A n n a B ie d e rm a n -Z a rę b a
Bezpieczeństwo wśród fiordów - przeciwdziałanie zagrożeniom na poziomie lokalnym w Norwegii
Charakterystyka ustrojowa
Norw egia jest monarchią konstytucyjną, na której czele stoi król. Jest to państwo unitarne, charakteryzujące się parlamentarno-demokratycznym systemem zarzą
dzania. W ładza państwowa została formalnie podzielona m iędzy trzy instytucje:
parlam ent (Storting) - stanowiący organ ustawodawczy, Radę Państwa, będącą odpowiednikiem rządu, i sądy (władza sądownicza). W parlamencie zasiada 165 członków, wybieranych w wyborach powszechnych przeprowadzanych co cztery lata. Członkowie Rady Państwa są zgodnie z norweską konstytucją wybierani przez króla, jednak już w 1884 r. funkcjonowanie rządu zostało uzależnione od zaufania parlam entu. R ząd podejm uje uchwały na posiedzeniach plenarnych, odbywających się pod przewodnictwem króla. W ładca nie ponosi jednak odpo
wiedzialności za decyzje Rady Państwa, a każda z nich wym aga kontrasygnaty odpowiedniego organu1.
Istnieje również podział władzy politycznej według kryterium geograficznego.
Pokrywa się on z trójstopniowym podziałem terytorialnym kraju na: Królestwo Norwegii, 19 województw i 430 okręgów samorządowych (gmin). Królestwo N or
wegii obejmuje całą m etropolitarną Norwegię wraz z jej integralnymi obszaram i zamorskimi: Svalbard i Jan Mayen. Svalbard jest przedmiotem międzynarodowe
go traktatu, który wprowadza pewne ograniczenia norweskiej suwerenności na tym obszarze, natom iast Jan M ayen posiada wraz z województwem N ordland wspólnego gubernatora i jest obszarem całkowicie podległym Norwegii.
Podział obow iązków pom iędzy poszczególne jednostki adm inistracyjne w Norwegii opiera się obecnie na tzw. ogólnym systemie władzy; O znacza to,
1 T. Szubrycht, Bałtyckie wymiary bezpieczeństwa, Gdynia 2010, s. 86-87; Kingdom of Norway - Public Administration. Country Profile, oprac. Division for Public Administration and Deve
lopment Management (DPADM), Department of Economic and Social Affairs (DESA), Uni
ted Nations, 2006, s. 6-7; J. Osiński, Konstytucja Królestwa Norwegii, § 31, Warszawa 1996.
że wszystkie lokalne i regionalne w ładze odpowiedzialne są za realizację tych samych funkcji, wszystkie m ają takie sam e obowiązki w zakresie świadczenia usług publicznych, gwarancji prawnych oraz rozwoju lokalnego, niezależnie od rozm iaru i liczby mieszkańców2. W kompetencji władz krajowych pozostają natom iast sprawy dotyczące egzekwowania norm prawnych. D o obowiązków centralnej adm inistracji rządowej należą ponadto: ubezpieczenia społeczne, specjalistyczne usługi zdrowotne, szkoły wyższe, rynek pracy, sieć dróg krajo
wych, koleje, rolnictwo, ochrona środowiska, policja, sądy, więzienia, siły zbroj
ne, polityka zagraniczna, sprawy uchodźców i emigrantów oraz specjalistyczne usługi społeczne.
Norw eskie województwa pełnią funkcję okręgów wyborczych w wyborach parlamentarnych. Są one administrowane zarówno przez mianowanych przed
stawicieli rządowych, jak i, chociaż w mniejszym stopniu, przez organy wybrane w wyborach samorządowych. D o obowiązków władz regionalnych należą kwestie dotyczące: szkół średnich, rozwoju regionalnego, dróg województwa i transpor
tu publicznego, planowania regionalnego, rozwoju przedsiębiorczości, a także kwestie związane z kulturą (muzea, biblioteki, sport).
Okręgi samorządowe (gminy, kommuner) stanow ią z kolei podstawową oraz niepodzielną jednostkę administracyjną Norwegii. Są one odpowiedzialne za liczne sprawy związane z planowaniem i opieką społeczną, takie jak m.in. szkolnictwo podstawowe (do 10 klasy), am bulatoryjne usługi zdrowotne, usługi św iadczo
ne osobom w podeszłym wieku, bezrobocie i inne sprawy socjalne, zagospoda
rowanie przestrzenne, rozwój gospodarczy oraz drogi gminne. Ponadto są one upoważnione do zajm owania się innymi sprawami, które w ustawie nie zostały wyraźnie przypisane innym podm iotom . Gminy dzielą się na wiejskie (bykommu- ner) oraz m iejskie (herredskomunner). S ą one przedm iotem ciągłej konsolidacji - w 1960 r. m iała m iejsce reform a sam orządu terytorialnego, w wyniku której ich liczba zm niejszyła się z około 900 do 4 5 0 3. Z kolei w latach 2 0 0 0 -2 0 1 0 liczba gmin zm niejszyła się o kolejne pięć i wynosi obecnie 4 3 0 4. W ielkość poszcze
gólnych gmin jest bardzo zróżnicowana - są to zarówno jednostki niewielkie, takie jak U tsira w Rogaland, licząca 2 1 6 mieszkańców, oraz duże, wśród których największą jest Oslo z 5 9 9 2 3 0 m ieszkańcam i5.
N ajw yższą w ładzę sam orządow ą w Norwegii sprawują rada gminy i rada województwa. M ają one uprawnienia do wydawania uchwał w imieniu władz
2 Broszura Local Government in Norway, oprac. Norwegian Ministry of Local Government and Regional Development, 2008.
3 J. Amdam, The emerging Norwegian municipal structure: Alternative options - and their consequences -for the political and organisational reform of the local and regional levels, European Journal of Spatial Development 2007, http://www.nordregio.se/Global/EJSD/Debate/debate_Amdam070830.pdf (dostęp: 30.04.2014).
4 J.M. Steineke, Trends in Nordic municipal amalgamations, Journal of Nordregio 2010, nr 1, s. 11, http://www.nordregio.se/Global/JoN/JoN%202010/Jon%201%202010/JoN%201_2010.
pdf (dostęp: 30.04.2014).
5 Strona internetowa Ministerstwa Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Regionalnego, http://wwwregjeringen.no/en/dep/krd.html?id=504 (dostęp: 30.04.2014).
samorządowych, o ile ustaw a nie stanowi inaczej. Ponadto każda rada gminy i rada województwa wybiera ze swego składu odpowiednio zarząd gminy oraz zarząd województwa, składające się z minimum pięciu członków. N ie dotyczy to jednak tych gmin i województw, które wprowadziły parlam entarny system rządów na swoim terenie. Zarząd gminy oraz zarząd województwa m ogą zo
stać upoważnione do podejm ow ania decyzji we wszystkich sprawach, chyba że ustaw a stanowi inaczej. K ażda rada gminy wybiera spośród członków zarządu przewodniczącego oraz jego zastępcę. Rady tych gmin, w których obowiązuje parlam entarny system rządów, wybierają przewodniczącego i wiceprzewodni
czącego ze swego składu. Przewodniczący rad gminy oraz przewodniczący rad województwa prow adzą posiedzenia rady gminy i rady województwa, a także zarządu gminy i zarządu województwa. Pełnią oni również funkcję prawnych przedstawicieli gminy i powiatu oraz m ają prawo podpisyw ania w ich imieniu dokumentów we wszystkich sprawach niezastrzeżonych dla innych władz.
Część gmin w Norwegii dzieli się dodatkowo na okręgi m iejskie i dzielnice, które odpow iadają za opiekę społeczną oraz kulturę. Są one zarządzane przez komitety, których członków, co do zasady, wybiera rada gminy. R ada ta może jednak podjąć uchwałę, że członkowie jednego lub większej liczby komitetów dzielnicy będą wybierani w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców. Rada m iejska sam odzielnie określa funkcje kom itetów dzielnicy. M ogą one zostać uprawnione do podejm ow ania decyzji we w szystkich sprawach dotyczących tych jednostek, o ile ustaw a nie stanowi inaczej. R ada gminy i rada wojewódz
twa do realizacji celów lokalnych m ogą powoływać stałe komitety, które skła
dają się z co najmniej trzech członków, oraz ustanaw iać oddzielne komisje dla określonej części województwa lub gminy. Rady te m ogą sam odzielnie podjąć decyzję o wprowadzeniu parlam entarnego system u sam orządu terytorialnego.
Uchw ała w tej sprawie, podobnie jak uchwała o ewentualnym przywróceniu poprzedniej form y rządów, m usi zostać poparta przynajmniej przez połowę członków danej rady. Po jej przyjęciu rada województwa lub gminy samodzielnie ustanaw ia zarząd województwa lub gminy, który stanowić będzie najwyższy sa
morządowy organ adm inistracyjny pełniący funkcję zarządzającą. Poszczególne organy w ładzy lokalnej powinny wyznaczyć dyrektora, będącego najwyższym urzędnikiem adm inistracji samorządowej w danym województwie i pełniącego funkcję wykonawczą6. N ależy ponadto zauważyć, że w grudniu każdego roku rady województwa i gmin uchwalają budżet, który finansowany jest częściowo z dotacji rządowych oraz parlamentarnych, częściowo z podatku dochodowe
go od mieszkańców, a także z innych podatków i opłat za różnorodne usługi7.
Zarówno województwa, jak i gminy posiadają lokalną autonom ię. Jest ona jednak ograniczona, obok władz samorządowych w województwach funkcjonu
ją bowiem jednocześnie w ładze rządowe. W ojewództwa podlegają nadzorowi
3 9 8 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
6 Local Government Act z 25 wrzesień 1992 r. nr 107 z późn. zm.
7 Strona miasta Oslo, Plan- og bygningsetaten, http://www.plan-og-bygningsetaten.oslo.kom- mune.no (dostęp: 30.04.2014).
mianowanych przez króla Norwegii gubernatorów (fylkesmann). G ubernatorzy są urzędnikami państwowymi wysokiego szczebla i reprezentują całą władzę państwową w danym województwie. Podlegają oni M inisterstw u Sam orządu Terytorialnego i Rozwoju Regionalnego. Jedyny wyjątek stanowi gubernator Svalbard, który został podporządkowany M inisterstwu Spraw Zagranicznych.
Gubernatorzy pełnią funkcje nadzorcze oraz zarządzające. D o ich głównych obowiązków należą ponadto pełnienie funkcji instancji odwoławczej od decyzji administracyjnych gminy oraz zajmowanie się sprawami cywilnymi, takim i jak małżeństwa, rozwody i obywatelstwo, a ponadto kontrola działalności w szyst
kich urzędów będących bezpośrednim i filiami ministerstw i niepodlegających władzom samorządowym. D o tej grupy należą m.in.: policja, urzędy prokura
torskie, łączność, urzędy podatkowe i służba celna. W przypadku gdy gmina nie m a zrównoważonej gospodarki, gubernator wprowadza ją do rejestru R O BEK (Register om betinget godkjenning ogkontroll) i uzyskuje kontrolę nad jej finansam i8.
Trzech lub więcej członków rady województwa lub gminy m oże przedstawić Ministerstwu Sam orządu Terytorialnego i Rozwoju Regionalnego decyzję podjętą przez wybrany w wyborach powszechnych organ administracji samorządowej w celu jej kontroli pod względem zgodności z prawem. Jeżeli ministerstwo stwierdzi za
istnienie błędów skutkujących nieważnością - uchyla decyzję. M oże ono również z własnej inicjatywy dokonać kontroli każdej decyzji pod kątem jej legalności.
M inisterstwo m a prawo dom agać się, aby w ładze lokalne dostarczały informacji odnoszących się do poszczególnych aspektów ich działalności oraz kontrolować wszystkie dokumenty robocze władz samorządowych. Ponadto wszelkie uchwały dotyczące zawarcia długoterminowych umów na wynajem obiektów, instalacji i stałych urządzeń operacyjnych, które im plikują wydatki władz lokalnych wy
kraczające poza budżet najbliższych czterech lat, są nieważne, dopóki nie zostaną zatwierdzone przez ministerstwo. Rady gminy oraz rady województwa są najwyż
szymi organami sprawującymi kontrolę nad gminnymi i wojewódzkimi organami zarządzającym i i m ogą zażądać przedstawienia im każdej sprawy, a także przed
łożenia każdej decyzji. M ają one prawo zmienić dowolną decyzję podjętą przez inne organy wybierane w wyborach powszechnych oraz organy administracyjne9.
Podział zadań między państwem a samorządem terytorialnym oraz podmioty realizujące zadania z zakresu prewencji
Jednostką odpowiedzialną za realizację zadań z zakresu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego jest w Norwegii M inisterstwo Sprawiedliwości i Policji Królestwa Norwegii - resort do spraw wymiaru sprawiedliwości, policji oraz
8 A. Ostrowski, J. Gryz, Norwegia. Informator, Warszawa 1999, s. 19.
9 Local Government Act.
wywiadu krajowego. Głównym jego celem jest nie tylko zapewnienie i rozwój podstawowych gwarancji praworządności, ale przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństw a społeczeństw u jako całości oraz poszczególnym obywatelom.
Szefem resortu i jego przywódcą politycznym jest minister sprawiedliwości10.
Obecnie m a on dwóch sekretarzy oraz doradcę politycznego. Najw yższym rangą urzędnikiem jest sekretarz generalny, który zajm uje się sprawami adm inistracyj
nymi resortu. Każdy z siedmiu wydziałów M inisterstw a Sprawiedliwości i Policji kierowany jest przez dyrektora generalnego.
D o priorytetowych obszarów działań M inisterstw a Sprawiedliwości należą:
zmniejszanie przestępczości, zapewnianie bezpieczeństwa i praworządności, wy
konywanie zadań wymiaru sprawiedliwości oraz służba społeczeństwu. W jego ramach działa Norw eska R ada Zapobiegania Przestępczości (Kriminalitetsforebyg- gende R âd - KRÂD). Jest to agencja rządowa pełniąca funkcję ciała eksperckiego z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Jej celem jest redukcja przestępczości oraz poprawa poziom u bezpieczeństw a publicznego, co realizuje m.in. poprzez zbie
ranie i analizę danych oraz upowszechnianie wiedzy n a tem at przestępczości i prewencji kryminalnej. R ada dokonuje również ewaluacji wdrażanych do sy
stem u reform i programów, przeprowadza badan ia w spom agające rozwój wiedzy n a tem at prewencji kryminalnej oraz zapewnia wsparcie dla lokalnych działań m ających na celu zapobieganie przestępczości. N a podstawie zebranych danych KRÂD przygotowuje strategie działań prewencyjnych służące politykom, władzom publicznym i innym decydentom, a także praktykom. R ada działa na zlecenie norweskiego rządu, często we w spółpracy z innymi organizacjami i instytucjami sektora publicznego. N orw eska R ada Zapobiegania Przestępczości jest wzoro
w ana na podobnych organizacjach istniejących w D anii oraz Szwecji. Jednym z głównych zadań KRÂD jest zachęcenie w ładz lokalnych do koordynowania swych działań z lokalnymi agencjami zapobiegania przestępczości (Samordning av lokale kriminalitetsforebyggende tilak - SLT). Wśród podstawowych zadań tego podm iotu należy wymienić również:
• inicjowanie współpracy z innymi organami i organizacjami,
• udzielanie porad i wskazów ek dotyczących strategii zapobiegania przestęp
czości oraz inicjowanie badań z tym związanych,
• inicjowanie oraz wspieranie programów zapobiegania przestępczości na po
ziomie centralnym i lokalnym,
• wykonywanie zadań, udzielanie porad oraz udział w przesłuchaniach we współpracy bądź na zlecenie M inisterstw a Sprawiedliwości lub innych re
sortów,
• propagowanie prewencji kryminalnej na wszystkich poziom ach norweskiego społeczeństw a11.
4 0 0 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
10 Strona norweskiego rządu, http://www.regjeringen.no (dostęp: 30.04.2014).
11 R. Saur, A.E. Hustad, T. Heir, Violence prevention in Norway - Activities and measures to pre
vent violence in close relationships, Report 4, 2011, s. 4.
Policja i inne państwowe organy zajmujące się zapewnianiem bezpieczeństwa
W Norwegii funkcjonuje tylko jedna form acja policyjna - N orw eska Służba Po
licji (Politi- og lensmannsetaten). O rganizacja norweskiej policji w znacznej mierze opiera się n a system ie zintegrowanym, polegającym na skupieniu wszystkich funkcji w ramach jednej instytucji.
Główną cechą norweskiej policji jest to, że powinna być ona zakorzeniona w rzeczywistości lokalnej, co m a zapewnić dobrą znajom ość miejscowych p o trzeb, sprawną współpracę oraz w spółdziałanie z ludnością i kluczowymi part
nerami, a także ułatwić obywatelom dostęp do usług policyjnych12. Zgodnie z norweską ustaw ą o policji z 4 sierpnia 1995 r. nr 53 z późn. zm .13 form acja ta działa na rzecz propagowania i um acniania bezpieczeństw a obywateli oraz dobra powszechnego poprzez działania prewencyjne, egzekucyjne i wspierające.
Jej obowiązki powinny być wykonywane nie tylko przez sam ą policję, ale rów
nież przez gubernatorów (rozdz. 1, §1 ustawy o policji). D o zadań tych należą w szczególności:
• ochrona osób, własności prywatnej i publicznej przed działaniam i niezgod
nymi z prawem, a także, samodzielne bądź przy w spółudziale innych władz, zapewnianie ochrony przed wszelkim i zagrożeniam i dla bezpieczeństw a publicznego,
• zapobieganie przestępstwom i innym zagrożeniom dla porządku publicznego oraz bezpieczeństwa,
• ujawnianie oraz przeciw działanie działalności przestępczej oraz ściganie czynów karalnych,
• zapewnienie obywatelom pom ocy w sytuacjach zagrożenia, gdy jest to n a
kazane przez prawo bądź wtedy, gdy okoliczności tego wymagają,
• zapewnianie innym władzom publicznym, na ich żądanie, ochrony podczas wykonywania przez nie obowiązków, gdy wynika to z przepisów prawa bądź zwyczaju,
• w spółpraca z innymi władzam i i organizacjami, którym przypisano funkcje w sferze działalności policji, o ile przepisy prawa nie stanow ią inaczej,
• wykonywanie innych funkcji nakazanych przez prawo b ądź wynikających ze zw yczaju14.
Norweska Służba Policji podzielona jest na 27 okręgów oraz siedem jednostek specjalnych. N a ich czele stoi Narodow y D yrektoriat Policji. Każdy okręg policji
12 Broszura The Police In Norway, oprac. Narodowy Dyrektoriat Policji, 2010, https://www politi.no/om_politiet/organisasjon/ (dostęp: 30.04.2014).
13 Lov om politiet 1995 no. 53, http://www.ub.uio.no/ujur/ulov/english.html (dostęp:
30.04.2014).
14 Ibidem.
(district) dzieli się na lokalne i wiejskie kom isariaty policji (local i rural police sta
tion). Okręgiem kieruje szef policji, odpowiedzialny za jej funkcjonowanie w swoim regionie, a w szczególności za służbę policyjną, budżet oraz osiągane przez daną jednostkę wyniki. Przykładowymi obszarami, w których mierzy się rezultaty dzia
łań policyjnych, są: liczba zakończonych spraw, czas spędzony na procedurach administracyjnych oraz działania prewencyjne. W okręgu działają lokalne i wiej
skie komisariaty policji, które są jej podstawowymi jednostkami - na ich czele stoi nadkomisarz policji. Niektóre oddziały, zwłaszcza w większych miastach, posiadają swoje własne władze wykonawcze i egzekucyjne, kierowane przez komisarzy policji.
K ażdy okręg policji m a swoją w łasną administrację oraz centrum operacyjne, które otrzymuje meldunki o wszystkich wypadkach, sytuacjach awaryjnych i in
nych sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa oraz gdy zaistnieje potrzeba niesienia natychmiastowej pomocy; Tutaj dostarczane są raporty dotyczące wszystkich naj
ważniejszych zdarzeń mających miejsce na danym obszarze, dzięki czemu możliwe jest szybkie i bezpośrednie wysyłanie patroli wszędzie tam, gdzie są potrzebne15.
Poszczególne okręgi policji dysponują własnymi jednostkam i mobilnymi, specjalnie przeszkolonymi do pracy w trudnych warunkach, które zapewniają jednocześnie bezpieczeństwo w stanach nadzwyczajnych. K ażdy oddział m a swojego p sa policyjnego, który wraz z przewodnikiem wykorzystywany jest do zadań patrolowych i wykrywania narkotyków. Ponadto wszystkie oddziały dys
ponują też psem-ratownikiem, używanym do poszukiw ania ludzi zasypanych przez lawiny bądź uwięzionych w ruinach. Warto zauważyć, że w związku z tym, że w Norwegii w zrasta liczba łodzi wycieczkowych, a wraz z nią również liczba wypadków na terenach nadbrzeżnych, policja prowadzi szczególnie intensywne działania kontrolne i prewencyjne m ające na celu zwiększenie bezpieczeństwa n a takich obszarach.
M inisterstw o Sprawiedliwości i Policji oraz Narodow y D yrektoriat Policji (Politidirektoratet) to centralne organy zarządzające policją norweską. Dyrek
toriat jest jednostką podległą tem u ministerstwu, zarządzającą i koordynującą funkcjonowanie policji w celu zapewnienia sprawnej oraz elastycznej służby dla dobra społeczeństwa. M inisterstw o ponosi najw yższą odpow iedzialność za działania policji, jednak część uprawnień kontrolnych przeniesiona została na dyrektoriat, który jest odpow iedzialny m.in. za tworzenie przez rząd polityki karnej, zarządzanie i koordynację pracy 27 oddziałów policji w kraju, rozwój tej formacji oraz za jej jednostki specjalne. D yrektoriat nie ponosi jednak odpo
wiedzialności za prowadzenie postępowań karnych, gdyż zadanie to powierzone zostało Prokuratorowi Generalnemu, który jest szefem norweskiej prokuratury N a czele Narodowego Dyrektoriatu Policji stoi Dyrektor Generalny, mianowany bezpośrednio przez króla i przed nim odpowiedzialny, a jednocześnie niezależny od m inistra sprawiedliwości16.
402 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
15 Broszura The Police In Norway...
16 Ibidem; Politidirektoratet, Politiets strategi 2010-2015, 2009, https://www.politi.no/strategier_
og_analyser/statistikker_og_analyser/bemanning_i_politiet/Tema_1448.xhtml (dostęp: 30.04.2014).
N ależy zauważyć, że policja w Norwegii jest całkowicie niezależna od sił zbrojnych. W sytuacjach wyjątkowych, takich jak operacje ratownicze oraz klęski żywiołowe, gdy nie m a ona wystarczających zasobów osobowych do poradzenia sobie z sytuacją, m oże zwrócić się o pom oc wojskową. W takich przypadkach oddziały zbrojne przechodzą pod dowództwo policji i m ają obowiązek przestrze
gania przepisów regulujących jej działania17.
W skład policji norweskiej wchodzi siedem jednostek specjalnych, które są podporządkowane bezpośrednio Narodowemu Dyrektoriatowi Policji. W spierają one działania policji okręgowych, a niektóre z nich m ają uprawnienia oskarży- cielskie. W Norwegii funkcjonują następujące jednostki specjalne:
• K ra jo w a K ry m in a ln a S łu ż b a D o ch o d ze n io w a (Kripos) - krajowa jednost
ka do spraw zwalczania przestępczości zorganizowanej i innych poważnych przestępstw;
• K rajow y U rząd ds. D o ch o d zen ia i Ścig an ia P rzestęp czości G ospo darczej i Przeciw ko O ch ron ie Ś ro d o w isk a (0kokrim) - centralna jednostka ściga
jąca sprawców przestępstw gospodarczych i przeciwko ochronie środowiska;
• K ra jo w a P o licja Im ig ra cy jn a (PU) - jednostka pow stała w celu w zm oc
nienia, usprawnienia i koordynacji pracy policji w sprawach dotyczących azylu i imigracji. Głównym jej zadaniem jest rejestracja oraz identyfikacja uchodźców przybywających do Norwegii;
• K ra jo w a P o licja D ro g o w a (UP) - służby ruchu drogowego, których celem jest zmniejszenie liczby wypadków drogowych oraz naruszeń przepisów o ru
chu drogowym; zakres jej działalności obejmuje również kontrolę transpor
tu samochodowego, odpowiedniego zabezpieczenia ładunku i czasu jazdy oraz odpoczynku kierowców zawodowych; policja drogowa przyczynia się również do walki z przestępczością i m oże zapewnić wsparcie oraz pom oc poszczególnym jednostkom policji w nagłych wypadkach;
• K ra jo w a P o licja K o m p u tero w a (PD M T ) - jednostka odpow iedzialna za system y komputerowe, komunikacyjne, a także m ateriały i sprzęt w agen
cjach policyjnych oraz wyższych w ładzach prokuratorskich;
• P o licja G ran ic z n a - jednostka nadzorująca wykonywanie porozum ień do
tyczących wspólnej granicy m iędzy Norw egią a Rosją;
• N o rw e sk a A k a d e m ia P o licy jn a (PH S) - centralna instytucja edukacyjna policji norweskiej. Zajm uje się ona organizacją oraz przeprowadzaniem za
równo podstawowego szkolenia policyjnego, jak i dalszego kształcenia w róż
nych specjalizacjach w obrębie zawodu policjanta. Jej celem jest wzmocnienie oraz rozwój wiedzy, umiejętności i postaw przyszłych funkcjonariuszy, a także zapewnienie wykwalifikowanego personelu do realizacji zadań policji18.
17 Broszura The Police In Norway...; L.R. Thorsen, S. Lid, R.J. Stene, Kriminalitet og rettsvesen 2009, Oslo-Kongsvinger 2009, s. 10-11.
18 Elektroniczna biblioteka OSCE POLIS, http://www.polis.osce.org (dostęp: 30.04.2014).
Struktura policji norweskiej określana jest przez króla Norwegii, który może zadecydować m.in. o tym, że:
• na jednym lub większej liczbie obszarów pracy policji zostaną powołane od
rębne jednostki policyjne,
• jeden lub więcej obszarów pracy policji będzie znajdować się pod wspólnym kierownictwem obejmującym kilka okręgów policyjnych,
• szef policji będzie na stałe zwolniony z całości lub z części określonych obo
wiązków, a obowiązki te zostaną przejęte przez innego szefa policji bądź przez inną jednostkę19.
Spraw y organizacyjne są regulowane również przez M inisterstwo Spraw ied
liwości i Policji. W szczególności dotyczy to zawierania porozum ień o w spół
pracy pom iędzy poszczególnymi okręgami policji oraz wprowadzania przepisów regulujących użycie sił policyjnych poza granicami okręgów. Zgodnie z § 29 nor
weskiej ustawy o policji20 to król wydaje generalne instrukcje dla policji, z kolei M inisterstwo Sprawiedliwości i Policji wydaje przepisy służbowe oraz instrukcje szczególne. Szefowie okręgów policji zostali uprawnieni do wprowadzania służ
bowych regulacji uzupełniających, gdy w ym agają tego lokalne warunki.
U staw a o policji21 zabrania innym organizacjom niż policja norweska orga
nizować b ądź uczestniczyć w działaniach, których celem jest utrzymanie bez
pieczeństw a i porządku publicznego oraz prowadzić działalność m ającą na celu egzekucję prawa. Zakaz ten nie obejmuje agencji ochroniarskich, strzegących ludzi, mienia i środowiska naturalnego oraz organizatorów zgromadzeń bądź wydarzeń otwartych dla ogółu społeczeństwa, zatrudniających ochronę w celu zapewnienia bezpieczeństw a i porządku publicznego (§ 2 6 ustawy o policji).
W norweskim system ie wymiaru sprawiedliwości brakuje również podstaw y prawnej do tworzenia innych dodatkowych służb ochrony bezpieczeństwa i po
rządku publicznego o charakterze państwowym, regionalnym lub lokalnym.
Z danych na dzień 31 grudnia 2013 r. wynika, że w norweskiej policji za
trudnionych jest 14 770 pracowników, zarówno cywilnych, jak i funkcjonariuszy (w tym pracowników Policyjnej Służby Bezpieczeństw a - P ST ). Rok wcześniej w formacji tej pracowało 14 3 1 6 osób, co oznacza, że jej szeregi zasiliło 454 funkcjonariuszy. W skaźnik liczby policjantów przypadających n a 1000 m iesz
kańców w 2013 r. wynosił 1,7. W związku z przewidywanym n a kolejne lata wzrostem przestępczości planuje się zwiększenie liczby funkcjonariuszy pracują
cych na pełnym etacie tak, żeby co najmniej dwóch policjantów przypadało na 1000 mieszkańców. W tym celu konieczne jest zwiększenie naboru kandydatów do akademii policyjnej, jak również zatrudnienie dodatkowych pracowników administracyjnych i technicznych22.
4 0 4 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
19 Broszura The Police In Norway...
20 Lov om politiet.
21 Ibidem.
22 Politidirektoratet, Politiets strategi..., s. 7.
System szkolenia przyszłych funkcjonariuszy m a charakter kompleksowy, aby każdy z nich był zdolny wykonać wszystkie zadania, jakie m ogą stanąć przed policjantem - od prowadzenia dochodzenia do patrolu oraz zapewniania porządku publicznego. Dodatkow o prowadzone są odrębne szkolenia dla funk
cjonariuszy jednostek specjalnych23.
Główne zasady regulujące funkcje i zadania policji zostały zawarte w u sta
wie o policji z 1995 r., instrukcji policji z 1990 r., instrukcji nadzoru z 1977 r., instrukcji dotyczącej broni z 1989 r., ustawie o postępow aniu karnym oraz w instrukcji ścigania z 1985 r. - wszystkie te akty prawne były nowelizowane.
Poziom zaufania do policji w norweskim społeczeństwie jest im ponujący - w marcu 2 0 1 2 r. aż 87% respondentów oceniło swoje zaufanie do tej form a
cji jako wysokie lub bardzo wysokie. Tak dobre wyniki m ogą wiązać się z sze
regiem czynników, wśród których szczególnie istotne w ydają się niski poziom przestępczości oraz skuteczne rozwiązywanie przez policję problemów leżących w jej kompetencjach. Respondenci wskazywali również, że gotowość i um iejęt
ność funkcjonariuszy do uczenia się na własnych błędach wpływają pozytywnie na ich ocenę pracy tej instytucji. N iestety ze względu na to, że badan ia w tym przedmiocie m ają ograniczony zakres, niełatwo jest zidentyfikować wszystkie powody tak wysokiego poziom u zaufania Norwegów do policji24.
Instytucjonalny aspekt koordynacji prewencji kryminalnej
D o zadań policji norweskiej, oprócz zapobiegania oraz zwalczania przestępczości, należy również obowiązek inicjowania i udziału w interdyscyplinarnej w spółpra
cy z odpowiednimi podm iotam i w celu wspólnego organizowania i prowadzenia działań profilaktycznych wywierania wpływu, a także, jeśli to możliwe, zmiany warunków, które przyczyniają się do występowania działań niezgodnych z pra
wem. Ów obowiązek w spółpracy interdyscyplinarnej wynika w prost z instrukcji policji. Podmiotów, z którymi w spółdziała policja norweska w zakresie prewencji kryminalnej, jest wiele - są to zarówno odpowiednie w ładze samorządowe, jak i pracownicy państwowi oraz podm ioty pryw atne25. Aby owa w spółpraca była możliwa, utworzono organy zajm ujące się harmonizowaniem działań podm io
tów zajm ujących się w Norwegii prewencją kryminalną. S ą to w spom niane już Narodow y D yrektoriat Policji, rady policji oraz SLT.
D yrektoriat został utworzony w 2001 r. w celu rozwijania i koordynowa
nia centralnych, regionalnych oraz lokalnych organizacji policji, a tym samym stworzenia efektywnej i odpowiedzialnej formacji. Podm iot ten systematycznie
23 Organiseringa av politi- og lensmannsetaten, https://www.politi.no/om_politiet/organisasjon/
(dostęp: 30.04.2014).
24 Politidirektoratet, Politiets nasjonale innbyggerundersokelse 2012, Rapport 2012.
25 S.T. Syversen-Nordberg, SLT - politiet som samarbeidspartner, Fokus 2010, nr 2.
pracuje nad udoskonaleniem strategii i m etod policyjnych dotyczących prewen
cji kryminalnej oraz nad jak najlepszym wykorzystania tej wiedzy w praktyce.
D ziałająca w ramach tego podm iotu sekcja analiz i prewencji kryminalnej prze
stępczości m a na celu rozwijanie oraz promowanie wiedzy policyjnej, a także strategicznego zarządzania w policji. Poprzez podejmowane działania przyczynia się ona do rozwoju dobrych m etod zapobiegania przestępczości oraz podnosi ogólną wiedzę na tem at znaczenia badań i analiz w tych procesach26.
Innymi organami, do których obowiązków należy koordynacja działań pod
miotów zajmujących się prewencją kryminalną, są rady policji. Ich główną funkcją jest harmonizowanie współpracy m iędzy władzam i danej jednostki sam orządo
wej a policją lokalną. Rady policji zostały ustanowione, aby uczynić lokalnych polityków odpowiedzialnymi i zaangażowanym i w rozwój strategii w spółpracy w zakresie zapobiegania przestępczości.
Z kolei SLT jest to lokalny model koordynacji działań podejmowanych w ra
m ach prewencji kryminalnej przez w ładzę publiczną, organizacje zawodowe i grupy wolontariuszy. Docelowymi beneficjentam i tego rodzaju przedsięwzięć są przede w szystkim dzieci i m łodzież, a głównymi uczestnikam i szkoły, ośrod
ki opiekuńcze i policja. Lokalne agencje zapobiegania przestępczości to m odel opracowany przez N orw eską Krajow ą Radę Z apobiegania Przestępczości spe
cjalnie dla norweskich gmin. Podstawą działania jest w nim założenie, że prze
stępczość generuje ogromne koszty zarówno finansowe, jak i ludzkie. Skutecz
ne działania profilaktyczne stanow ią zatem inwestycję przynoszącą znaczące korzyści w postaci zdrowszej, bezpieczniejszej i bardziej aktywnej w spólnoty lokalnej. M odel SLT stanowi forum wym iany w iedzy oraz dośw iadczenia p o m iędzy policją i jednostkam i sam orządu terytorialnego w zakresie zapobiegania przestępczości. Angażuje on również dwa inne ważne elementy społeczności lokalnej - przedstawicieli biznesu oraz organizacji pozarządowych. Przedstawi
ciele w szystkich tych sektorów spotykają się regularnie w celu wym iany wiedzy i doświadczeń, poznania wzajem nych m etod pracy, a także lokalnych potrzeb, agencje SLT zaś są odpow iedzialne za koordynowanie działań oraz zadań.
Prace SLT finansowane są głównie z budżetu gmin, przy wsparciu M inister
stwa Sprawiedliwości i Policji oraz KRÂD. N a czele każdego oddziału SLT stoi koordynator, do którego zadań należy zapewnienie bardziej efektywnej w spół
pracy pom iędzy zaangażow anym i w działania podm iotam i. Pełni on funkcję łącznika, jednocześnie zapewniając ciągłość prowadzonych na danym terenie prac prewencyjnych. Zgodnie z przyjętymi w m odelu SLT założeniam i koor
dynacja powinna być ukierunkow ana n a konkretne cele, które m ogą się różnić w zależności od potrzeb poszczególnych gmin. N ajw ażniejszym i jej elementami w każdym przypadku p ozostają jednak:
• harmonizowanie współpracy,
• identyfikacja obszarów problemowych,
4 0 6 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
26 E. Borstad, P.C. Balchen, Norwegian Police Directorate: Implementing Problem-Oriented Policing, International Observer - Crime Prevention 2005, nr 40.
• inicjowanie działań,
• efektywne wykorzystanie wiedzy;
W praktyce w wielu miejscach SLT są zintegrowane z lokalną radą policji, bo chociaż SLT w większym stopniu koncentruje się na dzieciach i młodzieży, to cele działania tych podm iotów przeważnie są ze sobą zbieżne. Główną ideą obydwu modeli jest posługiwanie się na poziom ie lokalnym kompleksowymi i skoordynowanymi środkami zapobiegania przestępczości, co pozw ala osiągnąć cel, jakim jest ograniczenie liczby popełnianych czynów zabronionych i zwięk
szenie bezpieczeństw a publicznego. Przystąpienie poszczególnych gmin do każ
dego z modeli jest dobrowolne27.
Programy na rzecz bezpieczeństwa publicznego oraz zapobiegania przestępczości
W Norwegii funkcjonują liczne programy na rzecz poprawy bezpieczeństwa pub
licznego oraz zapobiegania przestępczości, zarówno o charakterze krajowym, jak i regionalnym. W iększość lokalnych programów zapobiegania przestępczości ma swoje źródło w rządowym planie działań dla sektora wymiaru sprawiedliwości.
Są one realizowane głównie przez jednostki SLT. Pomimo że gminy m ają dużą polityczną suwerenność, to państwo m oże wprowadzać obowiązujące je przepi
sy, skierować do nich wytyczne bądź zadecydować o przeznaczeniu określonych środków na stymulowanie działalności gminnej zgodnej z krajowymi planami za
pobiegania przestępczości. Zadania i odpowiedzialność za wykonanie tego rodzaju planów są rozłożone n a różne szczeble podziału terytorialnego kraju - pewien zakresu kompetencji zostaje pozostaw iony administracji lokalnej i regionalnej28.
W śród przykładowych planów prewencji kryminalnej o charakterze krajo
wym, realizowanych również lokalnie, należy wymienić:
• P lan z a p o b ie g a n ia p rz e stę p cz o śc i - Gode K refter (2 0 0 9 )
Rządowy program bazujący na wykorzystaniu 35 środków mających poprawić bezpieczeństwo publiczne. Jego cel stanowi pom oc młodym ludziom w życiu zgodnie z prawem, z dala od świata przestępczego. Jednym z zamierzeń pro
jektu jest rozpowszechnienie na cały kraj działań zespołu monitorującego, który stanowi przykład zaangażowania młodych przestępców we współpracę z organami ścigania i publicznymi instytucjam i wsparcia. Badania pokazu
ją, że wczesne podjęcie działań profilaktycznych m a zasadnicze znaczenie dla zapobiegania przestępczości, w szczególności wśród dzieci i młodzieży.
27 The Government’s action plan on crime prevention “Forces for good”, 2009, http://www.krad.no/slt;
Regjeringens strategi forforebygging „Fellesskap - trygghet - utjevning”, 2009, http://www.regjeringen.no/
nb/dep/jd/dok/rapporter_planer/planer/2009/regjeringens-strategi-for-forebygging.html?id=
573919 (dostęp: 30.04.2014).
28 R. Saur, A.E. Hustad, T. Heir, Violence prevention in Norway..., s. 14.
408 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
Zgodnie z założeniam i programu prewencję krym inalną należy prowadzić w drodze dialogu oraz w spółdziałania służb publicznych, rządowych, sek
tora w olontariatu i podm iotów prywatnych29.
• P la n d z ia ła n ia przeciw ko p rzem o cy dom ow ej - Turning Point (2 0 0 8 ) Z a jego pom ocą rząd norweski wprowadził środki, które sprzyjały lepszem u przygotowaniu policji, instytucji edukacyjnych i ośrodków wspierających ofiary do wykrywania, zapobiegania i radzenia sobie w wielu trudnych kwe
stiach związanych z przem ocą domową oraz bardziej efektywnej koordy
nacji podejmowanych przez nie działań. Celem programu było stworzenie bezpieczniejszego społeczeństw a poprzez spraw niejszą prewencję, większą wykrywalność przestępstw, szybszą reakcję na nie oraz skuteczniejszą po
moc ofiarom przemocy domowej. Program sfinansowano z budżetu państwa.
Został on opracowany wspólnie przez M inisterstwo Pracy i Polityki Społecz
nej, M inisterstwo ds. Dzieci, Równości i Integracji, M inisterstw o Zdrowia i Opieki Społecznej, Ministerstwo Sprawiedliwości i Policji oraz Ministerstwo Edukacji. N a czele akcji stanął sekretarz stanu z M inisterstw a Sprawiedli
wości i Policji30. W planie tym zawarto 5 0 szczególnych m etod działania, obejmujących szerokie spektrum grup docelowych. Liczne przedsięwzięcia były w jego ramach prowadzane przez w ładze publiczne31.
• P la n d z ia ła ń przeciw ko p rzem o cy w ro d zin ie - Action P lan A gain st D o mestic Violence (2 0 1 2 )
Jednym z priorytetów rządu Norwegii jest zapobieganie przemocy w rodzinie, dlatego też podjął on decyzję o przyjęciu programu, stanowiącego kontynua
cję i intensyfikację działań realizowanych już wcześniej w ramach planu Turning Point. Action Plan Against Domestic Violence jest wynikiem w spółpra
cy m iędzy M inisterstwem Sprawiedliwości i Bezpieczeństw a Publicznego, M inisterstwem ds. Dzieci, Równości i Integracji Społecznej, M inisterstwem Zdrowia i Opieki i M inisterstw a Edukacji i Badań Naukowych. W szystkie środki przewidziane w niniejszym planie działań pochodzą z funduszy po
szczególnych ministerstw. D o najważniejszych przedsięwzięć należą: upo
wszechnianie w szkołach wiedzy na tem at przem ocy w rodzinie, wczesna interwencja w celu zapobiegania rozwojowi negatywnych zachowań w czasie, ocena wyników implementacji przez gminy ustawy o centrum kryzysowym, prowadzenie telefonu zaufania dla dzieci i m łodzieży32.
29 Handlingsplanen „Gode krefter“ - status oktober 2011, http://www.regjeringen.no/nb/doku- mentarkiv/stoltenberg-ii/jd/Nyheter-og-pressemeldinger/nyheter/2011/handlingsplanen-gode- krefter-.html?id=664865 (dostęp: 30.04.2014).
30 M inistry of Justice and Public Security, Action Plan against Domestic Violence 2008-2011 -
“Turningpoint”, 2009.
31 R. Saur, A.E. Hustad, T. Heir, Violence prevention in Norway..., s. 25.
32 Royal Norwegian Ministry of Justice and Public Security, Action Plan Against Domestic Violence 2012, 03/2012, s. 5.
• S tra te g ia b ezp iec zeń stw o w c y b e rp rz e strz e n i (2 0 1 2 )
Strategia ta została opracowana wspólnie przez M inisterstwo Obrony N aro
dowej, M inisterstwo Sprawiedliwości i Bezpieczeństw a Publicznego, M ini
sterstwo Transportu i Komunikacji oraz M inisterstwo A dm inistracji R ządo
wej, Reform i Spraw Kościoła. Resorty te przy opracowywaniu dokum entu wspierały grupy doradcze, w skład których wchodzili przedstawiciele społe
czeństwa i sektora prywatnego. Głównym celem strategii jest wyznaczenie kierunków oraz priorytetów, które będą stanowić podstaw ę działań w kolej
nych latach. Rząd ponosi główną odpow iedzialność za wysiłki zmierzające do zapewnienia bezpieczeństw a w cyberprzestrzeni, w związku z czym musi on ściśle współpracować z jak najszerszym gronem podm iotów z sektora publicznego i prywatnego. M inisterstw a są odpowiedzialne za zapewnienie w łączania w szystkich zainteresowanych stron w im plem entację środków przewidzianych w ramach realizacji priorytetowych działań strategicznych.
Z kolei w ładze powiatów i gmin m ają obowiązek z własnej inicjatywy, p o nosząc pełną odpow iedzialność za swoje działania, wspierać wprowadzanie w życie najważniejszych założeń tej strategii. Ponadto każdy obywatel oso
biście odpow iada za pom oc we wzm acnianiu bezpieczeństw a w przestrzeni wirtualnej. W łaściwie funkcjonująca codzienna ochrona jest podstawowym warunkiem umożliwiającym zapobieganie i wykrywanie zagrożeń związanych z cyberprzestrzenią oraz koordynowanie działań m ających na celu przeciw
działanie im33.
• P lan d z iałań n a rzecz z a p o b ieg an ia rad y k alizacji i ekstrem izm ow i o p ar
tem u n a p rzem o cy - Bezpieczeństwo zbiorowe - wspólna odpowiedzialność (2 0 1 1 )
Za pom ocą tego programu rząd zam ierza zapewnić bardziej kompleksową bazę dla koordynacji działań mających na celu przeciwdziałanie radykalizacji społeczeństw a i ekstremizmowi opartem u na przemocy, przy jednoczesnej ochronie demokracji, rządów prawa i społeczeństwa. Projekt ten jest finan
sowany z budżetu państwa, a za jego realizację odpow iada M inisterstwo Sprawiedliwości i Policji34. W programie nacisk został położony n a ścisłe w spółdziałanie w ładz państwowych z policją lokalną, która dobrze zna spo
łeczność w danym regionie i dzięki tem u m oże skuteczniej wykrywać po ja
wiające się w niej negatywne tendencje oraz szybko reagować na zagrożenia.
W związku z tym zapobieganie radykalizacji i ekstremizmowi opartem u na przem ocy włączone zostało do obowiązków rad policji oraz SLT. M etody realizacji założeń tego planu są na bieżąco weryfikowane i modyfikowane w zależności od potrzeb.
33 Ministry of Government Administration, Reform and Church Affairs, Cyber Security Strategy for Norway, 2013.
34 Ministry of Justice and Public Security, Collective security - a shared responsibility. Action plan to prevent radicalization and violent extremism, http://www.regjeringen.no/en/dep/jd/documents- -and-publications/Reports/Plans/2010/collective-security--a-shared-responsibi.html?id=626613 (dostęp: 30.04.2014).
• O g ó ln o k rajo w y P ro g ram P o m ocy d la Sp raw có w P rze stę p stw (2 0 1 1 ) Rządowy program pomocy sprawcom przestępstw, realizowany głównie przez fundację Alternatywy dla Przemocy: Pomoc i leczenie brutalnych przestępców prowadzone przez uczestników programu podlega ewaluacji, która m a na celu dokumentację efektów leczenia oraz system atyczne rozpowszechnianie m etod resocjalizacji przestępców. Ponadto w Departamencie Bezpieczeństwa Regionalnego oraz Centrum Kompetencji opracowano Program Z arządza
nia Gniewem, który jest propagowany wśród różnych podm iotów mających kontakt ze sprawcami przestępstw z użyciem przemocy.
• R zą d o w y P lan D z ia ła n ia Przeciw ko H an d lo w i L u d źm i (2 0 1 1 - 2 0 1 4 ) Program obejm uje działania skierowane na zapobieganie, wykrywanie oraz ściganie przestępstw związanych z handlem osobam i dorosłymi oraz dzieć
mi, jak również na ochronę i pom oc tym, którzy byli lub są ofiarami takiego czynu. Program działania został opracowany przez M inisterstwo Pracy i Po
lityki Społecznej, M inisterstwo ds. D zieci i Rodziny, M inisterstwo Obrony Narodowej, M inisterstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, M inisterstwo Spraw Zagranicznych oraz M inisterstw o Sam orządu Terytorialnego i Rozwoju Re
gionalnego. Główną odpow iedzialność za koordynację wysiłków rządu na rzecz zwalczania handlu ludźmi ponosi Ministerstwo Sprawiedliwości i Policji.
Prace przygotowujące plan działania zostały przeprowadzone pod przewod
nictwem sekretarza stanu. Program finansowany jest z budżetu państw a35.
• R z ą d o w a stra te g ia prew en cy jn a Fellesskap - trygghet - utjevning (2 0 0 9 ) U podstaw programu leży założenie, że działania prewencyjne, aby były skuteczne, m uszą mieć charakter kompleksowy, a także powinny przebie
gać zarówno n a poziom ie strukturalnym, społecznym, jak i indywidualnym oraz grupowym. Ze względu na złożoność problemu przestępczości inten
syfikacja działań prewencyjnych m usi odbywać się równocześnie w różnych sektorach działań rządowych, m.in. poprzez poprawę zdrowia i jakości życia społeczeństwa, zmniejszenie długotrwałego bezrobocia, aktywną politykę zatrudnienia, zwiększenie stopnia spójności gospodarczej, w zm ocnienie integracji społecznej oraz integracji imigrantów, organizację zajęć pozalek
cyjnych dla uczniów. W szystkie te czynniki są ściśle związane z poziom em przestępczości. W programie nacisk położony został na działania podejm o
wane lokalnie - konieczne stało się łączenie podejmowanych przez lokalną policję strategii proaktywnych z reaktywnymi. W ażnym aspektem projektu jest zwiększenie zaufania obywateli do policji poprzez utrzymanie relacji zaufania, intensyfikację interakcji z miejscową ludnością oraz w spółpracy z lokalnymi podm iotam i sektora publicznego i pryw atnego36.
4 1 0 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
35 M inistry of Justice and Public Security, The Norwegian Government’s Plan of Action to Com
bat Human Trafficking (2006-2009) - “Stop Human Trafficking”, 2007; Ministry of Justice and Public Security, United against human trafficking. The Government’s Plan of Action against Human Trafficking (2011-2014), http://www.regjeringen.no/en/dep/jd/dDcuments-and-publications/
Reports/Plans/2010/united-against-human-trafficking.html?id=629869 (dostęp: 30.04.2014).
36 Regjeringens strategi forforebygging “Fellesskap - trygghet - utjevning”...
• Bullying
Program przeciwko znęcaniu się w szkołach, administrowany przez norweskie M inisterstwo Edukacji, m ający na celu zgłębienie wiedzy oraz podnoszenie świadomości uczniów, rodziców i nauczycieli na tem at tej problematyki.
Realizacja programu przebiega na trzech poziomach: do szkół, w których uczą się dzieci i m łodzież w wieku 8 do 16 lat, dystrybuowane są broszury i filmy, rozpowszechnia się inform atory dla rodziców oraz przeprowadza wśród uczniów badanie za pom ocą kwestionariuszy osobowych. Cel pro
gramu stanowi redukcja zjaw iska znęcania się w szkołach, przywrócenie produktywnego środowiska edukacyjnego, a także stworzenie reguł postępo
wania i reagowania na tego typu zachowania. Ponadto ważnym aspektem projektu jest przeszkolenie personelu nauczycielskiego, który m a za zadanie wprowadzić do programu nauczania dyskusję na tem at znęcania się oraz prowadzić ewentualne konfrontacje m iędzy osobą znęcającą się a jego ofia
rą. Program wykracza poza m ury szkolne - został on również skierowany do rodzin sprawców znęcania. Dotychczasowe efekty programu w skazują na to, że wypracowane m etody skutecznie zapobiegają zarówno pojawieniu się agresji, jak i jej późniejszej eskalacji37. O d czasu jego wprowadzenia w N or
wegii liczba przypadków znęcania się zmniejszyła się o 50% , zaobserwowano również redukcję innych antyspołecznych zachowań, takich jak wandalizm, bójki, kradzieże, picie alkoholu i wagarowanie. Program został opracowany w Norwegii jako reakcja na samobójstwo trzech chłopców w wieku 10-14 lat, którzy byli ofiarami nękania38. Obecnie jest on realizowany także poza N or
wegią - w kilkuset szkołach w Stanach Zjednoczonych i n a całym świecie39.
• P l a n d z i a ł a n i a n a r z e c z z a p o b i e g a n i a p r z e s t ę p c z o ś c i ( 2 0 1 3 - 2 0 1 6 ) Plan koncentruje się na przeciwdziałaniu popełnianiu czynów zabronionych przez młodych ludzi. Jego cel stanowi rozwijanie negatywnych postaw dzieci i m łodzieży wobec przestępczości, a w przypadku gdy przestępstwo zosta
ło już popełnione, zapobieganie jego powtórzeniu. Plan przygotowany zo
stał przez M inisterstw o Sprawiedliwości i Bezpieczeństw a Publicznego we współpracy z sześciom a innymi resortami. Zawiera on 31 środków profilak
tycznych, do których zalicza się m.in. wzmacnianie gminnych rad policji, poszerzanie wiedzy na tem at profilaktyki oraz lepszy nadzór nad młodymi przestępcami. Jest on wprawdzie dokumentem statycznym, ale przewidziane w nim narzędzia m ogą się rozwijać i zmieniać podczas jego realizacji40.
37 S.P. Lab, Crime Prevention: Approaches, Practices and Evaluations, wyd. 7, 2010, s. 256; P. Gra- bosky, M. James, The Promise of Crime Prevention: Leading crime prevention programs, Australian Institute of Criminology Research and Public Policy Series 1995, s. 40-41.
38 D. Olweus, S. Limber, S. Mihalic, Bullying prevention program, [w:] D.S. Elliot (red.), Blue
prints for violence prevention: Book nine, Center for the Study and Prevention of Violence, 1999, za: J.A. Fox, D .S. Elliott, R.G. Kerlikowske, S.A. Newman, W Christeson, Bullying Prevention Is Crime Prevention, 2003, s. 12.
39 S. Limber, Youth development program: Olweus bullying prevention, 2003.
40 Justis- og beredskapsdepartementet, Handlingsplan for forebyggingavkriminalitet (2013-2016), 2013.
D odatkow o działaniam i o charakterze lokalnym, których celem jest popra
w a bezpieczeństw a publicznego oraz prewencja kryminalna, są: prowadzenie instytucji poświęconych dobru dzieci i młodzieży, dobru rodziny, trosce o osoby nadużywające narkotyków i alkoholu, pom oc oraz wsparcie dla municypalnych ośrodków opiekuńczo-wychowawczych, zapewnienie usług specjalistycznych (np. usług zdrowotnych czy programów w spierania ofiar).
Lokalne działania n a rzecz poprawy bezpieczeństw a publicznego i zapobie
gania przestępczości obejm ują takie aktywności, jak: pom oc ofiarom, działania prewencyjne wykonywane przez agencje lokalne (m.in. ochrona zdrowia, opieka społeczna), cele wyznaczone dla lokalnej policji (zapobieganie przestępczości oraz innym naruszeniom porządku i bezpieczeństw a publicznego). Funkcjonu
ją również programy dotyczące prewencji kryminalnej o charakterze wyłącznie lokalnym. W ażniejszymi przykładam i takich programów są:
1. P ro jek t „C h ło p ie c ” (G U T T EPR O SJEK T ET ) - jego głównym celem jest zapobieganie rozwojowi zorganizow anej przestępczości w śród m łodych chłopców z m niejszości etnicznej w Skien i Porsgrunn. Organizatorem oraz administratorem programu jest SLT oddział w Porsgrunn i Skien, a odpowie
dzialny za jego przeprowadzenie jest SLT w Skien. Program został sfinanso
wany głównie ze źródeł zewnętrznych, a ewaluację przeprowadził podm iot zewnętrzny41.
2. S z k o ła R o dzicó w - celem programu jest, by rodzice mieli większą możliwość uczestniczenia w życiu swoich dzieci, zarówno w jego aspekcie społecznym, jak i edukacyjnym. Stworzenie dobrego klim atu w spółpracy pom iędzy do
mem a szkołą stanowi istotny warunek kreowania optym alnego środowiska nauki dla uczniów. Ponadto działania rodziców w pływają na odpowiednie warunki do nauki oraz wyniki osiągane przez ich dzieci. G rupę docelową projektu stanow ią opiekunowie uczniów, którzy podjęli naukę w klasach pierwszych. O rganizatorem program u jest gm ina Sorum 42.
Aktywność podmiotów prywatnych
W działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa i prewencji kryminalnej, oprócz policji, udział biorą także podm ioty prywatne. Ich w kład w działania na rzecz bezpieczeństw a publicznego w Norwegii jest znaczny, choćby ze względu n a ich liczebność. Obecnie około 15 000 osób pracuje w prywatnych firmach ochroniar
skich, natom iast policja liczy około 13 000 wszystkich pracowników. Prywatny sektor bezpieczeństw a w Norwegii odnotowuje stały rozwój - od 1980 r. wzra
sta on o około 10-20% rocznie, a budżet na niego przeznaczony to im ponująca kwota około 6-7 miliardów N O K , która jest niewiele n iższa niż budżet policji.
412 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
41 Barn og undom, http://www.krad.no/forebygging/barnogungdom/lokale-eksempler/278- lokalt-eksempel-gutteprosjektet (dostęp: 30.04.2014).
42 Ibidem.
Prywatne firmy ochroniarskie w Norwegii dbają o bezpieczeństwo zarówno sektora prywatnego, jak i publicznego. W sektorze prywatnym oraz półprywat- nym zapewniają one ochronę (personel, alarmy, czujniki, nadzór itp.) budyn
ków biurowych, lotnisk, centrów handlowych, transportu rzeczy wartościowych, banków, obszarów mieszkaniowych itp. W sektorze publicznym pilnują budyn
ków rządowych, szpitali, stacji kolejowych i metra, a nawet transportu więźniów (z wyjątkiem więźniów niebezpiecznych). Istnieją również podm ioty prywatne przejmujące ochronę bezpieczeństwa od policji publicznej, na przykład podczas dużych imprez sportowych, takich jak mecze piłki nożnej43.
Prywatne firmy ochroniarskie działają w Norwegii na podstaw ie ustawy z 5 stycznia 2001 r. nr 1 o usługach ochroniarskich (Lov om vaktvirksomhet;
Vaktvirksomhetsloven). W edług § 1 tej ustawy komercyjne usługi z zakresu ochro
ny to czynności związane z zapewnieniem bezpieczeństwa, świadczone przez podm ioty prywatne w zam ian za wynagrodzenie. Ich funkcją jest świadczenie usług ochrony przy pom ocy zatrudnionych do tego celu ochroniarzy, m onito
ringu T V m onitoringu elektronicznego lub w inny sposób poprzez:
• ochronę na terenach prywatnych bądź n a obszarach dostępnych dla ogółu społeczeństwa,
• wykonywanie usługi stróżowania,
• wykonywanie usługi strzeżonego transportu rzeczy wartościowych,
• eskortowanie,
• odbieranie sygnałów alarmowych o napaści, włam aniu i kontrolę bezpie
czeństwa w odpowiedzi na takie sygnały;
Usługi ochroniarskie m ogą być wykonywane nie tylko przez prywatne przed
siębiorstwa, ale również przez podm ioty adm inistracji publicznej, a konkretnie przez organy państwowe oraz municypalne. Podm ioty zajm ujące się ochroną m uszą posiadać licencję, a ich działalność podlega rejestracji w Centralnym Re
jestrze O sób Prawnych. Licencje m ogą być przyznane spółkom, fundacjom lub innym osobom prawnym, gdy wszyscy członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpow iedzialnością oraz wszyscy w pełni odpowiedzialni partnerzy spółki jaw
nej i komandytowej spełniają wymagania przewidziane przez prawo (§ 2 ustawy z 5 stycznia 2001 r. nr 1 o usługach ochroniarskich).
Ochroniarze w Norwegii nazywani są Vektere, dzielą się oni na dwie grupy - nieumundurowanych ochroniarzy, wykonujących służbę w odzieży cywilnej, którzy czuwają nad obiektami prywatnymi i półprywatnym i, oraz ochroniarzy umundurowanych, zatrudnionych przez rząd, pracujących w m iejscach publicz
nych, takich jak parlament. Ustaw a przewiduje więcej uprawnień wykonawczych dla ochroniarzy umundurowanych. Osoby, które chcą pracować w tym zawo
dzie, m uszą przejść trzy tygodnie szkolenia i praktyki. Z ostają one dopuszczo
ne do pracy na okres sześciu miesięcy po ukończeniu jednego tygodnia kursu
43 G. Thomassen, T. Bj0rgo, A letter from Norway: Contemporary Trends in Norwegian Policing, Crime Prevention and Community Safety 2006, nr 8, s. 62.
4 1 4 A n n a B ie de rm an-Z arę ba
w p ro w a d z a ją c e g o . Istn ie je ró w n ież m o ż liw o ść w y b o ru n a stu d ia c h , ja k o p r z e d m io tu g łó w n ego , b e z p ie c z e ń stw a . W ó w cz as p o d w ó ch la ta c h n a u k i a k a d e m i
ck iej i d w ó ch la ta c h p ra c y n a sta n o w isk u u c z n ia w p ry w a tn y ch firm a c h m o ż n a u z y sk a ć c e rty fik a t w y d a w a n y p rz e z rzą d . C e rty fik a t te n u ła tw ia z d o b y c ie p ra c y z n ie co w y ż sz y m w y n a g ro d z e n ie m , ja k ró w n ież sp raw ia, że łatw iej z n a le ź ć z a tru d n ie n ie w in n y ch b r a n ż a c h zw ią z a n y c h z b e z p ie c z e ń stw e m . C e rty fik a t m o g ą ró w n ież u z y sk a ć p ry w a tn i ag e n c i ochrony, k tó rz y m a ją c o n a jm n ie j p ię ć la t d o św ia d c z e n ia za w o d o w ego .
O b o k p ra c o w n ik ó w o c h ro n y Vektere fu n k c jo n u ją ta k ż e o c h ro n ia rz e zw an i Ordensvakter, k tó rz y n a co d z ie ń p r a c u ją ja k o „b r a m k a r z e ” lu b o c h ro n ia rz e n a k o n c e rta c h i p o d c z a s in n y ch te g o ty p u w y d arz e ń . Ordensvakter m u s z ą p rz e jść d o d a tk o w y ty d z ie ń sz k o le n ia , a b y n a u c z y ć się, ja k r a d z ić so b ie z o so b a m i p o d w p ły w e m a lk o h o lu i in n y ch śro d k ó w o d u rz a ją c y c h . P o licja w o k rę g u m u si k a ż d o ra z o w o z a a p ro b o w a ć n o w eg o O rd e n sv a k te ra . T en sz c z e g ó ln y w y m ó g z o sta ł w p ro w a d z o n y p o ro k u 1 9 9 0 , k ie d y „b r a m k a r z e ” ze w z g lę d u n a p rz y p a d k i b r u ta ln e g o tr a k to w a n ia lu d z i n ie c ie sz y li się d o b rą re p u ta c ją , z w ła sz c z a w O slo. Po w p ro w a d z e n iu p rz e z r z ą d o b o w ią z k u d o d a tk o w e g o sz k o le n ia o ra z p o s ia d a n ia sp e c ja ln y ch k a r t id e n ty fik a c y jn y c h p rz e z k a ż d e g o „ b r a m k a r z a ” p ro b le m z o sta ł ro z w iązan y . O b e c n ie o c h ro n ia rz e ci n ie je d n o k ro tn ie w s p ó łp r a c u ją z p o lic ją , z a w ia d a m ia ją c o p rz e stę p stw a c h , k tó re w in n y m p rz y p a d k u p r a w d o p o d o b n ie w o g ó le n ie z o s ta ły b y z g ło sz o n e .
W N o rw e g ii, p rz y n a jm n ie j w p o ró w n a n iu z ta k im i k ra ja m i, ja k W ie lk a B r y t a n ia c z y U S A , n ie istn ie je w iele o rg a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h c z y g ru p w o lo n ta r iu s z y d z ia ła ją c y c h n a rze cz p o p ra w y b e z p ie c z e ń stw a o b y w ate li i p rew en cji k ry m in a ln e j. N ie w ie le je st tu zn a n y c h p rz y k ła d ó w w ig ila n ty z m u . Istn ie ją o c z y w iście p o je d y n c z e p rz y p a d k i, k ie d y o b y w atele d e c y d u ją się „w ziąć p raw o w sw oje rę ce ” , je d n a k ż e w igilan ty z m , ro z u m ia n y ja k o fo rm o w a n ie z o rg an izo w a n y ch g ru p trw a ły c h w c z a sie , n ie je s t pow szech n y.
Je śli c h o d z i n a t o m ia s t o o rg a n iz a c je p o z a rz ą d o w e z a jm u ją c e się p o p ra w ą b e z p ie c z e ń stw a , to je d y n y p o d m io t te g o ty p u sta n o w i o rg a n iz a c ja N atteravne- ne, czy li „ N o c n e k r u k i”44. G łó w n e cele te g o o d d o ln e g o ru c h u o b y w a te lsk ie g o to z a p o b ie g a n ie p rz e m o c y i z n isz c z e n io m m ie n ia w m ia sta c h o ra z w ię k szy ch m ie jsc o w o śc ia c h , a ta k ż e za p e w n ie n ie b e z p ie c z e ń stw a lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i.
C z ło n k o w ie o rg a n iz a c ji p o m a g a ją ta k ż e w sz y stk im , k tó rz y z ja k ich ś p o w o d ó w n ie s ą w sta n ie sa m i z a tro sz c z y ć się o sie b ie. Z a s a d n ic z ą id e ą ru c h u je s t z a ło ż e n ie, że o b e c n o ść trz eźw y ch d o ro sły c h d z ia ła u s p o k a ja ją c o o ra z ła g o d z i n ap ię cia.
S ie d z ib ą a d m in istr a c y jn ą „ N o c n y c h k ru k ó w ” je s t O slo , ale ru ch te n d zieli się n a o k o ło 3 0 0 g ru p i d z ia ła n a teren ie c a łe g o k raju . W sz y stk ie p ra c e w te re n ie w y k o n y w an e s ą w y łą c z n ie w ra m a c h w o lo n ta ria tu . G łó w n e z a ło ż e n ia p ro g ram o w e tej o rg a n iz a c ji to:
• u c z y n ie n ie lo k a ln y c h u lic, d ró g i te re n ó w b e z p ie c z n ie jsz y m i d la o só b w k a ż d y m w iek u ,
44 Ibidem, s. 62.
• z m n ie jsz e n ie p ro b le m ó w z w ią z a n y c h z n a d u ż y w a n ie m a lk o h o lu i n a r k o ty ków,
• w p ły w an ie n a p o p ra w ę n a tu ra ln e g o k o n ta k tu m ię d z y d z ie ć m i/m ło d z ie ż ą a d o ro sły m i,
• z w ię k sz e n ie św ia d o m o śc i lu d z i, ż e p o w ia d a m ia n ie o d p o w ie d n ic h w ła d z o z d a rz e n ia c h o c h a ra k te rz e k ry m in a ln y m je s t rz e c z ą w łaściw ą.
„N o c n e k r u k i” d z ia ła ją n a rz e c z w z m o c n ie n ia sie ci sp o łe c z n e j. N ie s ą on i o d ła m e m p o lic ji c z y str a ż y m ie jsk ie j i n ie m a ją ż a d n e j w ła d z y p o n a d tę, ja k a p rz y słu g u je k a ż d e m u in n e m u d o ro słe m u o b y w atelo w i. N ie a n g a ż u ją się fiz y c z n ie w z a m ie sz k i, lecz z a w ia d a m ia ją p o lic ję z a w sz e , g d y w y m a g a te g o sy tu a c ja , a w r a z ie p o trz e b y p o z o s t a ją d o jej d y sp o z y c ji.
P o m im o b ra k u fo rm a ln e j z a le ż n o śc i m ię d z y ru c h e m a p o lic ją n o rw e sk ą in sty tu c ja t a je s t ak ty w n ie z a a n g a ż o w a n a w o rg a n iz a c ję „ N o c n y c h k ru k ó w ” n a teren ie c a łe g o k ra ju o ra z w tw o rze n ie n o w y ch g ru p w w ielu m ia sta c h i m ie j
sc o w o ścia c h 45. Z ra p o r tó w p o lic y jn y c h w y n ik a, że p r z e stę p c z o ść w e e k e n d o w a w N o rw e g ii z m a la ła o 8 8 % , p o d c z a s g d y śre d n i s p a d e k p r z e stę p c z o śc i je s t n a p o z io m ie 5 0 % . Je d n o c z e śn ie o k o ło 9 8 % b a d a n y c h n ie d a w n o N o rw e g ó w p rz y zn a ło , że z n a ją o rg a n iz a c ję „N o c n y c h k ru k ó w ” . P o n a d 9 0 % z n ich stw ie rd z iło ró w n ież, że o b e c n o ść w o lo n ta riu sz y p rz y c z y n ia się d o z a p o b ie g a n ia p r z e s tę p c z o śc i. W ro k u 1 9 9 5 istn ia ło d ziew ięć g ru p „ N o c n y c h k ru k ó w ” , k tó re sk u p ia ły
1 0 0 0 w o lo n tariu szy . D z ie się ć la t p ó ź n ie j ich lic z e b n o ść w z r o sła d o 3 0 0 ty się c y w o lo n tariu szy , k tó rz y p a tr o lu ją 4 5 0 ró ż n y c h o b sz a ró w n a teren ie c a łe g o k raju . O z n a c z a to, że p o n a d 8 % p o p u la c ji o só b d o ro sły c h w N o rw e g ii u c z e stn ic z y ło w p ra c a c h o rg a n iz ac ji. Z e w z g lę d u n a su k c e sy o d n o sz o n e p rz e z „ N o c n e k r u k i”
k ilk a in n y c h k ra jó w e u ro p e jsk ich p o sta n o w iło w p ro w a d z ić te n m o d e l d z ia ła ń p rew en cy jn y ch n a sw o im teren ie, s ą to m .in . D a n ia , S z w e c ja , W y sp y O w cze, S ło w a c ja i H isz p a n ia .
N a le ż y z a u w a ż y ć , że „ N o c n e k r u k i” sta n o w ią ta k ż e p r z y k ła d u d a n e j w s p ó ł
p ra c y p u b liczn o -p ry w atn ej w zak resie z a p o b ie g a n ia p rze stę p czo ści, a to z a sp raw ą p ry w atn ej firm y u b ezp ieczen io w ej V esta, k tó ra je s t głó w n y m sp o n so re m i p a rtn e rem o rg a n iz acji, z a p e w n iają cy m jej zaró w n o p o m o c te ch n icz n ą, ja k i fin an so w ą46.
W N o rw e g ii fu n k c jo n u je ró w n ież, z n a n a w in n y ch k ra ja ch , str a ż s ą sie d z k a z w a n a N abohjelp. R o z u m ia n a je st o n a tu ta j ja k o p rz y ję c ie w sp ó ln e j o d p o w ie d z ia ln o śc i z a b e z p ie c z e ń stw o lo k a ln e p rz e z gru p y są sia d ó w z a m ie sz k a ły c h n a te re n ie o k re ślo n e j dzieln icy. P o p rz e z z a sto so w a n ie p ro sty c h środkó w , ta k ic h ja k w z m o c n ie n ie w ię z i sp o łe c z n e j o ra z p o d n o sz e n ie św ia d o m o śc i o b o w ią z k ó w o b y w a te lsk ic h i p o c z u c ia w sp ó ln o ty , p rz y c z y n ia ją się on i d o w z r o stu p o c z u c ia b e z p ie c z e ń stw a i o g ra n ic z e n ia p r z e stę p c z o śc i n a o k re ślo n y m o b sz a rz e .
45 Strona internetowa „Nocnych kruków”, http://www.nattera'vnene.no (dostęp: 30.04.2014).
46 Urban Crime Prevention and Youth at Risk, [w:] Compendium of Promising Strategies and Pro
grammes from around the World, 11th United Nations Congress on Crime Prevention and Cri
minal Justice, Bangkok 2005.
