Jaworzniacy : opór młodzieży przeciwko sowietyzacji Polski

WOLNOŚĆ MOŻNA ODZYSKAĆ - MŁODOŚCI NIGDY

Opór M łodzieży Przeciwko

Sowietyzacji Polski

J A M O I t Z i M H Y

Opór M łodzieży Przeciwko Sowietyzacji Polski

Warszawa 2011

„ J a w o r z n ia c y - O p ó r M ło d z ie ż y P r z e c iw k o S o w ie ty z a c ji P o ls k i"

W a rs z a w a 2 0 1 1

W y d a w c a

„ J a w o r z n i a c y ”

Z w ią z e k M ł o d o c i a n y c h W ię ź n ió w P o lity c z n y c h la t 1 9 4 4 -1 9 5 6

A lb u m z o s ta ł o p r a c o w a n y

n a p o d s t a w i e w y s ta w y z r e a liz o w a n e j w r o k u 2 0 0 7 .

W y d a n ie a lb u m u u m o ż l iw ił o w s p a r c ie f in a n s o w e F u n d a c ji B a n k u B Z W B K .

W y d a w n i c t w o N o n O m n i s w w w .n o n o m n i s .p l

IS B N 9 7 8 - 8 3 - 6 3 1 3 9 - 0 2 - 5

Album, który oddajem y do Państwa rąk prezentuje wystawę

„ O p ó r M ł o d z ie ż y P r z e c iw k o

S o w ie t y z a c j i P o ls k i”.

W ten sposób pragniemy opow iedzieć naszą historię. Historię, która roz­

grywała się w początkach PRL-owskiej Polski, w czasach zniew olenia i pogardy. Adresatem naszego przesłania chcem y uczynić przede wszyst­

kim współczesną m łodzież, która żyjąc już w niepodległej Polsce m oże cieszyć się swobodą poglądów i wolnością wyborów. Przede wszystkim jed ­ nak m oże cieszyć się m łodością. Nam odebrano to wszystko.

P o w o jn ie , g d y k o m u n i ś c i k r w a w o r o z p r a w ili s ię n ie ty lk o z e z b r o j n ą o p o z y c ją , a le i m ł o d y m i p a t r i o ­ ta m i - w o ln o ś ć b y ła m a r z e n i e m , a m ł o d o ś ć s m a k o w a ł a g o r z k o . Z a n a s z ą w y n ie s i o n ą z d o m u m i ło ś ć O jc z y z n y , z a c z y n n y p a t r i o t y z m w p o j o n y n a m p r z e z r o d z i c ó w i p r z e d w o je n n y c h n a u c z y c ie li, z a w ie r n o ś ć , k tó r e j n a u c z y liś m y s ię w c z a s ie w o jn y z a p ła c o n o n a m t o r t u r a m i , w ię z ie n ie m , a c z a s e m n a w e t ś m ie r c ią .

S o w ie c c y i p o ls c y k o m u n i ś c i n i e ty l k o z n ie w o lili n a m O jc z y z n ę , c h c ie li te ż o d e b r a ć d u s z ę . N a z w a J a w o rz n ia c y p o c h o d z i o d w ię z ie n ia d la m ł o d o c i a n y c h w ię ź n ió w p o li ty c z n y c h u tw o r z o n e g o p r z e z p o ls k ic h k o m u n i s t ó w w J a w o r z n ie . P r z e z to w ię z ie n ie p r z e s z ło , w c ią g u 5 la t, p o n a d 10 ty s ię c y m ł o ­ d y c h lu d z i w w ię k s z o ś c i s k a z a n y c h z a p r z y n a l e ż n o ś ć d o n ie l e g a ln y c h o r g a n i z a c ji m a ją c y c h n a c e lu o b a le n i e „ d e m o k r a ty c z n o - lu d o w e g o ” u s t r o ju . C e c h ą te g o o b o z u b y ło n i e ty lk o r e p r e s jo n o w a n ie i k a r a n i e , a le te ż n i e u s t a n n e i n d o k t r y n o w a n i e id e o l o g ią k o m u n i s t y c z n ą . Z w r o g ó w u s t r o j u c h c i a n o n a s p r z e k u ć w j e g o f a n a ty c z n y c h w y z n a w c ó w . N a s z c z ę ś c ie b e z s k u t e c z n ie , a le c e n a ja k ą z a p ła c iliś m y b y ła o g r o m n a . . .

P r z e d s ta w io n e tu ta j d o k u m e n t y p o c h o d z ą z e z b io r ó w p r y w a t n y c h K o le ż a n e k i K o le g ó w „ J a w o r z n ia - k ó w o r a z a r c h i w ó w I n s t y t u t u P a m ię c i N a r o d o w e j . O d 2 0 0 7 r o k u w y s ta w a , p o k a z a n a w n in i e js z y m a lb u m ie , b y ła p r e z e n t o w a n a w r ó ż n y c h m ie js c a c h w W a r s z a w ie o r a z w w ie lu m ia s t a c h w P o ls c e . M o g li j ą te ż o b e jr z e ć n a s i R o d a c y n a L itw ie i n a U k r a in ie .

Osoby, któ re ch cia łyb y u zy sk a ć d o d a tk o w e in fo rm a cje p ro s im y o k o n ta k t z P rezesem Z a r z ą d u G łów nego Ja w o rzn ia kó w - Jerzym P ru sz yń s kim ()_pruszynskiia op.pl) lu b red a kto rem naszego m iesięczn ika ^- Juliuszem G erungiem (jg eru n g @ in teria .p l).

DOJRZEWANIE DO OPORU

.... n ie zw yciężyliśm y.

N ie z ła m a liśm y tyranii, lecz p o w strzy m a liśm y je j pochód.

N ie obroniliśm y naszego kraju, lecz broniliśm y Co.

I jeśli kiedyś nap isa n a zostanie nasza historia, b ę d zie m y m ogli pow iedzieć, ż e sta w ia liśm y opór ”.

Lajos K ossuth P rzyw ódca Pow stania Węgierskiego z 1848 roku

Z w ielką ra d o śc ią p rzy jęliśm y zak o ń czen ie w ojny. S k o ń czy ła się h itlero w sk a o k u p acja . W ierzyliśm y, że ju ż n ie b ę d z ie m y z bijącym i sercam i czytali czerw o n y ch o g ło szeń , w k tó ry c h h itle ro w c y p o d a ­ w ali nazw iska ro zstrzelan y ch zakładników , że ju ż b ęd zie m o ż n a w yw iesić b ia ło -c z e rw o n ą flagę i g ło ś n o śpiew ać p a trio ty c z n e p ie ­ śni i p io sen k i.

W ielu z n as, k tó rzy p o c h o d z im y z K resów W sc h o d n ic h , już w cze­

śniej z e tk n ę ło się z so w ieck im „rajem ”. N asi o jco w ie i starsi b racia byli n a ró ż n y c h fro n ta c h II w ojny św iatow ej, w o b o z a c h jen ieck ich i o b o zach k o n c e n tra c y jn y c h . O czek iw aliśm y n a p o w ró t naszych ojców, m atek , starszych b raci z fro n tó w , niew oli i o b o zó w k o n c e n ­ tracyjnych.

Szybko je d n a k n a stą p iło ro zczaro w an ie, kied y zobaczyliśm y, że W ojsko P olskie, k tó re w eszło d o n as ra z e m z A rm ią C z e rw o n ą było u n d u ro w a n e inaczej n iż n asze - p rz e d w o je n n e . T o nic, że m ieli p arcian e p a sy i ta k ie s a m e o ficerki - „W szak w o jn a n ie b o g aci”

- ja k śpiew ali leg io n iści M arszałk a Piłsudskiego. A le ci żo łn ierze m ieli z u p e łn ie in n e o rzełk i n a czap k ach , ta k ie brązow e, b e z korony, jia z y w a n e p rz e z w yzw olicieli: „ k u ry c a m i”. O ficerow ie w cale lub

b ard zo żle m ów ili p o polsku.

Ż o łd acy sow ieccy ro zp o częli ra b u n k i i gw ałty. D o c h o d z iło do o stry c h starć (n ie k ie d y zb ro jn y ch ) p o m ię d z y p o ls k im i żo łn ie rz a m i (oczyw iście ty m i, k tó rzy w stąpili d o w ojska p o p rz e k ro c z e n iu przez „w yzw olicieli” B ugu.)

W ojsko Polskie śp iew ało „K arab in ciężki bierz d o ręki, bierz i „ze g a rm istrz ó w ” z Polski p ę d ź ”. Z e g a rm istrz a m i n a z y w a n o sow ietów z u w ag i n a ich szczeg ó ln e z a m iło w a n ie d o zegarków . P oczątkow o ż o łn ie rz e ch o d z ili zb io ro w o n a M sze Św ięte, byli w w ojsku k ap ela n i, o d b y w ały się M sze Św ięte polow e. P óźniej je d ­ nak n a stę p o w a ła ateizacja W ojska, lak o p rz y k ła d n iech p o słu ż y fragm ent takiej p io se n k i, śpiew anej p rz e z p o lsk ich żo łn ierzy :

J e g o n a rzeczona je s t siostrą w szpitalu N i ludzi, ni św iata nie chciała j u ż znać.

C o d zien n ie n a d jego m o g iłą szeptała:

Z a wolność O jczyzn y racz m u p okój dać."

Później n a stą p iła in te rw e n c ja „ p o litru k a ” (oficera p o lity czn o - -w ychow aw czego), k tó r y z m ie n ił treść o sta tn ie g o w iersza w tej z w ro tce na: „Z a w o ln o ść O jczyzny zg in ął luby m ój”. T o niew ażn e, że n ie było tu ry m u - w ażne, że n ie było Boga.

P oczątkow o n a u lic a c h w y w ieszan e były p lak aty z hasłem : „ Ż o ł­

nierze AL, B C h, AK - id ą w sp ó ln ie n a P ru sak a”. Później p lak at ten z a stą p io n o in n y m p rzed staw iający m p o lsk ieg o ż o łn ie rz a b ie g n ą ­ cego z k a ra b in e m w ręku i p rzesk ak u jąceg o m ałeg o człow ieczka z n a p is e m na p iersi A K i p o d p is: „O lbrzym i zap lu ty k arzeł reak cji”.

Z aczęło się w y łap y w an ie byłych ż o łn ie rz y A rm ii. K rajow ej, którzy w alczyli z o k u p a n te m h itlero w sk im . W yłapyw ano ró w n ie ż tych, k tó rzy w stąpili d o L udow ego W ojska Polskiego. W tej sytuacji w ielu A K ow ców z m u s z o n y c h b y ło pójść d o lasu - d o p a rty z a n tk i.

C i z nas, k tó rzy m ieszk ali p o lew ej s tro n ie W isły z n ie p o k o je m oczekiw ali n a w y zw o len ie W arszaw y i zak o ń czen ie w ojny. 1 cóż się okazało? G d y w y b u c h ło P o w stan ie W arszaw skie i p o w sta ń c y oczekiw ali n a p o m o c ze w sc h o d u , „zw ycięska A rm ia C zerw o n a”

za trz y m a ła się n a w arszaw skiej P rad ze, o czek u jąc aż N iem cy c a ł­

kow icie zlik w id u ją Pow stanie.

W Ś R Ó D M Ł O D Y C H P A T R IO T Ó W R O D Z IŁ S IĘ B U N T W patriotycznych rod zin ach deklam ow ano w iersz podchorążego Józefa A ndrzeja Szczepańskiego - „Z iutka ‘ pt. „Czekam y na ciebie...”:

„C zekam y na ciebie, czerw ona zarazo.

B yś w ybaw iła nas o d cza rn ej śmierci.

Byś kraju, co b y ł ro zd a rty na ćwierci Była zb a w ie n ie m - w ita n y m z odrazą...”

H arcerze - c zło n k o w ie m ło d z ie ż o w e j o rg a n iza cji niep o d leg ło ścio w e; S a r o d o w y F ront M ło d e j P olski d zia ła ją c ej w K a m ie n iu P o m o rsk im . Z d jęcie w yk o n a n e w 1946 roku.

M a r ia D o m a ń sk a ps. .J a s k ó łk a " (o b ecn ie S k a w iris k a ) - P o d zie m n a O rg a n iza c ja H a rcerska

„O rlęta” w W arszaw ie.

Tadeusz la n a s - P olska P a rtia W olności w Słupcy.

A n d r z e j K o zło w ski - w sp ó łza ło życiel o rg a n iza cji S a r o d o w y F ront .M łodej P o lski w K a m ien iu P o m o rsk im , ps. „ łą c z n ik " .

Jan W och ps. „ Ż b ik ” czło n ek o rg a n iza c ji N iep o d ległościow e S iły Z b ro jn e d zia ła ją c ej

w W esołej k. W arszaw y w ta ta c h 1951-52.

P ierw sza z lew ej Janina K a rw a ń sk a ps. "Iw o n a ” (o b e c n ie S itk o w sk a ) - P o d z ie m n a O rg a n iza c ja H a rc e rsk a „O rlęta"

la d w ig a R ek ps. „O lk a ”,

„P s z c z ó łk a “ (o b ecn ie G r u d z iń s k a ) - P o d zie m n a O rg a n iza c ja H arcerska

„ O rlęta ” w W arszaw ie.

BUNT

lak w sp o m n ieliśm y , część polskiej, p a trio ty c z n e j m ło d z ie ż y nie m ogła p o g o d z ić się z sow iecką d o m in a c ją w Polsce. S a m o rz u tn ie zaczęły p o w staw ać m ło d zieżo w e o rg an izacje n iep o d leg ło ścio w e p o d e jm u ją c e w alk ę z k o m u n ą . W alka ta g łó w n ie p o leg ała na k o l­

p o rto w a n iu u lo tek , w y w ieszan iu haseł, z ry w a n iu czerw o n y ch tlag i inn y ch fo rm a c h m ałeg o sab o tażu .

Bvły też p rz y p a d k i g ro m a d z e n ia b ro n i, ja k o p rz y g o to w a n ie do w alki n a w y p a d e k w y b u c h u w ojny. N ajw ięcej ty ch o rg an izacji pow stało p o 1949 ro k u , p o zlik w id o w an iu Z w iązku H a rc e rstw a Polskiego. M ło d z i ludzie, m im o że n ie m ieli w p ra w y w y traw n y ch k onspiratorów , w zorow ali się n a d o ś w ia d c z e n ia c h k o n sp iracji z ok resu o k u p a c ji hitlero w sk iej, ustalali nazw y o rg an izacji, roty przysięgi, p rzy jm o w ali p seu d o n im y .

O rganizacje h a rc e rsk ie w ydaw ały rozkazy, p rz e p ro w a d z a ły p ró b y na sto p n ie h a rc e rsk ie , p rzy jm o w ały p rz y rz e c z e n ia i oczyw iście przysięgi. W tej części w ystaw y p re z e n tu je m y p rz e d e w szystkim d o k u m en ty z d w ó ch d u ży ch o rg an izacji h a rc e rsk ic h : P o d ziem n ej O rganizacji Z H P „O rlęta" działającej w W arszaw ie i H arcerskiej O rganizacji P o d ziem n ej „Iskra" działającej w woj. olszty ń sk im . W edług in fo rm a to ra M SW w y d an eg o w 1964 ro k u m ło d zieżo w y ch org an izacji n iep o d leg ło ścio w y ch było 491, ich c z ło n k a m i były 6313 osoby. W W arszaw ie i w o jew ó d ztw ie w arszaw sk im d ziałało 63 organizacji (844 c zło n k ó w ) i w ed łu g p o d z ia łu b ezp ie k i były to organizacje:

Proakow skie - 4 o rg an izacje - 63 czło n k ó w H arcerskie - 6 org an izacji - 58 czło n k ó w P row inow skie - 3 o rg a n iz a c je - 40 czło n k ó w K lerykalne - 5 o rg an izacji - 50 czło n k ó w

'P o d w pływ em E n d ecji - 4 o rg an izacje - 47 czło n k ó w

In n e organizacje m ło d z ie ż o w e - 41 o rg an izacji - 586 czło n k ó w O gółem w Polsce było organizacji:

P roakow skich - 60 - 996 czło n k ó w H arcerskich - 80 - 1139 członków Prow inow skich - 8 - 117 czło n k ó w K lerykalnych 46 - 567 czło n k ó w Pod w pływ em e n d e c ji - 8 - 137 czło n k ó w Innych m ło d zieżo w y ch - 289 - 3357 czło n k ó w

In fo rm ato r nie p o d a je w szy stk ich o rg an izacji, n aw et ty ch , które został)' zd ek o n sp iro w an e, a ich czło n k o w ie areszto w an i. Z w ią z e k

„ J a w o rz n ia k ó w ” p o s ia d a d o k u m e n t y ( a k ty o s k a r ż e n ia , w y ro k i) z org an izacji m ło d zieżo w y ch , k tó re n ie są zap isan e w In fo rm a to rz e . O czyw iście In fo rm a to r n ie u jm u je tych o rg an izacji, k tó ry m u d a ło

się u n ik n ą ć d ek o n sp iracji.

In sty tu t Pam ięci N aro d o w ej zajm u je się d o k u m e n to w a n ie m m ł o ­ dzieżow ego ru c h u o p o ru p rzeciw k o k o m u n iz m o w i. H isto ry c y IPN:

dr. K rzy szto f Szw agrzyk z IPN w e W ro cław iu , K azim ierz K rajew ­ ski z O d d z ia łu w W arszaw ie i P io tr S zu b arczy k z G d a ń sk ie g o IPN ustalili, że tych o rg an izacji było o k o ło 1500, a liczyły o n e w ed łu g zan iż o n y ch d a n y c h o k o ło 11 tysięcy członków .

Jan A n d r z e je w sk i h a rce rz H O P „ISK R A"

Prezes IP N dr. hab. Janusz K urtyka n a p isa ł m .in.:

„R zeczyw istość konspiracyjna lat 1944-1956 to nie tylko wielkie stru ktu ry, d zia ła ją ce w skali ogólnopolskiej lub regionalnej.

To ta k że szereg niniejszych organizacji, p rzed e w szystkim za ś fe n o m e n organizacji m ło d zieżo w ych , m asow o pojaw iających

się zw ła szc za od k o tk a lat czterdziestych, g d y m o n o p o l na oficjalną d ziałalność m ia ł k o m u n isty c zn y Z w ią ze k M ło d zie ż y Polskiej. B a d a n ia n a d ty m zja w iskiem sp o łeczn ym zn a jd u ją się dopiero u- sta d iu m p o czą tko w ym . Już teraz je d n a k m o żn a za sa d n ie tw ierdzić, że m ło d zie ż różnych ty p ó w szkó ł (często harcerze i czło n ko w ie stow arzyszeń katolickich), ta k licznie ' konspirująca i najczęściej z braku dośw iadczenia szyb ko rozpracow yw ana p r z e z UB, to ostatnie p okolenie żyją ce ideałem II Rzeczpospolitej. S ym b o lem m artyrologii tego p o ko len ia stal się obóz dla „m łodocianych przestępców w Jaworznie."

C ytat p ochodzi z tekstu . Polska 1944-1956. Podbój i agonia zam ieszczonego w w yd a n ej p r ze z O d d zia ł IP N w K rakow ie publikacji

„Podziem ie a n tyko m u n istyczn e w latach 1944-1956".

- 3 -

ad 3 . t a r ę ś m i e r c i z a n i e a t o n a n io r o zu s i o l k l e j decydują cąd w bici o d z ie hu^coyiego, drA&ynowego 1 za stęp o w eg o ,

t a r ę ś n i o r c l t a o p u s z c z e n ie p ow ierzon ego p e e te ru n k u X za zdrad H .O .P . "J3KRA" ma proao n a ty ch m ia st .ykonaó dowód*ca danej jed.

Id o r g a n iz a c y j n e j . *

« 1 9 . >

l.'uadury i d y s ty n k c j e .- \ ' '

Godłem H.O.P. " ia a ił" j e s t l l l l j k a oksydowana n o szo n a n a czap ce»lu b i

dnrse z p od kład k ą kwadratową z i e l o n e c za r n ą zw róconą r o g i aa do g ó ry .

3.0.P. "laciu" p r a y jn u j* * o s a d n ic z y ty p umundurowania, .b y łeg o Z^H.P.

E kstynkcje podobne ja k -> h a r c e r s tw ie przed w ojenny* z małymi wyjątkami S 20.

aymni s zta n d a r * *, > *

•lymn b ę d z ie podany w sp e cja ln y m r o z k a z ie Komendy G łów nej H .O .P. "IfiOU Dotego c z a s u n a lelsy u ży p eo n a d a l hymnu "Naprzód h a r c e r z e huwców "ISE p a r ty z a n c k ic h " .7 z d r szta n d a r u b ę d z ie podany w s p e c j a ln e # l n s t r u k c l l .

w i m g . c j g g

>1«U n.J.f. -M u r. a | « >.

Ł

, ..J . - n u , * ' {«*• »*«. a t r a k c ji l » r tH « .-W l a t r a l H I ■ N IM *. • !h> i>*tr**«.

>«• Lut* - n l a u 01. a«la*M' 1 ■ lalaaaą Ml* w m . J* • .*i<« • • » < > ■ . «Ula l i m a l ' Im. - t w * - M ... irat»*J* i a n o M * • >t*<M ..t l » . M łiU . M t . j . i . * i iu * * a*t* « i v « * aiM eiał » »»•* .» « • a r t t o j a u M U t r a l M a l * « tm m m rm k t . *1* n

lujkMc h i - >ai>i • iN tln « « 1m i a*^.u><i m*e*-

,***•111, <*IM4.

la *•

n l H U t.u.ł. -1SU.Ł".

111*. • H.J.t. • n » r J n > atiuk* ua*r«*« 1 i !■»—>«M.

■»l|lllie mllłO 1 HjijUUO» KiUM ■.».»■ Ui*

. . . H /l* lilMjMaiu • :h* 1 niattlKjjM

M l i.J.f. 'IU > 1 m m i t n j i . D l a * aMjaU I U* W » - m «l«M*UUa m i la|»alM* M^MlMal* « u n i l l H ,

• - l l i l i * a u j < l U j U i k a n a r M l * . u a .i m* * l O ^ i . I * -

• n t k i u l * 111, 11, 1 1 *«*,*»>. S ta ja ł. u n n a * ■ • • • ■ li M •«•!.

M M M t U M I M W N f i ' * M a UJ d l i i i M U l . M « l «4a l a

; u ^ i U i t r M M T M i * M UJ. . j l . c l . IMMU M M * , m a u S t * . I ł l l m i i l l u H l a r * u a la « a ja « * « U « * J * M mm n l u i u a U ł . M n ***1“

• M*r.*l -uuił- Mi.d* *m««>JM* um

i w a l . i * >m a n * n Ml«. «*i* 1 - k Iji «<Im ^ a i . » (i 1 M w , .1 .* . u < « < m < k lita la 1 •»- kMm u i »«•« * W « I «

« v i > » a • **M./**t t»j*aalc* s ^ u i a / i M , n a

liMiadŁ 1 . t .t u t u ■K-.-HMl.J 4 U 1 M .J

I • . T U l l

• m a i ..lki ^ a i* M |.

l , » r , ' U M1' J . . t »1» K | i i . u i i k . i M I M . i »

■ H j a l . l a i U i n a l K l , a . l . j a e u w > n«H i l n l l .

■» w a ł » . U.u.*. 'U ł k l* * r i u U < . *1 « 1 1* 1 . 1 . * ra M t u a j l . l . u . M i * au*l >71 >M i « i m . m , « * u* am,*i**l* M irfT Umim , l a M N *1001* .

■ k n U l U M ta h u m mM u l a t a a l a --- U* o , ! . . . . MlalaJ *mM*1*1mM1 . •

m «ad*lM*j JMl JMIWHH .m u la »»* 1*

I w . , . B.C.*. •; m r . • irMj « j h Ih m .» -U4M.-

" " .l* 7 ^ t u .l M M l ( u al* a*la*f a . . . . - Jł.Mj a l t >

t) ; u v < l 1 . i y r . . , a n i e l i . l « .l * M u a u >U a . w U 1 *la«

• irla l* •.M .^lasaao/a*.

«) . k i n c * l . u » l * JMaaj i r . l / v ( a U M . , »••*!,») ale ^aat

ul *». ciiajuł. uual.j dra*/aj (»l.tMa>a bm im,.

«) 1 *M.. tat*»*a '1 ;.ih*' a*, la l u. al*. oaaaiaala.

. ) M liu a a - i s Ł a ' *• ^ *m1«

Ja.a a d u a a i *i**Ua*aj< m i m . *•« aau<

a - l .ja al*** •[»<.«• a ł r / a l . I ^ra**l* - I - --- - r*w*a *»]aei*i*jM*J / i a m u. >i»Maa f * . a M i U a ia a.aMaaaa l . d . r . * U U » * * . I a « a | *.MVlraMi a a n u a U aala la lM a M łl u la la a l* . u a a H i a i i i *>■*•&!* M »•*- • la*a HIMIa M lalaj aMMalalM łal . a ja a u a a ila ^Mlara..*** m i < u a l . I

aal«.ra«a*M/a ealuua.

S

*^r.a hu/e. ( i

Jl*a. i*a.a --U».:» •.-^uai< l i***ia*i> • ««■>«., *ł.ia»

. K ^ a W I U > J . Ł . I . o i . a i K 1*J . m t a u l " f ł - o l a - : / J n . J . . ; . . a . i a a . t . a . u / j. - v aa ^m t a J M r i N . l * ! M a * .

P re ze n to w a n e d o k u m e n ty p o c h o d zą z a rc h iw u m IP N . Z g r o m a d zo n o ta m 10 g ru b y c h teczek. W s zy s tk ie p o c h o d zą z a k t W ojskow ego S a d u R ejo n o w eg o h' O ls zty n ie (syg n . A k t 103/50).

W y ją tk i z „ I n f o r m a t o r a o n ie le g a ln y c h a n ty p a ń s tw o w y c h o r g a ­ n iz a c ja c h i b a n d a c h z b ro jn y c h d z ia ła ją c y c h w P o ls c e L u d o w ej w la ta c h 1 9 4 4 -1 9 5 6 ” w y d a n e g o w 1964 ro k u p r z e z B iu ro „ C ” M in is te rs tw a S p ra w W e w n ę trz n y c h .

O R G A N IZ A C JE H A R C E R S K IE

„Szare Szeregi" - to k ry p to n im d ziałająceg o w o k re sie h itle ro w ­ skiej o k u p a c ji k o n sp iracy jn e g o Z w iązku H a rc e rstw a Polskiego, k tó ry w zn o w ił sw oją d z ia ła ln o ść ju ż w k o ń c u 1939 r. P ro w ad ził d z ia ła ln o ś ć w ychow aw czą, p ro p a g a n d o w ą , „ m ały sa b o ta ż ”, w yw iad w ojskow y o ra z dyw ersię. O rg a n iz a c y jn ie i p o lity c z n ie p o d leg ał K o m en d zie G łó w n ej AK.

Po w y zw o len iu o rg a n iz a c ja ta zostaje ro zw iązan a, w iększa część jej c zło n k ó w w stąp iła d o d ziałająceg o leg aln ie Z w iązku H arcerstw a Polskiego (Z H P ). P ozostała część trw a ła dalej w p o d z ie m iu p o d d a w n ą n azw ą „Szare Szeregi” i p ro w ad ziła d z ia ła ln o ś ć p rzeciw Pol­

sce Ludowej.

Po ro zw iązan iu w 1949 r. Z w iązku H arcerstw a Polskiego i u tw o rz e ­ n iu w jeg o m iejsce O rg an izacji H arcersk iej (O H ) szereg d ziałaczy b. Z H P n ie ch cąc u z n a ć tej reo rg an izacji i z m ia n y k ie ru n k ó w id eo w y ch o ra z w ychow aw czych w ZHP, n aw iązu je k o n ta k ty z d z ia ­ łający m i w p o d z ie m iu „S zarym i S zereg am i”.

N ajw ięcej d o p racy k o n sp iracy jn e j p rz e sz ło h a rc e rz y z k o m e n d y p o zn ań sk iej (n a czele z h a rc m istrz e m P o p lew sk im ), do ln o śląsk iej (n a czele z h a rm is trz e m S o b o lew sk im ) i b iało sto ck iej (n a czele z h a rc m istrz e m M o n iu szk ą). W W arszaw ie w latach 1948-51 d z ia ła ła „Tajna W arszaw ska K o m en d a Z H P ”. C elem n ieleg aln eg o h a rc e rstw a było ro zw ijan ie w alki z w p ły w a m i sił socjalistycznych, zw łaszcza n a o d c in k u w y ch o w an ia m łodzieży. O rg a n iz a c je h a rc e r­

skie d ziałające n ieleg aln ie św iad o m ie n aw iązyw ały d o k o n cep cji p o lity czn y ch A rm ii K rajow ej, a n a stę p n ie org. „W olność i N ieza­

w isłość”.

NA T E R E N IE P O S Z C Z E G Ó L N Y C H W O J E W Ó D Z T W W Y S T Ę P O W A Ł Y O N E P O D N A S T Ę P U JĄ C Y M I N A Z W A M I woj. w arszaw skie: „ H arcersk a Z b ro jn a Służba O jczy źn ie”, „K oło Z b ro jn y ch Rycerzy”, „M ło d zieżo w y R uch O p o r u - K om itet W yzw oleńczy", „O rlęta”, „W aszyngton”, „Z arzew ie”;

woj. białostockie: „ H arcersk a G ru p a P o g ro m có w K o m u n iz m u ”,

„H a rc e rsk a O rg a n iz a c ja P odziem na";

woj. bydgoskie: „N ajw yższy O rg a n H arcerstw a Polskiego",

„R o d zin k a”, „S kauci”, „Tajna O rg a n iz a c ja S k au tin g ”, „Z w iązek C z a rn y c h S k au tó w ”;

woj. gdańskie: „K rajow e Siły W yzw oleńcze”, „M ło d a Polska”, „N ad ­ m o rsk a O rganizacja M łodzieżow a”, „O rzeł”, „P o d ziem n e M ew y Jard”,

„Polski Skauting P odziem ny”, „Rycerze D obrej W oli”, „Szare Szeregi”

„Szczerb”, „Tajna O rganizacja Skauting”, „Trupie G łow y”, „Yictoria”;

woj. katow ickie: „H a rc e rsk a O rg a n iz a c ja P o d z ie m n a ”, „H arcerstw Polskie”, „K o n sp iracy jn e H a rc e rstw o Polskie” „ P o d z ie m n a O rg a \ n izac ja H arcerstw a Polskiego”, „P olska O rg a n iz a c ja M ło d zie? | - Skaut”, „ P rz e d w o je n n y Z w iązek H a rc e rstw a Polskiego” ;

w o j. k ie le c k ie : „ H arcersk i B atalion Szturm ow y", „Szare Szeregi

„Z w iązek Z a k o n sp iro w a n e g o H arcerstw a”;

w oj. k ra k o w s k ie : „H arcersk i R uch A n ty k o m u n isty c z n y ”, „H arcer- i stw o Polskie”, „S to w arzy szen ie H arcerzy P olskich”, „Tajny Związek H arcerstw a Polskiego”;

w o j. lu b e lsk ie : „P ierw sza T raw n ick a D ru ż y n a H arcersk a”, „Szara Brać”, „Tajne H a rc e rstw o P olskie - B łękitna Jedynka";

w oj. łó d z k ie : „ H a rc e rstw o K o n sp iracy jn e Polski", „ P o d ziem n a O rg a n iz a c ja Z H P - M ała D yw ersja”, „S k au tin g ”, „sp isk o w a O rga n izac ja H arcersk a”, „w alka o Z ie m ie W sch o d n ie";

woj. olsztyńskie: „H a rc e rsk a O rg a n iz a c ja P o d z ie m n a - „ISKRA

„H arcersk ie Siły Z b ro jn e W rzos”, „Z w iązek M ło d y ch Patriotów

„Z w iązek S kautów Polski";

woj. opolskie: „ H a rc e rstw o Polskie”;

woj. po zn ań sk ie: „B i-Pi” „B łękitni R ycerze”, „ H arcersk a O rg an iza cja P o d ziem n a”, „ K o n sp iracy jn y Z w iązek H a rc e rstw a Polskiego

„ K ru c ja ta W o ln o ści”, „N ielegalny Z a stę p H arcersk i O rz e ł”, „Pod zie m ie H arcersk ie Z aw isza”, „Polska A rm ia S kautow ska”, „Tajn.

O rg a n iz a c ja K rajow a”, „Z astę p W ilków ”, „Zaw isza”;

P rz e m y śl (w oj. rz e s z o w s k ie ): „K o n fed eracja P a trio tó w Polskich

„Z astę p In d y jsk i”, „Z w iązek H arcerstw a Polskiego K rajow ego”;

woj. w rocław skie: d w ie o rg an izacje p o d nazw ą: „ H a rc e rsk a O rg a n i zacja P o d z ie m n a ”, „Z w iązek H a rc e rstw a Polskiego - P raw icow y ; . woj. zielonogórskie: „Białe Sokoły”, „H arcerska O rg an izacja Pod ziem n a - B atalion Śm igły”, „H arcerstw o Polskie”, „K onspiracyjny Zw iązek H arcerstw a Polskiego”, „U nia M łodzieży D em okratycznej K oszalin: „B ataliony H arcerstw a Polskiego”.

H A R C E R S K A O R G A N IZ A C JA P O D Z IE M N A „IS K R A ” D ziałała w latach 1947-1950 n a te re n ie p o w iató w : O lsztyn S zczytno, G iżycko, B artoszyce, L id zb ark , O s tró d a i M rąg o w o , - woj. o lsztyńskie. P o siad ała k o n ta k ty w woj. b ia ło sto c k im (Ełk, O leck o ), w w oj. g d a ń sk im (S ztu m , G d y n ia ), w woj. w rocław sk im (K łodzko, B ystrzyca), w w o j.w arszaw sk im (M ak ó w ). D o w ó d c ą był W iesław K azb eru k p s. „B rzoza”, „G rot”, zastęp ca R yszard Wrzos ps. „Fok”, k w a te rm istrz e m R o m u a ld Jankiew icz ps. „Błyskaw i ca", se k re ta rz e m K azim ierz K lim aszew ski ps. „B ezan”. S tru k tu ra o rg a­

nizacji p rz e d s ta w ia ła się n a stęp u jąco : w ydziały: organizacyjny, d ru ż y n w H O P „Iskra”, p o d z ie lo n a była n a 15 k o m e n d - H ufców H arcersk ich . O rg a n iz a c ja liczyła 300 członków .

H a rcerze „ O r lą t" p o p rzy sięd ze .

8

K o m e n d a n t W y d z ia łu H a rc e rzy M ie c zy sła w O siecki ps. R a fa łe k ” p o zajf<

teren o w ych s k ła d a ra p o rt K o m e n d a n to w i C h o rą g w i R y sza rd o w i J a k u b o w a ps. „ K o t” -n ie w id o c z n e m u na zd jęciu .

P O D Z IE M N A O R G A N IZ A C JA Z H P „O RLĘTA ” B dZ IA ŁA JA C A W W A R S Z A W IE W L A T A C H 1 9 4 9 1 9 5 2

U C Z Y Ł A 6 2 C Z Ł O N K Ó W

H O P Z H P „ O rlę ta ” p o s ia d a ła s t r u k tu r ę h a rc e r s k ą . P R Z Y S IĘ G A O R G A N IZ A C Y JN A

r P O D Z IE M N E J O R G A N IZ A C JI Z H P „O R L Ę TA ” W W A R SZ A W IE .

Przysięgam uroczyście na K rzyż C hrystusow y,

na prochy poległych za Św iętą Spraw ę Braci i na w łasny honor, że W ia ry i O jc zy z n y nigdy się nie wyrzeknę;

Z e za hasło całej m ej pracy będę m ia ł „ Bóg I lo n o r i ( )jczyzna", A ty m s a m y m będę g o rliw ym ka to likiem i Polakiem,

idąc p o d szta n d a ra m i K rzyża C hrystusow ego i Białego Orła;

że zaw sze bronił będę p ra w d ziw ej wolności i niepodległej Polski:

że za w iarę i O jczyzn ę go tó w będę w p otrzebie życie oddać;

że m iłość Boga i O jc zy z n y będę w p a ja ł innym ; że nigdy n ie zapom nę, czym było

i czym p o w in n o być harcerstw o polskie;

że bronił będę od upa d ku pięknych idei praw dziw ego harcerstwa;

że pięknych tych idei należycie będę przestrzegał i wpa jał ie innym;

że całą sw ą pracą słu żą c Bogu i Polsce

będę d ą żył do odrodzenia praw dziw ego harcerstw a polskiego, pociągając w ten sposób do tej słu żb y m ło d zie ż polską.

Tak m i dopom óż B ó g !

Rota d o przysięgi zo sta ła za tw ie rd z o n a 16.07.19S0 r. przez T y m ­ czasową Radę K om órki K ierującej P.O. Z H P „O rlęta”.

S K Ł A D K IE R O W N IC T W A

K o m e n d a C h o rą g w i:

K o m e n d a n t - R yszard Jakubow ski ps. „K ot”,

Z a s tę p c a i s e k r e ta r z - A n d rzej R u d n ick i ps. „ G ran at”, C z ło n e k K o m e n d y - C zesław Paw łow ski ps. „B ąk II", Ł ą c z n ic z k a - Jo lan ta Jak u b o w sk a ps. „B arb ara”.

K om enda H ufca:

K o m e n d a n t - K azim ierz G rab o w sk i ps. „le rz y ”, „B rzózka”, Z a s tę p c a - M a ria D o m a ń sk a - ps. „Jaskółka”,

S e k re ta rz - Jadw iga Rek ps. „O lka”, „P szczółka”, S k a rb n ik - B ogdan C zajk a ps. „Jagódka”

p ó ź n ie j - W ład y sław B ąkow ski ps. „Irk a”, „D o ro ta ”, K o m e n d a n t W y d zia łu H arcerzy - M ieczysław O siecki ps. „R afałek”.

D rużynow i:

Janusz K rent ps. „ O stro w sk i”, T adeusz L en d zio n ps. „Ż ab a”, W ład y sław B ąkow ski ps. „L oczek”, Jerzy M alarsk i ps. „Szczupak".

Zastępow e:

Janina K arw ań sk a ps. „Iw ona”, E lżbieta K lejnow ska ps. „L im ba”, B arbara Z a w a d z k a ps. „G rażyna”

Zastępow i:

Jan B uks ps. „ M ró w k a”, B ogdan C zajka ps. „Jagódka", R yszard G o rczy ca ps. „W ieloryb”, Stanisław P aw łow ski ps. „B ąk I”, Sylw ester S tasiak ps. „S ter”,

oraz: „Jastrząb”, „Julek”, „K ogut”, „K o m ar”, „K ula”, „M aciek ”, „Sęk”,

„Szpilka”, „Tyka” - im io n a i nazw iska n iezn a n e.

t e

f o n / f

f r u d s l ' 1 . o P o . * - . k U T . J s r . d o i c l , < M « «

£ a . i i Z c a r t a y o h a a t a n i a .

o io * . • b o a Ł t s k ć a , wy • ł . i a > y a o l l : n l a r o d ta a y . n i * a b a e a a jc..

a l » naama P r a a o 1 F n y r a a a a a r U a n a ^ e a r a lt i ., b łd jj-y a ; r o ic c a l u .

jittHITAići i . Ł

r r »

Schem at organizacyjny sporzadz,o n y p r z e z oficera UB / - / J A.

O d p ra w a K o m e n d y H u fca w m ie sz k a n iu K . G rabow skiego.

H a rcerki P.O. „ O rlę ta "p o zło że n iu p rzysięg i. O d lewe):

la d w ig a R e k ps. „O lka” „ P szczółka", M a ria D o m a ń sk a p s. .J a sk ó łk a " , B o g u m iła K a w iń sk a ps. „ Irk a ”,

„ D o ro ta ”.

K o m e n d a n t H u fca K a zim ie r z G ra b o w ski ps. „ B r z ó zk a ” o d b ie ra p rzy sięg ę o d now ego h a rcerza w k w a te rze S za ry c h S zereg ó w n a C m e n ta r z u P o w ą zko w skim .

N IE K T Ó R E A K C JE H . O . P. „O RLĘTA ”

W p rz e d d z ie ń k o m u n isty c z n e g o św ięta 1 m aja 1951 r., p ó ź n y m w ieczo rem , p rz e p ro w a d z o n o akcję zry w an ia flag. A kcją kierow ał

„R afałek” (M ieczysław O sieck i). W akcji tej uczestniczyli: „O stro w ­ ski" (Janusz K re n t) i W ie lo ry b (R yszard G o rczy ca), a n a obstaw ie:

„Jaskółka” (M a ria D o m a ń sk a ), „O lka” (Jadw iga R ek ó w n a), „Iw ona”

(Ja n in a K arw ań sk a), „G rażyna" (B arb ara Z aw ad zk a) i „Lim ba"

(E lżb ieta K lejnow aska).

Z e rw a n o flagi z b u d y n k u szkoły' p rzy ul. O sz m ia ń sk ie j 2 3 /2 5 o ra z k ilk a cze rw o n y c h flag z b u d y n k ó w m ieszk aln y ch są sie d n ic h ulic.

Z w ró ciło to uw agę UB, k tó re p o p rz e p ro w a d z e n iu d o c h o d z e n ia , ro zp o c z ę ło o b se rw a c ję śro d o w isk a szk o ln eg o p rz e z tajn y ch a g e n ­ tów u b o w sk ich .

3 M aja 1951 r., chcąc zw ró cić uw agę u czn ió w o g ó ln o k ształcącej szkoły p rzy ul. O sz m ia ń sk ie j n a w y k reślen ie z k a le n d a rz a Św ięta N a ro d o w e g o - R ocznicy K o n sty tu cji 3 M aja, „O rlęta" p o d erw ały ’ całą szkołę n a w agary. W szkole p o zo stały n ieliczn e w yjątki, a w szyscy u czn io w ie o p u ścili g m a c h szkolny i w g ru p a c h k la ­ sow ych m aszero w ali w ałem kolejow ym w s tro n ę Ż e ra n ia . Idąc śpiew ali pieśni p a trio ty czn e.

N astęp n eg o d n ia w szkole zjaw ili się fu n k c jo n a riu sz e UB, p rz e ­ słuchiw ali nauczycieli i d ziałaczy Z M R W ezw an o ro d zicó w i w p ro w a d z o n o a tm o sfe rę zastraszen ia. N iek tó ry ch ro d zicó w w zy­

w a n o d o U rz ę d u B ezpieczeństw a p rzy ul. C y ry la M e to d eg o na p rz e słu c h a n ia .

W Y JĄ T E K

Z P R Z Y G O T O W A N E G O P R Z E Z K. G R A B O W S K IE G O PS. „ B R Z Ó Z K A ” T E M A T U N A S Z K O L E N IE Z A S T Ę P O W Y C H :

„ Z adanie n asze je s t tru d n e ,

• bo d z ia ła m y konspiracyjnie.

Jesteśmy je d n a k silni, bo p rzeciw ko k o m u n izm o w i, k tó r y zalew a Polskę i cały św iat, id z ie m y d o m ło d zie ży z drogim i i p ię k n y m i ideałam i.

Busoli), która w yzn a cza n am kieru n ek p ra cy je s t w łaśnie u m iło w a n y p r z e z nas ideał w ych o w a w czy m ło d zie ży - p rzyszło ść Polski. Określa

n a m to P rzyrzeczenie i Prawo H arcerskie i p o trzeb a obrony m ło d zie ży polskiej p rz e d sko m u n izo w a n iem ".

9 .0 . * ł f f

h

a i» d si -

• O b o w iązy w ała p rzy sięg a i re g u lam in organizacyjny.

• Była s tru k tu r a k o m ó rk o w a.

• P ro w ad zo n o p ro p a g a n d ę a n ty k o m u n is ty c z n ą za p o m o c ą ulotek, afiszy i n a p isó w o treści w rogiej p a n u ją c e m u w ów czas ustrojow i.

• O rg a n iz a c ja p o sia d a ła pow ielacz i m a try c ę o ra z p isto let vis, k tó ry n ależ ał d o dow ódcy.

• P lan o w an o a k cje ro zb ro jen io w e. P rzy g o to w y w an o się d o ro z ­ b ra ja n ia o rm o w c ó w i m ilicjantów .

• P ro w a d z o n o p ra c e w yw iadow cze (z b ie ra n o in fo rm a c je o m ie j­

scow ych d z ia łaczach polity czn y ch i sp o łeczn y ch ).

• P ro w a d z o n o m ały sab o taż, m . in. z n iszczo n o d e k o ra c ję s p o rz ą ­ d z o n ą z o k azji 70. ro c z n ic y u ro d z in Stalina.

• P lan o w an o w p rzy szło ści zo rg an izo w an ie o d d z ia łu zbrojnego.

O rg a n iz a c ja szybko ro zro sła się i liczyła 36 członków . N ie jestem w sta n ie w y m ien ić nazw isk w szystkich członków , g d y ż m ó g łb y m p o m y lić ich n azw iska. W y m ie n ia m ty lk o tych, k tó ry c h z n a łe m z G im n a z ju m i p o b y tu w w ięzieniu o ra z z ro z p ra w sądow ych.

R ozpraw a c z ło n k ó w naszej o rg an izacji ro z p o c z ę ła się 29 g ru d n ia 1950 r.

Była to ro z p ra w a p o kazow a.

O to lis ta c z ło n k ó w P O M P , k tó r y c h n a z w is k a p a m ię ta m : 1. B ronisław Sarzyński - d o w ó d c a , 2. Józef B orzęcki, 3. W ła d y ­ sław O lecki, 4. Z y g m u n t B aranow ski, 5. T ad eu sz K osik, 6. R yszard B orys, 7. S tan isław T racz, 8. B e rn a rd T erebus, 9. T ad eu sz O n o k , 10. E d w ard Lejw-eber, 11. H e n ry k B łaszczyński, 12. A n to n i K idaj, 13. Z ygfryd K u źm iń sk i, 14. T adeusz P achla, 15. M a ria n P ia ­ secki, 16. E d m u n d S k o ru p sk i, 17. H e n ry k S o ło d k o , 18. Z e n o n B orny, 19. Jan D ro zd ziel, 20. R o m an W ójcik, 21. W acław M a ru t, 22. T ad eu sz M ęd ry k .

D o w ó d ca o rg a n iz a c ji B ronisław Sarzyński p rzeb y w a w S tan ach Z je d n o c z o n y c h , a 13-ro jej czło n k ó w o d e sz ło n a W ie c z n ą W artę.

Tadeusz K osik H rubieszów

Z . H . P H u fie c „O ri* ta

W a m iw a . d n u 9.03. 1951 r.

Rozkaz L . 1/51

(T reść u stalono z m a to czytelnego r f k a p u y l

,___ . , a l . kom unizm u zalew a m a z kr»j. R ó in y m i k ł a m ,.w ™ • W ezbrana tal ^ f l a k ó w W ielu z naszych tw e . ule** tym czyiuu-

W ,ary i O jczyzny. M o c n i e j ~ duchu s u r a * p ły n * Icc7 w róg jest silniejszy. W w ięzieniach g in ą najlepsi cej fcfc P*7 Polska ginie pochłaniana przez Roaję. O balono naszą

„ n o w ie a u z f l - m e u g jęl.łm y schodząc d o podziem ia by nadal 0f**nl S Twa w a c e w ychow aw czą J u i o d 1949 roku p r a c u jm y w u kryciu korty"*™ **- i * ^ łn]V M w c k „ u d n rn c , bądź t o ze strony w roga, b ą d i tez PnCy ^ ^ h c z t ó n k ó w lMałc*p w dniu dzisiejszym kiedy przystąpiliśm y

i J S T S S S t * huf“ * -

na harcerzy Pamiętajcie. ze od Druhn>J Ojczyzny. Nie zapominajcie o zdaniu: J a k ą w y

u k .e będziecie mieli państwo" W ychowam y w* c lud/1;

chować * ^ nH; w iary i Ojczyzny, którzy dla Polski hędą me-

" ^ o w a f ^ n a w r t gotowi będą w p o .r* b .e Zycie oddać Rzucam Wam

< * * * “ ■"•,dim y wK)ług t"e t ° - a <k>|duc,n> ^ Czuwajmy, zewwąd czyha wróg.

O B R O Ń C Y K O R O N Y - P O D Z IE M N A O R G A N IZ A C JA W O L N O Ś Ć I N IE P O D L E G Ł O Ś Ć

»<>i>romy K o ro n y - W olność i N ie p o d leg ło ść ', l-s z y rzad.

lat, wymienieni r«.r i l ^ lonusz D o b o tz i la n u s z O ld a k o w sk i n a (S I P y ro d y L R e m b e rto w a rok 1950 lalo.

In s p ira to re m i założycielem o rg an izacji był B ronisław S a rz y ń ­ ski ps. „W ichura”, ab so lw en t III kl. G im n a z ju m M ech an iczn eg o w H ru b ieszo w ie. H asło organizacji: „W IA RA , N IE Z A W ISŁ O ŚĆ , W O LN O ŚĆ".

D ziała ln o ść p rz y p a d a n a o k res o d p o ło w y w rz e śn ia 1949 r. d o k o ń c a s ie rp n ia 1950 r. O rg a n iz a c ja d ziałała n a te re n ie p ow iatów H ru b ie sz ó w i T o m aszó w Lubelski.

Treść Przysięgi:

„Przysięgam wobec Boga i w szystkich tu obecnych, że , nie w y d a m ta je m n ic y organizacyjnej oraz będę w alczył o p ra w d ziw ą W olność i Niepodległość. Tak m i d o p o m ó ż B óg”.

Taką przysięgę sk ład ali n a R y n g ra f czło n k o w ie organizacji:

O b ro ń c y K o ro n y - W oln o ść i N iep o d leg ło ść w 1950 r.

IN F O R M A C JA O D Z IA Ł A L N O Ś C I P O D Z IE M N E J O R G A N IZ A C J I M Ł O D Z IE Ż Y P O L S K IE J D Z IA Ł A JĄ C E ) W H R U B IE S Z O W IE

11

^iteSsrssiS^SBBi

~ ± ^ i

r o t e m

c i e l o n y m

O rg a n iza cja „O rze!" we

W ło d a w ie s p o rz ą d za ła ha sła w y c in a ją c lite r y z g a z e t

S

r-' ,

jx & ą

«oy£G Q

CRSTU/9. *

» . « * (WMkcpohiai

N ie d a m y z Polski u tw o r z y ć 17. R e p u b lik i!

Precz z w ięzieniem i d e i !

„PRECZ Z JA R Z M E M

S T A L IN O W S K IE G O C A R A T U !”

H a sło n a k le jo n o n a k o r y ta r z u P u b liczn e j Ś re d n ie j S z k o ły Z a w o d o w e j w e W ło d a w ie p r z y ul. P a r ty za n tó w n a p la k a c ie z n a p isem : P rzy ja źń z Z S R R , P r z y k ła d Z S R R , P o m o c Z S R R O to p o d s ta w o w e ź ró d ło n a szych zw ycięstw . B o lesła w B ie ru t

Z a k t s ą d o w y c h sygn. 5 7 7 /5 0 W ojskow ego S ą d u R ejo n o w eg o w L u b lin ie.

o » i * « * • * . i

SUKKi ROUO I . . .

V ln n i M W » • < « > • t»ll Ł?lŁ- l

-> fcW»»UJ*-M|«llił m M > » TttUfW 1U|U^:M ip * a u c ife riu ngi.4».Cb*«tu flm s - r tLr i w i w k *Łl*»

r u n * . . u i M i k mi i alt

c . i f M l • • m - w h i a i w.«wirt>».

M i M liH M f

X ; - taj A J w J * Tw.?.

i^Cl* ^*«lv UJ? »<

VŁ%' Ł W ł « •U—**Ł-A-V.

. C—. ♦*

r v

I I f J U w n s - ?»*(**' '

—i---- ---- -■ ; -

(U ^-^~4 t i | —■*-# 0-t U { » n J * * V > ^

__

«k*

, .» ¥ .U l i . P m*y+~\

febtM k * V*^u4n** ł w—.

U W A G A ! ! !

R odacy n ie w ierzcie w fa łszyw ą propagandę

p a ch o łkó w bolszew ickich. O n i słu żą c S ta lin o w i i Rosji, starają się, a b y w Polsce było ta k j a k w Rosji.

C zęsto s ły szy m y słow o „w y zy sk iw a c z”,

/ecz ci, k tó rzy to głoszą nie za sta n a w ia ją się n a d tym , że w iększych w y zyskiw a czy n a d nich n ie m a...

Precz z k ła m stw em ...

Precz z k o m u n ista m i.

Niech ży je Polska p o d zie m n a !

Polska M ło d z ie ż W alcząca

«0* ■«*•* *••* 1

a y n « ą la ro d a * o l » Ł * * o

m l o s 7 ł a * t e e i t i t c c u a f D n T B l t o t m .aa R o t te *<UC t y c i * ,

an * 2 m m j f p B a n d u , r a « o l a p a M j p r s y a s i o t c l ,

• KfaMkUM) O jM yioj.

' r a T s i c c n B a r o t e a l P o l U l u s 1 o r s * u 4 t-n . ; . , 2« t> « te » l » n i l t o d a n j 4 1 * » p r * a l a r o d u ,

lU>rj p r a g n l * » c l a o f t c l .

u b«d« * * c i« g2 a a a a U c lc h t a j a a n i c , ą r jc ji 0(1 r a « o r c k s lc a e j l .

T n y E l0 KUB C r n t a i y c h o j c ó w 1 b r a c i , Ł t A r o y o t e l l * ■ « t j e i a d l a » p r * a H a r o d u I l o a j n a n a ' C J c t y t n j .

nam nr k ra a p r c c la n ą , bu<utaróa 1 b r a c i , c li » o b ra n i* n a s z e j O Jct jx a y

t a n in > n r * m 4 1 a , poacriioaonj-ch w K a t y n iu , ci> k o i u - « B U n i c j J n j c a i« O d w i ? c l E l u . » M a j d a n k u i •

h ł7 Ł ł d « « n a t y c h b r a c i , t t ó r s j t r j n a l l ,

t a l r i ^ c o i t u r a n i t )>1 1U b n la a a n o fc l* # . I a a t7 c» i . k t n r t j d « r p l i | * * l « s l * n l a c l i • f o d t j r c Ł I bo l a t a w i c k i ' .

Precz z k o m u n iz m e m !

Precz z e Stalinem i jeg o po p leczn ika m i!

M y chcem y W olnej Polski!

C hłopie polski n ie w stępuj do kołchozu!

. m...n m m m r , ^ J

Z w ią z e k E w o lu c jo n istó w W olności

IE R S Z Y K T E N W L A T A C H 1946 50 BYŁ C Z Y T A N Y PRZF.Z M IE S Z K A Ń C Ó W T R Ó JM IA S T A .

F R A G M E N T H Y M N U P O L S K IE J P A R T II W O L N O Ś C I, D Z IA Ł A JĄ C E J W S Ł U P C Y W L A T A C H 1 9 4 9 -1 9 5 0 . Hej w szyscy do w ałki z n a szy m w spólnym wrogiem,

K tó ry w isi ja k b u rza n a d polskim narodem . Tym w rogiem je s t Stalin z p rzeo lb rzym ią Rosją L ecz m y go zgnieciem y słow iańską jednością.

D iabłem je s t Stalin, z m a łp p o c h o d zi rodem , M yśli, ż e p rz e trz y m a k a ż d y naród głodem . D a m y m u po p ysku , a ż m u p ó jd zie jucha, N a stryczku w yzio n ie swego złego ducha.

A u to r Janusz W itczuk, brat Jaw orzniaka - Wojciecha.

Słyszysz n a ro d zie zn ę k a n y ja k fa łs z e m o zd o b io n y

ród d z ik i o p u szcza z g ó ry p o uściskach Judasza krem łow skie p a z u r y

K to więc O jc zy z n y n ie zd r a d ził niech chw yci broń n a wroga co w olność n a szą u w o d ził i chciał p o d ep ta ć Boga.

O b łu d n a wrogu tw oja tw a rz Lecz nie da się tu m a n ić W olności hufiec nasz.

A u to r B ogdan W z ifte k

M Ł O D Z I K O N S P IR A T O R Z Y

Janusz H orodniczy E d m u n d R a d z is z e w s k i S ta n is ła w P a lc z e w s k i

Stefan Kraszewski L e o n C h ro śc ick i, R o k 1951, R o m a n ś liw c z y ń s k i

p r z e d a r e s z to w a n ie m

B o h d a n C h o d a k

UWIĘZIENIE , ARESZTOWANIE , ŚLEDZTWO

Członku h

b o r y d a l i<* organizacji ..O rlę ta " z R u d n ik a

do P o p is a n iu adwokat. n a p is a li te sło w a na a k cie o ska rże n ia ,

A le k sa n d e r W o jty ła k Ś w ię to k r z y s k i B a ta lio n „ Z a ją ca " - W iN.

U B O W S K A D O K U M E N T A C JA :

U & k A S 1*23' f e .

j b S L ____

• ...~

. — i

J u liu sz C erung.

Z ro zm aity ch p rz e d m io tó w w y k o n y w an y ch w w ięzie n iu niew iele d a ło się ocalić. P re z e n to w a n y o b o k ry s u n e k p o w stał w n ie c o d z ie n ­ nych o k o liczn o ściach . K tóregoś zim o w eg o d n ia 1953 ro k u w rz u c o n o n a m , d o celi n u m e r 20 w P ałacu M o sto w sk ich śre d n ie g o w zro stu , k o rp u le n tn e g o , łysiejącego b lo n d y n a w w iek u o k o ło czte rd ziestk i.

O k azał się n im być C zesław C z a rn e c k i, ab so lw en t A k a d e m ii S ztuk P ięknych, u z d o ln io n y m a la rz fizjo n o m ista. P o d je g o ręką p o w staw ały w sp a n ia łe o b razy : sc e n y b atalisty czn e p o lsk iej h u sarii, a leg o ry c z n e w izje n ie p o d le g łe j Polski i scen y w ięzie n n e. O b razy te p o w staw ały p rz y p o m o c y n ie z n a n e j d ziś te c h n ik i c h e m ic z n e g o o łó w k a polegającej n a k ilk a k ro tn y m jego sp ie ra n iu , co p o zw alało na w y d o b y cie ro z m a ity c h o d c ie n i fioletu, o d b lad eg o d o in ten sy w n eg o . N ajb ard ziej u tk w ił m i w p am ięci o b ra z C h ry stu sa sc h o d z ą c e g o z w ię z ie n n e g o o k n a , w p ro m ie n ia c h sło ń ca. D o p o rtre tu w ięźnia p o zo w ał p a n M ary n o w sk i, W arszaw ian in z M o k o to w a, k tó ry zd a ­ n iem a rty sty o d z n a c z a ł się n a jb ard ziej k lasy czn y m p ro filem . Pan C za rn e c k i w y k o n ał n a m ró w n ie ż k ilk a p o rtretó w . P re z e n to w a n a k o m p o zy cja p rz e d s ta w ia (o d lew ej): Ryśka Z ie rn ic k ie g o ps. „B ły­

skaw ica" z Polskiej S z tu rm ó w k i C h ło p sk ie j, Z y g m u n ta Jabłońskiego z W aw erskiej O rg an izacji N iep o d leg ło ścio w ej i m n ie, o sk a rż o n e g o ró w n ie ż z a rt. 86 § 2kkW P.

M iały to być, w zam yśle m alarza - „ m ło d e o rły ” złąc zo n e z p ra w d z i­

w y m , w k o ro n ie.

P łó tn o d o ry su n k ó w , p o c h o d z iło z w ięzie n n y ch p rześcierad eł, k tó re cięte n a m n ie jsz e k aw ałk i o b rę b ia liśm y p ó ź n ie j o z d o b n y m ściegiem . N a jtru d n ie j było z p rz e k a z a n ie m ry s u n k ó w n a w o ln o ść. Ten w ła ­ śn ie m ia łe m zaszyty n a pleca ch , p o d p o d sz e w k ą m a ry n a rk i. D o ta rł d o ro d z in y b a rd z o szybko, g dy p o je c h a łe m n a spraw ę, d o są d u na- ul. K oszykow ej. T am p o w ejściu d o u b ik acji w y p ru łe m te n ry s u n e k i sch o w ałem d o kieszeni. W czasie, gdy m ój o b ro ń c a p rzem aw iał, w su n ą łe m m u te n ry s u n e k d o teczki, a p rz y okazji „w z a m ia n ” w zią­

łem 2 kop io w e o łów ki. Ż eg n ając się sz e p n ą łe m m ecenasow i:

To co p a n zn ajd z ie w śró d p ap ieró w - p ro szę o d d a ć ro d zico m . N a n a stę p n e j ro z p ra w ie ad w o k at bardziej p iln o w ał teczki n iż tego, c o d z ia ło się n a sali sądow ej. P rosił m n ie "N iech p a n n ig d y teg o w ię ­ cej n ie ro b i, b o w yleją m n ie z a d w o k a tu ry ”. le g o d n ia , p o p o w ro cie z są d u w p a d łe m n a p ro fo sa a re sz tu w P ałacu M o sto w sk ich , k tó ry z za p leców w y ciąg n ął k ilk a o b ro b io n y c h ch u stek , n a szczęście jesz cze b ez ry su n k ó w , o d k ry ty c h w m ięd zy czasie w naszej celi i z ry k iem skoczył n a m n ie , p ytając czyja to ro b o ta. Skończyło się n a m o k ry m k arcu - n ajd łu ższej d o b ie w m o im życiu.

J erzy S to k o w s k i

i Ł i B f - i n c i e e z

c . r . „ U ? ' i *

T a d eu sz P o lcy n i K ry s ty n a P o lcyn - O rg a n iza c ja „Powrót.” w K cy n i p a w . S zu b in .

O d lew ej: O k ła d k a in fo rm a to ra , S a k a : u w ię zie n ia S. S iejka , P ro to k ó ł re w iz ji - R. B a chorski, A k t o sk a rże n ia - S. S ie jk a i in n i C h a ra k te ry s ty k a o r g a n iza c ji „ P o w ró t”

L ' „ - . . i n u • k ln tm a

U., im '""““ V « n**"*1

.5. 01 U . >.»■>«• *r' - I — ' - I™ M il—*)

r

B r .'' « *!<>«• - W «••* «•

- MU Ma HI H —W

^ . U . O : . “ I— > • • » « « . » r« —

nt!u. . ». I—* — n» ~ ‘ > In-.-;.-

H. <UM. . ff*« . -r-!•-**■ 1 *!• '

j •■Utai**’' . « j *

^ M ił>n .^ui. ii;* :•»> •*•.»«» ■•■“ ) .li-.i-J* :•

•***“ •

*».!• - ***"■■>■

j mm.

Z a św ia d czen ie - o p in ia .

0 H ■ « 7 « 1 1

i i i i i u m i * * T i’ o n i i t m *

/ \ w—, . — * •«/» ±rr

n M i f U.I.M y _ ‘

' - -i- ' ‘ ■~r " j

■ _ _ _ «. II=^ł ♦"1'*— *’k7»r‘-*

.1 • iifiucu 1 nutji

P rzesła n ie a k tu o ska rże n ie w sp ra w ie H'. K a zh e r u k a i in n ych .

Z d ję c ie w y k o n a n e w U B w P u ła w a ch L e szk a S z u k ie w ic za O rg a n iza c ja H a rcerska „ B ia ło -C zerw o n i w P uław ach".

...M inęło 48 lat, w ięzie n ie p rz e n ie sio n o d o n o w o w y b u d o w an y ch obiektów. Stare w ięzienie p rzejął ko śció ł, gdyż b y ła to je g o w ła ­ sność. R ozpoczęto rem o n t.

Po o trzy m an iu p o zw o len ia z K urii w y b rałem się z sy n em n a zw ie­

dzanie tego „ p rz y b y tk u ”. P ierw sze k ro k i sk ie ro w a łe m d o celi n r 2 na parterze.

A tm ostera p o n u ra , ja k p rz e d laty. P o p ad łem w sta n w zru szen ia, kiedy zobaczyłem m ały o b ra z e k z w iz e ru n k ie m C h ry stu sa n a m ie j­

scu, gdzie p rzed 48 laty był w y k o n an y n a śc ia n ie ręką sk azan eg o napis: „B ogusław B rzozow ski, lat 21, nauczyciel, k a ra śm ierci."

...Krążył n iepisany p rzek az, że d o w y k o n a n ia w y ro k u śm ierci na Bogusławie B rzozow skim p rzy czy n ił się g ro ź n y „ k a p u ś”, k tó ry był „kalitaktorem ” n a o d d z ia le p ierw szy m w ięzie n ia w R ad o m iu , a pochodził p ra w d o p o d o b n ie z okolic Szydłow ca.

Brzozow ski n a pierw szej spraw ie d o sta ł chyba dożyw ocie. In sp i­

row any przez „speca” „k ap u ś” nam ów ił Brzozow skiego, aby na rozpraw ie zap ro testo w ał, że n a p a d u d o k o n ała n ie „b an d a” lecz nielegalna o rg an izacja i w ów czas sąd zm ien ił klasyfikację czynu (arty k u ł) i o rzek ł k arę śm ierci. W yrok w yk o n an o 30 g ru d n ia 1950 r.

w rad o m sk im w ięzieniu... H an ieb n y to rezultat w sp ó łp ra c y z UB.

W ciszy p o n u re j celi o d m ó w iłe m m o d litw ę. N ap is p o latach z n ik ­ n ą ł, gdyż z o sta ł zam a lo w an y o lejn ą lam p erią.

M in ęły lata, a p rz e k a z u s tn y istn iał i m iejsce teg o n a p isu było o z n a ­ k o w an e w iz e ru n k ie m C h ry stu sa.

H e n r y k S a rn a

1 ’ o s t f l n u w l e n i e o * * * * c i: € ; c lo Ń ic d a

POSTANOW IENIE O ZATRZYMA @ ^

I fĘZi

I ) E 2 t /łfO K tJ i . - r ---W •

r f n l i BS «.

nt» *ir*jum III i ™

• l w i m t t t i c m j J a A u lo a ih t ł ( i B r « ■, J o . t / a , ^ r s if i .31. I I I . 19 P 0 r . f o c h a d n n l a I n t a l t p r n t J a c y . n a r j d o w l i- o ;• * ! • ,', r j h i r i . t r t d n i t , , «a»o4u

•turf«nt, oHni-mmy t ar«. a e .j.f.4 .# . t.P.

firn ib y m n w t u t . » t a * t * n t u ®d * i t a J S . / 2 . J . l t * J t , J t . t W t a n l a * n l t i d y T H p l Inam anjm t n ( . p r . . . « r . . y a ^ a c i , » r t p u l a t t w u IM A a n ln l . t

• I t M l t n t a n u m . J , , i r i i n l n

l s p r y t t i l t r ^ m , t t r . r a l l i t t m i n t a m n e n l t t

P O *'T a w o » I u

w / o r « ( » j o * WUJ*’ "O n o ł i D ł c e s ■ (« p o i t u t y i l *. T ' - « ą n i . c » . « n i . n a t f . l « n t a » i , , 1 . « / o j r o w u f ^ r . . ■ « 1 tm la -

n o * « K i i I i i * l > » p w t a c t u p • a J n . - . l a k r m ,h a n l m e t n t s s l i i U a in r .|,» » v ( * < n t a * l

>,' ' ' . f . . » • # « ; » ! ••» (< > » o t e h u j t s

... Hu » Inni/mt

oK • v p o » i » d »

’» P9M10*t •

1. » - ro*»"n !»►*«*•,

X p™ri^ '"■> ■*“ ■*’«»

Ł u-u M ń l, - ——»r n.

Ofc

trlt*oa D liim iii

na fM M ktmtt.

ta lh ta ry m m o r o « a i « r c f . n ć s lc ’ a to n t o A t w itm U a m t. » • le a u n A u d a f i t j t h l ‘- . o o w ; « ro g < i n ł * n a : a n i t a . » / » n a r f a a i n t a p a ^ : p » llt s o * n y w . &o o t ^ J t m l a / • im

ll- r ■ M t c t n v t r . t i t r u & t m y n t a } t t \ .

tarany dytcyflln a m it byl 3 raty t i.

...

©

tg. *itt.

O p in ia w ię zie n n a .

P o sta n o w ie n ie o w szc zę c iu śled ztw a .

P o sta n o w ie n ie o z a tr z y m a n iu .

15