1. Śmierć niepotrzebna czy śmierć bohaterska? Geneza i skutki wybuchu powstania warszawskiego
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości Uczeń zna:
trudną sytuację Armii Krajowej do wybuchu powstania,
cele polityczne i militarne akcji Burza,
sytuację w Warszawie przed wybuchem powstania,
pozycję polityczną rządu polskiego w Londynie,
przyczyny wybuchu powstania warszawskiego,
przebieg powstania,
reakcję państw zachodnich,
reakcję Stalina,
sposób niesienia pomocy dla powstania,
przyczyny upadku powstania.
ii. b) Umiejętności Uczeń potrafi:
przedstawić powstanie warszawskie z perspektywy ZSRR i państw zachodnich,
opisać atmosferę Warszawy tuż przed wybuchem powstania,
przedstawić powstanie warszawskie z różnych perspektyw: polityka, strategia wojskowa, tragedia ludności cywilnej, tragedia miasta, legenda,
sporządzić bilans powstania (straty, znaczenie polityczne, znaczenie moralne).
b. 2. Metoda i forma pracy
Metoda podająca: wizyta w muzeum, lektura wspomnień, dzienników, spotkanie z uczestnikiem wydarzeń. (Opcjonalnie)
Metoda sprawdzająca: uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami, wiadomościami, informacjami, które uzyskali w ramach metody powyższej.
Metoda podająca: oglądanie zdjęć (ewentualnie filmu dokumentalnego); nauczyciel przedstawia fakty odnoszące się do decyzji o rozpoczęciu powstania, jego przebiegu i rezultatów.
Ostatnia faza zajęć ma charakter problemowy: uczniowie wspólnie z nauczycielem zastanawiają się nad znaczeniem powstania w roku 44 i dziś. Dyskusja i zapisanie ewentualnych wniosków.
c. 3. Środki dydaktyczne
Zdjęcia przedstawiające walki powstańcze Zdjęcia przedstawiające wyburzoną Warszawę
d. 4. Przebieg lekcji
i. a) Faza przygotowawcza
Zarysowanie pozycji politycznej i militarnej, w jakiej znalazła się Armia Krajowa po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie.
Dobrym wprowadzeniem do zajęć może być wizyta w muzeum powstania warszawskiego lub (opcjonalnie) lektura dziennika, wspomnień dotyczących omawianego wydarzenia.
Doskonałym wstępem byłoby spotkanie z żyjącym uczestnikiem powstania.
ii. b) Faza realizacyjna Wykład nauczyciela:
1. Przedstawienie genezy powstania:
polityczne przyczyny wybuchu powstania,
trudna sytuacja Armii Krajowej oskarżanej przez Stalina o współpracę z Niemcami,
przebieg akcji Burza,
stosunek aliantów do wybuchu powstania warszawskiego,
stanowisko Stalina do wybuchu powstania,
napięta sytuacja w Warszawie – oczekiwanie na wybuch powstania.
2. Omówienie przebiegu powstania:
liczba i uzbrojenie powstańców, siły niemieckie skoncentrowane do stłumienia powstania,
udział ludności cywilnej w walkach z Niemcami,
działania I Armii Wojska Polskiego,
zrzuty lotnicze z pomocą dla powstańców.
3. Przedstawienie warunków kapitulacji:
postanowienia układu kapitulacyjnego,
bilans powstania, straty wśród Niemców i Polaków,
tragiczny bilans ofiar wśród ludności cywilnej,
zburzenie Warszawy.
iii. c) Faza podsumowująca
Dyskusja na temat politycznego i psychologicznego znaczenia powstania.
e. 5. Bibliografia
1. Davies N., Powstanie’44, przekł. Elżbieta Tabakowska, Znak, Kraków 2004.
2. Kopf S., Wyrok na miasto – Warszawskie Termopile 1944 – 1945: wypędzenie, rabunek, zagłada, Askon, Warszawa 2001.
3. Żenczykowski T., Samotny bój Warszawy, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1990.
f. 6. Załączniki
i. a) Zadanie domowe
Czym jest dla mnie powstanie warszawskie – symbolem bohaterskiej postawy Polaków w czasie drugiej wojny światowej czy może kontynuacją tragicznego szeregu nieudanych
zrywów narodowych przeciw okupantom? (Praca pisemna. Objętość pracy – około 600 słów).
g. 7. Czas trwania lekcji
45 minut
h. 8. Uwagi do scenariusza
Powstanie warszawskie jest jednym z najbardziej żywych wydarzeń z przeszłości spośród funkcjonujących w naszej świadomości historycznej. Nie tylko dlatego, że od zakończenie II wojny światowej dzieli nas stosunkowo krótki czas, ale głównym powodem jest tu legenda i symbol, które towarzyszą pamięci o sierpniu i wrześniu 44 roku.
Przez szereg lat o powstaniu, ze względów politycznych, nie można było otwarcie dyskutować i rozmawiać. Dziś jest inaczej. I dlatego przy ocenie decyzji o wybuchu powstania, należy pamiętać o bohaterstwie mieszkańców Warszawy.
