Konstrukcja i własności psychometryczne kwestionariusza MWT : metody do badania postaw i hierarchii wartości cenionych w miłości między kobietą i mężczyzną

(1)

Marcin Kapuściński

Konstrukcja i własności

psychometryczne kwestionariusza

MWT : metody do badania postaw i

hierarchii wartości cenionych w

miłości między kobietą i mężczyzną

Studia Psychologica nr 7, 349-374

(2)

Studia Psychologica UKSW 7 (2007) s. 349-374

M A RCIN KAPUŚCIŃSKI

U niw ersytet K ard y n ała Stefana W yszyńskiego

K O N S TR U K C JA I W ŁA SN O ŚC I P S Y C H O M ETR YC Z N E K W E S T IO N A R IU S Z A M W T - M ET O D Y DO B A D A N IA POSTAW I H IE R A R C H II W A R TO ŚC I C EN IO N Y C H W M IŁO Ś C I

M IĘ D Z Y K O B IE T Ą I M ĘŻ C Z Y Z N Ą

Construction and psychometrie values of MWT questionnaire - the method of measuring attitudes and value hierarchy in love between a man and a woman

Abstract

This article presents a method of measuring love, based on analysis of values and attitudes heterosexual partners towards each other. Theoretical foundations, the process of creating the method and psychometric values are discussed. Based on results of explorations of three examined groups (77 high school pupils, 166 psychology students, 274 psychology students) some/few bonds with other psy chological variables are presented.

1. WPROW ADZENIE

Zjawisko m iłości jest problem em w zbudzającym szerokie zainteresow anie, także jako p rz ed m io t b ad ań i dociekań naukow ych. Również w psychologii jest często po ru szan y m zagadnieniem - m ów i się o m iłości jako o m otyw ie zachow ań, celu dążeń, charak terze relacji, kształcie postaw wobec innych ludzi, siebie sam ego / siebie sam ej czy też jako o o d niesieniu ludzi do rzeczy, zw ierząt, a naw et do obiek tów niem aterialnych - np. m iłość Boga, lub abstrakcyjnych - np. m iłość piękna. Także sam e obiekty tego odniesienia nazyw a się m iłością.

W psychologicznych b ad an iach m iłości m ięd zy kobietą i m ężczyzną chyba n aj bardziej znane są narzędzia: Sternberg T rian g u la r Love Scale, o parte n a trójczyn- nikowej koncepcji m iłości Sternberga (1986; 1997; zob. też Sternberg, Grajek, 1984), i Love A ttitudes Scale (LAS) H en d rick i H e n d rick (1986) o p arte n a koncepcji Lee (1973 za: H endrick, H e n d rick 1986; 1976, 1988 za: Turner, H elm s, 1999). In n e m e tody zobacz H endrick, H en d rick (1989) oraz Sternberg (1997, 2001b).

Zagadnienie m iłości rodzi wiele kontrow ersji - od rozbieżności sądów dotyczą cych tego, co należy u znać za objaw m iłości, przez tru d n o śc i w definiow aniu tego zagadnienia, aż po sądy głoszące, że takie zjawisko nie istnieje, że jest to złudzenie służące p o d trz y m a n iu g a tu n k u versus ostateczny cel życia jed n o stk i i gatun ku . Py tanie o m iłość w iąże się niero zerw alnie z p y tan iem o dobro i zło (kocham - n ien a widzę) - jest ta k sam o kontrow ersyjne i ciągle aktu aln e. Jest to py tan ie o w artości, o prawdę, a więc rów nież p y tan ie o n a tu rę człowieka.

(3)

D otyczy to także psychologicznych m etod m ierzen ia tego, co d an i psychologo wie zdefiniują jako m iłość (zob. H endrick, H endrick, 1989) oraz jakie zdolności, w łasności przyznają człow iekowi - jako p odm io tow i m iłości.

N iniejszy a rty k u ł prezentuje m etodę opierającą się na ujęciu m iłości w n astęp u jących aspektach: m iłość to pew ne odniesienie do d o b ra (przed m iot rozpo znan y przez osobę jako coś dobrego) - rozpoczyna się upod ob aniem , przejaw ia się w d ą żeniu do do bra (tego, co jed n o stk a rozpoznaje jako coś dobrego), sp ełn ia się w jego osiągnięciu.

Takie ujęcie pozw ala spojrzeć na m iłość kon kretn ej osoby jako na odniesienie (upodobanie i dążenie) do określonych w artości (np. o m iłości w łasnych dzieci m ogą świadczyć: d ążenia do ich rozwoju, ochrony, zdrow ia, bliskości z nim i; o m i łość ludzkości: dążenie do szerzenia idei i czynów budujących pokój, dzielenie się zasobam i dla zdrow ia, dob ro b y tu czy jakiegokolw iek innego rozpoznanego dobra innych ludzi) oraz jako siłę tego u p o d o b an ia i dążenia. Aby poznać k ształt m iłości m iędzy m ężczyzną i kobietą, jako jednej z wielu ko nkretyzacji m iłości w ogóle, w m yśl przyjętej perspektyw y, należy poznać w artości (cele), k u k tó ry m k ażda z tych osób się kieruje, k u k tó ry m kierują się w spólnie oraz siłę d ążenia k u ty m w artościom .

2. TW ORZENIE NARZĘDZIA

Tworząc tę metodę, zastanaw iano się nad pow yższym i problem am i. Jakie są w a rto ści, ku k tó rym kierują się ludzie w m iłości dam sko-m ęskiej? Czy da się w yodrębnić jakieś prawidłowości w tej materii? Czy są dobra uniw ersalne dla kobiet i m ężczyzn w ich wzajemnej miłości? W czym przejawia się siła upodobania w określonych, dla danych osób, dobrach, w czym przejawia się siła dążenia k u tym wartościom?

O pierając się n a analizie k ilk u teorii m iłości i istniejących ju ż narzędzi do b ad a nia postaw w m iłości (B ednarski, 1991; From m , 1992; H endrick, H endrick, 1985,

1986, 1987a, 1987b, 1989; Tomasz z A kw inu, 1967; Wojciszke, 1995a, 1995b; W ojtyła, 1986; Sternberg, Grajek, 1984; Sternberg, 1986, 1997, 2001a), w yodrębniono elem en ty w spólne wielu ujęciom i p o ddano je dyskusji w gronie psychologów i studentów zajm ujących się psychologią m iłości. Stw ierdzono, że m ożn a m ówić o pięciu p o d sta wowych płaszczyznach odniesień w m iłości m iędzy m ężczyzną i kobietą:

- w zajem ność w y m ian y dóbr,

- p rag nienie i zabieganie o dobro p artn e ra, - in stru m e n ta ln y stosunek do p artn e ra, - ko ncentracja n a sferze em ocjonalnej,

- zakładanie wysiłku i starań w postępach w relacji z partnerem (dbanie o relację). Po sk on stru o w an iu prostego inw entarza preferencji uw zględniającego pow yższe w y m iary w relacjach m iłosnych, p rzeprow adzen iu b ad a n ia kw estionariuszow ego i analiz statystycznych n a tych w ynikach, okazało się, że lepiej jest m ów ić o czte rech w ym iarach - a nie, jak zakładano, o pięciu. W yodrębnione cztery w ym iary zidentyfikow ano jako:

- koncentracja w relacji z p arte rem n a własnej osobie, - tro sk a o w zajem ność w relacji z p artn e rem ,

- trosk a o w spólne podstaw y dla zw iązku z p a rtn e re m (np. w spólne zain tereso w ania, w artości),

(4)

- koncentracja na osobie p artn e ra.

M o żna więc m ów ić o k o n ce n tro w an iu się osób n a dw óch płaszczy znach relacji p a rtn e rsk ic h : na w arto ściach osobow ych (tj. o d n iesien iu się osób do siebie sa m ych i siebie naw zajem ) oraz na o d n iesien iu do jak ich ś p o żąd an y ch w arto ści pozaosobow ych.

Poniew aż tru d n o jest uw zględnić w szystkie m ożliw e w artości, do których d an a osoba m oże dążyć w relacji z p a rtn e re m (tak w artości dla niej sam ej, dla p artn e ra, jak i wspólne), postanow iono skupić się na b ad a n iu płaszczyzny relacji z p a rtn e re m - badać, jak im i w artościam i i postaw am i w obec p a rtn e ra kieruje się d an a osoba.

Przyjęto, że w relacjach m iłosnych osoba m oże zabiegać:

- o to, co stanow i w artość głów nie dla niej sam ej - postaw a egoistyczna,

- o dobro, które stanow i w artość głów nie dla p a rtn e ra /p a rtn e rk i - postaw a al- truistyczna,

- o takie w artości, które b ędą służyć d o b ru w spólnem u - tro ska o p artn e rstw o i w zajem ność.

3. PIERWSZA WERSJA NARZĘDZIA 3.1. SKALE

O pierając się n a pow yższym podziale, u tw o rzo n o listę 23 w arto ści - aspektów relacji z p a rtn e re m i p o d d a n o je ocenie sędziów k o m p eten tn y ch (n=9) p o d w zglę dem sto p n ia eg o cen try zm u i allo ce n try zm u oraz g ru p ie licealistów (n=12) w celu oceny sto p n ia zro zu m iało ści i czytelno ści sform u ło w ań . Do stw o rzen ia skali u ży to w artości, k tó re m ia ły najw yższe śred n ie ocen sędziów w d an y m w y m iarze i były tak że najlepiej o d b iera n e p rzez m ło d zież - w y o d ręb n io n o 12 w artości, do k tó ry ch m o żn a dążyć w relacji z p a rtn e re m . Pięć o o rientacji egocentrycznej: em ocje, d o z n a n ia seksualne, rozkosz, atra k cy jn o ść urody, p rzyjem ność; pięć 0 orien tacji allocentrycznej: u m iejętn o ść w ybaczania, o tw arto ść n a p a rtn e ra , t r o ska, zaufanie, szacunek; i dw ie m ające św iadczyć o orientacji jed n ak o w o n a siebie 1 na p a rtn e ra : p rzy jaźń , akceptacja. W zam yśle au to ra te dodatko w e w arto ści nie m iały stanow ić oddzielnej skali. W y m ien io n e w a rto ści p o słu ży ły do k o n stru k c ji kw estion ariusza.

3.2. OPIS N ARZĘD ZIA

Z a sa d n ic z a część n a rz ę d z ia sk ła d a się z d w ó c h części - b a d a n ia w a rto śc i i b a d a n ia p o sta w w o b ec p a r tn e r a / p a r tn e r k i w m iło ści.

W pierwszej części zadaniem osoby badanej jest nad an ie w y m ien ion ym w a rto ś ciom własnej h ierarch ii w ażności w zjaw isku m iłości ujętym ogólnie (na ile ogólnie w ażne są d an e w artości w miłości). B adanie polega na u p o rządk ow aniu przez o so bę b ad a n ą w ym ienionych 12 w artości od najważniejszej do najm niej ważnej ogól nie w m iłości. O soba b ad a n a nie m oże przypisać tej sam ej ran g i dw óm w artościom - m usi zdecydować, k tó ra jest w ażniejsza (porów naj Skala W artości Rokeacha - Brzozowski, 1989).

Przykład:

(...) u porządkuj p o d an e w artości w kolejności OD NAJWAŻNIEJSZEJ DO NAJ M NIEJ W AŻNEJ w artości w m iłości m iędzy m ężczyzną i kobietą (...)

(5)

em ocje (przeżycia) przyjaźń

um iejętn ość w ybaczania.

W drugiej części, zadaniem jest p o d an ie stopnia w ażności (na skali siedm iostop- niowej) danych w artości w odniesieniu do własnej osoby i w o dn iesieniu do osoby p a rtn e ra - b adanie postaw wobec siebie i wobec p artn e ra. Jeśli w pierw szej części osoba b a d a n a m iała zdecydować, co jest ogólnie w m iłości ważniejsze - np. emocje czy atrakcyjność urody, to w drugiej oceniała, n a ile w ażne są dla niej własne em o cje i, oddzielnie, na ile w ażne są dla niej em ocje p a rtn e ra , p artn e rk i. A nalogicznie z atrakcyjnością własnej u ro d y i atrakcyjnością u ro d y p a rtn e ra , p a rtn e rk i oraz z po zo stały m i w artościam i.

Przykład:

Oceń stopień ważności dla Ciebie (1-niezm iernie ważne, 7-całkowicie nieważne): Moje em ocje (przeżycia) 1 2 3 4 5 6 7

Siła mojej przyjaźni do chłopca (to, czy potrafię być jego przyjaciółką) 1 2 3 4 5 6 7 M oja u m iejętno ść w ybaczania (to, czy potrafię m u w ybaczać) 1 2 3 4 5 6 7 Em ocje (przeżycia) mojego p a rtn e ra 1 2 3 4 5 6 7

Siła przyjaźni chłopca do m nie (to, czy potrafi być m oim przyjacielem) 1 2 3 4 5 6 7 Jego um iejętność w ybaczania (to, czy potrafi m i wybaczać) 1 2 3 4 5 6 7

Trzecia część to an k ieta zbierająca d ane m etry k aln e i inne, dow olnie dobierane na p otrzeby k o n k retnego badania. W pierwszej wersji n arzęd zia były to p y tan ia dotyczące dośw iadczeń w m iłości i p y ta n ia o relacje p artn e rsk ie i ro d z in n e osób badanych - d ane te m iały posłużyć do w eryfikacji trafno ści narzędzia.

Narzędzie jest napisane w dwóch wersjach gramatycznych - dla kobiet i dla m ęż czyzn.

3.3. STOSOW ANIE N A R ZĘD ZIA

W y n ik i osoby badanej w pierwszej części - b ad a n ia h ierarch ii w artości - oblicza się stosując w skaźnik w ażności w y boru „w” A ranow skiej (1996) dla każdej ze skal (skali altru izm u i egoizmu). W skaźnik ten przybiera w artości od 1 - w ybór najw aż niejszy do 0 - b ra k w yboru. W y nik skali to średnia ary tm ety czn a w artości „w” dla w artości tw orzących skalę.

W y n ik w b ad a n iu postaw otrzym uje się przez pew ne przekształcenie algebraicz ne, k tóre przyznaje w iększą wagę skrajnie p o zy ty w n y m w yborom osoby badanej. Taki zabieg jest podyktow any rozkładem odpow iedzi w tej wersji kw estionariusza - rozlcład w yników , p rzy zastosow anej sym etrycznej skali odpow iedzi, o kazał się m ocno skośny, ustalony sposób obliczania w ynik ów u m ożliw ił większe różnicow a nie osób badanych.

W tej części b ad a n ia - b a d a n iu postaw - w y różn ion o cztery skale (k ażd a po pięć pozycji, zgodnie z w cześniejszym i założeniam i):

- skala A - w łasna, osoby badanej, postaw a allocentryczna, - skala E - własna, osoby badanej, postaw a egocentryczna,

- skala AP - oczekiw ana postaw a allocentryczna p a rtn e ra / p artn e rk i, - skala EP - oczekiw ana postaw a egocentryczna p a rtn e ra / p artn e rk i.

(6)

3.4. W ŁASN OŚCI SKAL

3.4.1. O SO BY B A D A N E

Pierw szą wersją n arzęd zia p rzeb adano 243 osoby: 156 kobiet, 87 m ężczyzn. Byli to m aturzyści z liceów ogólnokształcących z K rakow a i Łom ży (w sum ie 77 osób - 53 kobiety, 24 m ężczyzn, średnia w ieku 18,53) oraz studenci psychologii w W ar szawie (uczelnia publiczna i pryw atna, średnia w ieku 22,91)

3.4.2. R ZETE LN O ŚĆ

R zetelność skal pierw szej wersji n arzędzia przedstaw iono w tabelach 1 i 2 (w ar tości alfa C ronbacha):

Tabela 1. Rzetelność alfa C ronbacha skal postaw w grupie licealistów

Płeć Skala A Skala E Skala AP Skala EP

К 0,813 0,716 0,761 0,862

M 0,639 0,781 0,695 0,705

Tabela 2. Rzetelność alfa C ronbacha skal postaw w grupie osób dorosłych

К 0,706 0,790 0,600 0,752

M 0,691 0,718 0,769 0,867

K ażda z tych skal składa się z pięciu pozycji, należy więc uznać, że p rz y tak m a łej liczbie pozycji o trzy m a n e w skaźniki rzetelności są zadow alające lub akcep to w alne w zależności od skali i g ru p y osób badanych.

W pierwszej części n arzędzia, b a d a n iu w artości, m oc d ysk ry m in acy jn a pozycji z w y n ik iem skali wynosi:

- w grupie licealistów: w skali w artości altruistycznych od r = ,440 do r = ,621 (wszystkie istotne na poziom ie p < ,0001); w skali w artości egoistycznych od r = ,509 do r = ,635 (wszystkie istotne na poziom ie p < ,0001).

- w grupie studentów : w skali w artości altruistycznych od r = ,372 do r = ,605 (wszystkie istotne n a poziom ie p < ,0001); w skali w artości egoistycznych od r = ,500 do r = ,597 (wszystkie istotne na poziom ie p < ,0001).

R zetelność m ierzon a jako stabilność bezw zględna nie była szacow ana dla tej wersji narzędzia.

3.4.3. TRAFN O ŚĆ

P rzy szacow aniu trafności pierw szej wersji kw estionariusza o p arto się n a an a li zie zw iązków w yników b a d a n ia w artości i postaw z in n y m i zm iennym i.

O trafn o ści teoretycznej św iadczą korelacje poszczególnych skal postaw i w a rto ści (w artości i po staw y są ze sobą pow iązane, ale n iezd eterm ino w an e całkow icie - tabele 3 i 4) oraz różnice m iędzypłciow e - w obu g ru p ach badaw czych zaobserw o w ano isto tne różnice, tabele 5 i 6 przedstaw iają w ybrane zależności (te, k tó re były statystycznie istotne).

(7)

Tabela 3. Korelacje r-Pearsona skal w artości i postaw w grupie licealistów______ Grupa Maturzyści (chłopcy, n=24) M aturzyści (dziewczęta, n=52) Maturzyści (razem, n=76) Skala A ltruizm Egoizm A ltruizm Egoizm

A ltruizm Egoizm r P r P r P r P r P r P A ltruizm -.908 ,000 -,861 ,000 -,894 ,000 Egoizm -.908 ,000 -,861 ,000 -,894 ,000 Skala A ,307 ,072 -.404 ,025 ,377 ,003 -,262 ,032 ,385 ,000 -,367 ,001 Skala E -,474 ,011 ,462 ,013 -,134 ,172 ,195 ,083 -,200 ,043 ,227 ,025 Skala AP ,199 ,176 -.260 ,110 ,413 ,001 -.335 ,008 ,391 ,000 -,382 ,000 Skala EP -,535 ,004 ,533 ,004 -,089 ,268 ,118 ,205 -.201 ,042 ,212 ,034

Tabela 4. Korelacje r-Pearsona skal w artości i postaw w grupie studentów

G rupa D orośli (m ężczyźni, n=33) D orośli (kobiety, n=127) D orośli (razem , n=160)

Skala A ltru izm Egoizm A ltru izm Egoizm

A ltru izm Egoizm

r _P r _P r _P r _P r _P r _P A ltru izm -,912 ,000 -,820 ,000 -,858 ,000 Egoizm -,912 ,000 -.820 ,000 -.858 ,000 Skala A ,531 ,001 -,529 ,001 ,338 ,000 -,296 ,000 ,369 ,000 -,331 ,000 Skala E ,105 ,281 -,237 ,092 -,273 ,001 ,390 ,000 -,185 ,010 ,249 ,001 Skala AP ,434 ,005 -,473 ,002 ,088 ,164 -,077 ,196 ,226 ,002 -,230 ,002 Skala EP ,332 ,028 -,293 ,047 -,149 ,048 ,235 ,004 -,073 ,180 ,154 ,026 Tabela 5. Różnice m iędzypłciow e w grupie licealistów w w ybranych skalach narzędzia

Test Levene’a jed n o ro d n o ści

w ariancji

Test t rów ności śred n ich

F Istotność t D f Istotność

(dw ustronna) A ltru izm K>M N ie założono

rów ności w ariancji -2,355

33,763 ,024

Egoizm K<M Nie założono

rów ności w ariancji 2,442 35,163 ,020

Skala A K>M Z ałożono rów ność

w ariancji ,04 ,842 -2,125 74

,037

Skala AP K>M Z ałożono rów ność

(8)

Tabela 6. Różnice m iędzypłciow e w grupie studentów w w ybranych skalach narzędzia Test Levene’a

jed n o ro d n o ści w ariancji

Test t rów ności średnich

F Istotność t D f Istotność

(dw ustronna) A ltru izm K>M Nie założono

rów ności w ariancji 3,203 43,735 ,003

Egoizm K<M Z ałożono rów ność

w ariancji 3,077 ,081 -4,305 164 ,001

Skala AP K>M Z ałożono rów ność

w ariancji ,444 ,506 2,397 157 ,018

Skala EP K<M Z ałożono rów ność

w ariancji 2,627 ,107 -2,734 158 ,007

In n e zależności m ogące św iadczyć o tra fn o ś c i m etody: w y stąp iła isto tn a ró ż n ica w średniej p o p u lacji licealistek i stu d e n te k n a sk ali w a rto ści altru isty czn y c h (licealistk i p rz y zn ają w iększą wagę w a rto ścio m allo ce n try czn y m w m iło ści p < ,05) o ra z isto tn a ró ż n ic a m ięd zy s tu d e n ta m i i lic e a lista m i p łci m ęskiej w sk a li EP (studen ci p rz y zn ają w iększe zn aczen ie eg o c en try zm o w i p a rtn e re k , p < ,01). U w aża się, że te zależności są zw iązan e ze zm ia n a m i, jak ie p ow stają w o brazie m iłości i w relacjach osób w m ia rę d o ra s ta n ia i n a b ie ra n ia kolejnych d o św ia d czeń. W yższe cen ien ie w a rto ści a ltru isty czn y c h p rzez m ło d sze k o b iety św iad czyłoby o w iększej id ealizacji m iło ści (do tak ieg o w n io sk u p ro w a d zą też o b se r wacje zw iązków z „sa m o p o czu ciem id e a ln y m ” z M eto d y K o nfro n tacji ze Sobą H. H e rm a n sa - tab ela 26, o czym b ędzie jeszcze m ow a) w iększe p rzy zw olenie (oczekiw anie) n a eg o c en try zm p a rtn e re k p rzez stu d en tó w (m ężczyzn), w p o ró w n a n iu do licealistów , św iadczyłoby o w iększym u w z g lę d n ia n iu , czy też w ra ż li wości, na p o trz e b y p a rtn e re k .

W obu g ru p a ch b ad an y ch w ystąpiło wiele zależności m ięd zy w yzn aw an y m i w arto ściam i i sk alam i postaw a in n y m i zm ien n y m i. C zęść z ty ch zm ienn ych była m ierz o n a n a skalach p o rządkow ych, część ilościow ych. W śród zm ien n y ch ilo ś ciow ych tylko jed en zw iązek w w y n ik ac h licealistów m a c h a ra k te r lin io w y - jest to korelacja skali w a rto ści altru isty czn y ch (w yznaw ane w a rto ści altru isty czn e w m iłości) z dłu g o ścią trw a n ia obecnej relacji m iłosnej r = ,468 p < ,01. Pozostałe zw iązki w tej gru p ie w yników , a tak że w w y n ik ac h osób dorosłych, m ają c h a ra k ter nieliniow y. W celu u k a z a n ia siły zw iązków m ięd zy ty m i zm ien n y m i u ży to staty sty k i eta k w a d rat (in terp retu je się ja k w sp ó łcz y n n ik d eterm in a cji r2 - por. Ferguson, T akane, 1999). Dla sk ró c en ia tabel zrezy gn ow ano z p rz ed staw ien ia w szystkich zm ienny ch, pozo staw io n o tylko zw iązki istotn e, p rzy n ajm n iej w je d nej gru pie, na p oziom ie p < ,05, b ąd ź zbliżone do tego poziom u.

(9)

Tabela 7. Związki skał w artości i postaw ze zm iennym i z trzeciej części narzędzia M aturzyści (n = 76) D orośli (n = 160)

A ltru izm d f F eta2 _P d f F eta2 _P

Stopień zaangażow ania w relację z pierw szym

p a rtn e re m seksualnym 1 3,537 ,151 ,075 D ługość najkrótszego zw iązku z p a rtn e re m 11 2,044 ,464 ,065 D ługość najdłuższego zw iązku z p a rtn e re m 21 2,560 ,593 ,006 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,726 ,202 ,009

Czy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 8,623 ,106 ,004 1 2,604 ,017 ,109 Egoizm

D ośw iadczenie sto su n k u płciowego 1 6,704 ,082 ,012 Stopień zaangażow ania w relację z pierw szym

p a rtn e re m seksualnym 1 11,895 ,373 ,003 D ługość najkrótszego zw iązku z p a rtn e re m U 2,067 ,466 ,063 D ługość najdłuższego zw iązku z p a rtn e re m 21 1,798 ,506 ,058 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,845 ,207 ,008

Liczba dotychczasow ych zaangażow ań

w zw iązek 7 2,197 ,228 ,049

Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 1 ,026 ,001 ,873 2 ' 4,158 ,085 ,019 Czy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 1,640 ,126 ,002 1 3,238 ,021 ,074 Skala A

w zw iązek 7 2,046 ,216 ,067

Czy jesteś z kim ś w zw iązku m iłosnym ? 1 3,406· ,044 ,069

S ubiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 2,937 ,077 ,023 N a ile m ałżeń stw o rodziców jest w zorem

dla o.b. 4 3,048 ,080 ,019

Skala E

Subiektyw na ocena w łasnej pom yślności

w m iłości 4 3,223 ,155 ,017 4 1,081 ,029 ,368

przedm ałżeńskiego? 1 7,382 ,092 ,008 1 3,121 ,021 ,079 Skala AP

Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 1 3,705 ,125 ,065 2 1,704 ,038 ,188 S ubiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 2,821 ,076 ,027

Skala EP

Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,285 ,182 ,017 Czy jesteś z kim ś w zw iązku miłosnym?· 1 4,575 ,058 ,036

(10)

Tabela 8. Związki skal w artości i postaw ze zm iennym i z trzeciej części narzędzia w śród licealistów w podziale na płeć

M aturzyści (chłopcy, n=24)

M aturzyści (dziewczęta, n=52)

Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku B rak w ariancji 1 4,142 ,153 ,054 Liczba dotychczasow ych zaangażow ań

w zw iązek 5 1,420 ,397 ,290 6 2,911 ,327 ,020 D ługość najkrótszego zw iązku z p a rtn e re m 7 78,846 ,996 ,013 8 1,562 ,397 ,202 D ługość najdłuższego zw iązku z p a rtn e re m 11 1,288 ,702 ,395 19 5,255 ,826 ,000 D ośw iadczenie sto su n k u płciowego 1 4,712 ,176 ,041 1 ,002 ,000 ,967

C zy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 5,826 ,217 ,025 1 3,395 ,064 ,071 Egoizm

Liczba dotychczasowych zaangażow ań w zw iązek 5 1,650 ,423 ,230 6 3,352 ,359 ,010 D ługość najdłuższego zw iązku z p a rtn e re m 11 ,964 ,638 ,548 19 3,773 ,773 ,002

Subiektyw na ocena w łasnej pom yślności

w m iłości 4 3,037 ,403 ,045 4 ,522 ,403 ,720

D ośw iadczenie sto su n k u płciowego 1 7,279 ,249 ,013 1 ,059 ,001 ,809 Czy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 5,374 ,203 ,031 1 5,614 ,101 ,022 Stopień zaangażow ania w relację z pierw szym

p a rtn e re m seksualnym 1 1,136 ,629 ,019 1 ,145 ,013 ,711 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 5,848 ,594 ,004 3 ,587 ,043 ,627

Skala A

w zw iązek 5 4,370 ,672 ,020 6 1,077 ,152 ,390 Subiektyw na ocena pierw szego w spółżycia -

w ja k im sto p n iu byś to zm ienił/a? 4 1,890 ,792 ,370 4 7,267 ,757 ,010 Czy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 6,410 ,230 ,020 1 ,003 ,000 ,960 Skala E

przedm ałżeńskiego? 1 ,040 ,002 ,840 1 11,220 ,185 ,000 Skala AP

w zw iązek 5 3,310 ,608 ,050 6 1,185 ,168 ,340 Czy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 4,780 ,185 ,040 1 ,059 ,001 ,810 Skala EP

przedm ałżeńskiego? 1 ,180 ,008 ,680 1 8,781 ,152 ,010 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 1,320 ,250 300 3 2,637 ,168 ,060

(11)

Tabela 9. Związki skal w artości i postaw ze zm iennym i z trzeciej części narzędzia w śród studentów w podziale na płeć

D orośli (m ężczyźni, n=33)

D orośli (kobiety, n=127)

Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 2 ,686 ,084 ,519 2 4,234 ,105 ,018 S ubiektyw na ocena w łasnej pom yślności

w m iłości 4 2,891 ,300 ,041 3 ,25 ,006 ,861

przedm ałżeńskiego? 1 ,062 ,002 ,806 1 4,006 ,033 ,048 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 3 5,438 ,377 ,005 4 ,651 ,023 ,628

Egoizm

Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 2 ,433 ,055 ,656 2 7,115 ,165 ,002 Czy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 ,572 ,019 ,455 1 3,559 ,030 ,062 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 3 6,667 ,425 ,002 4 2,788 ,093 ,029 Na ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 3 1,156 ,114 ,345 4 2,19 ,072 ,075

Skala A

Subiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 3 1,575· ,154 ,219 4 3,13 ,102 ,018 N a ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 3 ,29 ,032 ,832 4 3,098 ,100 ,018

Skala E

Czas trw a n ia obecnego zw iązku w mieś. 9 ,273 ,260 ,963 26 1,836 ,520 ,037 Czy zgadzasz się z ideą seksu

przedm ałżeńskiego? 1 ,157 ,005 ,695 1 4,685 ,039 ,032 Na ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 3 2,942 ,253 ,052 4 1,288 ,045 ,279

Skala AP

S ubiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 3 1,000 ,100 ,408 4 4,715 ,150 ,002 N a ile m ałżeń stw o rodziców jest w zorem dla o.b. 3 ,215 ,023 ,885 4 2,319 ,079 ,062

Skala EP

przedm ałżeńskiego? 1 1,512 ,048 ,228 1 4,48 ,038 ,036 S ubiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 3 ,976 ,098 ,419 4 2,787 ,093 ,028 N a ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 3 3,049 ,253 ,046 4 1,764 ,061 ,141 W iększość pow yższych zależności to zależności średnie bądź w ręcz m ałe, ale są też takie, gdzie połow ę zm ienności jednej zm iennej m ożem y przew idzieć n a p o d stawie drugiej - np. w grupie m aturzystów jest ta k ze zw iązkam i długości zw iąz ków i skalam i w artości (w podziale na płeć jeszcze większa zależność). O gólnie w śród osób dorosłych zw iązki są m niej silne - prow okuje to oczywiście do p y tań 0 to, czy ta wersja narzęd zia jest lepsza dla osób m łodszych, czy też obraz m iłości 1 relacji jest bardziej zw iązany z k o n k re tn y m dośw iadczeniem w relacjach u tych osób, dlatego też bardziej złożony.

(12)

Przyjęto, że w szystkie pow yższe zależności pozw alają stw ierdzić o trafn ości n a rzędzia - zarów no, jeśli chodzi o skale w artości ogólnie w ażnych w m iłości, jak i skale postaw w m iłości.

4. DRUGA WERSJA NARZĘDZIA 4.1. SKALE

Po szczegółowej analizie w ynikó w z przeprow adzonych b a d a ń p ostanow iono zm odyfikow ać narzędzie.

Pierwszą zm ianą było dodanie trzech dodatkow ych pozycji neutralnych do b ad a nia w artości i b adania postaw (użyto kolejnych w artości wskazanych przez sędziów kom petentnych - zob. opis tw orzenia pierwszej wersji). D rugą, była zm iana skali odpow iedzi w b adaniu postaw. Trzecią zm ianą było eksperym entalne stw orzenie dwóch od m ian narzędzia, różniących się jed n ą pozycją w skali w artości egocentrycz nych - w artość „doznania seksualne” (w ariant D) zam ieniono n a „swobodę seksual ną” (w ariant S). Pom ysł tej m odyfikacji zrodził się podczas badań pierw szą wersją narzędzia - n a podstaw ie kom entarzy osób badanych. Kolejną zm ianą jest stw orze nie dodatkow ych skal - skali A2 i E2 (o czym będzie m owa rów nież dalej) oraz dwóch dodatkow ych w skaźników - dwóch ilorazów skal postaw: postaw y allocentrycznej p a rtn e ra i własnej, podobnie iloraz skal postaw egocentrycznych.

D zięki w ym ienio nym wyżej zabiegom spodziew ano się uzyskać w iększą w a ria n cję i niezależność skal w artości altruistycznych i egoistycznych od siebie, a także w iększą w ariancję w drugiej części narzęd zia - w b a d a n iu postaw, oraz m ożliw ość dodatkow ych in terpretacji w yn ików osób badanych.

4.2. OPIS N A RZĘD ZIA

Z asada n arzędzia p ozo stała bez zm ian - są to n ad al dwie części głów ne, tj. b ad a nie w artości i bad an ie postaw wobec p a rtn e ra / p a rtn e rk i w m iłości, i trzecia d o datkow a, złożona z p y ta ń dow olnie dobieranych.

P ierw sza część, oprócz w ydłużenia, nie uległa zm ianom . W drugiej części, oprócz analogicznego w ydłużenia, zm ieniona została skala odpow iedzi z siedm io- stopniowej na pięciostopniow ą.

Z asada dw óch wersji gram atycznych - dla kobiet i dla m ężczyzn - została zacho wana.

W prow adzono dodatkow e w skaźniki - ilorazy skal A i AP (nazw any ilorazem A - allocen tryzm u w postaw ie własnej i oczekiwanej od p artn era) oraz skal E i EP (nazw any ilorazem E - egocentryzm u w postawach). Pozwala to różnicow ać osoby b adane na takie, k tóre oczekują od siebie i od p a rtn e ra podobnego nasilenia o k re ślonych postaw w zw iązku, i n a takie, które oczekują więcej o d p a rtn e ra bądź w ię cej od siebie. Iloraz zbliżony do w artości jeden św iadczy o tym , że osoba b ad a n a deklaruje zbliżony stopień w ażności danej postaw y p a rtn e ra / p a rtn e rk i w zw iązku i swojej własnej, ilorazy m niejszy lub większy o d jednego pokazują to, wobec kogo osoba b a d a n a m a w ym agania większe.

4.3. STOSOW ANIE DRUGIEJ W ERSJI N A R ZĘD ZIA

Zasada przeprow adzania badania pozostała ta sam a. Z m ianie uległ sposób obli czania w yników b adania postaw. W yniki w skalach w yznaw anych w artości (tego, co

(13)

jest ogólnie ważne w m iłości wg osoby badanej) otrzym uje się przez zastosow anie w skaźnika ważności w yboru „w” Aranowskiej (1996). W ynik w b ad aniu postaw otrzym uje się przez przyznanie odpowiedniej w artości punktow ej poszczególnym odpow iedziom . W tej wersji narzędzia osoby badane udzielają odpow iedzi odnosząc się do skali pięciopunktow ej, gdzie cztery odpow iedzi dają m ożliwość stopniowalnej aprobaty danej postawy, piąta dezaprobaty danej postawy. Zrezygnow ano ty m sa m ym z bardziej złożonych przekształceń algebraicznych i sym etrycznej, siedm io - punktow ej skali odpowiedzi, która daw ała w efekcie m niej czytelne wyniki.

4.4. W ŁASN OŚCI SKAL

4.4.1. O SO BY B A D A N E

D rugą wersją n arzęd zia p rzebadano łącznie 274 osoby: wersją D -169 osób (145 kobiet i 24 m ężczyzn, w iek 20-50 lat, M = 23,30, sd = 4,984), wersją S -105 osób (79 kobiet i 26 m ężczyzn, w iek 20-24 lata, M = 20,95, sd = ,821). W szystkie osoby b ad a ne były stu d en tam i studiów dziennych i zaocznych (w proporcji 2:1) psychologii na uczelni pryw atnej.

4.4.2. R ZETE LN O ŚĆ

R zetelność skal postaw szacow ana m eto d ą spójności w ew nętrznej okazała się być nieco niższa (alfa C ronbacha):

Tabela 10. Rzetelność skal postaw drugiej wersji narzędzia (w podziale na płeć osób badanych)

К 0,674 0,630 0,619 0,626

M 0,713 0,612 0,656 0,778

P odobnie jak w pierwszej wersji narzędzia, m ożn a pow iedzieć, że są to w artości w zględnie wysokie, biorąc p o d uwagę liczbę pozycji w każdej ze skal (po pięć p o zycji), są je d n a k niższe niż w pierwszej wersji narzędzia. Podjęto dalsze analizy, w w y n ik u których okazało się, że w p rz y p ad k u tej wersji narzędzia, w b a d a n iu osób dorosłych, m o żna traktow ać skale A i AP oraz E i EP łącznie, i m ów ić o dwóch skalach w b ad a n iu postaw : skałi postaw y egocentrycznej (E2) i skali postaw y allocentrycznej (A2) w zw iązku - bez rozróżniania, czy ta postaw a dotyczy osoby b a danej, czy p a rtn e ra w m iłości.

P orów nano także w y n ik i z b ad a n ia w arian tem D i w ariantem S oraz uw zględ niono zm ien n ą płeć - okazało się, że w artość w spółczyn nik a rzetelności alfa C ro n bacha m a różne w artości w zależności od tych zm iennych, poniższe tabele zaw iera ją statystyki rzetelności w ym ienionych skal.

Tabela 11. Rzetelność skal postaw drugiej wersji narzędzia (w podziale na płeć osób badanych i w arianty skal)

Płeć wersja Skala A Skala E Skala AP Skala EP

К d 0,683 0,667 0,650 0,710

s 0,652 0,592 0,554 0,573

M d 0,651 0,284

0,343 0,732

(14)

Tabela 12. Statystyki spójności wewnętrznej skali E2 w zależności od płci i wersji narzędzia

Płeć W ersja Alfa C ronbacha Liczba pozycji

К d ,794 10

s ,755 10

M d ,490 10

s ,836 10

Tabela 13. Statystyki spójności w ew nętrznej skali A2 w zależności od płci i wersji narzędzia

Płeć W ersja A lfa C ronbacha Liczba pozycji

К d ,781 10

s ,731 10

M d ,657 10

s ,859 10

Powyższe zależności sugerują, że wersje dla kobiet i m ężczyzn, oprócz o d m ie n nej form y gram atycznej, p o w in n y się także różnić w arto ścią „sw oboda seksualna” zam iast „dozn ania seksualne” (obie te w artości były w skazane przez sędziów k o m petentnych jako w artości nasycone głów nie egocentryzm em ).

M oc dyskry m in acy jn a pozycji w b ad a n iu w artości:

- w skali w artości altruistycznych od r = ,306 do r = ,630 (wszystkie istotn e na poziom ie p < ,0001)

- w skali w artości egoistycznych od r = ,415 do r = ,603 (wszystkie isto tne na poziom ie p < ,0001)

Z bad an o stabilność bezw zględną pow yższych skal - w odstępie czterech tygodni w trakcie roku akadem ickiego (17 osób) i n a innej grupie w odstępie trzech m iesię cy - p rzerw a wakacji letnich (32 osoby). W artości w sp ółczyn nik a korelacji r-Pear- sona przedstaw iają poniższe tabele 14 i 15.

Tabela 14. Stabilność bezw zględna skal w artości altruistycznych i egoistycznych

O dstęp A ltru izm Egoizm

4 tyg. r-P earsona ,804 ,754

Istotność (jed n o stro n n a) 0,001 0,001

3 mieś. r-P earsona ,611 ,680

Isto tn o ść (jed n o stro n n a) 0,001 0,001 Tabela 15. Stabilność bezw zględna skal postaw allocentrycznych i egocentrycznych O dstęp Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Skala E2

4 tyg. R Pearsona ,613 ,661 ,500 ,560 ,569 ,622 Istotność (jed n o stro n n a) 0,004 0,002 0,021 0,01 0,009 0,004 3 mieś. R Pearsona ,710 0,438 ,480 ,352 ,641 0,346 Istotność (jed n o stro n n a) 0,001 0,006 0,003 0,024 0,001 0,026

(15)

4.4.3. TRAFN O ŚĆ

Różnice międzypłciowe

T ra fn o ść d ru g iej w ersji n a rz ę d z ia była szaco w an a p o d o b n ie ja k w ersji p ie rw szej.

Różnice m iędzypłciow e, które m ogą świadczyć o trafn ości teoretycznej, p rz ed staw ia tabela 16.

Tabela 16. Różnice m iędzypłciow e w poszczególnych skalach drugiej wersji narzędzia Test Levene’a

jed n o ro d n o ści w ariancji

Test t rów ności średnich

F Istotność T d f Istotność

(dw ustronna) A ltru izm K>M Z ałożono rów ność

w ariancji 0,059 0,808 2,963 272 0,003

Egoizm K<M Z ałożono rów ność

w ariancji 0,161 0,688 -4,115 272 0,001 Skala AP K>M Z ałożono rów ność

w ariancji 0,092 0,762 6,036 269 0,001

Skala EP K<M Z ałożono rów ność

w ariancji 0,957 0,329 -1,95 269 0,052

Skala A2 K>M Z ałożono rów ność

w ariancji 0,03 0,863 4,223 269 0,001

Iloraz A K >M * Z ałożono rów ność

w ariancji 0,003 0,956 1,753 269 0,081 Iloraz E K<M « Nie założono rów ności w ariancji -2,317 57,328 0,024 * Kobiety deklarow ały (średnia arytm etyczna) większą ważność postaw y allocentrycznej p artn era niż własnej, m ężczyźni większą własnej niż partnerki.

** Osoby obu płci deklarow ały większą ważność postaw y egocentrycznej p artn era niż własnej, u kobiet różnica jest istotnie mniejsza - w deklaracjach mężczyzn przewaga posta wy egocentrycznej p artn erk i nad własną jest dużo większa.

B rak isto tny ch statystycznie (na poziom ie p < ,05) ró żnic w p o zo stały ch sk a lach, a więc w skali w łasnych po staw allocentryczny ch i egocentrycznych (skala A, skala E).

Korelacje skal z innymi zmiennymi

M im o m ałej w ariancji wieku, zauw ażono niew ielkie korelacje zm iennej w iek ze skalam i postaw : skalą A (r = ,142; p < ,05) i skalą A2. (r = ,126; p < ,05). Zw iązki te nie są praw ie jednakow e u osób obu płci. Przypuszcza się, że w b ad a n iu większej g ru p y osób i bardziej zróżnicow anej p o d w zględem w ieku, korelacja tych zm ien nych m oże być większa.

(16)

Tabela 17. W ybrane związki skal wartości i postaw w niektórym i zm iennym i dodatkowym i D orośli

A ltru izm d f F eta2 _P

Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 3,130 0,012 0,078 Na ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 4 2,066 0,032 0,086

Egoizm

Czy jesteś w zw iązku m iłosnym ? 1 4,285 0,017 0,039 Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 4,091 0,015 0,044 Na ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 4 3,326 0,051 0,011

Skala A

Czy jesteś w zw iązku m ałżeńskim ? 1 8,088 0,030 0,005 Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 2 7,608 0,087 0,001 S ubiektyw na ocena w łasnej pom yślności w m iłości 4 4,367 0,064 0,002 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 5,242 0,078 0,000

Skala E

Stopień satysfakcji z m ałżeń stw a (n=9 osób!) 2 8,180 0,621 0,008 Czy jesteś w zw iązku m iłosnym ? 1 3,121 0,012 0,079 Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 2 5,386 0,063 0,005 S ubiektyw na ocena w łasnej pom yślności w m iłości 4 2,412 0,036 0,050 Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 4,387 0,017 0,037 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,712 0,057 0,006 Subiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 4,679 0,071 0,001 N a ile m ałżeń stw o rodziców jest w zorem dla o.b. 4 2,036 0,032 0,090

Skala AP

Czy jesteś w zw iązku m ałżeńskim ? 1 8,651 0,032 0,004 Skala EP

Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,278 0,051 0,012 S ubiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 2,140 0,034 0,077

Skala A2

Czy jesteś w zw iązku m ałżeńskim ? 1 11,208 0,042 0,001 Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 2 3,537 0,042 0,031 S ubiektyw na ocena w łasnej pom yślności w m iłości 4 2,788 0,042 0,027 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,872 0,060 0,005

Iloraz A

S ubiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 13,912 0,187 0,000 Skala E2

Stopień satysfakcji z m ałżeń stw a (n=9) 2 3,163 0,387 0,086 Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 3,165 0,012 0,076 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,437 0,053 0,009 Subiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 4,127 0,064 0,003

Iloraz E

Subiektyw na ocena w łasnej pom yślności w m iłości 4 3,263 0,049 0,012 Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 7,618 0,029 0,006

(17)

Tabela 18. W ybrane zw iązki skal w artości i postaw w niektórym i zm iennym i dodatkow ym i w podziale na płeć osób badanych

K obiety (n=209) M ężczyźni (n=44)

A ltruizm d f F eta2 _P d f F eta2 _P

Czy jesteś w zw iązku miłosnym? 1 0,031 0,000 0,860 1 4,437 0,092 0,041 Subiektyw na ocena własnej pom yślności

w m iłości 4 0,510 0,010 0,728 4 3,015 0,223 0,028 Egoizm

Czy jesteś w zw iązku miłosnym? 1 0,670 0,003 0,414 1 8,806 0,167 0,005 Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 3,944 0,018 0,048 1 0,464 0,010 0,499 Na ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 4 2,389 0,045 0,052 4 0,988 0,092 0,426

Skala A

Stopień satysfakcji z obecnego zw iązku 2 6,418 0,088 0,002 1 3,467 0,122 0,074 Subiektyw na ocena własnej pom yślności

w m iłości 4 4,478 0,079 0,002 4 1,717 0,141 0,164 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 4,061 0,074 0,003 3 2,713 0,169 0,058 N a ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 4 0,861 0,017 0,489 4 3,756 0,278 0,011

Skala E

w m iłości 4 2,491 0,045 0,044 4 0,492 0,045 0,742 Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 7,451 0,034 0,007 1 1,152 0,025 0,289 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,829 0,070 0,005 3 0,025 0,002 0,994 Subiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 4,416 0,081 0,002 4 0,814 0,079 0,524 N a ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 4 2,357 0,044 0,055 4 0,667 0,064 0,619

Skala AP

Brak zw iązków istotnych stat'^stycznie przy p < ,05 Skala EP

Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 2,639 0,050 0,035 3 1,014 0,071 0,397 Subiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 2,085 0,040 0,084 4 1,230 0,115 0,314

Skala A2

w m iłości 4 2,957 0,054 0,021 4 1,504 0,128 0,219 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,807 0,071 0,005 3 1,769 0,117 0,169 N a ile m ałżeństw o rodziców jest w zorem dla o.b. 4 0,864 0,017 0,486 4 3,015 0,236 0,029

Iloraz A

Subiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 18,987 0,276 0,000 4 3,496 0,269 0,016 Skala E2

Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 3,809 0,018 0,052 1 0,002 0,000 0,966 Stopień satysfakcji z dośw iadczeń seksualnych 4 3,076 0,058 0,017 3 0,574 0,041 0,636 Subiektyw na ocena m iłości rodziców do o.b. 4 3,957 0,074 0,004 4 1,168 0,109 0,340

Iloraz E

Subiektyw na ocena własnej pom yślności

w m iłości 4 2,906 0,053 0,023 4 0,987 0,088 0,425 Czy zgadzasz się z ideą seksu przedm ałżeńskiego? 1 16,635 0,073 0,000 1 1,528 0,034 0,223

(18)

Jak w idać w pow yższych tabelach, zw iązki te o kazały się na ogół słabsze niż w p rz y p a d k u p o p rz ed n ich gru p osób badanych pierw szą wersją narzędzia.

Korelacje z innymi testami (trafność zbieżna i różnicowa)

Podatność na aprobatę społeczną zmierzono testem KAS Wilczyńskiej i Drwala (1980). Z przyczyn zewnętrznych odstęp czasu m iędzy badaniem testem KAS a bada niem narzędziem wyniósł aż sześć tygodni, nie należy więc tych wyników traktować wiążąco. Zdecydowano się jednak przedstawić zauważone korelacje, ciekawe jest wystę powanie i w tym przypadku różnic międzypłciowych. Skale wartości nie korelowały z KAS. Słabe związki zaobserwowano ze skalam i postaw, przedstawiono to w tabeli 19.

Tabela 19. Korelacje skal z w ynikiem ogólnym KAS w podziale na płeć osób badanych płeć A ltruizm Egoizm Skala

A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E К r-Pearsona ,080 ,043 ,169* -.2 4 0 « ,066 ,027 ,138 -,015 -,090 ,274** p (jedno stronnie) ,151 ,290 ,028 ,003 ,230 ,384 ,062 ,435 ,157 ,001 N 167 167 128 128 126 126 126 126 126 125 M r-Pearsona ,000 -,039 -,046 -,307 -,486* -,148 -,354 -,323 -,223 ,152 p (jedno stronnie) ,499 ,419 ,426 ,101 ,017 ,273 ,069 ,089 ,179 ,268 N 30 30 19 19 19 19 19 19 19 19

O soby bad an e d ru g ą wersją narzęd zia w y p e łn iały rów nocześnie dw a testy do bad an ia w artości: Skalę W artości Schelerowskich - SWS (Brzozowski, 1995) i Skalę W artości Rokeacha (Brzozowski, 1989). Zw iązki skal narzęd zia ze skalam i w artości SWS to zw iązki liniow e, policzono więc korelacje r-Pearsona (tabele 20, 21). Z m ien na N asilenie to śred nia arytm ety czn a w szystkich skal z SWS, k tóre m o żna in te r pretow ać jako ogólny stopień zaangażow ania w świat w artości - w p row adzoną ją, poniew aż zaobserw ow ano istotne różnice m ięd zy osobam i b ad an y m i p o d ty m względem . W naw iasach um ieszczono n azw y podskal w artości w italnych i w a rto ści świętych, tabela uw zględnia tylko korelacje istotne na poziom ie co najm niej p < ,05 (dla zw iększenia czytelności w yników).

Tabela 20. Korelacje r-Pearsona skal narzędzia ze skalam i w artości Schelerowskich (N=250 osób)

Skala w artości SWS A ltru izm Egoizm Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E H edonistycznych -,114* ,191** ,237** ,216** ,267** W italnych ,134* ,146** ,160** (Sprawność i siła fizyczna) ,114* (W ytrzym ałość) ,203** ,128* ,178** Estetycznych ,114* ,174** ,201** ,225** Praw dy M oralnych ,113* ,185** ,168** ,215** -,126* świętych ,128* ,127* (świete świeckie) (świete religijne) ,109* ,110* Nasilenie ,148** ,146* ,141* ,160**

(19)

Tabela 21. Korelacje r-Pearsona skal narzędzia ze skalam i w artości Schelerowskich w podziale na płeć osób badanych (204 K, 46 M)

Płeć Skala w artości

SWS A ltruizm Egoizm Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E H edonistycznych -,139* ,217** ,233** ,163** ,228** W italnych ,122* ,123* (Sprawność i siła fizyczna) ,121* ,118* (W ytrzym ałość) ,181** ,128* К Estetycznych ,119* ,193** ,214** ,241** Prawdy M oralnych ,176** ,169** ,213** -,142* świętych ,141* ,135* (święte świeckie) ,129* ,126* (święte religijne) N asilenie ,155* ,127* ,148* ,130* H edonistycznych ,275* ,445** ,456** W italnych ,301* ,308* (Sprawność i siła fizyczna) (W ytrzym ałość) ,321* ,330* ,394** M Estetycznych Prawdy ,468** ,269* ,414** M oralnych ,305* świętych (święte świeckie) (święte religijne) Nasilenie ,329* ,289* ,367**

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (jednostronnie). * Korelacja jest istotna na poziomie 0,05 (jednostronnie).

W iększość tych zależności to korelacje bard zo m ałe, jedynie w grupie m ężczyzn zaobserw ow ano nieco w iększe zależności. Skale w artości altruistycznych i egoi stycznych ogólnie przejaw iają m niej zw iązków ze sk alam i w artości SWS, skale p o staw więcej. U znano to za w ażne zależności:

- po pierw sze oznaczać by to m ogło, że skale w artości n arzędzia nie m ierzą tego sam ego co narzędzie SWS (trafność różnicowa);

- po dru gie m o żn a w nioskow ać o trafn o ści skal postaw - na podstaw ie zw iąz ków ze skalam i w artości SWS (w artości m ają w pływ na postaw y i odw rotnie).

Ciekawe różnice w idać w podziale na płeć osób badanych. O gólnie w grupie m ężczyzn zauw ażono zw iązki tylko skal postaw egocentrycznych z n iek tó ry m i skalam i SWS, w grupie kobiet, oprócz podobnych związków, tak że zw iązki skal postaw allocentrycznych. W ażne m oże być to, że w grupie kobiet postaw y

(20)

egocen-tryczne i allocenegocen-tryczne korelują z o d m ien n y m i g ru p a m i w artości SWS - egocen tryczne z w artościam i niższym i w hierarchii, allocentryczne z w yższym i (przykład: osoby ceniące sobie bardziej takie w artości jak: d o statnie życie, m iłość erotyczna, w ygoda itd., d eklarują większą w ażność w łasnych i p a rtn e ra postaw egocentrycz nych; dla osób ceniących bardziej dobroć, honor, Ojczyznę, n aród , w iarę, zbaw ie nie itd., ważniejsze są postaw y allocentryczne w miłości). P roblem em pozostają je d n a k m ałe w artości w spółczy nnika korelacji.

Korelacje skal w artości i postaw w m iłości z w arto ściam i Skali W artości Rokea- cha przedstaw iają poniższe tabele 22-25. W celu zw iększenia przejrzystości tabel, p o m in ięto w nich te w artości, które nie w ykazyw ały zw iązków z żadn ą ze skal narzędzia (w obu g ru p ach płci) oraz p rzedstaw iono tylko w artości korelacji istotne na poziom ie co najm niej p < ,05. D o oceny zw iązku u żyto w spó łczy nn ika Tau b K endalla - z uwagi na własności narzęd zia SW Rokeacha, w k tó ry m w artościom przypisuje się rangi. We w szystkich poniższych tabelach korelacja d o d atn ia o zn a cza zw iązek pozytyw ny, np.: w p rz y p ad k u kobiet, im bardziej cenione „dostatnie życie” ty m m niej w ażne w artości altruistyczne w m iłości, ważniejsze postaw y ego centryczne, a w łasna postaw a egocentryczna w ażniejsza n iż p a rtn e ra (iloraz E); w p rz y p a d k u m ężczyzn np.: „szczęście” - im ważniejsze ty m w ażniejsza w łasna postaw a egocentryczna, m niej w ażna allocentryczna i coraz m niej w ażna postaw a allocentryczna p a rtn e rk i (iloraz A).

Tabela 22. Korelacje Tau b K endalla w ybranych w artości ostatecznych (SW Rokeacha) ze skalam i narzędzia w grupie kobiet (N=180)

W artości

ostateczne A ltruizm Egoizm Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E Bezpieczeństwo narodow e Bezpieczeństwo rodziny ,112* ,097* ,114* D ojrzała m iłość ,114* ,158** ,112* -,092* ,106* ,188** D ostatnie życie -,200** ,194** -,160** ,227** ,090* -,126** ,160** ,161** -,115* M ądrość ,151** ,116* ,137** ,117* Prawdziwa p rzyjaźń Przyjem ność -,094* Równowaga w ew nętrzna -,091* Równość ,099* -.115* -,196** -.181** -,229** Szczęście -,097* -.155** ,092* O co * ,138** -.149** U znanie społeczne W olność -,157** -,128** -,114* -.116* Zbawienie ,114*

Życie pełne w rażeń -,125* ,091* -,099* -,123*

(21)

Tabela 23. Korelacje Tau b K endalla w ybranych w artości ostatecznych (SW Rokeacha) ze skalam i narzędzia w grupie m ężczyzn (N=42)

W artości ostateczne A ltruizm Egoizm Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E Bezpieczeństwo narodow e -,214* -.199* -,327** -,306** -,242* bezpieczeństw o rodziny ,205* ,211* D ojrzała m iłość ,335** ,294** ,302** ,307** D ostatnie życie M ądrość

Praw dziw a przyjaźń ,202*

Przyjem ność Równowaga w ew nętrzna Równość Szczęście -,339** ,208* -,204* ,353** U znanie społeczne -,190* W olność Zbawienie

życie pełne w rażeń -,224* -,224* -,253*

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (jednostronnie) * Korelacja jest istotna na poziom ie 0,05 (jednostronnie).

Tabela 24. Korelacje Tau b K endalla w ybranych w artości instrum entalnych (SW Rokeacha) ze skalam i narzędzia w grupie kobiet (N=180) W artości

in stru m en taln e A ltruizm Egoizm Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E am bitny ,187** ,115* ,092* ,124** czysty -,096* ,164** -.096* ,227** ,129** -,135** intelektualista kochający ,100* logiczny ,095* -,094* niezależny -,123** -,104* ,102* -,108* obdarzony w yobraźnią -,091* -,114* o szerokich horyzontach pogodny pom ocny -.102* -,129** -,090* -,126** posłuszny uczciwy ,093* ,111* -,096* ,109* uzdolniony -,142** -,139** -,092* -.161** w ybaczający ,273** -,210** -,150** ,118* ,098* -.125**

(22)

Tabela 25. Korelacje Tau b Kendalla w ybranych w artości in strum entalnych (SW Rokeacha) ze skalam i narzędzia w grupie m ężczyzn (N=42) W artości

in stru m en taln e A ltruizm Egoizm Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E am bitny czysty -.241* intelektualista ,237* ,241* kochający ,205* logiczny niezależny obdarzony w yobraźnią ,206* o szerokich horyzontach ,274* ,208* pogodny -,302** -,222* pom ocny posłuszny -.288* -,216* uczciwy ,219* uzdolniony ,203* ,221* ,240* ,310** ,265* ,327** wybaczający ’ '

** Korelacja jest istotna na poziom ie 0,01 (jednostronnie). * Korelacja jest istotna na poziom ie 0,05 (jednostronnie).

U w aża się, że pow yższe zależności św iadczą o trafn o ści n arzędzia - skale w a rto ści i postaw w ykazują zw iązki z h ierarch ią deklarow anych w artości w SW Rokea cha, w ystępują różnice m iędzypłciow e, jednocześnie żad n a z zależności nie jest n a tyle duża, aby w nioskow ać o tym , że narzędzie bada to sam o, co in n e n arzęd zia do określania hierarch ii w artości.

W odstępie dw óch tygodni od b a d a n ia d ru g ą wersją n arzęd zia część z osób b a danych p op roszono o u d ział w dod atk o w y m badaniu: 49 osób (10 m ężczyzn, 39 kobiet w w ieku 20-23 lata) w artościow ało „M iłość” i „Seks” korzystając z m etod y K onfrontacji Ze Sobą H. H erm an sa (Oleś, 1992). B adani określili rów nież swoje ak tu aln e sam opoczucie i sam opoczucie idealne. Ze w zględu n a m ałą liczebność próby w tabeli 26 p o d a n o korelacje istotne już n a poziom ie istotności p < ,15 oraz zrezygnow ano z u w zg lędniania płci osób badanych.

(23)

Tabela 26. W ybrane korelacje r-Pearsona skal narzędzia ze w skaźnikam i w artościowania „M iłość” oraz sam opoczuciem idealnym, otrzym anym i z M etody Konfrontacji z Sobą

A ltruizm Egoizm Skala A Skala E Skala_EP Skala_A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E Miłość - nasile

nie uczuć pozy tywnych r = ,252 p = ,08 r = -,442 p = ,001 r = ,236 p = ,102 r = ,266 p = ,067 Miłość - nasile

nie uczuć nega tywnych r = ,228 p = Д15 r = -,239 p = ,098 r = -.289 p = ,044 r = -,226 p = ,119 r = -,218 p = ,132 r = -,269 p = ,064 Miłość - sto sunek uczuć pozytywnych do negatyw nych r = -.233 p = ,107 r = ,333 p = ,019 r = ,225 p = ,12 r = ,231 Ρ = .ii r = ,445 p = ,002 Miłość - zaan gażowanie uczuciowe r = -,209 p = ,15 Miłość - nasy cenie uczuciami pozytywnymi r = -.310 p = ,03 r = ,252 p = ,081 r = ,285 p = ,047 r = ,216 p = ,137 r = ,293 p = ,043 Miłość - zwią zek z idealnym doświadcze niem r = ,327 p = ,022 r = ,248 p = ,086 r = ,251 p = ,086 Dośw. idealne - nasilenie uczuć pozytywnych r = -,254 p = ,078 r = ,210 p = ,148 r = -,366 p = ,01 r = -,229 p = Д13 r = -,340 p = ,017 Dośw. idealne - nasilenie uczuć negatywnych r = ,411 p = ,003 r = -,329 p = ,021 r = ,256 p = ,075 r = ,497 p = ,001 r = ,210 p = ,148 Dośw. idealne - stosunek uczuć pozytyw nych do nega tywnych r = ,528 p = ,004 r = -,282 p = ,146 r = ,399 p = ,035 r = -,372 p = ,052 r = ,396 p = ,037 Dośw. idealne - zaangażowa nie uczuciowe r = -,116 p = ,053 r = ,441 p = ,002 Dośw. idealne - nasycenie uczuciami pozytywnymi r = -,381 p = ,007 r = ,291 p = ,042 r = -,310 p = ,03 r = -,443 p = ,001 r = -,270 P = ,06 Dośw. idealne - wskaźnik generalizacji r = -,293 p = ,041

Nie zanotow ano istotnych zw iązków poszczególnych w skaźników w artościow a nia „Seks” ze skalam i M W T. Ten b ra k zw iązków jest w ażny z tego pow odu, że d o datkow o p o tw ierdza trafn o ść skal M W T w b ad a n iu m iłości, zam iast relacji ero tycznej - tak ą obawę żyw iono podczas u k ła d a n ia skali w artości egoistycznych, jako że niektóre item y tej skali są językowo zw iązane ze sferą erotyczną relacji p a rt nerskich.

(24)

P rzeprow adzono tak że in n e b ad a n ia na tej samej grupie osób badanych, m ia n o wicie:

- 130 osób w yp ełn iło test IN TE (Ciechanowicz, Jaworowska, M atczak, 2000) w odstępie czterech tygodni od b ad a n ia M W T

- 177 osób w y p ełn iło ek sp ery m en taln ą wersję testu IRI D avisa (2001) w ad ap ta cji J. Rem bowskiego (1989), w ty m sam ym odstępie czasu.

W y n ik testu IN T E słabo korelow ał tylko ze skalam i: EP (r = ,239; p < ,05) i E2 (r = ,221; p < ,05). O znacza to, że osoby z w yższą inteligencją em ocjonalną, tak jak ją m ierzy test, sporadycznie deklarow ały większą w ażność egocentryzm u p a rtn e rk i / p a rtn e ra (większe przyzw olenie / oczekiw anie na egocentryzm drugiej osoby).

Zw iązki z w y n ik am i b ad a n ia em patii m ierzonej testem IRI przedstaw ia tabela 27. K rótki opis skal IRI zam ieszczono poniżej tabeli.

Tabela 27. Korelacje testu IRI ze skalam i w artości i postaw w m iłości skale

IRI A ltru izm Egoizm Skala A Skala E Skala AP Skala EP Skala A2 Iloraz A Skala E2 Iloraz E F r-Pearsona ,152* ,163* N 271 271 185 185 183 183 183 183 183 182 PP r-Pearsona \o 00 ,162* N 271 271 185 185 183 183 183 183 183 182 ET r-Pearsona ,181* ,158* ,199** N 271 271 185 185 183 183 183 183 183 182 OP r-Pearsona ,173* N 271 271 185 185 183 183 183 183 183 182 w o r-Pearsona ,179* ,164* ,198** ,184* N 271 271 185 185 183 183 183 183 183 182

** Korelacja jest istotna na poziom ie 0,01 (dwustronnie). * Korelacja jest istotna na poziom ie 0,05 (dwustronnie).

Skala F - skala fantazji: zdolność ro zu m ien ia i em patii w sto su n k u do uczuć postaci fikcyjnych,

Skala PP - skala podejm ow ania perspektyw y: skłon no ść do spontanicznego przyjm ow ania psychologicznego p u n k tu w idzenia innych w życiu codziennym ,

Skala ET - em patycznej troski: tendencja do w spółprzeżyw ania uczuć z in n y mi,

Skala OP - osobistej przykrości: skłon ność do przeżyw an ia dy sko m fortu i p rzy krości w odpow iedzi n a cierpienie innych.

W ynik ogólny (WO) to su m a w szystkich skal IRI.

Z auw ażono, że tylko skale postaw korelują, choć słabo, ze skalam i badającym i różne aspek ty em patii, skale w artości nie są zw iązane z em patią. W podziale na płeć osób badanych:

- w grupie kobiet pojaw ia się słaby ujem ny zw iązek skali em patycznej tro sk i ze skalą w artości altruistycznych (r = - ,139; p < ,05; n = 210)

(25)

- w grupie m ężczyzn jed y n ą korelacją jest korelacja w y n ik u ogólnego ze skalą E2 - ogólnego przyzw olenia, czy też oczekiw ania, postaw egocentrycznych w m iłości (r = ,361; p < ,05; n = 33).

5. PODSUM OW ANIE

Zaprezentow ana m eto d a opiera się na ujęciu m iłości o d m ien n y m od najbardziej znanych w psychologii. Pozwala spojrzeć n a m iłość m iędzy kobietą i m ężczyzną od stro n y w yborów w artości, jak im i kierują się oni we wzajem nej m iłości, i postaw, jakich oczekują od siebie i od p a rtn e ra w zw iązku.

P rzedstaw iono ogólne założenia, sposób k o n stru k cji narzęd zia i jego własności psychom etryczne. B adania przeprow adzono na k ilk u gru p ach osób badanych. N a rzędzie spełnia k ry teria rzetelności oraz trafn o ści teoretycznej i kry terialn ej.

W ykazano, że deklarow ane w artości w m iłości oraz postaw y w łasna i p a rtn e ra pozostają we w zajem nych zw iązkach. W ykazano zw iązek pow yższych z do św iad czeniam i w m iłości osób badanych. Zauw ażono wiele zw iązków korelacyjnych m i łości (tak jak ją m ierzy narzędzie) z ta k im i zm ienn ym i ja k płeć, w iek oraz w ybrane zm ienne psychologiczne. Zw iązki skal M W T z in n y m i testam i okazały się w w ięk szości nieistotne b ądź słabe. W p rz y p ad k u innych testów do b a d a n ia w artości i p o staw, co p otw ierdza trafn o ść n arzędzia, zauw ażono w sp ółzm ienność poszczegól nych skal M W T:

- z w y n ik am i Skali W artości Schelerowskich, - z hierarch ią w artości Skali W artości Rokeacha,

- z w artościow aniem m iłości za pom ocą M etody K onfrontacji ze Sobą H. Her- m ansa.

Zw iązki z inteligencją em ocjonalną (INTE), em patią (IRI), p o trzeb ą aprobaty społecznej (KAS), z pew nym zastrzeżeniem , o kazały się bardzo słabe i dotyczą n ie których skal narzędzia.

N arzędzie pozw ala różnicow ać osoby badane, pozw ala zbadać obraz m iłości d a nej osoby. U m ożliw ia tak że w nioskow anie o kształcie relacji m iędzy dw iem a o so bam i. U w aża się, że m etoda, oprócz w artości naukow ych, m oże być p rzy d atn a tak że w prak tyce psychologicznej w p racy z m łodzieżą i osobam i dorosłym i. W ym aga to oczyw iście dalszej p racy i b a d a ń norm alizacyjnych i w alidacyjnych.

Jedną z ciekawszych obserw acji poczynionych przy tw o rzen iu narzęd zia i b ad a niu osób badanych są różnice m iędzypłciow e w badanych zm iennych. N ależy jed n ak wziąć p o d uwagę dwie sprawy:

- po pierwsze nadreprezentację kobiet, a niedobór mężczyzn w śród osób badanych, - po drug ie na to, że znaczna część osób to studen ci psychologii. C hoć w przy p a d k u drugiej wersji narzęd zia osobam i b ad a n y m i byli studenci uczelni pryw atnej w trybie stacjonarn ym i niestacjonarnym , gdzie nie m a dodatkow ej selekcji kan dy datów na stu d ia (przez co populacja studentów m oże być bardziej rep rezentaty w na), to je d n a k nie jest to próba całkow icie losowa.

O gólne różnice m ięd zy kobietam i i m ężczyznam i to n a pew no, p atrząc n a p rz ed staw ione w yniki, większa złożoność obrazu m iłości i relacji w p rz y p ad k u kobiet. Świadczyć o ty m m oże w iększa liczba zależności z in n y m i zm ien n y m i p rzy je d n o cześnie m niejszych w artościach m iar zw iązków korelacyjnych. M ożna też postaw ić hipotezę, że obraz m iłości i sposób podejścia do relacji m iłosnych zm ienia się w raz

(26)

z w iekiem osób badanych - w ty m p rz y p ad k u m o żn a p orów nać g ru p ę licealistów i stu dentów przebadanych pierw szą wersją narzędzia.

W alor wychowawczy m ogą też m ieć obserw acje zw iązków w yznaw anych w a rto ści i postaw w m iłości z tym , jak osoby postępują w relacjach m iłosnych. N ależy rozważyć, na ile jest to zw iązek przyczynow o-skutkow y, być m oże to jak d an a o so ba, szczególnie m łoda, myśli o m iłości i relacjach p artn ersk ich , czego oczekuje od siebie, od p a rtn e ra , czy od m iłości w ogóle, m a w pływ n a jej k o n k re tn e decyzje i czyny. Pew ne przesłan k i do tak ich w niosków dają w y n ik i b ad a n ia p rzep ro w ad zo nego na pierw szej grupie - grupie m aturzystów , któ rzy oprócz b ad a n ia skalam i M W T, byli ank ietow an i dużo szczegółowiej n a tem at ich o brazu m iłości, tego, jakie m ają dośw iadczenia w tej m aterii, a także, jaki styl życia preferują oraz jakie treści k u ltu ry interesują ich szczególnie i jak ą w iedzę o m iłości, jak i jej obraz, czerpią z p rzekazu telew izyjnego (K apuściński, 2002).

BIBLIOGRAFIA

A ranow ska, E. (1996). M etodologiczne problem y zastosowań modeli statystycznych w psychologii. W arszawa: Studio 1.

B ednarski, F. W. (1991). W ychow anie uczuć w świetle psychologii św. Tom asza z A kw inu. D uszpasterz Polski Zagranicą, 277-339, 407-462.

Brzozowski, P. (1989). Skala Wartości (SW ) M iltona Rokeacha. W arszawa: Pracow  nia Testów Psychologicznych PTP.

Brzozowski, P. (1995). Skala Wartości Schelerowskich (SWS). W arszawa: P racow nia Testów Psychologicznych PTP.

C iechanow icz, A., Jaworowska, A., M atczak, A. (2000). Kwestionariusz inteligencji emocjonalnej IN TE. W arszawa: P racow nia Testów Psychologicznych PTP. Davis, M .H. (2001). Empatia. O umiejętności współodczuwania. G dańsk: GWP. Ferguson, G. A., Takane, Y. (1999). A naliza statystyczna w psychologii i pedagogice.

W arszawa: W ydaw nictw o N aukow e PW N.

From m , E. (1992). O sztuce miłości. W arszawa: W ydaw nictw o Sagittarius.

H endrick, C., H endrick, S. (1985). G ender Differences in Sexual A ttitudes. Journal o f Personality and Social Psychology, 48, 1630-1642.

H endrick, C., H endrick, S. (1986). A th eo ry an d m eth o d o f love. Journal o f Persona lity and Social Psychology, 50, 392-402.

H endrick, C., H endrick, S. (1987a). Love an d Sex A ttitu des an d Religious Beliefs. Journal o f Social and Clinical Psychology, 5, 391-398.

H endrick, C., H endrick, S. (1987b). M ultid im en sio n ality of sexual attitudes. Journal o f Sex Research, 23, 502-526.

H endrick, C., H endrick, S. (1989). R esearch on love: Does it m easure up? Journal o f Personality and Social Psychology, 56, 784-794.

H endrick, C., H endrick, S., Adler, N.L. (1988). R om antic relationships: Love, sati sfaction, an d staying together. Journal o f Personality and Social Psychology, 54, 980-988.

H endrick, C., H endrick, S., Reich, D. A. (2006). The B rief Sexual A ttitud es Scale. Journal o f Sex Research, 43, 76-86.

Hendrick, C., H endrick, S., Slapion-Foote, M. J., Foote, F. H. (1985). G ender differen ces in sexual attitudes. Journal o f Personality and Social Psychology, 48, 1630-1642.

(27)

K apuściński, M. (2002). M edia i wychowanie do miłości: rola telewizji w kształtow a niu wartości i uczuć. N ieopublikow ana praca m agisterska, W ydział Psychologii UW , W arszawa.

Leak, G. Κ., G ardner, L. E. (1990). Sexual attitudes, love attitudes, an d social in te rest. Individual Psychology: Journal o f A dlerian Theory, Research & Practice, Vol. 46, 55-60.

Oleś, P. (1992). M etoda Konfrontacji z Sobą. W arszawa: P racow nia Testów Psycho logicznych PTP.

Rem bowski, J. (1989). Empatia. W arszawa: PW N.

Sternberg, R. ]., Grajek, S. (1984). The n atu re of love. Journal o f Personality and So cial Psychology, 47, 312-329.

Sternberg, R. J. (1986). A trian g u lar th eo ry o f love. Psychological Review, 93, 119-135. Sternberg, R. J. (1997). C o n stru c t validation o f a tria n g u la r love scale. European

Journal o f Social Psychology, 27, 313-335.

Sternberg, R. J. (2001a). M iłość je st opowieścią. Poznań: Rebis.

Sternberg, R. J. (2001b). E m pirical tests o f aspects of a th eo ry o f love as a story. E u ropean Journal o f Personality, 15, 199-218.

Turner, J. S., Helm s, D. B. (1999). Rozwój człowieka. W arszawa: W SiP S.A.

Tom asz z A kw inu (1967). Sum a teologiczna, Miłość. T. 16. Londyn: Veritas F ou nd a tio n Press.

W ilczyńska, J. T., D rw al, R. (1980). O pracow anie k w estionariusza ap ro baty sp o łecznej. Przegląd Psychologiczny, 3, 569-583.

W ojciszke, B. (1995a). M ierzenie m iłości - Skale N am iętności, in ty m n o ści i Z o b o w iązania. Przegląd Psychologiczny, 2, 215-234.

W ojciszke, B. (1995b). Psychologia miłości. G dańsk: GWP.

W ojtyła, K. (1986). M iłość i odpowiedzialność. Lublin: W ydaw nictw o Tow arzystw a N aukow ego Katolickiego U niw ersytetu Lubelskiego.