PROBLEM Y Z UTRZY MA NIEM I ROZWOJ E M ZINTEGROWANEJ INFRASTRUKTURY INFORMATYCZNEJ I INSTYTUCJONALNEJ
DLA NAUKI I EDUKACJI W POLSCE
Ewa O ko ń -H o ro d yń ska , Rafał W isła, Tomasz Sierotowicz
PROBLEM Y Z UTRZYM ANIEM I ROZW OJEM ZINTEGROWANEJ INFRASTRUKTURY INFORM A TYCZNEJ I INSTYTUCJONALNEJ
DLA NAUKI I EDUKACJI W POLSCE
W ydaw nictw o Uniwersytetu Jagiellońskiego
zytoryjnej platformy hostingowej i komunikacyjnej dla sieciowych zasobów wiedzy dla nauki, edukacji i otwartego społeczeństwa wiedzy”, fi nansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach Strategicznego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych pod nazwą: Interdyscyplinarny system interaktywnej informacji naukowej i naukowo-technicznej.
Recenzent naukowy
Prof. dr hab. inż. Andrzej Matczewski
© Copyright by Tomasz Sierotowicz, Ewa Okoń-Horodyńska, Rafał Wisła & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-233-3619-8
www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl
Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
Spis treści
Wstęp ... 7
Rozdział 1. Proces decyzyjny systemu informacji naukowo-technicznej platformy SyNaT ... 11
1.1. Adaptacja mapy drogowej systemu informacji naukowo-technicznej ... 11
1.2. Proces decyzyjny w zarządzaniu przedsięwzięciami funkcjonującymi w wirtualnej przestrzeni społeczno-gospodarczej ... 18
1.3. Proces decyzyjny dla systemu informacji naukowo-technicznej platformy SyNaT ... 24
1.4. Współzależności między rodzajami zasobów treści, produktami wiedzy i użytkownikami platformy SyNaT ... 32
1.5. Procesowa struktura organizacyjna dla systemu informacji naukowo- -technicznej platformy SyNaT ... 38
Rozdział 2. Strategia rozwoju platformy SyNaT ... 47
2.1. Wybrane zagadnienia teoretyczne strategii rozwoju ... 47
2.2. Rola strategii w organizacji typu non profi t ... 52
2.3. Strategia rozwoju dla platformy SyNaT ... 54
2.3.1. Założenia wstępne ... 54
2.3.2. Strategia rozwoju platformy SyNaT ... 56
2.4. Struktura organizacyjna platformy SyNaT ... 63
2.5. Zarządzanie platformą SyNaT z uwzględnieniem obszarów marketingowego, jakości oraz ryzyka ... 66
Rozdział 3. Wartościowanie produktów wiedzy na platformie SyNaT ... 71
3.1. Ogólna struktura potencjalnych zasobów wiedzy ... 71
3.2. Wyspecyfi kowana struktura zasobów ... 73
3.3. Metodyka wartościowania produktów wiedzy na platformie SyNaT ... 75
3.3.1. Specyfi ka platformy SyNaT jako integratora rozproszonych zasobów treści... 76
3.3.2. Założenia wstępne metodyki ... 77
3.3.3. Przygotowanie do opracowania metodyki ... 78
3.3.4. Formuła obliczeniowa metodyki wartościowania otwartych sieciowych produktów wiedzy na platformie SyNaT ... 84
3.3.5. Możliwości i ograniczenia proponowanej metodyki ... 87
3.4. Transformacja treści naukowych oraz identyfi kacji „inteligentnych specjalizacji” na platformie SyNaT ... 88
3.5. Transformacja wejściowych zasobów treści ... 90
3.5.1. Produkt w postaci nieprzetworzonej jest oferowany użytkownikowi ... 92
3.5.2. Produkt wygenerowany drogą automatycznego przetworzenia... 92
3.5.3. Produkt wykreowany przy współudziale użytkowników platformy... 94
3.5.4. Produkt wytworzony przez zamówienie dedykowane (osobna bramka) ... 95
3.6. Platforma a możliwość wyłaniania „inteligentnych specjalizacji” rozwoju nauki i gospodarki ... 97
Rozdział 4. Hybrydowy model biznesowy platformy SyNaT jako narodowej platformy polskiej nauki i innowacji ... 107
4.1. Platforma SyNaT jako narodowa platforma polskiej nauki i innowacji – model biznesowy ... 109
4.2. Komercjalizacja produktów wiedzy jako przykład jednego z procesów wektora transformacji ... 114
4.3. Wyłanianie inteligentnych specjalizacji jako przykład jednego z procesów wektora transformacji ... 117
4.4. Ewaluacja modelu biznesowego platformy SyNaT jako narodowej platformy polskiej nauki i innowacji ... 122
Rozdział 5. Hybrydowy model biznesowy platformy SyNaT jako integratora rozproszonych repozytoriów naukowych ... 129
5.1. Propozycja hybrydowego modelu biznesowego ... 129
5.2. Sposób ewaluacji modelu biznesowego platformy SyNaT... 132
Rozdział 6. Strategiczne plany rozwoju platformy SyNaT jako integratora rozproszonych repozytoriów naukowych ... 141
6.1. Założenia wstępne do budowy strategicznych planów rozwoju platformy SyNaT... 141
6.2. Zastosowanie metodyki wartościowania produktów wiedzy na platformie SyNaT do budowy strategicznych planów rozwoju ... 142
6.2.1. Strategiczny plan rozwoju A – uruchomienie platformy SyNaT ... 142
6.2.2. Strategiczny plan rozwoju B – rok po uruchomieniu platformy ... 154
Zakończenie ... 159
Bibliografi a ... 161
Spis rysunków... 167
Spis tabel ... 168
Aneks 1. Szczegółowe struktury celów głównych strategii rozwoju platformy SyNaT ... 169
WSTĘP
W okresie nawoływania do upowszechnienia i otwarcia dostępu do zasobów wie- dzy i informacji (co jest zgodne z wymaganiami społeczeństwa wiedzy), przy niemalże nieograniczonych możliwościach technicznych realizacji takiego celu, barierą stają się rozwiązania instytucjonalne (szczególnie IP) oraz interesy ekono- miczne. Jak więc sprostać bezwzględnemu warunkowi rozwoju innowacyjnego społeczeństwa, jakim jest przekonanie do idei wolnego dostępu do wiedzy i in- formacji (otwartej nauki) środowiska naukowego, a więc swego rodzaju mądrości i świadomości osób służących nauce, a fi nansowanych przez społeczeństwo? Te- matyka podjęta w niniejszym opracowaniu nawiązuje do konieczności spojrzenia na możliwości rozwoju polskiej nauki i zarządzania nią z wykorzystaniem sieci.
Tak jak bowiem paradygmat „nowej gospodarki” uzasadnia, że jej rozwój stał się możliwy dzięki rewolucji technologicznej, związanej z nowymi technologiami informatycznymi i komunikacyjnymi, postępującą globalizacją oraz liberaliza- cją gospodarki, a sam proces konkurowania w dużej mierze nie wiąże się już z pojedynczymi organizacjami, ale ich sieciami1, tak zmianie wyznaczanej przez ICT ulega też proces tworzenia produktów wiedzy i zarządzania nauką. To, co szczególnie istotne w podejściu sieciowym, a co właśnie mogłoby mieć niezwy- kłe znaczenie w projektowaniu platformy SyNaT, odnosi się do roli integratora sieci, będącego równocześnie jej koordynatorem. Wśród wielu koncepcji stwo- rzonych przez badaczy struktur sieciowych taką wizję można znaleźć na przykład u Castellsa, który wskazuje na „strukturę sieci zbudowaną wokół projektów”, na
„sieć połączeń na czas realizowania danego projektu i zmieniających konfi gurację przy wdrażaniu każdego nowego projektu”2. Projekt, skupisko wiedzy motywuje zatem do integrowania czy wprost akcentowania roli integratora sieci3 jako zna- czącego w osiąganiu ważnych celów rozwojowych. Więzi w sieci są więc z istoty rzeczy złożone i wzajemne, relatywnie trwałe oraz oparte bardziej na koopera- cji niż na konkurencji4. O złożoności, wartości i znaczeniu elementów w sieci
1 E. Okoń-Horodyńska, S. Pangsy-Kania (red.), Innowacyjność w budowaniu gospodarki wie- dzy w Polsce, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007, s. 100.
2 F. Stalder, M. Castells, Teoria społeczeństwa sieci, tłum. M. Król, Wydawnictwo Uniwersy- tetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 45.
3 K. Perechuda, Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym. Wizualizacja i kompozycja, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2007, s. 67.
4 J. Sydow A.Windeler, Organizing and Evaluating Interfi rm Networks: A Structurationist Perspective on Network Processes and Network Effectiveness, „Organization Science”, 1998, nr 9 (3), s. 265–284.
(aktorów, organizacji itp.) decyduje ich wkład cennych informacji, wiedzy, tech- nologii lub innych zasobów wnoszonych do sieci. Tworzenie powiązań między organizacjami, aktorami oraz zespołami zależy tu zatem od tego, czy mogą one dostarczyć użytecznych, a w szczególności rzadkich zasobów wprowadzonych do sieci. W związku nawet z tymi kilkoma przykładami pojawia się więc pytanie, czy budowana w Polsce platforma wiedzy i informacji SyNaT, będąca swoistą in- nowacją technologiczną i społeczną, ma być skazana na zamykanie się wyłącznie w formule wyszukiwarki produktów wiedzy polskiej nauki i technologii, czy też jej rolę w gospodarce i społeczeństwie należy widzieć znacznie szerzej, właśnie jako integratora sieci, w której powstają produkty wiedzy i w której powinny one służyć konkretnym celom. Są jednak rozproszone, niesformalizowane, nieupo- rządkowane, nie koncentrują się wokół jednego ważnego projektu, mianowicie strategii rozwoju polskiej nauki. Platforma pełniąca funkcję integratora w sieci stanowiłaby niejako nowy poziom w narodowym systemie wiedzy i innowacji, łącząc wyniki aktywności naukowej i badawczej (produkty wiedzy) wielu jego części składowych (aktorów, węzłów), stanowiąc ostatecznie system wzajemnie powiązanych reguł określających warunki i zasady przechowywania, udostępnia- nia oraz tworzenia nowych informacji i wiedzy, a jego funkcjonowanie byłoby uwarunkowane skalą i jakością ICT. W przypadku analizowanego projektu po- jawiło się pytanie: jak znaleźć konsensus pomiędzy teoretyczną prawidłowością ekonomicznej motywacji a wynikającą z wyzwań rozwoju innowacji potrzebą otwartego dostępu do wiedzy? W zależności od roli i zakresu działania platformy SyNaT będą się pojawiać problemy z jej uruchomieniem, utrzymaniem i rozwo- jem zarówno od strony jakiegoś wariantu modelu biznesowego, jak i zintegro- wanej infrastruktury informatycznej oraz instytucjonalnej determinującej rozwój nauki, innowacji i społeczeństwa wiedzy w Polsce. Tym właśnie problemom po- święcono rozważania w niniejszym opracowaniu, które stanowi drugą część prac związanych z tworzeniem platformy SyNaT, przedstawioną w opracowaniu pod tytułem „Problemy z tworzeniem i rozwojem zintegrowanej infrastruktury infor- matycznej i instytucjonalnej dla nauki i edukacji w Polsce”.
W niniejszym opracowaniu przyjęto określoną kolejność prac. Wynika ona z zakresu tematycznego oraz kolejności realizacji poszczególnych etapów projek- tu badawczego SyNaT. Pierwszym, wstępnym zadaniem było opracowanie mapy drogowej dla systemu informacji naukowo-technicznej platformy SyNaT. Mapa drogowa stanowi swoisty proces planowania wykorzystywany w przedsięwzię- ciach długoterminowych, obarczonych podwyższonym poziomem ryzyka. Jest to zarazem pewien schemat głównych zależności decyzyjnych pomiędzy warstwa- mi, podwarstwami oraz obiektami, istotnymi ze względu na specyfi kę przedsię- wzięcia, dla którego mapa drogowa została sporządzona. Dlatego jest to schemat mogący stanowić podstawę do budowy procesu decyzyjnego platformy SyNaT, ponieważ poszczególne składniki mapy drogowej są z sobą powiązane w okre- ślony sposób, w znaczeniu zależnościowym (przyczynowo-skutkowym). Powią- zania te wraz głównymi węzłami decyzyjnymi umożliwiają przede wszystkim określenie głównych celów organizacji. Cele te zostaną dookreślone i uzupełnio-
9
ne zgodnie z założeniami projektowymi, w których główne cele przedsięwzięcia zostały wstępnie sformułowane. Uchwycenie celów przedsięwzięcia oraz zależ- ności między poszczególnymi warstwami mapy drogowej posłużyło w pierwszej kolejności do budowy procesu organizacyjnego, którego elementami są działania o charakterze ciągłym, podejmowane przez zarząd organizacji, jaką będzie plat- forma SyNaT. Procesowy schemat organizacji wraz z głównymi jej celami stano- wi podstawę do budowy strategii rozwoju. Z tego względu kolejnym etapem prac, po opracowaniu procesu decyzyjnego oraz procesowej struktury organizacyjnej, było zbudowanie strategii rozwoju platformy SyNaT. Następnie na podstawie strategii rozwoju opracowano strukturę organizacyjną platformy. Przedstawiona kolejność prac, wynikająca z porządku etapów zadań realizowanych w projekcie badawczym SyNaT, w sposób logiczny wskazuje na zastosowanie klasycznego podejścia do budowy modeli biznesowych5, gdzie najpierw przystępuje się do bu- dowy strategii, a potem struktury organizacyjnej. Następnie, mając opracowaną strategię rozwoju oraz strukturę organizacyjną, przystąpiono do budowy modeli biznesowych dla dwóch wariantów działania platformy SyNaT. Powyższa kolej- ność prac znajduje odzwierciedlenie w kolejnych rozdziałach tej książki.
5 Zob. np. A. Osterwalder, T. Clark, Y. Pingeur, Business Model, Wiley & Sons, Hoboken, NJ, 2012; L. Applegate, R. Austin, D. Soule, Corporate Information Strategy and Management: Text and Cases, McGraw – Hill, New York 2009, s. 48–52. Budowa strategii, a następnie struktury organizacyjnej jest również zgodna z klasycznym podejściem teorii zarządzania, zgodnie z któ- rym struktura organizacji powinna podążać za strategią, umożliwiając jej sprawną i skuteczną realizację, por. A. Chandler, Jr., Strategy and Structure: Chapters in the History of the American Industrial Enterprise, MIT, Cambridge 1962, s. 49.
Rozdział 1
PROCES DECYZYJNY SYSTEMU INFORMACJI NAUKOWO-TECHNICZNEJ PLATFORMY SyNaT
1.1. Adaptacja mapy drogowej systemu informacji naukowo-technicznej
Propozycję warstw, podwarstw oraz obiektów wchodzących w skład mapy drogo- wej dla systemu informacji naukowo-technicznej platformy SyNaT zawiera Tabe- la 1.1. Została ona przygotowana na etapie planowania przedsięwzięcia. Jest więc pożyteczna na etapie przygotowania jego uruchomienia. Natomiast podczas pro- wadzenia działalności powinna zostać wzbogacana i uzupełniona o nowe skład- niki, w miarę rozwoju działającej platformy SyNaT, jako że wiadomo, iż mapa drogowa jest elastycznym narzędziem wspomagania procesów decyzyjnych i or- ganizacyjnych określonego przedsięwzięcia, dla którego została przygotowana.
W mapie drogowej można wyszczególnić zależności na różnych poziomach jej szczegółowości. Na poziomie warstw widać wpływ otoczenia na produkty.
Następnie posiadane przez platformę zasoby mają wpływ na technologię oraz produkty oferowane przez platformę. Na warstwę produktów wywierają zatem wpływ warstwy otoczenia oraz technologii. Na warstwę technologii wpływa zaś warstwa zasobów. Na niższych, bardziej szczegółowych poziomach zachodzą za- leżności pomiędzy podwarstwami i obiektami w obrębie danej warstwy, pomię- dzy warstwami, a także pomiędzy obiektami w obrębie danej podwarstwy. Przed- stawianą propozycję mapy drogowej zasadniczo oparto na trzech wariantach scenariuszowych rozwoju platformy SyNaT: optymistycznym, pesymistycznym i najbardziej prawdopodobnym. Jako bazową mapę drogową przyjęto zależności wynikające ze scenariusza najbardziej prawdopodobnego. Pozostałe scenariu- sze stanowią z kolei modyfi kację bazowej mapy drogowej in plus oraz in minus.
Mapa drogowa oraz scenariusze zostały przygotowane dla okresu od momen- tu uruchomienia przedsięwzięcia do ok. 3–5 lat, ze względu na wysoki poziom złożoności i ryzyka przedsięwzięcia oraz zmienności otoczenia, w szczególności prawnego. Jak zostało już wspomniane, mapę drogową należy poddawać analizie, ocenie, a w razie potrzeby odpowiedniej korekcie w przyszłości. W podstawowej mapie drogowej, utworzonej przy wykorzystaniu najbardziej prawdopodobnego
Tabela 1.1. Składniki mapy drogowej systemu informacji naukowo-technicznej
Warstwa Podwarstwa Obiekt
Otoczenie
Otoczenie dalsze
Sytuacja fi nansowa nauki polskiej Zmiany prawne (MNiSW) Rola Open Access
Zmiany w prawie autorskim
Źródła zasobów treści
Narodowe Archiwum Cyfrowe
Uczelniane repozytoria dorobku naukowego pracowników naukowych
Instytucje naukowo-badawcze Biblioteki
Pozostałe, rozproszone repozytoria cyfrowe
Segmenty odbiorców produktów wiedzy
Pracownicy naukowi Studenci
Instytucje badawczo-rozwojowe Przedsiębiorstwa
Inwestorzy Pozostałe
Mecenat Mecenasi, sponsorzy
Produkt
Produkty wiedzy
Baza produktów (ustrukturyzowany rejestr) Katalog produktów wiedzy
Katalog partnerów (dla produktów wiedzy) Funkcjonalności
(usługi)
Podstawowe Rozszerzone
Technologia
Zarządzanie wiedzą Warunki korzystania z usług
Wartościowanie produktów wiedzy
Podmiotowe Przedmiotowe
Wykonywane przez użytkowników Kryteria wartościowania
Technologie informacyjne
Bazy danych (standaryzacja, technologia) Interfejs użytkownika
Algorytmy wyszukiwania
Infrastruktura informatyczna repozytorium Zarządzanie zawartością (ang. CMS – Content Management System)
scenariusza rozwoju platformy SyNaT, wyszczególniono następujące węzły de- cyzyjne (rysunek 1.1):
– decyzje dotyczące integracji baz danych z wybranymi dostarczycielami (1);
– decyzje dotyczące form i kierunków podejmowanych działań pasywnych (funkcjonalności podstawowych) (2);
– decyzje dotyczące palety oferowanych produktów (rodzajów i form wytwo- rów pracy naukowej) (3);
– decyzje dotyczące eksponowania pewnych rodzajów wiedzy na platformie kosztem innych (na przykład dobór źródeł i twórców zasobów wiedzy) (4);
– decyzje dotyczące oferowania funkcjonalności dodatkowych ze względu na charakter dostarczycieli i odbiorców (ujawniających przez procedurę wartoś- ciowania swoje preferencje) (5);
– decyzje dotyczące wyboru kryteriów procedury wartościowania wiedzy (6).
Poszczególne węzły decyzyjne zostały oznaczone na rysunku 1.1. Na uwagę zasługuje również to, że obok głównej mapy drogowej wyszczególniono wpływ obiektu „Mecenasi” (rozwoju nauki), należącego do warstwy „Otoczenie”, na warstwę zasobów oraz wpływ warstwy obiektu „Warunki korzystania z usług” na obiekt „Kadry” należący do warstwy „Zasoby”.
Jak wynika z przedstawionej mapy drogowej, aż cztery z sześciu węzłów de- cyzyjnych zlokalizowano bezpośrednio wokół wartościowania podmiotowego (1, 2, 4 i 5). Węzeł decyzyjny 3 dotyczy z kolei wartościowania przedmiotowego, a węzeł 6 – wyboru stosownych kryteriów wartościowania. Należy zwrócić uwa- gę, że wyszczególniono jeden katalog kryteriów wartościowania.
Najbardziej prawdopodobny scenariusz rozwoju platformy SyNaT polega na tym, że pomiędzy obiektami „Mecenasi” oraz „Zmiany prawne (MNiSW)”, nale- żącymi do warstwy „Otoczenie”, wystąpi większy wpływ, wyrażający się w spo- wodowaniu prawnej (ustawowej) konieczności publikowania zasobów wiedzy w sieci internetowej. Taki wymóg pociągnie za sobą wzrost wielkości obiektu
„Katalog produktów wiedzy” należącego do podwarstwy „Produkty wiedzy”. To z kolei wpłynie na powiększenie obiektu „Baza produktów (ustrukturyzowany rejestr)”.
Warstwa Podwarstwa Obiekt
Zasoby
Techniczna Infrastruktura sprzętowa
Zarządzanie – organizacja
Finansowanie przedsięwzięcia Model organizacyjny
Kadry (zarządzanie zasobami ludzkimi) Pozostałe (związane z zarządzaniem przedsię- wzięciem)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Beck, B. Józefowski, A. Kozina, M. Możdżeń, Meto- dyka budowy mapy drogowej dla systemu informacji naukowej i naukowo-technicznej, wykonanego w ramach projektu SyNaT, Kraków 2012, maszynopis, s. 130, 135.
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Mecenasi Obiekt: Mecenasi Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Katalog partnerów Warstwa: Zasoby Podwarstwy: Techniczna Zarządzanie Organizacja
Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekty: Algorytmy wyszukiwania Infrastruktura repozytorium Zarządzanie zawartoĞcią CMS Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekt: Interfejs uĪytkowania Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: ħródáa zasobów wiedzy Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie podmiotowe
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Odbiorcy wiedzy Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: Kryteria wartoĞciowania Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekt: Bazy danych (technologia)
Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie przez uĪytkowników Warstwa: Produkt Podwarstwa: FunkcjonalnoĞci (usáugi) Obiekt: FunkcjonalnoĞci podstawowe Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Katalog produktów wiedzy
Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie przedmiotowe Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Baza produktów (ustrukturyzowany rejestr)
Warstwa: Technologia Podwarstwa: Zarządzanie wiedzą Obiekt: Warunki korzystania z usáug Warstwa: Zasoby Obiekt: Kadry (pracownicy) Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Táo (otoczenie dalsze) Obiekt: PodejĞcie do Open Access
1
2 3
4
Warstwa: Produkt Podwarstwa: FunkcjonalnoĞci (usáugi) Obiekt: FunkcjonalnoĞci rozszerzone5
6
WĊzáy decyzyjne Rysunek 1.1. Najbardziej prawdopodobny scenariusz rozwoju platformy SyNaT w okresie 3–5 lat Źródło: opracowanie własne.Wprowadzenie wymogu publikowania w sieci spowoduje wzrost środków fi - nansowych przeznaczonych na utrzymanie i rozwój platformy SyNaT, dlatego za- leżność ta – w scenariuszu optymistycznym – reprezentuje przełożenie większych zasobów fi nansowych na liczbę i jakość funkcjonalności dostępnych w interfejsie użytkownika. Bazowa mapa drogowa reprezentująca scenariusz najbardziej praw- dopodobny została więc dodatkowo wzbogacona w scenariuszu optymistycznym w zależność pomiędzy obiektem „Finansowanie przedsięwzięcia” należącym do podwarstwy „Zarządzanie – organizacja – struktura”, w warstwie „Zasoby”, a podwarstwą „Funkcjonalności (usługi)” należącą do warstwy „Produkty”. Opi- sane modyfi kacje reprezentujące scenariusz optymistyczny przedstawiono za pomocą fi oletowych strzałek (rysunek 1.2). Budując scenariusze dalszego roz- woju w perspektywie długoterminowej, należy ze szczególną uwagą uwzględnić powyższe szanse rozwoju. Największych szans trzeba upatrywać w zwiększeniu poziomu fi nansowania polskiej nauki, co przełoży się na poprawę fi nansowania platformy oraz wzbogacanie oferty usługowej o propozycje wychodzące naprze- ciw oczekiwaniom użytkowników.
W scenariuszu pesymistycznym należy się spodziewać zaostrzenia przepi- sów w zakresie praw autorskich, przy jednoczesnym braku wymogu publikowa- nia zasobów wiedzy w sieci internetowej. W tym przypadku obiekt „Mecenasi”
wymusza zaostrzenie tego prawa, wpływając na obiekt „Zmiany prawne (prawo autorskie)” w warstwie „Otoczenie”. Tego rodzaju sytuacja z kolei spowoduje zmniejszenie wielkości obiektu „Katalog produktów wiedzy”, a przez to również zmniejszenie obiektu „Baza produktów (ustrukturyzowany rejestr)”, należących do warstwy „Produkty”. Jednocześnie, pomimo występującego obecnie istotne- go niedofi nansowania nauki polskiej, w scenariuszu pesymistycznym można się spodziewać dalszego pogorszenia tej sytuacji. Jest to sytuacja niekorzystna dla rozwoju platformy SyNaT, odnotowana w obiekcie „Sytuacja fi nansowa nauki polskiej”. Fakt ten z kolei wpłynie na zmniejszenie liczby rozproszonych źródeł i twórców zasobów wiedzy oraz odbiorców i użytkowników produktów wiedzy dostarczanych przez platformę SyNaT. Przedstawione zmiany w warstwie „Oto- czenie” przełożą się na dalsze zmniejszenie obiektów „Katalog produktów wie- dzy” oraz „Baza produktów (ustrukturyzowany rejestr)”, należących do warstwy
„Produkty”.
Zaprezentowane modyfi kacje scenariusza pesymistycznego przedstawiono czerwonymi strzałkami (rysunek 1.3). Należy mieć na uwadze, że każdy ze sce- nariuszy rozwoju platformy SyNaT reprezentuje podstawowe zjawiska, jakie za- chodzą lub mogą zachodzić w otoczeniu platformy SyNaT, oraz konsekwencje z nich wynikające dla rozwoju przedsięwzięcia. Budując scenariusze dalszego rozwoju w perspektywie długoterminowej, należy ze szczególną uwagą uwzględ- niać powyższe, zewnętrzne w stosunku do platformy SyNaT, źródła ryzyka, takie jak prawo autorskie i niekorzystne zmiany w nim oraz sytuacja polskiej nauki – obniżanie poziomu fi nansowania.
Powyższe scenariusze nie stanowią wyczerpującego opisu konkretnych sy- tuacji, gdyż te mogą stanowić obszar analizy i modyfi kacji mapy drogowej po
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Mecenat Obiekt: Mecenasi Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Katalog partnerów Warstwa: Zasoby Podwarstwa: Techniczna Zarządzanie Organizacja
Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekty: Algorytmy wyszukiwania Infrastruktura repozytorium Zarządzanie zawartoĞcią CMS Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekt: Interfejs uĪytkowania Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: ħródáa zasobów wiedzy Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie podmiotowe
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Odbiorcy wiedzy Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: Kryteria wartoĞciowania Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekt: Bazy danych (technologia)
Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie przez uĪytkowników Warstwa: Produkt Podwarstwa: FunkcjonalnoĞci (usáugi) Obiekt: FunkcjonalnoĞci podstawowe Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Katalog produktów wiedzy
Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie przedmiotowe Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Baza produktów (ustrukturyzowany rejestr)
Warstwa: Technologia Podwarstwa: Zarządzanie wiedzą Obiekt: Warunki korzystania z usáug Warstwa: Zasoby Obiekt: Kadry (pracownicy) Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Táo (otoczenie dalsze) Obiekt: PodejĞcie do Open Access 1
2 3
4Warstwa: Produkt Podwarstwa: FunkcjonalnoĞci (usáugi) Obiekt: FunkcjonalnoĞci rozszerzone5
6 WĊzáy decyzyjne
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Otoczenie dalsze Obiekt: Zmiany prawne (MNiSW) Scenariusz optymistyczny Rysunek 1.2. Optymistyczny scenariusz rozwoju platformy SyNaT w okresie 3–5 lat Źródło: opracowanie własne.
Warstwa: Zasoby Podwarstwa: Techniczna Zarządzanie Organizacja
Warstwa: Zasoby Obiekt: Kadry (pracownicy) 1
2 3
45
6 WĊzáy decyzyjne Scenariusz pesymistyczny
Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekty: Algorytmy wyszukiwania Infrastruktura repozytorium Zarządzanie zawartoĞcią CMS Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekt: Interfejs uĪytkowania Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie podmiotoweWarstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: Kryteria wartoĞciowania Warstwa: Technologia Podwarstwa: Technologie informacyjne Obiekt: Bazy danych (technologia)
Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie przez uĪytkowników Warstwa: Technologia Podwarstwa: WartoĞciowanie produktów wiedzy Obiekt: WartoĞciowanie przedmiotowe
Warstwa: Technologia Podwarstwa: Zarządzanie wiedzą Obiekt: Warunki korzystania z usáug
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Mecenasi Obiekt: Mecenasi Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: ħródáa zasobów wiedzyWarstwa: Otoczenie Podwarstwa: Odbiorcy wiedzy
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Táo (otoczenie dalsze) Obiekt: PodejĞcie do Open Access Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Otoczenie da Obiekt: Zmiany prawne (prawo autorskie)
Warstwa: Otoczenie Podwarstwa: Otoczenie dalsze Obiekt: Sytuacja finansowa nauki polskiej Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Katalog partnerów
Warstwa: Produkt Podwarstwa: FunkcjonalnoĞci (usáugi) Obiekt: FunkcjonalnoĞci podstawowe Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Katalog produktów wiedzy
Warstwa: Produkt Podwarstwa: Produkty wiedzy Obiekt: Baza produktów (ustrukturyzowany rejestr) Warstwa: Produkt Podwarstwa: FunkcjonalnoĞci (usáugi) Obiekt: FunkcjonalnoĞci rozszerzone Rysunek 1.3. Pesymistyczny scenariusz rozwoju platformy SyNaT w okresie 3–5 lat Źródło: opracowanie własne.
18
uruchomieniu przedsięwzięcia. Przedstawiona mapa drogowa rozwoju platformy SyNaT, wraz ze zmianami wynikającymi ze scenariusza optymistycznego i pe- symistycznego, stanowi podstawę do przygotowania planów strategicznych roz- woju przedsięwzięcia. W budowie propozycji planów strategicznych pomocna może się również okazać koncepcja procesu organizacyjnego platformy SyNaT opracowana na podstawie mapy drogowej.
1.2. Proces decyzyjny w zarządzaniu przedsięwzięciami funkcjonującymi w wirtualnej przestrzeni społeczno- -gospodarczej
W najbardziej prawdopodobnym scenariuszu rozwoju platformy SyNaT (rysunek 1.1) wyszczególniono sześć głównych węzłów decyzyjnych powiązanych z war- stwą technologii i odnoszących się do wartościowania podmiotowego i przedmio- towego. W związku z tym powstaje wiele pytań, wśród których za fundamentalne można uznać dwa:
– Jakiego rodzaju są to decyzje?
– Czy wyczerpują one – opisują w możliwie pełny sposób – proces (lub system) decyzyjny platformy SyNaT?
Aby udzielić odpowiedzi na powyższe pytania, należy sięgnąć do wybranych zagadnień dorobku w zakresie procesów decyzyjnych oraz rodzajów decyzji po- dejmowanych w organizacjach funkcjonujących w wirtualnej przestrzeni społecz- no-gospodarczej, które stanowiły istotną inspirację do prac związanych z opra- cowaniem zadania projektowego, jakim jest proces decyzyjny platformy SyNaT.
W klasycznym modelu podejmowania decyzji wyszczególniono następujące etapy:
– inteligencję (rozpoznawanie): zidentyfi kowanie sytuacji decyzyjnych;
– projektowanie: inwencję, rozwój i analizę możliwych do podjęcia działań;
– wybór: wyselekcjonowanie określonego sposobu działania spośród grupy wszystkich działań;
– weryfi kację: ocenę dokonanego wyboru (ex post)1.
W procesie decyzyjnym można wyszczególnić trzy zasadnicze fazy:
– zbieranie i wykorzystywanie informacji potrzebnych do efektywnego oddzia- ływania na przedmiot kierowania;
– przygotowanie i podejmowanie decyzji na podstawie wspomnianych infor- macji;
– wykonanie odpowiednich czynności organizacyjnych i innych w celu realiza- cji podjętej decyzji2.
1 Więcej informacji na ten temat: H. Simon, The New Science of Management Decision, Prentice Hall, Englewood Clifs, New York 1977, s. 40–60.
2 S. Dębski, D. Dębski, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, cz. 2, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 311. Powstaje wówczas potrzeba bardziej precyzyjnego opisu
W kontekście modelu racjonalnego można mówić o podejściu:
– normatywnym;
– opisowo-wyjaśniającym w aspekcie:
• zadowalającej decyzji – modelu ograniczonej racjonalności;
• wariantu a priori.
Normatywny proces decyzyjny opiera się na wykorzystaniu zdrowego rozsąd- ku w podejmowaniu decyzji. Tego rodzaju proces obejmuje następujące czynno- ści (działania):
– sformułowanie celu;
– określenie kryterium wyboru;
– opracowanie rozwiązań oraz bardziej szczegółowych wariantów decyzyjnych;
– ocenę przyszłych skutków realizacji poszczególnych wariantów w określo- nych uwarunkowaniach środowiskowych;
– dokonanie wyboru określonego wariantu, który spełnia kryterium wyboru.
Ustalenie kryterium (bądź listy kryteriów) jest powiązane z opisaną sytuacją problemową oraz zdefi niowanym problemem. Poza oceną przyszłych skutków, jakie mogą zostać wywołane przez realizację, a które również należy uwzględ- nić przy podejmowaniu decyzji, kryteria odgrywają główną rolę i to ich speł- nienie ostatecznie przesądza o wyborze określonego wariantu. Próba dokonania wyboru opierającego się wyłącznie na skutkach podaje w wątpliwość potrzebę formułowania kryteriów. Kryteria, stanowiąc niejako pochodną problemu, wy- rażają jednak jego specyfi kę, lecz skutki realizacji określonego wariantu nieko- niecznie odnoszą się do tych kryteriów. W przeciwnej sytuacji wybór wariantu rozwiązania określonego problemu wyłącznie na podstawie kryteriów jest dalece wątpliwy. W tym przypadku możemy uzyskać najlepsze rozwiązanie problemu, ale skutki realizacji wariantu niekoniecznie muszą być najlepsze. W opisywanym procesie decyzyjnym może się okazać, że zastosowanie kryteriów oraz najbar- dziej pożądanych skutków realizacji danego wariantu będzie niewspółbieżne. Te zmiany prowadzą do ponownego przemyślenia kryteriów i zweryfi kowania skut- ków realizacji poszczególnych wariantów. Wybór wariantu decyzyjnego opiera się wówczas na porównaniu potencjalnych skutków realizacji danego wariantu oraz spełnieniu ustalonych kryteriów, które są najbliższe ideałowi. W procesie podejmowania decyzji w ujęciu normatywnym, opierającym się na decyzji ra- cjonalnej, wyszczególnia się więc dwa rodzaje procesów podejmowania decyzji:
– programowalne;
– nieprogramowalne (czyli proces podejmowania decyzji niemających swego precedensu w przeszłości, decyzji innowacyjnych, będących rozwiązaniem problemów o niekompletnej strukturze).
Powyższy podział nabiera większego znaczenia w organizacjach prowadzą- cych działalność w wirtualnej przestrzeni społeczno-gospodarczej, gdzie szereg procesów (i związanych z nimi decyzji) przebiega w sposób zautomatyzowany.
problemu, jego zdefi niowania oraz doprecyzowania bądź przeformułowania celu, jaki zamierza się osiągnąć.
20
Decyzje programowalne charakteryzują się strukturą pozwalającą na zautomaty- zowanie procesu podejmowania decyzji. Oznacza to możliwość wykonania imple- mentacji w środowisku programistycznym. Decyzje nieprogramowalne wymagają z kolei ingerencji człowieka w proces podejmowania decyzji. Mając na uwadze proces programowalny, można powiedzieć, że procesy nieprogramowalne cha- rakteryzują się niekompletną strukturą. Proces podejmowania decyzji racjonalnej rozpoczyna etap opisu sytuacji o charakterze problemowym (1). Następnie należy określić cel, co pozwala na zdefi niowanie problemu (2). Po sformułowaniu celu i zdefi niowaniu problemu można przystąpić do ustalania kryteriów wyboru wa- riantu (3). Kryteria wyboru są więc powiązane ze specyfi ką problemu oraz celem.
Później konieczne jest opracowanie możliwie wszystkich wariantów rozwiązania problemu (4). Ich hipotetyczne skutki oraz prawdopodobieństwo wystąpienia są potem poddane szacowaniu (5). Kolejne etapy to wybór wariantu racjonalnego (6) oraz jego realizacja (7). Model ten opiera się na dwóch założeniach:
1. Decydent ma pełną, niczym nieograniczoną informację na temat sytuacji problemowej;
2. Decydent dysponuje wszystkimi zdobytymi informacjami oraz nie napotyka na żadne trudności w ocenie i porównaniu danych mu wariantów ani w do- konywaniu wyboru pomiędzy nimi. Decydent nie napotyka na żadne bariery z utrzymywaniem i zdobywaniem informacji3.
O ile drugie założenie świadczy o pewnego rodzaju idealizmie w klasycznym podejściu do podejmowania decyzji, o tyle pierwsze założenie podlega ogranicze- niu do informacji wystarczającej dla sprawnego i skutecznego podjęcia decyzji.
W tym deterministycznym kontekście rozumienia pierwszego założenia odsłania się możliwość opracowania procesu programowalnego, rozumianego na sposób informatyczny jako oprogramowania.
Idealizm modelu racjonalnego podejmowania decyzji przejawia się między innymi w tym, że w osobie decydenta zachodzi subiektywne postrzeganie rzeczy- wistego świata powiązane z uproszczoną percepcją otaczającego świata. W wa- runkach tej ograniczoności mówi się o decyzji nie tyle racjonalnej, ile zadowa- lającej. „Różnica [między decyzjami optymalnymi a „zadowalającymi” – przyp.
aut.] jest taka jak pomiędzy przeszukiwaniem stogu siana, aby znaleźć w nim igłę najostrzejszą, a przeszukiwaniem tegoż stogu w celu znalezienia igły dostatecz- nie ostrej”4. Podobnie jak w modelu racjonalnym proces podejmowania decyzji zadowalającej to również proces wieloetapowy, który składa się z następujących etapów:
– określenia celu;
– ustalenia poziomu aspiracji, które należy traktować jako kryterium umożli- wiające dokonanie wyboru, w tym przypadku wskazanie wariantu uznawane- go za zadowalający (wystarczająco dobry);
3 Więcej informacji na ten temat: M. Ramus, P. Szczepankowski, Podejmowanie decyzji w or- ganizacji [w:] A. Koźmiński, W. Piotrowski (red.), Zarządzanie. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 90–100.
4 J. March, H. Simon, Teoria organizacji, tłum. S. Łypacewicz, PWN, Warszawa 1964, s. 54.
– użycia heurystyki umożliwiającej odnalezienie wariantu zadowalającego;
w przypadku gdy nie udało się takowego odnaleźć, następuje powrót do aspi- racji w celu ich modyfi kacji (obniżenia);
– oceny wariantów i wskazania satysfakcjonującego;
– realizacji wybranego wariantu;
– oceny łatwości osiągnięcia założonych aspiracji.
Kolejną propozycją jest proces decyzyjny, w którym wariant zostaje przyję- ty a priori. Po sformułowaniu celu następuje zdefi niowanie i przyjęcie z góry określonego wariantu. Później odrzucone warianty zostają poddane rangowaniu (uszeregowaniu), co ma służyć zdefi niowaniu wariantu konkurencyjnego w sto- sunku do przyjętego z góry. Następnie na podstawie konkurencyjnego wariantu ustala się kryterium wyboru. Jeśli teraz przyjęty z góry wariant okaże się zgodny z kryterium, wówczas potwierdza to wybór i wariant jest przeznaczony do reali- zacji. W przeciwnym razie należy ponownie uszeregować warianty odrzucone (na przykład według innych zasad, zdefi niować wariant konkurencyjny oraz ustalić nowe kryterium. Potem procedura ulega powtórzeniu lub potwierdzany jest wa- riant wybrany z góry.
Obok wspomnianych, racjonalnych podejść do procesu decyzyjnego przydat- ne w budowie procesu decyzyjnego okazały się poniższe koncepcje:
– Podejście przyrostowe – proces podejmowania decyzji, w którym podejmuje się decyzje, jednocześnie utrzymując strategię otwartą na zmiany, koncentru- jąc się na problemowym spektrum decyzyjnym od stanu obecnego do rozwią- zywania problemów bieżących5.
– Procedury organizacyjne – koncepcja określana niejednokrotnie jako model programu polega na rozumieniu podjętej decyzji jako stanu na wyjściu po- szczególnych etapów należących do różnych procedur operacyjnych. W ten sposób można mówić o programowalnych procedurach podejmowania decy- zji, o procesach wkomponowanych w rutynową działalność operacyjną, a tak- że o systemowych procesach podejmowania decyzji zakodowanych w do- świadczeniu organizacyjnym6.
– Podejmowanie decyzji w partiach politycznych – dominuje w nim podejście spersonalizowanego procesu negocjacji, który jest napędzany przez interes grup uczestników, a nie zasady racjonalnych procesów. Poszczególni uczest- nicy różnią się między sobą celami, wartościami czy też adekwatnością po-
5 W. Lindblom, The Science of Muddling Through, „Public Administration Review” 1959, vol.
19, s. 79–88.
6 Por. J. March, Decisions and Organizations, Basil Blackwell, Oxford 1988, s. 76; G. Huber, The Nature of Organisational Decision Making and the Design of Decision Support Systems,
„Management Information Systems Quarterly” 1981, June, s. 1–10; T. Das, B. Teng, Cognitive Biases and Strategic Decision Processes: An Integrative Perspective, „Journal of Management Studies” 1999, vol. 36, s. 757–778; K. Krabuanrat, R. Phelps, Heuristics and Rationality in Strategic Decision Making: An Exploratory Study, „Journal of Business Research” 1998, vol. 41, s. 83–93.
22
siadanych informacji. Proces ten nigdy się nie kończy. Pozostaje ciągła walka pomiędzy różnymi grupami (koalicjami), które ulegają przegrupowaniom7. – Model kosza na śmieci – opis podejmowania decyzji odnoszący się do chao-
tycznych organizacji. Proces jest fragmentaryczny, z dużą i różną liczbą jego uczestników. Decyzja może być podejmowana jako interpretacja wielu rela- tywnie niezależnych strumieni informacji w danej organizacji. Po podjęciu decyzji kosz jest opróżniany. Samo podjęcie decyzji nie gwarantuje uwzględ- nienia wszystkich opinii, strumieni informacji czy tendencji8.
– Podejście indywidualistyczne – koncepcja oparta na rozwiązywaniu proble- mów przez pojedynczego menedżera. W tej koncepcji istotne są takie zagad- nienia, jak indywidualny styl, kompetencje, przygotowanie oraz cechy osobo- wości9.
– Podejście naturalistyczne – koncentruje uwagę decydenta na poznaniu i zro- zumieniu problemu w jego naturalnym, empirycznym kontekście. Na uwagę zasługuje tu model RPD (ang. Recognition-Primed Decision). Główną rolę w tym modelu odgrywają doświadczenia decydenta wynikające z sytuacji problemowych z przeszłości, które są podobne do sytuacji obecnej, oraz wie- dza dotycząca oczekiwań10.
– Podejście wielu perspektyw – polega na poddaniu analizie, w procesie de- cyzyjnym, możliwie wszystkich aspektów (perspektyw) danego problemu.
Podstawą tego podejścia była koncepcja „systemów nieograniczonego my- ślenia” (ang. unbounded systems thinking). W podejściu wielu perspektyw rozróżnia się poszczególne perspektywy: techniczną, organizacyjną, indywi- dualną, etyczną i estetyczną. W każdej perspektywie stosuje się więcej niż jeden model zbierania danych, które oznaczają różne, możliwie wyczerpujące strumienie informacji składających się na daną perspektywę. Autorzy koncep- cji podkreślają, że decyzja może mieć sens z perspektywy technicznej czy organizacyjnej, jednak może nie być etyczna, dlatego pespektywy etyczna i estetyczna powinny być brane pod uwagę w procesie decyzyjnym11.
Proces decyzyjny można zatem określić jako dokonywanie nielosowych wy- borów, dotyczących problemów, celów oraz sposobów ich osiągania12. W przed- sięwzięciach funkcjonujących w wirtualnej przestrzeni społeczno-gospodarczej tworzy się systemy opierające się na wiedzy (SBW). Istotnym zagadnieniem staje
7 J. Pfeffer, Power of Organisations, Pitman Publishing, Marshfi led, MA 1981, s. 50–103.
8 M. Cohen, J. March, J. Olsen, A Garbage Can Model of Organizational Choice,
„Administrative Science” 1972, vol. 17, s. 1–25.
9 Por. P. Keen, M. Scott Morton, Decision Support Systems: An Organizational Perspective, Addison–Wesley, Reading, MA 1978; G. Klein, Naturalistic Decision Making, Associated Division of ARA, Fairborn, OH 2008.
10 G. Klein, Sources of Power: How People Make Decisions, MIT Press, Cambridge 1998, s. 5–30.
11 I. Mitroff, H. Linstone, The Unbounded Mind, Oxford University Press, New York 1996, s. 3–85.
12 B. Kaczmarek, S. Sikorski, Podstawy zarządzania. Zachowania organizacyjne, Absolwent, Łódź 1998, s. 159.
się wówczas akwizycja wiedzy oraz jej reprezentacja maszynowa, to znaczy za- warta w systemach bazodanowych i komputerowych. Z funkcjonalnego punktu widzenia systemy opierające się na wiedzy należy uznać za rodzaj oprogramo- wania oraz dane pozwalające na rozwiązanie problemu przez systematyczne sto- sowanie wiedzy13. W tym znaczeniu podejmowanie decyzji składa się z dwóch części:
– analitycznej – stanowiącej procedurę przygotowania do podjęcia decyzji;
– podjęcia decyzji.
W części analitycznej wyszczególnia się następujące etapy:
– zbieranie, gromadzenie i przechowywanie danych;
– przeliczanie danych, aby przekształcić je w informacje decyzyjne;
– strukturalizację informacji w postaci wariantów decyzji wraz z ustaleniem kryteriów ich oceny i wyboru14.
W części analitycznej można stosować współczesne systemy wspomagania decyzji (ang. DSS – Decision Support Systems), dostosowane do specyfi ki sy- tuacji problemowej na określonym etapie funkcjonowania organizacji. Dobór odpowiedniego systemu wspomagania decyzji, w szczególności dla procesów programowalnych, powinien zostać dokonany przez odpowiednich specjalistów z zakresu technologii informatycznych.
W kontekście opracowania procesu decyzyjnego dla platformy SyNaT po- dejście przedstawione jako „procedury organizacyjne” w powiązaniu z modelem racjonalnego podejmowania decyzji jest najbardziej trafne w zakresie zidentyfi - kowania możliwie wszystkich węzłów decyzyjnych systemu informacji naukowo- -technicznej platformy SyNaT jako przedsięwzięcia, którego funkcjonowanie planuje się w wirtualnej przestrzeni społeczno-gospodarczej, z jednoczesnym określeniem rodzajów procesów decyzyjnych (programowalne, częściowo pro- gramowalne, nieprogramowalne). Osadzenie procesu decyzyjnego na procedu- rach organizacyjnych w teorii zarządzania odpowiada strukturalno-relacyjnemu schematowi organizacji, który w jednej z możliwych wersji reprezentuje system podejmowania decyzji. W wymiarze relacyjnym strukturę organizacyjną przed- stawia się na dwa sposoby:
– jako strukturę, która wyraża sens statyczny struktur organizacyjnych, repre- zentując stronę organizacyjno-prawną (relacyjność jest tu reprezentowana przez konfi gurację struktury hierarchicznej organizacji, prezentację systemów decyzyjnych zarządzania oraz system planowania i kontroli);
– w sposób funkcjonalny, który reprezentuje sens dynamiczny struktur organi- zacyjnych, a więc szeroko pojmowane procesy i czynności realizowane w da- nej organizacji (relacyjność jest tu reprezentowana przez przebieg procedur, jakie składają się na procesy zarządzania oraz procesy wykonawcze. Można
13 S. Stanek, Systemy bazujące na formułowaniu strategii organizacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 1994, s. 15.
14 E. Radosiński, Systemy informatyczne w dynamicznej analizie decyzyjnej. Systemy wspoma- gania decyzji. Modelowanie symulacyjne. Techniki inteligentne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 14–16.
