1. Pisownia „nie” z różnymi częściami mowy
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości 1. Uczeń zna:
- zasady pisowni „nie” z różnymi częściami mowy (rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami, zaimkami, liczebnikami, czasownikami),
- niektóre wyjątki dotyczące zasad pisowni różnych części mowy z partykułą „nie”, 2. Uczeń poszerza swoją wiedzę dotyczącą zasad ortograficznych.
ii. b) Umiejętności 1. Uczeń potrafi:
- wyjaśnić pisownię różnych części mowy z partykułą „nie”, - posługiwać się właściwymi regułami ortograficznymi, - wskazać błędy w zapisie.
2. Uczeń utrwala nazywanie części mowy i części zdania.
b. 2. Metoda i forma pracy
podająca, ćwiczenia wprowadzające i utrwalające
c. 3. Środki dydaktyczne
tablica, kolorowe flamastry, ksero z krzyżówką obrazującą niektóre wyjątki w pisowni z „nie”, kartki z fragmentami Balladyny Słowackiego
d. 4. Przebieg lekcji
1. Jeden z uczniów uzupełnia na tablicy tabelę obrazującą pisownię „nie” z różnymi częściami mowy (wykorzystuje kolorowe flamastry, aby odróżnić łączną pisownię z „nie” od rozłącznej).
Pozostali uczniowie także biorą udział w tym zadaniu. Każda część mowy ma być poparta przykładem.
Pisownia NIE
Łącznie z: Osobno z:
- rzeczownikami (np. niewygoda,
niepalenie) - czasownikami (np. nie będę, nie zadzwonimy) - przymiotnikami w stopniu równym
(np. niedobry, nieżyciowy)
- przysłówkami, które nie pochodzą od przymiotników (np. nie bardzo)
- imiesłowami przymiotnikowymi (np.
nieugięty, nieoceniony)
- przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym (np.
nie lepiej, nie najszybciej)
- przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu równym (np. niedobrze, nietaktownie)
- imiesłowami przysłówkowymi (np. nie ociągając się)
- niektórymi zaimkami mającymi zupełnie inne znaczenie z partykułą
„nie” i bez partykuły (np. nieco, niejaki)
- wyrażeniami przyimkowymi (np. nie w lesie)
- liczebnikami (np. nie raz, nie czworo) - zaimkami (np. nie mój, nie każdy)
2. Nauczyciel podaje niektóre wyjątki w pisowni różnych części mowy z „nie”. Rozdaje uczniom ksero z krzyżówką dotyczącą niektórych z nich (uczniowie rozwiązują krzyżówkę samodzielnie, a następnie konsultują rozwiązanie z nauczycielem).
3. Nauczyciel krótko omawia wyjątki z krzyżówki (niejeden – piszemy łącznie, mimo że „jeden”
to liczebnik, nie przyjaciel – chodzi o wyraźne lub domyślne przeciwstawienie, dlatego piszemy osobno, mimo że wyraz „przyjaciel” jest rzeczownikiem, itd.)
4. Wyznaczani uczniowie rozwiązują na tablicy kolejne ćwiczenia. (W razie wątpliwości korzystają z wiedzy nauczyciela, kolegów oraz informacji ze Słownika ortograficznego.)
1) Wybierz właściwą formę:
a. On zostawił (nieporządek, nie porządek) w swoim pokoju.
b. To (nie ja, nieja) zniszczyłem twój sweter.
c. Jesteś jakiś (nieswój, nie swój).
d. (Nie mam, Niemam) aż tyle pieniędzy.
2) Uzupełnij przeczeniem „nie”. Ułóż z tymi wyrazami wypowiedzenia.
a. ….robił b. …pokój c. …mój d. …dobry e. …którzy
f. …jeden, lecz dwa
3) Niektóre formy wyrazów z partykułą „nie” zostały zapisane niepoprawnie. Odszukaj błędy i popraw je. Z których tekstów literackich pochodzą przywołane cytaty?
(samodzielna praca, uczniowie dostają kartki z przygotowanymi fragmentami z Balladyny Słowackiego).
4) Wyjaśnij pisownię:
nie większy nie ja
nie zawsze nie dziś niemoc
Uczniowie zapisują przykłady w zeszytach.
e. 5. Bibliografia
1. Czarniecka-Rodzik Z., Gramatyka języka polskiego: podręcznik dla gimnazjum, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000.
2. Gierymscy B. i K., Ortografia na bardzo dobry, Gram, Warszawa 1999.
3. Polański E., Słownik ortograficzny, PWN, Warszawa 2002.
4. Słowacki J., Balladyna, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
f. 6. Załączniki
i. a) Karta pracy nr 1 (z krzyżówką)
N I E J E D E N
N I E D O M A G A Ć
N I E P R Z Y J A C I E L
N I E C I E R P L I W I Ć S I Ę
a) Wyraz, który zawiera partykułę „nie”, używany w znaczeniu: „wielu”.
b) Synonim od „chorować”.
c) Uzupełnij:
…….., lecz wróg.
d) Inaczej – „nie móc się doczekać”.
ii. b) Karta pracy nr 2 (z fragmentem Balladyny J. Słowackiego)
„A cień blady
Nieraz tam błądzi, gdzie zawieszone smutnie Nad grobowcami brzozy, jako lutnie
Od słowikowej trącane gromady, Płaczą i szumią listkowymi struny”.
„Jak dzieci nie rozumne cieniów się lękacie.
Ten starzec słowa moje łączy, składa, zbiera, I mówi: być niemoże, ta kobieta młoda Nie zabiła”.
„Ja nieuboga. ─ Siwa, siwa, siwa
Jak gołąbeczek. ─ Nie wiesz, co się stało?
Grafini, moja córka, wielka pani, A ja na wietrze z głową taką białą
Mówię piorunom: bijcie! Bijcie we mnie!”
iii. c) Zadanie domowe
Zastąp podane wyrazy synonimami. Nie używaj przy tym przeczenia „nie”.
nieporządek – nieludzki – nierozważnie – nieatrakcyjny – nieposłuszny – niedościgniony – niezbadany – nieoceniony – nieprzyjemnie – nierzadko –
g. 7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcja przewidziana dla I klasy gimnazjum.
