W kwestii bezpieczeństwa gazowego w Europie
Streszczenie
Gaz ziemny jest cennym surowcem energetycznym, ale jednocześnie jest to najtańsze źró- dło wodoru dla wielkiej syntezy chemicznej. W tym ostatnim gazu nie można zastąpić niczym innym. Z tego wynika, że pozycja gazu w Europie, świecie i w globalnej gospodarce będzie jeszcze silniejsza. Tym samym nierówne geograficzne zlokalizowanie źródeł gazu przyno- si kilka problemów związanych z bezpieczeństwem, w szczególności w Europie Środkowej.
W rezultacie poszczególne kraje podjęły wysiłki (w tym Polska) w celu dywersyfikowania do- staw. Nie osiągnięto jednak zakładanych rezultatów. Główną przeszkodą okazały się wysokie koszty. W kontekście monopolu gazowego kwestią jest brak wymaganego zaufania. By roz- wiązać te wszystkie problemy, pożytecznym byłoby zainicjować utworzenie Ogólnoeuropej- skiej Wspólnoty Gazu i Gazociągów. Artykuł przedstawia projekt takiej organizacji – jej cele, zakres oraz zasady funkcjonowania.
Słowa kluczowe:
bezpieczeństwo energetyczne, dywersyfikacja źródeł zaopatrzenia
Gaz ziemny jest cennym surowcem energetycznym, ale jednocześnie jest to najtańsze źródło wodoru dla wielkiej syntezy chemicznej. W tym ostatnim gazu nie można zastąpić niczym innym. W pozostałych zastosowaniach (np.
jako paliwo) gaz ma substytuty, ale jako surowca dla przemysłu nie można go niczym zastąpić.
Wszystko wskazuje na to, że pozycja gazu ziemnego w gospodarce europej- skiej, światowej i globalnej będzie coraz silniejsza i ważniejsza. Dlatego nieza- leżnie od pewnego politycznego i ekonomicznego ryzyka, gaz ziemny jest stale uważany za najbardziej perspektywiczny nośnik energii. Predestynuje go do tego wielkość zasobów naturalnych, prostota i efektywność wykorzystania oraz własności energetyczne. Jest rzeczą zrozumiałą, że intensywność i zasięg wy- korzystania będą też zależne od istniejącej i powstającej sieci gazociągów oraz
* Prof. dr, Instytut Europeistyki w Wyższej Szkole Humanitas w Sosnowcu.
położenia znalezisk gazowych. O popycie w ostatecznym rachunku zadecyduje cena, po jakiej firmy będą mogły go nabywać.
Uwarunkowania rozwoju energetyki gazowej
Całkowite zapotrzebowanie na energię będzie wypadkową oddziaływania kilku, zarówno tradycyjnych, jak i nowych czynników. Podstawowym czyn- nikiem będzie tradycyjnie cena, zdeterminowana nakładami niezbędnymi do pozyskiwania źródeł energii. Te zaś będą zależne przede wszystkim od ich dostępności. Szacuje się, że do roku 2030 zużycie gazu ziemnego na świecie może wzrosnąć do 5 bln m3. Zaspokojenie takiego popytu będzie wymagało olbrzymich inwestycji, wg Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA) się- gających nawet 100 mld USD rocznie. Ta sama Agencja zakłada jednocześnie, że udział gazu ziemnego w wytwarzaniu energii elektrycznej na świecie wzro- śnie ponaddwukrotnie z 15% w 2002 r. aż do 1/3 ok. 2030 r. Stanie się tak m.in.
z powodu coraz szerszego używania gazu ziemnego w elektrowniach wykorzy- stujących odnawialne źródła energii (wiatrów, słońca itp.), bowiem tylko w ten sposób można będzie zapewnić ciągłość ich eksploatacji.
Źródła gazu ziemnego są rozmieszczone bardzo nierównomiernie.
Stwarza to wielkie problemy związane z jego transportem lądowym lub mor- skim. Najbardziej rozpowszechniony transport gazu ziemnego rurociągami wymaga wielkich nakładów inwestycyjnych. Nie mniejsze inwestycje są po- trzebne także w przypadku przewozu gazu skroplonego (LNG) drogą morską.
Kosztowne jest także magazynowanie gazu ziemnego.
Największe zasoby gazu ziemnego znajdują się w Rosji (ok. 33% za- sobów światowych) i w krajach Zatoki Perskiej (27%). Są to źródła oddalone od Europy o 3000-5000 km. Państwa europejskie posiadają też własne zasoby, ale są one z reguły niewielkie. Jako drugie, co do wielkości, źródła gazu znajdują się na Morzu Północnym i należą do Norwegii. O ile jednak zasoby gazu ziemnego w Rosji są praktycznie (tzn. przy uwzględnie- niu zasobów jeszcze nieeksploatowanych) niewyczerpywalne (chociaż coraz droższe), to złoża norweskie czy brytyjskie są znacznie skromniejsze i mogą ulegać szybkiemu wyczerpywaniu (jak pokazuje to przykład Wielkiej Bryta- nii). Problem ten można zilustrować przy pomocy następujących danych:
eksploatowane złoża gazu ziemnego w Rosji wynoszą ok. 50 bilionów t m3, a źródła potencjalne (rozpoznane) aż 230 bilionów m3 – jest to ponad 50% więcej od wszystkich obecnie eksploatowanych zasobów światowych;
rezerwy gazu ziemnego w Norwegii i Holandii wynoszą łącznie t ok. 4 bln m3;
polskie złoża są aktualnie szacowane na ok. 150 mld m
t 3.
Z powyższych danych wynika, iż energetyka gazowa wymaga przede wszyst- kim rozległej sieci gazociągów. Europa w zasadzie taką sieć posiada. Była ona jednak kształtowana głównie w okresie podziału naszego kontynentu
na Europę Zachodnią i Europę Wschodnią. W rezultacie sieci gazociągowe i wielkie magistrale gazowe znajdujące się na terytorium Europy Zachodniej praktycznie nie są zintegrowane z siecią Europy Wschodniej. Nie oznacza to oczywiście, że kraje zachodnioeuropejskie nie korzystają z rosyjskiego gazu.
Jest on przecież dostarczany w dużych ilościach – gazociągami przechodzą- cymi głównie przez Ukrainę i Słowację oraz przez Białoruś i Polskę – do sieci zachodnioeuropejskiej, ale systemy nie są w pełni połączone.
Gaz ziemny dostarczany jest do odbiorców na rynku europejskim głównie poprzez rozbudowaną sieć gazociągów. Istniejące i projektowane gazociągi w Europie przedstawia rysunek zamieszczony poniżej.
Rys. 1. Isniejące i projektowane gazociągi w Europie
Źródło: „Gazeta Wyborcza” 29 XII 2005 r.
Przez gazociągi przechodzi przede wszystkim gaz rosyjski i norweski. Na- tomiast gaz ziemny z Afryki i Azji jest dostarczany głównie w formie skroplo- nej (LNG), co wymaga stosowania złożonej technologii najpierw skraplania, a potem regazyfikacji po przybyciu tankowców do portów morskich. Cały ten proces jest bardzo kosztowny i dlatego również z tego powodu kraje UE pre- ferują gaz rosyjski lub turkmeński. Przy tym warto zauważyć, że takie kraje jak Turkmenia i inne państwa środkowoazjatyckie uważane są za najbardziej perspektywiczne, przynajmniej w okresie dopóki nie dojdzie do nowych re- gulacji w stosunkach UE z Federacją Rosyjską. To ostatnie staje się bardziej realne po zapowiedzi otwarcia rundy negocjacyjnej, która ma doprowadzić do podpisania nowego Traktatu o Partnerstwie Unii Europejskiej z Rosją. (Może też właśnie z tego powodu kraje Azji Środkowej proponują korzystne ceny i wa- runki dostaw m.in. buy-back, podobne do tych, jakie kiedyś oferowała Rosja).
Przedmiotem trudnych negocjacji ma być m.in. ratyfikacja Europejskiej Karty Energetycznej, która miałaby zapewnić bezpieczne korzystanie z zasobów no- śników energii, w tym gazu ziemnego.
Największe problemy z dywersyfikacją ma Europa Środkowa. Pewnym roz- wiązaniem dla tego regionu mógłby być projektowany gazociąg Nabucco z Azji Środkowej do Austrii. Nie wyszedł on jednak z fazy koncepcyjnej, a już prak- tycznie został zablokowany przez inny projekt podejmowany przez rosyjski Gazprom. W wyniku porozumienia FR z Grecją, Bułgarią, Serbią i Węgrami realna staje się budowa gazociągu South Stream, wyraźnie konkurencyjnego wobec Nabucco.
Europejskie bezpieczeństwo gazowe i problem dywersyfikacji Kwestia bezpieczeństwa energetycznego była i pozostaje przedmiotem tro- ski zarówno poszczególnych krajów, jak i organów Unii. Stało się to szczegól- nie wyraźne – nie bez usilnych wysiłków naszego kraju – w ostatnim czasie.
W marcu 2007 r. Rada Europejska, jako najważniejszy organ Unii, przyjęła Pa- kiet Energetyczny oraz uchwaliła odpowiedni Plan Działania. Powstanie tych dokumentów, podobnie jak wcześniejszej tzw. Białej i Zielonej Księgi nt. ener- getyki, jest świadectwem zrozumienia wagi problemów energetycznych i ry- zyka wynikającego z uwarunkowań geostrategicznych. Uświadomiono sobie również i to, że niska konkurencyjność UE wobec USA spada m.in. z powodu stale rosnącej zależności od dowozu energii. Źródła gazu ziemnego w zużyciu gazu ziemnego w krajach UE pokazuje poniższy wykres.
Rys. 2. Źródła gazu ziemnego w zużyciu gazu ziemnego w krajach UE
46%
10%
13%
24%
7%
UE Algieria Norwegia Rosja Inne
Źródło: Zemny plyn, www.profini.sk [dostęp: 24 maja 2008].
Pewne nadzieje kraje naszego regionu wiążą z pakietem energetycznym i związanym z nim „Planem Działania” przyjętym przez UE. Dokumenty te przewidują m.in. „ustanowienie mechanizmu reagowania kryzysowego, zwięk- szenie strategicznych rezerw gazu oraz wewnątrzunijnych połączeń międzysys- temowych (tzw. interkonektorów) oraz dywersyfikację kierunków dostaw, roz- budowę infrastruktury przesyłowej i prowadzenie spójnej zewnętrznej polityki energetycznej. Na razie w tych planach jest więcej deklaracji niż konkretów”1.
Pokrycie unijnego zapotrzebowania jest coraz bardziej utrudnione. Wiąże się to ze spadkiem własnego wydobycia w ramach UE oraz rosnącym popytem na gaz. Na tej podstawie przewiduje się, że zależność Unii od importu gazu wzrośnie z 40% w 2006 r. do 90% w roku 2020.
Liberalizacja rynku gazowego obowiązująca od roku 2007 wymaga lepszej harmonizacji wspólnej polityki energetycznej UE. Tym bardziej, że właściwie tylko rozwój energetyki gazowej pozwoli realnie zmniejszyć emisję CO2 o po- żądane 20%. Jednym z powodów braku realnych postępów w koordynacji po- lityki energetycznej jest bardzo duże zróżnicowanie występującej zależności importowej, a także różny udział gazu ziemnego w bilansie energetycznym po- szczególnych krajów. Do najbardziej zależnych należą przede wszystkim małe kraje. Eksperci podkreślają jednak, że w przyszłości może dojść do istotnych zmian w tym zakresie. Stanie się tak nie tylko z powodu rosnącego popytu na gaz, ale również ze względu na stopniowe zmniejszanie się wydobycia gazu ziemnego w Norwegii i Holandii.
Największym dostawcą gazu do krajów europejskim jest Rosja, z którą Eu- ropa jest połączona wielkogabarytowymi gazociągami. Ostatnio jednak sto-
1 E. Wyciszkiewicz, Propozycja polityki energetycznej dla Europy, „Biuletyn PISM” 2007, nr 5 (419).
sunki energetyczne FR z krajami UE stają się coraz bardziej skomplikowane, głównie z powodu jej nowych ambicji strategicznych. Pewna komplikacja wy- nika również z tego, że gazociągi muszą pokonywać coraz większe odległości dzielące miejsca wydobycia od odbiorców gazu. Niezależnie od tego ocenia się,2 że udział Rosji w unijnym imporcie gazu zwiększy się o połowę do 250 mld m3. W ten sposób FR utwierdzi swoją pozycję czołowego dostawcy gazu ziemnego do krajów UE. Te prognozy potwierdza również Swiatowe Forum Energetyczne3, które w perspektywie do roku 2030 dla rosyjskiego gazu nie wi- dzi alternatywy. Całkowity import gazu ziemnego (w mld m3 ) oraz import z FR poszczególnych krajów UE pokazuje poniższa tabela.
Tabela nr 1. Całkowity import gazu ziemnego (w mld m3 ) oraz import z FR poszczególnych krajów UE
8G]LDà5RVML
Caskowityimport ImportzRosji M
ZLPSRUFLH
100,0 76,9 73,3 100,0 86,8 85,1 31,0 80,1 34,2 37,74 41,4
21 14,35 11,5 9,32 7,9 7,3 7,18 6 4,61
91,76 61,4
17,91
37,05 10,95
9,1 7,3
9,8 7,8 4,61
0 20 40 60 80 10
Niemcy Wsochy Turcja Francja W'gry Polska Ssowacja Czechy Austria Finlandia
0
y p p j
Źródło: Zemny plyn, www.profini.sk [dostęp 24 maja 2008].
Udział importu gazu z Rosji w ogólnym przywozie gazu do niektórych państw Unii Europejskiej waha się od ok. 40% w Niemczech oraz ok. 30%
2 Zemny plyn, www.profini.sk [dostęp 24 maja 2008].
3 Tamże.
we Francji i Włoszech, aż do 70% w Polsce4 i 77% w Austrii. Pozostały zachodnioeuropejski import gazu pochodzi z Morza Północnego i Afryki Północnej (Algierii). Ostatnio poważnym dostawcą stają się również kra- je Azji Środkowej. Dlatego można powiedzieć, że główne państwa Europy Zachodniej mają zapewniony bezpieczny stopień dywersyfikacji. Być może z tego właśnie powodu (aczkolwiek nie tylko) państwa te nigdy nie spotkały się z problemem przerwania dostaw gazu z Rosji. Stąd też firma Gazprom, główny eksporter rosyjskiego gazu, uważana jest w tych państwach za bardzo dobrego i pewnego partnera.
W Polsce głównym dostawcą gazu ziemnego jest również Rosja. Nie jest wykluczone, że może tak być nadal, gdyż wysiłki na rzecz wyraźniejszej dy- wersyfikacji nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Nie ma chyba realnych perspektyw na budowę gazociągu (o wielkiej przepustowości) z Norwegii bądź otrzymywania gazu z Południa. Jednocześnie już dzisiaj eksperci stwierdzają, że w perspektywie wieloletniej zapotrzebowanie na gaz ziemny może znacz- nie wzrosnąć (będzie to oczywiście zależało od kierunków rozwoju energety- ki, sposobu ogrzewania mieszkań itp.). Wydobycie własne (ponad 4 mld m3) i nawet mocno zwiększony import z Rosji mogłyby nie zaspokoić rosnącego popytu. Powstanie przestrzeń na dodatkowy import gazu ze źródeł alternatyw- nych (np. norweskich, gazociągiem NETRA). W takim przypadku może się też okazać niezbędność budowy nowego gazociągu łączącego sieci Polski i Niemiec. Rozważana jest również przebudowa węzła łączącego gazociąg jamalski z niemieckim tak, aby umożliwić przesył gazu także w kierunku odwrotnym, tzn. z Niemiec do Polski.
Na podstawie trendów światowych, prognozowanych do roku 20305, trze- ba się liczyć, że w naszym kraju popyt na gaz może się nawet podwoić. Ozna- czałoby to wzrost zapotrzebowania na gaz ziemny do ok. 25 mld m3. W takiej sytuacji import z Federacji Rosyjskiej byłby relatywnie mniejszy, a stopień dywersyfikacji większy. Byłby to pewien postęp w zapoczątkowanym procesie dywersyfikacji, ale mimo wszystko niewystarczający. Oznacza to, że tzw. bez- pieczny poziom (tzn. ok. 30%) zależności od jednego zagranicznego dostaw- cy gazu nie zostałby osiągnięty. Trzeba będzie szukać innego rozwiązania tego kluczowego problemu. Ku temu zmierza opracowywana obecnie nowa wersja rządowej polityki energetycznej RP.
Warto jednak przy tym podkreślić, że doświadczenia zachodnioeuro- pejskie pokazują, iż dywersyfikacja może być także korzystna dla dostawców gazu, dzięki niej zwiększa się również popyt na gaz, co w przypadku Gazpromu też nie jest bez znaczenia. W ciągu najbliższych 15 lat Rosja zamierza zwiększyć eksport gazu o 65-70%. Wymaga to olbrzymich inwestycji. Do tego będą po- trzebne znaczne kapitały i nowoczesne technologie. To wszystko Rosja może znaleźć właśnie w Europie i dlatego w założeniach polityki energetycznej FR przewiduje się wzrost wywozu gazu do Europy. Ma temu sprzyjać m.in.
4 www.rynekgazu.pl
5 World Energy Outlook 2007, www.mg.gov.pl
budowa tzw. Gazociągu Północnego (Nord Stream), ułożonego na dnie Bał- tyku i prowadzącego do Niemiec.
Zwiększeniu eksportu rosyjskiego gazu do Europy Zachodniej mają też słu- żyć inne wielkie projekty podejmowane z udziałem Gazpromu. Należy do nich m.in. wspólne przedsięwzięcie firmy rosyjskiej i „Edison Company” w zakre- sie rozwoju przedsiębiorstw zajmujących się transportem gazu we Włoszech.
Przewidziany jest także dominujący udział Gazpromu w budowie nowych magistrali gazowych w regionie Bałkanów. Rosyjski gigant gazowy opracowuje też projekty nowych generacji technologii i urządzeń do przesyłu gazu.
Jednocześnie wiadomo, że wraz z postępem reform rynkowych w Rosji we- wnętrzne ceny gazu będą zbliżone do cen eksportowych. Eksport gazu prze- stanie być cenowo konkurencyjny, w rezultacie przedsiębiorstwa wydo- bywcze będą coraz bardziej zainteresowane nie tylko rynkiem zewnętrznym.
Taka tendencja nasili się jeszcze bardziej, gdy gospodarka rosyjska utrzyma się na ścieżce dynamicznego wzrostu. W takiej sytuacji może nastąpić rozejście się celów makroekonomicznych i mikroekonomicznych występujących na po- ziomie przedsiębiorstw. Nie powinno to zagrozić realizacji rosyjskich dostaw gazu, ale trzeba brać pod uwagę możliwość wystąpienia pewnych perturbacji.
Zaostrza to problem konieczności dywersyfikacji i źródeł zaopatrzenia w tych krajach, gdzie stopień uzależnienia od dostaw rosyjskiego gazu jest znaczny.
Projekt Ogólnoeuropejskiej Wspólnoty Gazu i Gazociągów Jednocząca się Europa wymaga ukształtowania jednolitej infrastruktury, w tym również energetycznej. Należy dążyć do łączenia systemów, ukształtowa- nych niezależnie od siebie w podzielonej Europie niedawnej przeszłości.
Wydaje się, że złożony problem łączenia sieci przesyłowych, a zwłaszcza dywersyfikacji, można by skutecznie rozwiązywać poprzez powołanie do ży- cia Ogólnoeuropejskiej Wspólnoty Gazu i Gazociągów, którą w tym miej- scu proponujemy. Można sądzić, iż przyjęcie odpowiedniego statutu OWGiG umożliwi też bezpieczne stosowanie zasady dostępu do sieci energetycz- nych stron trzecich (TPA) oraz przestrzeganie innych zasad zawartych w Traktacie Europejskiej Karty Energetycznej.
Łączenie systemów energetycznych, a zwłaszcza gazowych, może mieć wręcz symboliczne znaczenie. Dzięki temu będzie można w sposób natu- ralny przezwyciężyć obecne, niemal całkowite uzależnienie Europy Środkowej i częściowo Wschodniej od dostaw rosyjskiego gazu. Jednocześnie przed Rosją otworzy się w ten sposób ogromny rynek całej Europy. Szczególne znaczenie będzie miało łączenie tzw. megawęzłów (hubs), jakie się ukształtowały już na Ukrainie i w Austrii oraz we Włoszech, a zaczynają się kształtować w Danii oraz w pewnym stopniu w Polsce. Może to również przybliżyć Europę do utworze- nia prawdziwie „transeuropejskiej” sieci europejskiej (Transeuropean Ener- gy Network – TEN).
Połączony system wydobywania i przesyłania gazu powinien skutecznie wyeliminować problem dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia i zapewnić bezpie- czeństwo energetyczne wszystkim jego uczestnikom. Zostałyby w ten sposób spełnione wymogi Światowej Konferencji Energetycznej i wspomnianego Traktatu Europejskiej Karty Energetycznej. W przyjętych dokumentach, uznając suwerenność państw i ich suwerenne prawa do posiadanych zaso- bów energetycznych, zalecono wszystkim rządom konieczność zapewnienia:
efektywnego wykorzystania własnych zasobów energetycznych;
t działania mechanizmów rynkowych i racjonalnego wykorzystania kapita- t łu w sektorach energetycznych;
równoważenia interesów odbiorców i inwestorów bez dyskryminacji t rodzajów i pochodzenia własności;
racjonalności wytwarzania i użytkowania energii zgodnie z interesami t kraju i polityką ochrony środowiska w skali Europy i świata.
Spełnienie tych wymogów i zaleceń w dziedzinie gazownictwa będzie łatwiej- sze, jeżeli zostaną połączone wysiłki wszystkich krajów europejskich, które posiadają na swoim terytorium zasoby gazu lub magistrale gazociągowe.
W przypadku gazu utworzenie takiego organizmu międzypaństwowego, łą- czącego kraje posiadające złoża i kraje posiadające magistrale przesyłowe, jest niezwykle zasadne. Tylko w takim związku wszyscy jego uczestnicy będą równoprawni i tylko taki związek nie będzie nikomu zagrażał. Wymogi te może spełnić „Ogólnoeuropejska Wspólnota Gazu i Gazociągów”.
Cele Wspólnoty:
ujednolicenie i integracja magistrali gazowych znajdujących się na tery- t torium krajów stanowiących OWGiG;
utworzenie systemu gwarantowanego rynku poprzez zapewnienie cią- t głych dostaw gazu do poszczególnych krajów w ilościach wynikających
z potrzeb rozwojowych i uzgodnionych w wieloletnich umowach i po- rozumieniach;
kształtowanie optymalnego systemu wydobywania, transportu i składo- t wania gazu zapewniającego stabilny wzrost gospodarczy;
uzgadnianie polityki inwestycyjnej i sprzyjanie realizacji wielkich pro- t jektów inwestycyjnych;
uzgadnianie polityki handlowej, cenowej i tranzytowej;
t eliminowanie (nawet poprzez nakładanie sankcji) wszelkich praktyk t monopolistycznych i porozumień kartelowych w sektorze wydobycia
i przesyłu gazu;
monitorowanie dostaw gazu;
t zarządzanie kryzysowe;
t zapewnienie skutecznego przestrzegania ustaleń Traktatu Europejskiej t Karty Energetycznej.
Zasięg, zakres i zasady działania Wspólnoty.
Członkami Wspólnoty będą mogły być wszystkie państwa europejskie wydo- bywające i przesyłające gaz ziemny.
OWGiG powinna powstawać na podstawie odpowiednich deklaracji rzą- dowych poszczególnych państw. Państwami założycielskimi powinny być przede wszystkim te kraje, które są eksporterami gazu oraz przez które prze- chodzą największe gazociągi. Oznacza to, że wśród tych państw znalazłyby się przede wszystkim: Polska, Rosja, Ukraina, Norwegia, Wielka Brytania, Ho- landia, Dania, Niemcy, Francja, Włochy, Kazachstan, Turkmenia, Azerbej- dżan i Gruzja. Grupa krajów inicjacyjnych i założycielskich zostałaby ustalona w drodze konsultacji. Wspólnota będzie otwarta dla wszystkich zainteresowa- nych krajów europejskich, dla których kryteria będą ustalone w Akcie Założy- cielskim OWGiG.
Podstawowym zadaniem OWGiG będzie integracja systemów energetyki gazowej i kształtowanie optymalnego systemu ogólnoeuropejskiego, w per- spektywie działającego na zasadach Wspólnego Rynku.
Szczególnego podkreślenia wymaga proponowany ogólnoeuropejski cha- rakter Wspólnoty i udział w niej Federacji Rosyjskiej. Wszystkie wcześniej ini- cjowane projekty z reguły nie obejmowały Rosji i – z różnych powodów – koń- czyły się na etapie ich zgłoszenia.
Organy Wspólnoty będą uczestniczyły w kształtowaniu polityki cenowej tak, aby była ona korzystna zarówno dla producentów, jak i odbiorców. Jest oczy- wiste, że polityka cenowa, o której mowa, dotyczyłaby jedynie eksportu, gdyż ceny dla bezpośrednich odbiorców (wewnętrzne) będą przedmiotem ustaleń poszczególnych państw.
Przedmiotem uzgodnień polityki cenowej będą też stawki tranzytowe. Jest rzeczą oczywistą, że ceny eksportowe i opłaty tranzytowe gazu ziemnego będą kształtowały się wokół cen światowych, ale muszą jednocześnie uwzględniać koszty wydobycia, gwarancje dostaw, programy inwestycyjne, zasady finan- sowania wielkich projektów itp.
Podstawową zasadą działania OWGiG będzie eliminowanie wszelkich prze- jawów dyskryminacji państw będących producentami lub odbiorcami gazu, a nawet stosowanie sankcji wobec wszystkich podmiotów nieprzestrzegających Europejskiej Karty Energetycznej, a zwłaszcza wykorzystujących swoją po- zycję na rynku gazu. Dotyczy to zarówno wytwórców, jak i przekaźników gazu.
Ważną zasadą działania Wspólnoty będzie zapewnienie dostawcom gazu do- stępu do wszystkich głównych odbiorców bez względu na ich charakter (ener- getyka, odbiorcy przemysłowi, gospodarstwa domowe).
Organy OWGiG będą miały prawo przeprowadzania okresowej, a w uza- sadnionych przypadkach również stałej koordynacji dostaw gazu. W okre- sach szczególnych trudności, związanych zwłaszcza z klęskami żywiołowymi, Wspólnota będzie mogła utworzyć Centralną Dyspozycję Mocy. Podjęcie takiej decyzji zostanie zastrzeżone dla najwyższego organu OWGiG.
Przedmiotem konsultacji i uzgodnień w ramach OWGiG powinny też być elementy polityki energetycznej poszczególnych państw. Wymiana informacji w tej dziedzinie jest szczególnie ważna ze względu na konieczność ustalenia optymalnego zapotrzebowania na nośniki energii pierwotnej. Działalność OWGiG powinna być prowadzona w ścisłej współpracy z Komisją Euro- pejską i niektórymi innymi organizacjami międzypaństwowymi – Wspólnotą Niepodległych Państw, Europejskim Obszarem Gospodarczym itp. W pracach organów OWGiG powinni też uczestniczyć przedstawiciele europejskich ban- ków międzynarodowych (EBOR, EBI) i Banku Światowego.
Grupy robocze OWGiG będą omawiały projekty rozbudowy obiektów wy- dobycia gazu, rozbudowy magistrali gazowych i magazynów służących składo- waniu rezerw gazu ziemnego.
Implementacja
Inicjatywa na rzecz utworzenia OWGiG powinna zostać przekazana zain- teresowanym rządom, przede wszystkim tym, które mogą stać się założyciela- mi nowej organizacji. Zebrane opinie posłużyłyby opracowaniu projektów odpowiednich dokumentów prawno-międzynarodowych. W przypadku po- twierdzonego zainteresowania zostaliby wyznaczeni krajowi koordynatorzy oraz pełnomocni przedstawiciele do Grupy Inicjatywnej, która wraz z eksper- tami poszczególnych krajów i ekspertami międzynarodowymi (np. EBI, Komisji WE) podejmie działania przygotowawcze do pierwszej Konferencji Generalnej OWGiG. Wcześniej można by się pokusić o zwołanie Konferencji Bezpieczeń- stwa Gazowego Europy. Wyraźnym celem takiej Konferencji powinno być jed- nak nie kolejne omawianie problemów, lecz powołanie proponowanej Wspól- noty.
Summary
Towards gas security issue in Europe
Natural gas is a valuable natural energy resource, moreover it is the cheapest source of hydrogen for large chemical synthesis. In this sense, gas cannot be replaced by anything else.
It is indicated that the position of natural gas in European, world and global economy will be stronger and more important. Simultaneously, unequal geographical placement of gas resources bears some problems connected with energy security, especially in Central Europe.
The response to it were efforts undertaken by individual countries (including Poland) in favor of diversification. So far they have not brought expected results. The main obstacle was too high, necessary expenditures. In relations with gas monopoles there is also a lack of needed trust. To solve all these problems it could be useful to initialize and establish All- European Gas and Gas Pipelines Community. The article presents a project of such organization – its aims, range and rules of functioning.
Key words:
energetic security, diversification of sources supply
Literatura
E. Wyciszkiewicz,
1. Propozycja polityki dla Europy, Biuletyn PISM 2005, nr 5 (419).
World Energy Outlook 2007, www.mg.gov.pl 2.
www.rynekgazu.pl 3.
Zemny plyn, www.profini.sk 4.
