ... 113

4 . ELEMENTY KSZTAŁTOWANIA I ORGANIZACJI ROZWIĄZAŃ PRZESTRZENNYCH 121

4 . 1 . S y ste m p r o j e k t o w a n y a s y s t e m p r o j e k t u j ą c y ... 123 4 . 1 . 1 . E l e m e n t y s y s t e m u p r o j e k t o w a n e g o ... 12*‘.

4 . 1 . 2 . E l e m e n t y k s z t a ł t o w a n i a w p r o c e s i e p r o j e k t o w a n i a

s y s t e m u . R e l a c j a p o w ią z a ń e lem en tó w k s z t a ł t o w a n i a 128 4 . 1 . 3 . Z e w n ę t r z n e p o w i ą z a n i a s y s t e m u p r z e m y s ł u . O tw a r­

t o ś ć s y s t e m u ... 13 7

4 . 2 . Z a r y s modelowego s y s t e m u k s z t a ł t o w a n i a r o z w i ą z a ń p r z e ­

s t r z e n n y c h p r z e m y s ł u ... 141 4 . 2 . 1 . C h a r a k t e r y s t y k a s t a n u i s t n i e j ą c e g o . S p r z e c z n o ś c i

w p r z e b i e g u p r o c e s u ... 141 4 . 2 . 2 . Uwagi m e t o d y c z n e ... 144 4 . 2 . 3 . S t r u k t u r a modelowego p r z e b i e g u p r o c e s u k s z t a ł t o ­

w a n ia p r z e m y s ł u ... 146

5 . PRZEMYSŁ W PLANOWANIU URBANISTYCZNYM... 153 5 . 1 . W a lo r y t e r e n u l o k a l i z a c j i ... 154 5 . 2 . K s z t a ł t o w a n i e i f u n k c j o n o w a n i e p r z e m y s ł u w ś r o d o w i s k u

a e l e m e n t y p o l i t y k i p r z e s t r z e n n e j ... 157 5 . 2 . 1 . K r y t y k a w yboru w a r i a n t ó w k o n c e p c j i p r z e m y s ł u

w e d łu g k r y t e r i u m n a j m n i e j s z e g o n a k ł a d u ... 161 5 . 2 . 2 . O pis o g ó l n e j m eto d y budowy k o n c e p c j i p r z e m y s ł u

w p r z e s t r z e n i z u r b a n i z o w a n e j . F aza punktó w k r y ­ t y c z n y c h w p r o c e s i e k s z t a ł t o w a n i a p r z e m y s ł u . War­

t o ś c i o w a n i e i e l i m i n a c j a w a r i a n t ó w ... 164 5 . 2 . 3 . C z y n n ik c z a s u w o c e n i e waloró w l o k a l i z a c j i 167 5 . 3 . S t r u k t u r a p l a n i s t y c z n a g r u p p rzem ysłów ... 170

5 . 3 . 1 . P r z e s t r z e n n a o r g a n i z a c j a g r u p p r z e m y s ł u . P r z e m y s ł z i n t e g r o w a n y w o b r ę b i e o b i e k t u l u b z e s p o ł u u r b a ­ n i s t y c z n e g o . P r z e m y s ł p r z e m i e s z a n y w o b r ę b i e j e d ­ n o s t k i s t r u k t u r a l n e j u k ł a d u u r b a n i s t y c z n e g o . P r z e ­ m ysł u c i ą ż l i w y sy tu o w a n y w w y d z i e l o n y c h j e d n o s t ­ k a c h s t r u k t u r a l n y c h . P r z e m y s ł s z c z e g ó l n i e u c i ą ż ­

l i w y b ą d ź s z k o d l i w y ... 170 5 . 3 . 2 . P o d z i a ł p r z e m y s ł u w p l a n i e z a g o s p o d a r o w a n i a ... 183

- 4 -

(6)

S t r .

6. SYNTEZA ...

135

6 . 1 . E w olucja w i n t e r p r e t a c j i f o r m u ł o r g a n i z a c j i p r z e s t r z e n n e j p r z e m y s ł u . . . . ... ... 183

6 . 2 . W k i e r u n k u um ia rk o w a n e j k o n c e n t r a c j i . C z y n n i k i i n t e g r a c j i i s e g r e g a c j i f u n k c j o n a l n e j . P r z e m y s ł w k r a j o b r a z i e z u r b a ­ nizowanym. K s z t a ł t o w a n i e p r z e m y s ł u - podsum ow anie . . . 195

6.5. W a r i a n t wzorca - w a r i a n t l u k i ... 204

PRZYPISY ... 205

LITERATURA ... 227

STRESZCZENIA ... 237

V. M a r c h i , " F a b r y k a " , 1924.

(7)

cqaepäahhe

C i p .

1. OOPMyjMFOBKA ÜPOEJIEMH ... 1 5

1.1. Uejife h ÄHana30H paÖoTu ... 15

1 . 2 . CoCTOHHHe HCCJieAOBaHHä ... 17

2.

3

APHC

0

BKA TEHLEHUHH PA3BHTH/1 IIPOCÏ'PAHCTEEHHblX nPOMÜliJlEHHfaUÍ.

CHCTEM ...

21

2 . 1 . HacjioeHHe H3MeHeHHß b oaepeAHHX n ep ao A ax p ajB H T aa ... 21 2 . 2 . íl3MeHeHaa B (JJopMapoBaHaa npoMunuieHHoro o ö b e a i a ... 23

2 . 2 . 1 . H c to h h h k h coBpeMeuHHx pem eH afí. riep E ae n p eA n o cu jiaa

KaaecTBeHHhix a3MeHeHHH ...

23

2 . 2 . 2 . A p x H T e x iy p a npoMbimjieHHOCTH. PoxA eH ae h o b o h a p x a i e a - Typbi. IvlHoronpocTpaHCTBeHHbia npoMbimjieHHHît u e x ... 2 9 2 . 3 . Oöiuae a e p i u npocipaHCTueH HHx pem eH aa npoubunjieHHOCTK ... 33 2 . 3 . 1 . íyHKIiHOHajIBHOCTb, SKOHOMHHHOCTb, raÖKOCTb ... 5 3

2 . 3 . 2 . T o n o x o r a a e c K a a x a p a K T e p a c T H K a n p o c i p a H C i B e H H u x

cTpyK Typ npoMbimaeHHUx o Ö b eaio B ... 4 2

2

.

4

. flp o u e c c u HHAycTpflAa3auaa a a c i p o e H H u x paflOHOB ...

48 2

.

4

.

1

. TpaABiiHK coBpeaeHHbDC npocipaHCTBeH Hux c a c i e a n p o -

MbimxeuHOCTa. IlpoMHDJieHHne ß acceß H b i. lipoM HimieaHocib a ro p o A . A ÿaH caaa x a p i a ...

48 2

.

4

.

2

. T eH A eauaa B K O H ueH ipauaa, c n K u a a jia a a a a B a K o o n e p au a a

n p o n 3 B O A C T B a ... 52

2 . 4 . 3 . H ex o T o p ae coBpeueHHbie TpeHAH b npoCTpaHCTBeHHOM p a 3 - BHIHH npOMHmjieHHOCTH Ha 3aCTp06HHHX TeppaiOpHHX.

IlpoCTpaHCTBeHHhie rpynnapoB K B npoMHmjieHHOCTB. tlH ie p - BeHuaoHajiH3M. Bo3BpameHHe b ro p o A . IIpocTpaHCTBeHHaa

noABHSHOCTb npOUbUQJieHHOCTB ... 58

2

.

5

. 3bo.ji»ubh npoCTpaHCTEeHHbix p e m e H H f t n p o M u m a e H H O C T a ...

67

3 . BHEiliHHE OByCJIOBJIEHHOCTH IlPOCTPAHCTBEHHOrO i>0PMHPOBAHHH ÜPOMhLJIEH- HOCTH ... 71

3

.

1

. Cym eciBO r e x H a n e c K o r o n p o u e c c a ...

74

3 . 2 . óKOJioranecKoe c ô A e p a a H a e n p o C T p a H C T b e H H o ä KOHiieHTpauaa TBop-

a e c K o ä A e a i e a b H O C i a ... 79

3

.

2

.

1

. y p ö a H ii

3

aUBH a HHAyCTpaaAH

3

aiíHH ...

80

3 . 2 . 2 . K o H ÿ A H K T H O C T b p a Ö O H B X U e C T n p O M U B l A e H H O C T H . Ü H T e H C M B - H O C T b n p 0 H 3 B 0 Ä C T B e H H 0 ß A e H T e X b H O C T H H e C T e C T B e H H a a

cp eA a ... 88

(8)

C i p . 3 . 3 . OSüieciBeHHoe conepxaH H e npo*KTHpoBaHHH n p o M m a jie H H o c ia 98

3 . 3 . 1 . OOmeciBeHHoe B 03A eacTB ae u e jie íí p a 3 B H ia fl. O Sm eciBeH - Hbie u e x a b njiaHHpoBaHHH. CTpy KTypHtie eAHHanu p aC o aa x

M e c í a M e c T o s c a T e j i b C T B a 1 0 0

3 . 3 . 2 . OKpyxajomañ c p e n a p a G o a e ro M ec ía . T p a n a u afi o ó n e c i B e a - Hhix n o T p eS H o cieíi no apxaieKTOHHaecKOMy n p o e a ia p o B a - h h b. ryMMaHH3auaa o Kpy xaMine ¡t cpe,nu p a G o a e ro M e c ía b

p a G o aa x opraHH3aUaoHHHx c a c ie M a x ... 106 3 . 4 . K p a ie p a a c to h m o c th b (¡¡opMapoBaHaa npocipaHCTBeHHMX pemeHaíí

npoMbimjieHHOCTH ... 1 1 5

4 . 3J1EMEHTH ■t’OPMHPOBAHMH H 0PrAHH3AUHH nPOCTPAHCTBEHHiii PEBJEHHjl . . . 121 4 . 1 . IlpoeKTHpoBaHHafl c a c ie M a a c a c ie M a n p o e K iap y x m aa ... 123 4 . 1 . 1 . OxeMeHTbi npoeKTapoBaHHoa cacieM bi ... 124 4 . 1 . 2 . cJieMeHTH (¡¡¡opMapoBaHaa n p o p e c c a npoeKiapoBaHHH cacieM H .

B3aaMOCBS3b ojieMeHioB $opM apoBaH aa ... 128

4 .1 .3 . B H e m H H e C B H 3 H c a c i e M u n p o M H i n j i e H H O C T B . O i a p u i o c i b c a c -

ieMH ... 137 4 . 2 . 3ckh3 MOAejibHOfl cacieM U $ o p M a p o B a H B H n p o C T p a H C T B e H H b i x p em e-

Hafi npOMbUIlJieHHOCTH ... 141 4 . 2 . 1 . X a p a K ie p a c iH K a cym eciB yicm ero c o c to h h h h. AHiaroHH3MH

b npoTeK aH aa n p o n e c c a ... 1 4 1

4 . 2 . 2 . M e T O A a a e c K a e 3 a M e a a H H H ... 144 4 . 2 . 3 . C T p y a iy p a MOAejibHoro npoieKaHBH n p o q e c c a (popMapoBaKaa

npoMuiDjieHHOda ... 146

5 . nPOMULJIEHHOCTB B yPBAHHC THHECKOM ¡1JIAHHP0BUHHíl ... 153

5 .1 . H o c T o a H C H B a l e p p H T o p a H j i o K a j i a 3 a n a a ... 1 5 4

5 . 2 . íopM apoB aH ae a $yH K naoH apoBaHae npoM umjieHHOda b c p e ^ e a s j i e - MeHm npocTpaH ciB eH H oñ noJiHTaKa ... 157

5 .2 .1 . KpaTBKa BuSopa BapaaH iO B K o a u en u n a n p o M b i i n j i e H H O C i a b 3adpoeH H O M p a ü o H e . 4>a3a K p a ia a e c K a x T o a e a n p o n e c c a (JopMapoBaHHH npoMumjieHHOCia. OneHHBaHae a acKjuoaeH ae BapaaHiOB ... 1 6 1

5 .2 . 2 .

i 64 5 . 2 . 3 . <íaKTop BpeMeHa b oueHKe aoc tob h c tb ji0K ajiH 3anaa ... '1 6 7 5 . 3 . rijiaHOBsua c ip y K iy p a npoMumjieHHHX r p y n n ... 170

5 . 3 . 1 . H p o c T p a H C i B e H H a a o p r a H H 3 a n a a r p y n n n p o M b i m j i e H H O C T a . H H T e r p a p o B a H H a a n p o M h m u i e H H O C T b b o K p y s c e H a n oO beaia

hjih y p S a H a c T a a e c K o í i r p y n n u . n e p e M e m a H H a a n p o M b m i j i e H - H o c i b B O K p y a c e H H a c i p y K T y p H o S e A H H H U H y p G a H a c i a a e c -

k o ü c a c i e M H . T p y A H O B U H O C H M a a n p o M u n i j i e H H O C T b b B tm e-

j i e H K b i x c i p y K T y p H b i x e ^ a H a n a x . I l p o M b i u u i e H H o c T b o c o G o

T p y A H O B U H O C H M a a a jia B p e f l B a a... 170 5 . 3 . 2 . LeaeH H e npoMbiuiJteHHOcia b njiaH e 6 jia r o y c ip o a c T B a . . . 183

(9)

- 8 -

6 . CÍ1HTE3 ...

6 . 1 . jb o jh o u h h B H H i e p n p e t a u H H $ o p u y j i . riD O C TpaH C iBeH H O íl o p r a H H 3 a - UHM npQMbUHJieHHOPIH ... ..

6 . 'fe. B HanpaBjieHHH ne6oJibnon KOHueHTpauH«. QaKTopu $yHKUHOHajib-

hoü HüTerpauHii h c e r p e r a p m i . npoMbiuijieHHOCTb b 3acTpoeHHOM ne?.3axe. jopMHpoBaHne npoMHLJieHHocTH - m o n i ...

6.Ó. I.apaaHT 3TajiOHa - BapiiaHTT n p o ß a e M a ... ...

SAMB iAH.fci ... ... .. ... .. ...

JŁiTEPATyPA ...

PE3KA1E

(10)

Page 1 . PROBLEM FORMULATION... 15

1 . 1 . S u b j e c t a r e a a nd c a p a c i t y ... 15

1.2. P u r e e s ... 17

2 . CONTRIBUTION TO THE DEVELOPING TRENDS IN TILS PLANNING ,.ND

DESIGN OF INDUSTRIAL PLANTS ... 21 2 . 1 . O v e r l a p p i n g o f c h a n g e s i n t h e d e v e l o p m e n t p e r i o d s ... 21 2 . 2 . C hanging p a t t e r n s o f i n d u s t r i a l b u i l d i n g s d e s i g n ... 23

2 . 2 . 1 . The s o u r c e s o f i n d u s t r i a l b u i l d i n g s d e s i g n . The e a r l i e s t c o n d i t i o n s o f c h a n g e s i n t h e s p h e r e o f

l a b o u r ... 23 2 . 2 . 2 . I n d u s t r i a l a r c h i t e c t u r e . B i r t h o f t h e modern a r ­

c h i t e c t u r e . A m u l t i f u n c t i o n a l i n d u s t r i a l b u i l d i n g 29 2 . 3 . B a s i c f e a t u r e s i n t h e d e s i g n o f i n d u s t r i a l b u i l d i n g s . . . 33 2 . 3 . 1 . F u n c t i o n a l i t y , ec onom y, f l e x i b i l i t y ... 33 2 . 3 . 2 . C h a r a c t e r i s t i c s o f t h e g e n e r a l t y p e s o f t h e i n ­

d u s t r i a l s p a c e s t r u c t u r e s ... 42 2 . 4 . I n d u s t r i a l i z a t i o n p r o c e s s e s i n u r b a n d e v e l o p m e n t . . . 4 3

2 > 4 . 1 . S o u r c e s o f t h e i n t r a - r e g i o n a l p a t t e r n s o f i n d u ­ s t r i a l l o c a t i o n . I n d u s t r i a l d i s t r i c t s . I n t r a - t o w n

p a t t e r n s . The C h a r t e r o f A t h e n s ... 4 8 2 . 4 . 2 . C o n c e r n i n g c o n c e n t r a t i o n , s p e c i a l i z a t i o n and p r o ­

d u c t i o n c o o p e r a t i o n ... 52 2 . 4 . 3 . Some r e c e n t p a t t e r n s o f i n d u s t r i a l l o c a t i o n . I n ­

d u s t r i a l c l u s t e r s and c o m p l e x e s . I n t e r v e n t i o n f i s m .

R e t u r n i n t o t h e c i t y . I n d u s t r i a l movement ... 58 2 . 5 . E v o l u t i o n p r o c e s s i n i n d u s t r i a l b u i l d i n g an d p l a n t c h a ­

r a c t e r i s t i c s ... 67

3 . EXTERNAL CONDITIONS OF CHANGES IN THE SPHERE OF LABOUR... 71 3 . 1 . T e c h n o l o g i c a l p r o g r e s s c o n t e x t ... 74 3 . 2 . E c o l o g i c a l c o n t e x t o f t h e p r o d u c t i o n c o n c e n t r a t i o n p r o c e s s 79 3 . 2 . 1 . I n d u s t r i a l i z a t i o n a nd u r b a n i z a t i o n ... 80 3 . 2 . 2 . I n t e r c o n n e c t i o n s o f l a b o u r a c t i v i t i e s and u r b a n

s u r r o u n d i n g . I n t e r c o n n e c t i o n s w i t h e n v i r o n m e n t p r o ­

t e c t i o n ... 88

(11)

- 10 -

Page 3 . 3 . S o c i a l c o n t e x t o f t h e p l a n t s p l a n n i n g an d s p a t i a l d e s i g ­

n i n g ... 98 3 . 3 . 1 . S o c i a l demands i n r e g i o n a l d e v e l o p m e n t . S o c i a l

g o a l s i n t h e i n d u s t r i a l p l a n n i n g p r o c e s s . P a t t e r n s

o f w o r k i n g - p l a c e s a n d h o u s i n g a r e a s l o c a t i o n . . . 100 3 . 3 . 2 . W o rk p la c e e n v i r o n m e n t . T r a d i t i o n o f s o c i a l n e e d s

i n a r c h i t e c t u r a l d e s i g n . H u m a n iz i n g o f w o r k p l a c e

e n v i r o n m e n t s by l a b o u r o r g a n i z a t i o n ... 108 3.4-. New v a l u e c r i t e r i a i n t h e s p a t i a l f o r m a t i o n o f i n d u s t r y 115 4 . THE ELEMENTS OP SPATIAL ORGANISATION IN THE PLANTS PLANNING

PROCESS ... 121 4 . 1 . The d e s i g n e d s y s t e m a n d t h e p l a n n i n g s y s t e m ... 123 4 . 1 . 1 . The e l e m e n t s o f t h e d e s i g n e d s y s t e m ... 124 4 . 1 . 2 . The f o r m a t i v e e l e m e n t s i n p l a n n i n g p r o c e s s . I n t e r ­

r e l a t i o n s o f t h e f o r m a t i v e e l e m e n t s ... ... 128 4 . 1 . 3 . E x t e r n a l r e l a t i o n s o f t h e d e s i g n e d s y s t e m . The open

f e a t u r e s o f a n i n d u s t r i a l p l a n t s y s t e m ... 137 4 . 2 . C o n t r i b u t i o n t o t h e p r o b l e m s c o n n e c t e d w i t h p l a n n i n g p r o ­

c e s s o f a n i n d u s t r i a l p l a n t ... 141 4 . 2 . 1 . C h a r a c t e r i s t i c s o f t h e e x i s t i n g s t a t e . C o n f l i c t s i n

t h e p r o c e s s e s s t e p s ... 141 4 . 2 . 2 . Comments ... ... 144 4 . 2 . 3 . A s t r u c t u r a l m odel o f d e s i g n i n g f i e l d s an d m easu­

r e s i n t h e p l a n n i n g p r o c e s s ... .. 146

5. INDUSTRY AND URBAN PLANNING ... 153 5 . 1 . The q u a l i t y v a l u e o f a s i t e ... 154 5 . 2 . Fo rm in g and d e v e l o p i n g o f i n d u s t r i a l p l a n t i n a n u r b a n i z e d

a r e a a n d t h e p l a n n i n g p o l i c y ... 157 5 . 2 . 1 . L o c a t i o n p r o c e d u r e s u n d e r t h e r u l e s o f t h e l e a s t

i n p u t c r i t e r i a : c r i t i c a l v i e w ... 161 5 . 2 . 2 . Model o f d e c i s i o n m aking p r o c e d u r e s o f i n d u s t r i a l

l o c a t i o n . A " c r i t i c a l p o i n t s " f i e l d i n t h e p l a n n i n g p r o c e s s . E v a l u a t i o n p r o c e d u r e ... 164 5 . 2 . 3 . Time f a c t o r i n v a l u e s e s t i m a t i o n o f t h e s i t e . . . 167 5 . 3 . New w o r k p l a c e s i n u r b a n s p a c e ... 170

5 . 3 . 1 . P l a n n i n g s t r u c t u r e o f t h e p r o d u c t i v e a c t i v i t i e s A. W o r k p l a c e s i n t e g r a t e d w i t h t h e n o n - p r o d u c t i v e s p a t i a l a c t i v i t i e s . B. W o r k p l a c e s mixed w i t h n o n ­ p r o d u c t i v e a c t i v i t i e s on i n t r a - u r b a n t e r r i t o r y . C. I n d u s t r i a l c o m p l e x e s s e p a r a t e d fr om n o n - p r o d u c ­ t i v e a c t i v i t i e s . D. P l a n t s o f h e a v y i n d u s t r y and

e n e r g y s u p p l y i s o l a t e d fr om u r b a n i s e d a r e a ... 170 5 . 3 . 2 . D i s t r i b u t i o n o f i n d u s t r y i n t h e l o c a l b u i l d i n g

p l a n ... 183

(12)

Page

6. SUMMARY AND CONCLUSIONS ... 188

6 .1 . The t r a n s i t i o n i n t o new s p a t i a l o r g a n i z a t i o n o f l a b o u r a c t i v i t i e s ... 188

6 .2 . The u rb a n r e n e v a l an d i n d u s t r i a l l o c a t i o n p l a n n i n g . I n t e ­ g r a t i o n an d s e g r e g a t i o n f a c t o r s o f t h e s p a t i a l a c t i v i t i e s . I n d u s t r i a l a r c h i t e c t u r e i n u r b a n l a n d s c a p e s . The m ain p l a n ­ n in g g o a l s ... 195

6 .3 . S ta n d a rd v a r i a n t - h o l e v a r i a n t ... 204

NOTES ... . 205

BIBLIOGRAPHY... 227

SUMMARIES 237

(13)

- 13 -

Rys. 1 . Z a k ła d y a lu m in iu m

w

N o ry m b e rd z e , a r c h . E . F a h r

h

P a r t n e r PFP, 1980 F i g . 1 . A lum inium f a c t o r y i n N u rn b u rg

(14)

1 .1 . C el 1 z a k r e s p r a c y

N i n i e j s z a p r a c a p o św ię c o n a j e s t problem om " k s z t a ł t o w a n i a p r z e s t r z e n n e ­ go p rz e m y słu na o b s z a r a c h i n t e n s y w n i e z u r b a n iz o w a n y c h " .

Celem j e j j e s t p o d j ę c i e p ró b y o d p o w ie d z i n a p y t a n i e , j a k i e s ą m o ż liw o ś­

c i o r a z k ie r u n k i ro z w o ju p r z e m y s łu p o z o s t a j ą c e g o w k o e g z y s t e n c j i z o t a c z a ­ jącym ś ro d o w is k ie m . Odpowiada t o p r o b le m a ty c e l o k a l i z a c j i w m iejscow ym p l a n i e z a g o s p o d a ro w a n ia p r z e s t r z e n n e g o o r a z p r o j e k to w a n i a u r b a n i s t y c z n e g o i a r c h i t e k t o n i c z n e g o z a k ła d u i o b i e k t u p rz e m y s ło w e g o . Aby w y ja ś n i ć p r z y ­ czyny t a k i e g o o g r a n i c z e n i a z a s i ę g u p r a c y o r a z w y k l ą ć w ja k im s t o p n i u z a m ie rz a s i ę w n i e j z a j ą ć r o z w ią z a n ie m k o n f l ik t ó w k o n k r e t n e j r z e c z y w i s t o ś ­ c i , n a le ż y k i l k a słó w p o ś w ię c i ć uw arunkow aniom ro z w o ju i p r z e b i e g u k s z t a ł ­ to w a n ia p rz e m y s łu .

S y tu a c j a s p o łe c z n a i g o s p o d a r c z a zaró w n o w s k a l i m ię d z y n a ro d o w e j, j a k L w s k a l i k r a j u , u le g a z a s a d n ic z y m p rz e m ia n o m . P r z y c z y n n a l e ż y s z u k a ć w liesp o ty k an y m w h i s t o r i i te m p ie ro z w o ju n a u k i i t e c h n i k i , p o w sta w a n ia n o - rych d z i e d z i n p r o d u k c j i o r a z w gw ałtow nym w z r o ś c ie o b sz a ró w z u r b a n iz o w a - ly ch . Skok ja k o ś c io w y w s p ó łc z e s n e g o p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o , p o w o d u jąc p r z e - jb r a ż e n ia w p r o d u k c j i i j e j o r g a n i z a c j i , s i ę g a r ó w n ie ż w s f e r ę św iad o m o ś-

¡1 s p o ł e c z n e j . Za ty m i zm ianam i n i e z aw sze n a d ą ż a p la n o w a n ie i p r o j e k t o - ran le ś ro d o w is k a c z ło w ie k a 1 ^. N astęp stw em j e s t z r ó ż n i c o w a n i e p r z e s t r z e n n e ita n u z a g o sp o d a ro w a n ia i m o ż liw o ś c i ro zw o jo w y ch o r a z n a s i l e n i e s y t u a c j i c o n flik to w y c h m ięd zy p o s z c z e g ó ln y m i s f e r a m i d z i a ł a l n o ś c i s p o ł e c z e ń s t w a r p r z e s t r z e n i z u r b a n iz o w a n e j. W t e n z a k r e s z a g a d n i e ń w k ra c z a k s z t a ł t o w a ­ n e p r z e s t r z e n n e p r z e m y s łu , ja k o d z i e d z i n a p r o j e k to w a n ia a r c h i t e k t o n i c z - iłgo i u r b a n i s t y c z n e g o , k t ó r e j zad an iem j e s t t w o r z e n i e ś r o d o w is k a m i e js c a pracy o ra z w s p ó łtw o r z e n ie ś r o d o w is k a p r z e s t r z e n n e g o i s p o ł e c z n e g o u kładów psad n iczy o h .

Zmiana uw arunkowań s p o ł e c z n y c h , t e c h n i c z n y c h , g o s p o d a r c z y c h i p r z e ­ strz e n n y c h wpływa na p o s t ę p u j ą c e p r z e w a r t o ś c io w a n ie d o ty c h c z a s o w y c h k r y ­ teriów o ceny ro z w ią z a ń p r z e s t r z e n n y c h p r z e m y s łu . Nowe t e n d e n c j e z m i e r z a ­ ją do tw o rz e n ia ś r o d o w is k a m i e js c p r a c y , k t ó r e s p e ł n i a ł o b y w a r u n k i:

- sz e ro k o p o j ę t y c h p o tr z e b c z ło w ie k a , u ż y tk o w n ik a p r o je k to w a n y c h s t r u k t u r p r z e s tr z e n n y c h 1 w s p ó łu c z e s tn ik a z a c h o d z ą c y c h p ro c e s ó w f u n k c j o n a l n y c h , - i n t e g r a l n e g o e le m e n tu ś r o d o w is k a s p o łe c z n e g o i p r z e s t r z e n n e g o w u k ł a d z i e

o sadniczym .

(15)

- 16 -

Z a c h o d z ą c e zm iany w p ły w a ją na w e r y f i k a c j ę z a g a d n i e ń w i e l k o ś c i , usy tuow a­

n i a i r o z w i ą z a ń p r z e s t r z e n n o - f u n k c j o n a l n y c h p r z e m y s ł u . Wywołują p o t r z e b ę d o s k o n a l e n i a t e o r i i i m e t o d y k i k s z t a ł t o w a n i a p r z e m y s ł u w o g ó l n o ś c i o raz z p u n k t u w i d z e n i a J e g o r o z w i ą z a ń p r z e s t r z e n n y c h .

2 )

O b s z a r y z u r b a n i z o w a n e a g l o m e r a c j i , p o w s t a j ą c e na s k u t e k i s t n i e j ą c e g o lub p la n o w a n e g o r o z w o j u p r z e m y s ł u , s ą Jednym z podstaw ow ych ele m e n tó w s t r u k ­ t u r y p r z e s t r z e n n e j k r a j u . _ J a k t , że głównym c z y n n i k i e m w p odejm ow aniu de­

c y z j i i n w e s t y c y j n y c h p r z e m y s ł u J e s t a k t u a l n a s y t u a c j a g o s p o d a r c z a , ozna­

c z a t o , ż e w t e j d z i e d z i n i e p r o j e k t o w a n i a s z c z e g ó l n i e J a s k r a w o widoczna j e s t d ł u g o l e t n i a d o m i n a c j a p l a n o w a n i a g o s p o d a r c z e g o w s t o s u n k u do p l a n o ­ w a n ia p r z e s t r z e n n e g o . Z w i ą z k i j a k i e i s t n i e j ą na t y c h o b s z a r a c h m iędzy spo­

sobem r o z w o j u p r z e m y s ł u a j a k o ś c i ą ś r o d o w i s k a , p o d n o s z ą z n a c z e n i e ś c i ś l e j , s z e g o n i ż t o ma m i e j s c e "w budowania" p r o b l e m a t y k i p r z e m y s ł u o r a z form uło­

w a n ia k o n c e p c j i p r o g r a m o w o - p r z e s t r z e n n y c h p r o j e k t o w a n y c h l u b modernizowa­

n y c h i n w e s t y c j i p r z e m y s ło w y c h w s y s t e m p l a n o w a n i a t e r y t o r i a l n e g o . A k t u a l n i e p l a n o w a n i e t o z n a j d u j e s i ę na e t a p i e m o d y f i k a c j i , w yznaczo­

nym p r z e z t r z y u s t a w y : o p l a n o w a n i u p r z e s t r z e n n y m (19 8 4) , o p la n o w a n i u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m ( 1 9 8 2 ) o r a z o s y s t e m i e r a d na ro d o w y c h i samorządu t e r y t o r i a l n e g o ( 1 9 8 2 ) . Zmiany t e tw o r z ą w a r u n k i s p r z y j a j ą c e wprowadzaniu nowych m etod i t e c h n i k do d z i a ł a l n o ś c i p r a k t y c z n e j w k s z t a ł t o w a n i u p r z e ­ m y s łu w m iejs cowym p l a n o w a n i u p r z e s t r z e n n y m . P r o j e k t o w a n i e , k t ó r e w swej i s t o c i e j e s t r o d z a j e m " s o f t w a r e " d z i a ł a n i a , s z c z e g ó l n i e w p r z y p a d k u s t r u k ­ t u r p r z e s t r z e n n o - f u n k c j o n a l n y c h o wysokim s t o p n i u z ł o ż o n o ś c i , pow in no mieć c h a r a k t e r a r g u m e n t a t y w n y , t z n . p r z y b i e r a ć fo rm y d y s k u s j i , p y t a ń " d o t y c z ą ­ c y c h f a k t ó w " i p y t a ń " d o t y c z ą c y c h p o w i n n o ś c i " . N ie s p r z y j a te m u powszech.

n i e o b o w i ą z u j ą c a o r g a n i z a c j a j e d n o s t e k p r o j e k t o w y c h . P o w ią z a n e systemem i n s t y t u c j o n a l n y c h z a l e ż n o ś c i , j e d y n i e n i e l i c z n e o ś r o d k i p o d e j m u j ą p ró b y t w o r z e n i a i s t o s o w a n i a nowych n i e r u t y n o w y c h metod i form k s z t a ł t o w a n i a

2) p r z e m y s ł u .

N i n i e j s z y m ro z w a ż a n io m p o s t a w i o n o za te m z a d a n i e d o k o n a n i a k o n f r o n t a c j i p om iędzy p o d e j ś c i e m , k t ó r e umownie nazwano k o n w e n c jo n a l n y m , a t e n d e n c ja m i i m o ż l i w o ś c i a m i r o z w i ą z a ń w s p ó ł c z e s n e g o p r z e m y s ł u . W ra m a c h t e j k o n f r o n ­ t a c j i z a m i e r z a s i ę :

- p r z e c i w s t a w i ć n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n e j , k o n w e n c j o n a l n e j f o r m i e i m e t o d z i e k s z t a ł t o w a n i a p r z e m y s łu p r z e s t r z e n n e g o nowe te n d e n c je i me­

t o d y , w prow adzone l u b p roponow ane p r z e z n i e k t ó r e o ś r o d k i w io d ą c e ,

- z b a d a ć m o ż liw o ś c i w y k o r z y s ta n ia u ję ć system ow ych d l a ro z w ią z y w a n ia współ­

c z e s n y c h problem ów m e to d y c z n y c h k s z t a ł t o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o p rz e m y słu w a s p e k c i e j a k o ś c i ś r o d o w is k a i p o tr z e b s p o ł e c z n y c h c z ło w ie k a .

C hodzi o t o , by modelowy z a r y s m e to d y k i p r o c e s u p r o j e k to w a n ia p rz e m y s łu s p e ł n i a ł w a ru n k i:

(16)

- rów norz ędności za d a ń c z ę ś c i o w y c h o b e j m u j ą c y c h wymagania t e c h n o l o g i i i o r g a n i z a c j i p r o d u k c j i , o g r a n i c z e n i a i m o ż l i w o ś c i p r z e s t r z e n i o t a c z a j ą ­ c e j pro je k to w a n y z a k ł a d o r a z s z e r o k o p o j ę t e p o t r z e b y c z ł o w i e k a , u ż y t ­ kownika p r o j e k to w a n y c h s t r u k t u r i m i e s z k a ń c a o b s z a r u z u r b a n i z o w a n e g o , - możliwości r ó ż n i c o w a n i a k o n c e p c j i m i e j s c p r a c y , k t ó r e pow in n o z n a l e ź ć

wyraz w z r ó ż n i c o w a n i u r o z w i ą z a ń p r z e s t r z e n n y c h p r z e m y s ł u ,

- n ie z b ę d n o ś c i k s z t a ł t o w a n i a fo rm p r z e s t r z e n n y c h p r z e m y s ł u na o b s z a r a c h zurbanizowanych w ś c i s ł y m n a w i ą z a n i u do p o z o s t a ł y c h e l e m e n t ó w z a g o s p o ­ darowania p r z e s t r z e n n e g o t y c h o b s z a r ó w ,

- ko nie czność u w z g l ę d n i a n i a d y n a m i c z n y c h zm ia n t e c h n i c z n o - t e c h n o l o g i c z n y c h i s p o ł e c z n y c h , z a c h o d z ą c y c h w o k r e s i e u ż y t k o w a n i a o b i e k t u p rz e m y s ło w e g o w o b rę b i e samego z a k ł a d u -, j a k o ś r o d o w i s k a m i e j s c a p r a c y - j a k i w o t a ­ czającym śro d o w isk u p r z e s t r z e n n y m .

Praca n i e s t a w i a s o b i e z a d a n i a w s z e c h s t r o n n e g o o m ó w ien ia b o g a t e j p r o b l e ­ matyki p r z e s t r z e n n e g o k s z t a ł t o w a n i a p r z e m y s ł u w r ó ż n y c h s k a l a c h i a s p e k ­ t a c h . Ogranicza z a k r e s do modelowo u j ę t y c h z a g a d n i e ń w a r s z t a t o w y c h , p r z e d ­ stawionych w zm ie n ia ją c y m s i ę ś r o d o w i s k u s p o ł e c z n y m i p r z e s t r z e n n y m . W tym k o n te k ś c ie z o s t a ł y u j ę t e u w aru n k o w an ia rozw ojo w e z w i ą z a n e ze s f e r ą s p o ł e c z ­ nych w a r t o ś c i , p o s t ę p u i o c h r o n y ś r o d o w i s k a . P o n ie w a ż j e d n a k t r u d n o mówić o pro jek to w an iu w o g ó l e , w o d e r w a n i u od warunków i n s t y t u c j o n a l n y c h i p r o ­ c e d u raln y ch , s t a r a n o s i ę naw ią zyw ać do k o n k r e t n e g o u k ł a d u o d n i e s i e n i a , t r a k t u j ą c j e j a k o t ł o o g ó l n e r o z w a ż a ń . W tym c e l u w y k o r z y s t a n o w c z e ś n i e j ­ sze opracowania a u t o r s k i e d o t y c z ą c e p r o b l e m a t y k i p r z e m y s ł u na o b s z a r a c h zurbanizowanych &OP-u^ . P r a g n i e n i e m a u t o r a j e%) 3t , a b y w n i o s k i w y c i ą g n i ę t e z rozważań w z b o g a c ił y d y s k u s j ę na t e m a t c e l o w o ś c i o r a z k i e r u n k ó w s t o p n i o ­ wego p r z e k s z t a ł c e n i a m e t o d y k i , a t a k ż e fo rm y k s z t a ł t o w a n i a p r z e m y s ł u na obszarach z u rb a n i z o w a n y c h .

Nie m ieszczą s i ę n a t o m i a s t w r a m a c h p r a c y z a g a d n i e n i a i n s t y t u c j o n a l n y c h powiązań pomiędzy dec y d e n te m a p l a n i s t ą . J a k o e l e m e n t y s k u t e c z n o ś c i p l a n o ­ wania i s t e r o w a n i a rozwojem w ch odzą one w z a k r e s o g ó l n y c h syste m ów s p o ł e c z ­ nych, p r z e k r a c z a j ą c z a k r e s p o d j ę t e g o t e m a t u .

1.2. S ta n badań

Wzrost z a i n t e r e s o w a n i a p r o b l e m a t y k ą p r z e m y s ł u r o z p a t r y w a n ą w s z e r o k i m k o n te k ś c ie uwarunkowań s p o ł e c z n y c h n a s t ą p i ł w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h . Związany z s e r i ą ba d a ń nad p r z y s z ł o ś c i ą ś w i a t a w y n i k a ł z f a k t u , że w i ę ­ kszość z j a w i s k z w ią z a n y c h z p rz e m y s łe m u j ą ć można w ramy w zaje m nych r e l a ­ c j i między p r z y r o d ą a s p o ł e c z e ń s t w e m . N a s tę p s tw e m s t a ł s i ę ro z w ó j m i ę d z y ­ narodowych i n s t y t u c j i s k u p i a j ą c y c h s p e c j a l i s t ó w r ó ż n y c h zawodów, k t ó r y c h d z i a ł a l n o ś ć p ro w a d z i do k o n s t r u o w a n i a kom pleksow ych progr am ów r o z w o j u społecznego i g o s p o d a r c z e g o . W tym t a k ż e - do f o r m u ł o w a n i a nowych syste mów w artoś ci i k r y t e r i ó w k s z t a ł t o w a n i a s t r u k t u r p r z e s t r z e n n o - f u n k c j o n a l n y c h ^ .

(17)

- 18 -

Podstawowym elem en tem t y c h program ów a a p r o p o z y c j e p r o f i l a k t y k i z m ie r z a ­ j ą c e do p r o te g o w a n ia ś r o d o w is k a n a t u r a l n e g o i p o t r z e b c z ło w ie k a w ro z w o ju te c h n ic z n y m i te c h n o lo g ic z n y m p r z e m y s łu . S k o n k re ty z o w a ć j e można j a k o . b a ­ d a n ie zw iązków m ię d z y :

- zag o sp o d a ro w a n ie m o b sz a ró w o d u ż e j k o n c e n t r a c j i f u n k c j i p r o d u k c j i a moż­

li w o ś c ia m i zm ian, p r z e z d o s k o n a l e n i e m etod p l a n i s t y c z n y c h ,

- f o r m ą 'f i z y c z n ą ś r o d o w i s k a - a ’ r e a l i z a c j ą - sfeerokb p o j ę t y c h p o t r z e b c z ło w i e ­ k a .

Oba n u r t y z m i e r z a j ą w k ie r u n k u u p o d m io to w ie n ia p o t r z e b c z ło w ie k a w p r o c e ­ s i e p la n o w a n ia ś r o d o w is k a p r z e s t r z e n n e g o . W sk azu jąc na z n a c z e n i e c a ł o ś c i o ­ wego i w ie lo d y s c y p l i n a r n e g o ujm ow ania p ro c e s ó w p r z e s t r z e n n y c h u z a s a d n i a j ą w y k o r z y s ta n ie b a d a ń i m etod b ad aw czy ch d z i e d z i n p o k re w n y c h . P ro w a d z i to do p o d k r e ś la n e j p r z e z J . K o z ło w sk ie g o c e lo w o ś c i r o z w ią z y w a n ia problem ów p ro je k to w y c h " p r z e b i e g a j ą c y c h w p o p r z e k m o n o s p e c ja l is t y c z n y c h p ó l badaw ­ c z y c h " 5 ^.

P o n i ż e j z a m ie s z c z o n y p r z e g l ą d p r o b le m a t y k i b a d a w c z e j d o t y c z ą c e j p r z e ­ m y s łu , p ro w a d z o n e j w ś r o d o w is k u a r c h i t e k t o n i c z n y m , ma za z a d a n i e je d y n i e z a p o w ie d z ie ć n i e k t ó r e , b a r d z i e j i s t o t n e i n f o r m a c j e , n i e w y c z e rp u ją c zaró w ­ no t e m a ty k i b a d a ń , j a k i om ó w ien ie m a t e r i a łó w 6

W iedza o z a s a d a c h r o z w ią z a ń te c h n i c z n y c h j e s t p o d sta w ą d l a w s z e lk i c h s p e k ­ t a k u l a r n y c h ro z w a ż a ń nad k s z ta łt o w a n i e m p r z e s tr z e n n y m p r z e m y s łu . P o śró d p o z y c j i p o św ię c o n y c h tem u te m a to w i, j a k i e u k a z a ły s i ę w o s t a t n i e j d e k a ­ d z i e , w y ró ż n ić n a le ż y p r a c e w y b itn e g o p r o j e k t a n t a p rz e m y s łu i p ed ag o g a W. H enna. Obok p r z e d s t a w i a n i a r o z w ią z a ń problem ów t e c h n i c z n y c h a n ty c y p u j ą one k i e r u n k i d a ls z y c h p o sz u k iw a ń b a d a w c z y c h . " . . . K s z t a ł t o w a n i e o b i e k t u p rzem y sło w eg o pow inno s t a ć s i ę w yzw aniem , k t ó r e p o d n io s ło b y z n a c z e n i e w ar­

t o ś c i l u d z k i c h w s f e r z e t e c h n i k i , bowiem o b r a z m ie js c a p r a c y j e s t wyrazem

O )

g o d n o ś c i c z ł o w i e k a " . Słowa t e u m i e s z c z o n e we w s t ę p i e p i e r w s z e g o w ydania

" B a u t e n d e r I n d u s t r i e " ( 1 9 5 5 ) n i e u t r a c i ł y a k t u a l n o ś c i do d z i s i a j .

P r a c e o c h a r a k t e r z e s tu d ia ln o -p ro b le m o w y m s k u p i a j ą s i ę g łó w n ie w o ś r o d k a c h a k a d e m ic k ic h . Na uwagę z a s ł u g u j ą w i e lo d y s c y p l i n a r n e b a d a n ia pro w ad zo n e w I n s t y t u c i e B udow nictw a Lądowego i P rzem y sło w eg o U n iw e r s y t e tu T e c h n ic z n e g o w W ie d n iu . D o ty c z ą one m o ż liw o ś c i s p e ł n i e n i a p o t r z e b p s y c h o s p o łe c z n y c h w p r o j e k to w a n iu o b ie k tó w p rz e m y sło w y c h 5 '1. T e m a ty c z n ie b l i s k i e n i n i e j s z e j p r a c y s ą s t u d i a nad m o ż liw o ś c ia m i s y tu o w a n ia o b ie k tó w p rzem y sło w y ch w mo­

d e r n iz o w a n e j zab u d o w ie m i e j s k i e j , wykonywane w K a te d r z e P r o j e k to w a n ia O b iek tó w P rz e m y sło w y c h na W y d z ia le A r c h i t e k t u r y w D r e ź n i e 1 .

N a j c z ę s t s z ą fo rm ą p u b l i k a c j i na te m a t k s z t a ł t o w a n i a p rz e m y s łu j e s t p r e ­ z e n t a c j a r e a l i z a c j i lu b p r o j e k t ó w , k t ó r e c h a r a k t e r y z u j e i n t e r e s u j ą c a i n ­ t e r p r e t a c j a r o z w ią z a ń te c h n i c z n y c h i f o r m a ln y c h 1 1 ^. R e tro s p e k ty w n y p r z e ­ g lą d a r c h i t e k t u r y p rz e m y s łu od p ie r w s z y c h o b ie k tó w k o ń ca X V III w. do o b ie k ­ tów r e a l iz o w a n y c h p r z e z w s p ó łc z e s n ą a w a n g tr d ę p r o j e k t a n t ó w p rz e m y s łu

(18)

N. F o s t e r a , R. P i a n o , R. R o g e r s a i i n . j e s t z a s ł u g a K a t e d r y P r o j e k t o w a n i a 1 p )

i K o n s t r u k c j i W y d z i a ł u A r c h i t e k t u r y w S t u t t g a r c i e .

W p ro b l e m a t y c e p l a n i s t y c z n e j do c z o ł ó w k i ś w i a t o w e j n a l e ż y W ie l k a B r y t a ­ n i a . S tu d i a nad rozw oje m p r z e s t r z e n n y m p r z e m y s ł u , p ro w adzone w t a m t e j s z y c h ośrodkach b a d a w c z y c h , g ł ó w n i e u c z e l n i a n y c h , o p a r t e s ą na w i e l o l e t n i c h , s y ­ s t e m a t y c z n y c h b a d a n i a c h s t a t y s t y c z n y c h . W n i o s k i m e t o d y c z n e , k t ó r e s ą i c h r e z u l t a t e m , p o z w a l a j ą na f o r m u ł o w a n i e k ie r u n k ó w p o l i t y k i p r z e s t r z e n n e j ob­

szar ów u p r z e m y s ł o w i o n y c h . Podobny c h a r a k t e r m ają b a d a n i a p a r y s k i e g o I n s t y ­ t u t u Pla now ania i U r b a n i s t y k i 1 ’ I l l e ae F r a n c e w P a r y ż u . R o z s z e r z a j ą one w n io sk i o d o ś w i a d c z e n i a p l a n i s t y c z n e w ł ą c z e n i a f u n k c j i p r o d u k c j i w z a b u ­ dowę nowych m i a s t a g l o m e r a c j i p a r y s k i e j1 ^ J .

Na t e r e n i e międzynarodow ym , r o l ę k o o r d y n a c y j n ą i i n f o r m a c y j n ą w z a k r e s i e k s z t a ł t o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o p r z e m y s ł u p e ł n i ą d z i a ł a j ą c a w r a m a c h M iędzy­

narodowej U n i i A r c h i t e k t ó w (UIA) g r u p a r o b o c z a " M i e j s c e p r a c y i p r z e s t r z e ­ n i handlowych" o r a z s t o w a r z y s z e n i e (C IB ) " C o n s e i l I n t e r n a t i o n a l du B a t i - m e n t " 1^ .

Ośrodkami d z i a ł a l n o ś c i naukow ej s ą r ó w n i e ż k r a j o w e w y d z i a ł y a r c h i t e k ­ t u r y . Opracowania d o t y c z ą c e p r o b l e m a t y k i p r o j e k t o w a n i a a r c h i t e k t o n i c z n e g o p rzem ysłu s t a n o w i ą k o n t y n u a c j ę w y b ra n y c h z a g a d n i e ń p r o j e k t o w a n i a i t e o r i i a r c h i t e k t u r y 1 - ^ . Poza n i e l i c z n y m i 1^ , p r a c e p l a n i s t y c z n e k r a j o w y c h o ś r o d ­ ków badawczych s k u p i a j ą s i ę na p r o b l e m a c h p r z e m y s ł u , r o z p a t r y w a n y c h w s k a l i p o l i t y k i p r z e s t r z e n n e j m a k r o - . W o s t a t n i c h l a t a c h , w w i e l u t y c h p r a ­ c a c h , podnosz ony j e s t p r o b l e m p r z e m y s ł u w a s p e k c i e o c h r o n y ś r o d o w i s k a . Wy­

m i e n i ć n a l e ż y b a d a n i a I n s t y t u t u K s z t a ł t o w a n i a Ś r o d o w i s k a o r a z I n s t y t u t u G ospodarki P r z e s t r z e n n e j w W a r s z a w i e , K o m i t e t u P r z e s t r z e n n e g o Z a g o s p o d a r o ­ w a n i a Kraju PAN, I n s t y t u t u G e o g r a f i i PAN. Te o s t a t n i e , u j m u j ą c p r o b l e m a t y k ę p rzem y słu z uw agi na k i e r u n k i r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o uk ład ó w o s a d ­ n i c z y c h , s t a n o w i ą j e d n o z p o w a ż n i e j s z y c h ź r ó d e ł i n f o r m a c j i o s t a n i e b a d a ń , t a k ż e badan z a g r a n i c z n y c h 17).

Omawiając z a g a d n i e n i e p r z e s t r z e n i na Ś l ą s k u i u d z i a ł u w n i e j p r z e m y s ł u , r.ie można pominąć o s i ą g n i ę ć Ś l ą s k i e g o I n s t y t u t u Naukowego, A kadem ii Eko n o m icz­

n e j w K ato w ic ach o r a z p r a c p r o w a d z o n y c h na W y d z i a l e A r c h i t e k t u r y P o l i t e c h ­ n i k i Ś l ą s k i e j 1 3 ^.

P r z e g l ą d d o s t ę p n y c h m a t e r i a ł ó w d o w o d z i , że s t u d i a u k ła d ó w p r z e s t r z e n ­ n y c h p rzem ysłu - fo rm i metod i c h k s z t a ł t o w a n i a o r a z f u n k c j o n o w a n i a w ś r o ­ d o w is k u - z r e g u ł y d o t y c z ą w y b r a n y c h a s p e k t ó w b a d a n e g o p r z e d m i o t u 1^ . W o d r ó ż n i e n i u , n i n i e j s z e o p r a c o w a n i e s t a n o w i ą p r ó b ę c a ł o ś c i o w e g o u j ę c i a p r o b l e m a t y k i p r o j e k t o w a n i a u r b a n i s t y c z n e g o i a r c h i t e k t o n i c z n e g o . S t a w i a s o b i e także za c e l z a p r o p o n o w a n i e pewnego k i e r u n k u r o z w o j u p r z e s t r z e n n e g o p r z e m y s łu w k o n k r e t n e j r z e c z y w i s t o ś c i .

W ielowątk ow ość p o d j ę t e g o t e m a t u z n a j d u j e od w zo ro w an ie w u j ę c i u t r e ś c i p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł ó w . I t a k : r o z d z i a ł d r u g i i t r z e c i o m a w ia ją głów ne t e n d e n c j e k o n c e p c j i r o z w i ą z a ń p r z e s t r z e n n y c h w k o n t e k ś c i e z m i e n i a j ą c y c h s i ę uwarunkowań t e c h n i c z n y c h i s p o ł e c z n y c h . Zadaniem r o z d z i a ł u c z w a r t e g o

(19)

- 20 -

j e s t u z y s k a n i e p e ł n e g o o b r a z u p r o j e k t o w a n e g o z a k ł a d u p r z e m y s ł o w e g o , j a k o t e c h n o l o g i c z n e j i s p o ł e o z n o - p r z e s t r z e n n e j c a ł o ś c i . P o s ł u ż e n i e s i ę z a s a d a ­ mi m o d e l i sy s te m o w y c h o c h a r a k t e r z e n ie s k w a n t y f ik o w a n y m p o z w o l i ł o na o k r e ś l e n i e problemów w ęzło w ych o r a z na w ybór k ie r u n k ó w p o s z u k i w a ń e m p i r y c z n y c h . U ł a t w i ł o t a k ż e w s k a z a n i e t e o r e t y c z n y c h ram w y z n a c z a j ą c y c h t r y b r o z w i ą z y ­ w a n ia p r o b l e m u k s z t a ł t o w a n i a i p r z e k s z t a ł c a n i a p r z e m y s ł u w ś r o d o w i s k ^ Logicznym n a s t ę p s t w e m j e s t t r e ś ć r o z d z i a ł u p i ą t e g o , d o t y c z ą c a m e t o d y c z n e ­ go u j ę c i a p r o b l e m a t y k i p r z e m y s ł u w p l a n o w a n i u u r b a n i s t y c z n y m , z p u n k t u w i d z e n i a p o l i t y k i p r z e s t r z e n n e j o b s z a r ó w i n t e n s y w n i e z u r b a n i z o w a n y c h . Roz­

d z i a ł s z ó s t y j e s t podsumowaniem c a ł o ś c i r o z w a ż a ń . U zyskany w p o s z c z e g ó l ­ n y ch c z ę ś c i a c h p r a c y o b r a z p r z e m y s ł u j e s t d a l e k o n i e p e ł n y , n i e m n i e j u k a ­ z u j e z e s p ó ł problem ów d l a k s z t a ł t o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o być może n a j b a r ­ d z i e j i s t o t n y c h .

W z a k o ń c z e n i u c z ę ś c i w s t ę p n e j c h c i a ł a b y m z ł o ż y ć p o d z i ę k o w a n i e S ek­

c j i A r c h i t e k t u r y P r z e m y s ło w e j SARP, w o s o b i e j e j P r z e w o d n i c z ą c e j a r c h . L. H o rw a th -G u m u ło w e j, k t ó r e j k o l e ż e ń s k a ż y c z l i w o ś ć u m o ż l i w i ł a r o z s z e r z e n i e m o j e j w ie d z y zawodowej o d o ś w i a d c z e n i a z a g r a n i c z n e . C h c ia ł a b y m t a k ż e p o d z ię k o w a ć p r o f . d r . a r c h . J . T . Gawłowskiemu.

d o c . d r . h a b . a r c h . Z. M ieszkow skie m u o r a z l a r c h . J a n o w i F r i e d l o w i l za c h w i l e ż y c z l i w e j u w a g i , p o ś w i ę c o n e w y s ł u c h a n i u n a s u w a j ą c y c h s i ę w t r a k c i e o p r a c o w a n i a uwag i w ą t p l i w o ś c i . D z i ę k u j ę t a k ż e r e c e n z e n t o n d o c . d r . a r c h . M.G. G in towowi, p r o f . d r . h a b . a r c h . M. R o ś c i s z e w s k i e - mu i pro f. d r . a r c h . S t . Tomasz kow i, k t ó r z y p r z y c z y n i l i s i ę do o s t a - t e c a n e g o k s z t a ł t u p r a c y .

(20)

W ogólnym n u r c i e b a d a ń nad m o ż l i w o ś c i a m i r o z w o j u utcładów p r z e s t r z e n ­ nych w z r a s t a z n a c z e n i e h i s t o r i i . Z w iązan e j e s t t o z d o s t r z e ż o n a c i ą g ł o ś c i ą p rz e m ia n c y w i l i z a c y j n y c h , w k t ó r y c h e w o l u c j a r o z w i ą z a ń a r c h i t e k t o n i c z n y c h i u r b a n i s t y c z n y c h s t a j e s i ę e le m e n te m b a d a ń p r o g n o s t y c z n y c h 1 ^.

Również u k ł a d y p r z e s t r z e n n o - f u n k c j o n a l n e p r z e m y s ł u p o w s t a j ą w’ o k r e ś l o ­ nych w arunkach i p r z e k s z t a ł c a j ą s i ę w m i a r ę upły w u c z a s u . Duży s t o p i e ń i c h z ł o ż o n o ś c i o r a z d u ż e z r ó ż n i c o w a n i e z uw agi na p r z e d m i o t i t e c h n o l o g i ę p r o d u k c j i s p r a w i a j ą , że a b y wysnuć w n i o s k i z t e n d e n c j i p r z e m i a n t r z e b a p o s ł u ż y ć s i ę c z y n n i k i e m c z a s u .

0 h i s t o r i i a r c h i t e k t u r y n a p i s a n o w i e l e . Bez w n i k l i w y c h i o r y g i n a l n y c h st u d ió w h i s t o r y c z n y c h t r u d n o d z i ś w t e j d z i e d z i n i e p o w i e d z i e ć c o ś nowego.

Przedmiotem r o z d z i a ł u j e s t z a te m p r ó b a z a r y s o w a n i a k i l k u m o d e l i p r z e m i a n w k s z t a ł t o w a n i u p r z e m y s ł u . O p i e r a j ą c s i ę na f a k t a c h p o w s z e c h n i e z n a n y c h - mogą one w skazać na mechanizm y w y w o ł u ją c e o k r e ś l o n e p o t r z e b y i formy i c h z a s p o k o j e n i a o r a z mogą być pomocne' w z r o z u m i e n i u p r o c e s u p r o w a d z ą c e g o do a k t u a l n e j s y t u a c j i p r z e s t r z e n n e j p r z e m y s ł u .

T reść r o z d z i a ł u w y z n a c z a j ą za te m r o z w a ż a n i a d o t y c z ą c e p r z e m i a n w:

- k s z t a ł t o w a n i u o b i e k t ó w p r z e m y s ło w y c h o r a z - r o z m i e s z c z e n i u i c h w p r z e s t r z e n i z u r b a n i z o w a n e j .

2 . 1 . N a k ł a d a n i e s i ę ' p r z e m i a n w k o l e j n y c h o k r e s a c h ro z w o jo w y c h

W ro z w o ju c y w i l i z a c j i w y r ó ż n i ć można dwie w i e l k i e e p o k i , z w i ą z a n e z w yk o rzy stan iem e n e r g i i p i e r w o t n e j , s i ł y l u d z i , z w i e r z ą t , wody i w i a t r u o raz e n e r g i i w t ó r n e j , o b e j m u j ą c e j o k r e s p r a c y i e l e k t r y c z n o ś c i , L. Mumford d z i e l i o k r e s t e c h n i k i na t r z y f a z y , z w i ą z a n e z p r z y s t o s o w a n i e m t r y b u i r y - tmu ż y c i a do ry t m u i m o ż l i w o ś c i maszyny 2 ). A. T o f f l e r mówi o w k r o c z e n i u l u d z k o ś c i w t r z e c i a f a z ę r o z w o j u ^ . Z p u n k t u w i d z e n i a p r z e d m i o t u o p r a c ó ^ wania p o d z i a ł y t e n i e s ą d o s t a t e c z n i e p r e c y z y j n e .

Z b ie ż n o ść m iędzy p o w s ta n i e m i rozw oje m g o s p o d a r k i ś w i a t o w e j a rozw ojem przem ysłu pozw ala na n a w i ą z a n i e do k o n c e p c j i d ł u g o o k r e s o w y c h c y k l i k o n i u n k ­ t u r a l n y c h , d z i e l ą c e j ep o k ę r e w o l u c j i p r z e m y s ł o w e j na t r z y o k r e s y , t z w . c y ­ kle K ondratiew a . O b se rw a c ja p r z e m i a n w k s z t a ł t o w a n i u p r z e s t r z e n n y m p r z e ­ mysłu u k a z u j e , że p r z e b i e g a j ą one r ó w n o l e g l e do t y c h 50-60- l e t n i c h o k r e ­ s ó w ^ . P r o c e s t e n ma c h a r a k t e r r y t m u , w k tó r y m z m i e n i a j ą c y m s i ę s t o s u n ­ kom g o s p o d a r c z o - s p o ł e c z n y m o d p o w i a d a j ą z j a w i s k a p r z e s t r z e n n e o r a z ro z w ó j

(21)

- 22 -

t e c h n i k i , ro z u m i a n y j a k o d o s k o n a l e n i e m a s z y n , a p a r a t u r y c h e m i c z n e j i p o ­ m i a r o w e j , środków t r a n s p o r t u o r a z . l i n i i p r z e s y ł o w y c h e n e r g i i , wody, ma­

t e r i a ł ó w .

C h a r a k t e r y s t y c z n a n i e r ó w n o m i e r n o ś ć r o z w o j u wywołana s t a b i l n o ś c i ą i n s t y t u ­ c j i i d e c y z j i s p r a w i a , że w p o s z c z e g ó l n y c h f a z a c h p o w s t a j ą obok s i e b i e formy p r z e s t r z e n n e k s z t a ł t o w a n e w e d łu g z a s a d k o n w e n c j o n a l n y c h i nowo f o r ­ mułowanych. J e d y n i e n i e l i c z n e r o z w i ą z a n i a z a p o w i a d a j ą k i e r u n e k d a l s z e g o r o z w o j u i t e w y r ó ż n i ć można j a k o r e p r e z e n t a t y w n e . P o z w a l a j ą one na z a r y ­ s o w a n ie modelu k s z t a ł t o w a n i a p r z e m y s ł u , c h a r a k t e r y s t y c z n e g o d l a w y o d r ę b ­ n i o n y c h o k r e s ó w .

Z a p o w i e d z i r o z w o j u n o w o c z e sn e g o p r z e m y s ł u n a l e ż y s z u k a ć w p r z e m i a n a c h g o s p o d a r c z y c h i s p o ł e c z n y c h , j a k i e w k o ń c u XVII w ie k u d o p r o w a d z i ł y do po­

j a w i e n i a s i ę p i e r w s z y c h p r z e j a w ó w s t o s u n k ó w k a p i t a l i s t y c z n y c h p r o d u k c j i . C a łą z a ś w i e l k a e p o k ę t e c h n i k i z w i ą z a n ą z kom pleksem z j a w i s k r e w o l u c j i p rz e m y s ł o w e j możemy p o d z i e l i ć na o k r e s y r o z w o j u p r z e m y s ł u - o d p o w i a d a j ą c e d ługookresow ym cy klo m k o n i u n k t u r a l n y m .

O P i e r w s z y o k r e s r o z w o j u p r z e s t r z e n n e g o p r z e m y s ł u

L a t a d z i e w i ę ć d z i e s i ą t e X V III w. do poło w y XIX w. b y ł y o k re s e m we­

w n ę t r z n e j i n t e g r a c j i g o s p o d a r c z e j p o s z c z e g ó l n y c h k r a j ó w E u r o p y . Wśród w ynala zków i o d k r y ć nauk o w y ch , k t ó r e r e w o l u c y j n i e z m i e n i ł y s t o s u n k i p r o d u k c j i , g łó w n a r o l ę o d e g r a ł y : m e c h a n i z a c j a w r z e c i o n i

k r o s i e n , u ż y c i e p a r y j a k o ź r ó d ł a n a p ę d u o r a z nowe t e c h n o l o g i e wy­

t o p u r u d y ż e l a z a . Z a s t o s o w a n i e m aszyny p a r o w e j s t a n o w i ł o p i e r w s z y e t a p u n i e z a l e ż n i e n i a p r o d u k c j i od warunków n a t u r a l n y c h . U m o ż l i w i ł o ro z w ó j p r z e m y s ł u w ęg lo w eg o , w ł ó k i e n n i c z e g o , a t a k ż e z m i e n i ł o w aru n k i p r a c y p r z e m y s ł u m e t a l u r g i c z n e g o . Sp o łeczn y m n a s t ę p s t w e m t y c h zm ian s t a ł o s i ę p r z e s t r z e n n e r o z d z i e l e n i e m i e j s c p r a c y i m i e j s c z a m i e s z ­ k a n i a .

N a j b a r d z i e j z n a m ie n n ą f o r m ą k s z t a ł t o w a n i a o b i e k t u p rz e m y s ło w e g o b y ­ ł y a n g i e l s k i e f a b r y k i w ł ó k i e n n i c z e . S t a ł y s i ę m odelem, k t ó r y na w i e ­ l e l a t u t r w a l i ł z a s a d ę p o d p o r z ą d k o w a n i a warunkom wąsko p o j ę t e j e k o - n o m i c z n o ś c i k s z t a ł t o w a n i e o b i e k t u i p r z e s t r z e n i p r a c y w p r z e m y ś l e .

O D ru g i o k r e s r o z w o j u p r z e s t r z e n n e g o p r z e m y s ł u

L a t a c z t e r d z i e s t e XIX w. do p i e r w s z y c h l a t XX w. b y ł y o k re s e m e k s ­ p l o z j i g o s p o d a r c z e j u p r z e m y s ł o w i o n y c h k r a j ó w ś w i a t a , a t a k ż e końcem h e g e m o n i i p r z e m y s ł u a n g i e l s k i e g o na r z e c z N ie m i e c i S tanów Z j e d n o ­ c z o n y c h .

B ył t o p i e r w s z y o k r e s r o z p r z e s t r z e n i e n i a s k u t k ó w k o n c e n t r a c j i k a p i ­ t a ł u w ś r o d o w i s k u p r z e s t r z e n n y m i s p o ł e c z n y m . Obok p r z e m y s ł u w ł ó k i e n , n i c z e g o i g ó r n i c t w a , s z c z e g ó l n a r o l a p r z y p a d ł a ro z w o j o w i m e t a l u r g i i i p r z e m y s ł u m e c h a n i c z n e g o , k t ó r e s t a ł y s i ę p o d s t a w ą d l a m od elu r o z ­ w o ju i l o ś c i o w e g o p r o d u k c j i . D a je s i ę wówczas zauw ażyć d w ie t e n d e n ­ c j e . J e d n ą , d ą ż ą c a do z a s t ą p i e n i a s t a r y c h n a r z ę d z i nowymi m as zynam i, u ł a t w i a j ą c ą w y p i e r a n i e p r z e z p r z e m y s ł s t a r y c h fo rm p r a c y r z e m i e ś l n i ­ c z e j . D rugą k r y j ą c ą z a p o w i e d ź " S c i e n t i f i c management" w o r g a n i z a c j i i z a r z ą d z e n i u p r z e m y s ł u .

P r z e m y s ł r o z p o c z ą ł wówczas t r w a j ą c ą do d z i ś i n g e r e n c j ę we w s z y s t k i e n i e m a l d z i e d z i n y ż y c i a g o s p o d a r c z e g o i s p o ł e c z n e g o . R o z s z e r z a n i u z j a w i s k r e w o l u c j i p r z e m y s ł o w e j s p r z y j a ł a zarów no r o s n ą c a w s p ó ł z a l e ż ­ n o ś ć g o s p o d a r c z a k r a j ó w u p r z e m y s ł o w i o n y c h , ro zbudow a ś w i a t o w e j s i e c i k o l e i , 7 ) , j a k r ó w n i e ż wzmożone w y k o r z y s t a n i e w s p o ł e c z e ń s t w i e j e d -

I

(22)

nostek o g a r n i ę t y c h e th o s e m p r a c y i k a r i e r y - "homo o e c o n o m i c u s " . R ezultate m ó w c z e s n e j f a z y r o z w o j u b y ł o w y k s z t a ł c e n i e :

. w s z y s t k ic h po d staw o w y ch ty pów o b i e k t ó w p r z e m y s ł o w y c h , k t ó r e razem z nowymi form am i o r g a n i z a c j i p r o d u k c j i o t r z y m a ł y fo r m ę z a m k n i ę t e g o układu - p l a n u z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o z a k ł a d u ,

. kompleksów p r z e s t r z e n n y c h p r z e m y s ł o w o - o s i e d l e ń c z y c h , k t ó r e s t a ł y s i ę poc zątkie m d z i s i e j s z y c h o b s z a r ó w i n t e n s y w n i e z u r b a n i z o w a n y c h a g l o ­ m eracji p r z e m y s ł o w y c h .

O T r z e c i ok re s r o z w o j u p r z e s t r z e n n e g o p r z e m y s ł u

Lata d z i e w i ę ć d z i e s i ą t e XIX w. do l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h XX w. b y ł y o k r e ­ sem i n t e n s y f i k a c j i r o z w o j u g o s p o d a r k i ś w i a t o w e j . W ł ą c z e n i e w s f e r ę t ę i n t e r e s ó w g o s p o d a r k i J a p o n i i , a w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h Związku R a d z i e c k i e g o , s p r a w i ł o , że ś w i a t u p r z e m y s ł o w i o n y s t a ł s i ę w i e l o o g - niskowy i w i e l o i d e o w y .

Zmiany w t e c h n i c e d o t y c z y ł y p r z e d e w s z y s t k i m z a s t o s o w a n i a e n e r g i i e l e k t r y c z n e j , w y k o r z y s t a n i a r o p y i p r o d u k t ó w j e j r a f i n e r i i , r o z w o j u ł ą c z n o ś c i , p r o d u k c j i tw orzyw s z t u c z n y c h , sam ochodów , a w końcowym o k r e s ie r o z w o j u e l e k t r o n i k i , 8) . P r z e m y s ł e l e k t r y c z n y , c h e m i c z n y i samochodowy b y ł c z y n n i k i e m p o s t ę p u o r a z p i e r w s z y c h zm ia n j a k o ś c i o ­ wych w t e c h n o l o g i i i o r g a n i z a c j i p r o d u k c j i . Ówczesny p r z e ł o m w s y ­ stemach p r o d u k c j i można w ró w n e j m i e r z e z a w d z i ę c z a ć o s i ą g n i ę c i o m t e c h n i k i o r a z s y s t e m a t y c z n e m u r o z w o j o w i n a u k p o d s t a w o w y c h . One t a k ­ że d o p r o w a d z i ł y do zm iany k o n c e p c j i m a t e r i i i e n e r g i i , s t w o r z y ł y podstawy e k o l o g i i , e r g o n o m i i , f i z j o l o g i i , a w r o z w i ą z y w a n i u p r o b l e ­ mów p r z e s t r z e n n y c h p r z y s p i e s z y ł y w y k s z t a ł c e n i e metod c a ł o ś c i o w y c h . Ewolucję w k s z t a ł t o w a n i u p r z e s t r z e n n y m p r z e m y s ł u w y r a ż a ł y t r z y kom­

p le m e n ta r n e z j a w i s k a :

- rozwój syste mów o r g a n i z a c j i p r a c y w k i e r u n k u p o l e p s z e n i a s t a n d a r d u miejsc p r a c y ,

- p o d z i a ł f u n k c j o n a l n y p r z e s t r z e n i z u r b a n i z o w a n e j , z r e k a p i t u l o w a n y zasadami K a r t y A t e ń s k i e j ,

- w łą c z e n ie z a g a d n i e ń k s z t a ł t o w a n i a o b i e k t u p rz e m y s ło w e g o w k r ą g z a i n t e r e s o w a ń t e o r i i i p r a k t y k i w s p ó ł c z e s n e j a r c h i t e k t u r y . W l a t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h r o z p o c z ą ł s i ę t r w a j ą c y do d z i ś o k r e s r o z w o j u p r o d u k c j i w i e l k o p r z e m y s ł o w e j , k t ó r e g o p o d s t a w ą s ą p o s t ę p u j ą c e i n t e g r a c j e g o s p o d a r k i ś w i a t o w e j o r a z w s p ó ł d z i a ł a n i e p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o i naukow ego.

N a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n ą f o r m ą k s z t a ł t o w a n i a p r z e m y s ł u s t a ł y s i ę c o ­ r a z w iększe p r z e s t r z e n i e j e d n o p o z i o m o w y c h h a l p r o d u k c y j n y c h o r a z r o s n ą c a k o n c e n t r a c j a p r z e s t r z e n n a d z i a ł a l n o ś c i w y t w ó r c z e j .

2 . 2 . Przem iany w k s z t a ł t o w a n i u o b i e k t u p rz e m y sło w e g o

2.2.1. Ź r ó d ł a / w s p ó ł c z e s n y c h r o z w i ą z a ń

P r a p o c z a t k i e m w s p ó ł c z e s n y c h uformowań p r z e m y s ł u b y ł y u k ł a d y p r z e s t r z e n ­ ne m a n u f a k tu r y i o b i e k t y p r z e m y s ł u w i e j s k i e g o z końca X V III w. C h a r a k t e ­ r y s t y c z n e d la t y c h r o z w i ą z a ń b y ł o :

- p o d k r e ś l a n i e s p o ł e c z n e g o z n a c z e n i a k o n c e n t r a c j i k a p i t a ł u i p r a c y , s z c z e ­ g ó l n i e widoczne w i d e a l i z u j ą c y c h , g e o m e t r y c z n y c h z a ł o ż e n i a c h m a n u f a k t u r m agnac kic h l u b k r ó l e w s k i c h , o r a z

(23)

- 24

- p r a g m a ty z m , Sctóry n i e p o z w a l a ł na i n w e s t o w a n i e w i ę k s z y c h środków w o bu dowę o b i e k t u p r o d u k c y j n e g o , n i ż wymagała t e g o ów czesna t e c h n o l o g i a i o r g a n i z a c j a p r a c y .

R ys. 2 . ¿'abry ka u r o n i , C.U. Leaoujc, 1775 F i g . 2 . „ e a p o n s f a c t o r y

Rys. 3 . F a b r y k i w M a n c h e s t e r na s z k i c u K .F . S c h i n k l a , 1827 F i g . 3* F a c t o r i e s i n M a n c h e s t e r , a d r a w i n g by K .F . S c h i n k e l , 1827 R o z w i ą z a n ia t e s t w o r z y ł y p i e r w s z e wzory d l a k s z t a ł t o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o p r z e m y s ł u . .7 d z i a ł a l n o ś c i a r c h i t e k t o n i c z n e j u j a w n i ł y s i ę wówczas n a s t ę p ­ stw a s p o ł e c z n e g o p o d z i a ł u p r a c y , k t ó r e s t a ł y s i ę powodem r o z w o j u nowego,

" n i e o f i c j a l n e g o " j e j n u r t u o ). Twórcami t e g o n u r t u b y l i p r o t a g o n i ś c i two­

r z ą c e j s i ę i n t e l i g e n c j i t e c h n i c z n e j , e k s p e r y m e n t u j ą c y w d z i e d z i n i e m a t e ­ r i a ł ó w bud o w lan y ch i k o n s t r u k c j i . OboK b u d o w li i n ż y n i e r s k i c h , dworców i

(24)

urządzeń k o l e j o w y c h , c i e p l a r n i i t p . p r z e d m io t e m i c h d z i a ł a l n o ś c i b y ł y t a k ­ że o b i e k t y p r z e m y s ł o w e .

fabrykę d l a f i r m y Lee w M a n c h e s t e r S a l f o r d , z a p r o j e k t o w a n ą p r z e z J . W a tt a i M. B o u lt o n a ( 1 8 0 1 ) w k o n s t r u k c j i ż e l i w n e j , uw ażać można za sy m bol p i e r ­ wszego o k r e s u r o z w o j u p r z e m y s ł u . Był t o c h a r a k t e r y s t y c z n y p r z y k ł a d , w k t ó ­ rym:

. p o d p orządkow anie z a s a d k s z t a ł t o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o o b i e k t u warunkom e k s p l o a t a c j i i wąsko p o j ę t e j e k o n o m i c z n o ś c i r o z w i ą z a ń u ł a t w i a ł o s z y b k ą a m o r t y z a c j ę k a p i t a ł u i n w e s t y c y j n e g o ,

- z a s t o s o w a n i e s z k i e l e t o w e j ■k o n s t r u k c j i o r a z b r a k ś c i a n d z i a ł o w y c h u m o ż l i ­ w ia ło k o n t r o l ę , a t a k ż e s p r z y j a ł o e l a s t y c z n o ś c i syste m ów p r a c y .

A - J . E . W edding i J . B a i l d o n , e l e w a c j a H uty K r ó le w s k ie j w C h o rz o w ie , o k . 1797, B - e l e w a c j a h a l i o d le w n i H u ty S a y n e r w S a y n , p r o j . K .A . A l t h a n s ,

1830

Rys. 4 . P o s z u k iw a n ia form y d l a obudowy t e c h n o l o g i i p r o d u k c j i p rz e m y s łu c i ę ż k i e g o w p i e r w s z e j f a z i e ro z w o ju p r z f m y s ł u

F ig . 4 . A r c h i t e c t u r a l fo rm o f t h e h e a v y i n d u s t r y p l a n t s i n t h e f i r s t p h a se o f in d u a t r y d evelop m en t

Cytaty

Powiązane dokumenty

Niejako na marginesie Ganzenmüller obala także mit antystalinowski — o wrogości dyktatora do miasta, która w latach 1941-1944 miała stać się przyczyną zaniechania pomocy..

Wyniki testu Kruskala-Wallisa dla sprężystości (Spr) traw, w zależności od pory obserwacji, strony toru wyścigowego oraz zastosowanego preparatu w poszczególnych

Celem pracy była analiza wpływu biopreparatu na bazie wyciągu z alg morskich Ascophyllum nodosum (L.) Le Joil oraz haloizytu na kształtowanie cech użytkowych

Poruszone zagadnienie popularnie znane jest jako problem najkrótszej ścieżki z niepewnymi czasami przejazdów (robust shortest path problem).. Odporny model matematyczny

Pozycjami podstawowymi, na których oparł się w ydatnie pisząc Krzyżaków, stały się Dzieje Długosza oraz Jadwiga i Jagiełło Szajnochy.. Inne dostarczyły mu

Przedmiotem publikacji jest analiza dyskursu naukowego wokół po- jęć przestrzeni i narodu w badaniach prowadzonych przez uczonych z kręgu polskiej myśli zachodniej w pierwszej

[r]

Istotną kwestią, którą chcemy tu podnieść, jest odniesienie konkretnych konfliktów społeczno- -przestrzennych oraz oceny ryzyka ich wystąpienia do obszarów