Z królem lub przeciwko niemu
1. Konfederacje i rokosze.
2. Rokosz Zebrzydowskiego.
3. Rokosz Lubomirskiego.
4. Konfederacje w obronie kraju.
5. Konfederacja targowicka.
1. Konfederacje i rokosze
* Wybór króla przez szlachtę i poszerzenie jej odpowiedzialności za losy państwa.
* Konfederacja – związek szlachty powołany do realizacji danego celu.
* Ustalenie prawa wypowiedzenia posłuszeństwa królowi przez szlachtę w sytuacji naruszenia przez władcę jej przywilejów (Artykuły henrykowskie, 1573).
Artykuły henrykowskie
1. Konfederacje i rokosze
* Rokosz – zbrojne wystąpienie szlachty przeciw królowi.
* Tzw. wojna kokosza, pierwszy rokosz przeciw
Zygmuntowi Staremu i Bonie z żądaniami reform i sprzeciwem wobec elekcji vivente rege (1537).
Zygmunt I Stary Bona Sforza Zygmunt II August
Henryk Rodakowski Wojna kokosza
1. Konfederacje i rokosze
* Ruch egzekucji praw i dóbr – ugoda szlachty z królem Zygmuntem Starym na sejmie w 1538 –
– 1539 w Krakowie (planowano, ż odbędzie się w Piotrkowie), m.in. obietnica króla że nie będzie
łamał prawa i wydawał konstytucji bez zgody sejmu;
uzgodnienie że cała zgromadzona szlachta dokonuje wyboru króla po śmierci poprzedniego (elekcja viritim).
2. Rokosz Zebrzydowskiego
* Prohabsburska polityka Zygmunta III Wazy i dążenie do wzmocnienia jego władzy przez
osłabienie roli sejmu.
* Wystąpienie opozycji szlacheckiej z Janem Zamoyskim na sejmie w 1605 – sprzeciw wobec polityki międzynarodowej, popierania kontrreformacji oraz dążenia do dziedziczności tronu.
Zygmunt III Waza i Jan Zamoyski
2. Rokosz Zebrzydowskiego
* Zjazdy szlacheckie w 1606 r. m.in. w Stężycy, Lublinie, Wiślicy i Sandomierzu – rokosz sandomierski (rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego).
* Porażka rokoszan w bitwie pod Guzowem w 1607 r.
* Ugoda buntowników z królem Zygmuntem III.
Rokosz sandomierski
Zygmunt III Waza i Mikołaj Zebrzydowski
3. Rokosz Lubomirskiego
* Kryzys wewnętrzny po wojnach z Kozakami, ze Szwecją i Rosją – próby reform ustrojowych państwa
podjęte przez króla Jana Kazimierz (m.in. stałe podatki, elekcja vivente rege).
* Wystąpienia obrońców złotej wolności (m.in. Jerzy Sebastian Lubomirski, marszałek wielki koronny).
Jan II Kazimierz Waza i Jerzy Lubomirski
3. Rokosz Lubomirskiego
* Sąd sejmowy i skazanie Lubomirskiego na śmierć za zdradę stanu – jego ucieczka na Śląsk (1664).
* Rokosz Lubomirskiego przy wsparciu Habsburgów (1665 – 1666).
* Klęska wojsk królewskich w bitwie pod Mątwami (1666).
* Abdykacja króla Jana Kazimierza (1668)
Rokosz Lubomirskiego – bitwa pod Mątwami
4.Konfederacje w obronie kraju
* Konfederacja tyszowiecka (1655) – obrona Jasnej Góry i wystąpienie szlachty przeciw Szwedom (m.in.
Stefan Czarniecki i Stanisław Lanckoroński); król Jan
Kazimierz na czele konfederacji generalnej w Łańcucie (1656) i zwycięska kontynuacja wojny ze
Szwecją.
Stefan Czarniecki
Stanisław Lanckoroński (na pierwszym planie )
4.Konfederacje w obronie kraju
* Konfederacja barska (1768 – 1772) – wystąpienie szlachty w obronie wiary katolickiej i suwerenności kraju oraz polityce uległości wobec Rosji (Józef
Pułaski, Michał Krasiński na czele); walki z interweniującymi wojskami rosyjskimi (Kazimierz
Pułaski); I rozbiór Polski.
Józef Pułaski i Kazimierz Pułaski
Michał Krasiński (siedzi po prawej)
Kazimierz Pułaski
Konfederacja barska
5.Konfederacja targowicka
* Sprzeciw części szlachty i magnatów wobec uchwalenia Konstytucji 3 Maja w 1791 r.
* Próba wprowadzenia zmian w państwie – monarchia konstytucyjna, dziedziczny tron, zniesienie liberum veto.
* Zawiązanie przez przeciwników reform, przy wsparciu carycy Katarzyny II, konfederacji targowickiej ze Stanisławem Szczęsnym Potockim, Franciszkiem Ksawerym Branickim i Sewerynem Rzewuskim na czele (1792).
Uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791
Katarzyna II i targowiczanie
5.Konfederacja targowicka
* Wojna polsko-rosyjska w 1792r. w obronie Konstytucji 3 Maja – porażka polskie w bitwie pod Dubienką i zwycięstwo pod Zieleńcami; zagrożenie interwencją wojsk pruskich; przystąpienie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji;
cofnięcie reform; II rozbiór Polski (1793).