PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII M.ST. WARSZAWY NA LATA

(1)

Załącznik

do uchwały nr ………/…….../2022 Rady m.st. Warszawy

z ………..

PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA

PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII

M.ST. WARSZAWY NA LATA 2022-2025

(2)

Wykaz skrótów używanych w Programie

BE Biuro Edukacji

BPiPS Biuro Pomocy i Projektów Społecznych BPZ Biuro Polityki Zdrowotnej

CAS Centralna Aplikacja Statystyczna

CWR RW Centrum Wspierania Rodzin „Rodzinna Warszawa”

DALY Disability-Adjusted Life Year – Lata życia skorygowane niesprawnością, wskaźnik Światowej Organizacji Zdrowia stosowany do określenia stanu zdrowia danej społeczności

EMCDDA Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii ESPAD Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach

FabLab Słowo pochodzące z języka angielskiego oznaczające Fabrication Laboratory, czyli laboratorium lub pracownię

FAS Płodowy Zespół Alkoholowy (Fetal Alcohol Syndrome)

FASD Spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (Fetal Alcohol Spectrum Disorder) GIS Główny Inspektorat Sanitarny

HED Heavy Episodic Drinking – intensywne picie epizodyczne, wskaźnik Światowej Organizacji Zdrowia

JST jednostka samorządu terytorialnego

KBPN Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii KCPU Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom KRPA Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych LSW Lokalny System Wsparcia

MDMA Ectasy

NGO organizacja pozarządowa

(3)

NSP Nowe substancje psychoaktywne (tzw. dopalacze) OPS Ośrodek Pomocy Społecznej

ORE Ośrodek Rozwoju Edukacji

PARPA Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych PIK Punkt Informacyjno-Konsultacyjny

PWD Placówka wsparcia dziennego

THC tetrahydrokannabinol, substancja psychoaktywna zawarta w konopiach WCPR Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie

WHO World Health Organization – Światowa Organizacja Zdrowia

(4)

Wprowadzenie

Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii na lata 2022-2025 jest wynikiem obowiązków nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego (JST) ustawą z 17 grudnia 2021 roku o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2469)¹. Program stanowi kontynuację Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy w 2022 roku oraz Programu przeciwdziałania narkomanii m.st.

Warszawy w roku 2022 (które tracą swoją moc obowiązującą 31 marca 2022 roku) oraz analogicznych programów wcześniejszych. Program zakłada realizację działań, które są zgodne zarówno z kierunkami zawartymi w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Z 2021 r. poz. 1119, z późn. zm.), jak i z

kierunkami zawartymi w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005r.(Dz. U. z 2021 r.

poz. 2469). Ustawy te nakładają na JST prowadzenie działań w obszarze profilaktyki, przeciwdziałania uzależnieniom oraz integracji społecznej osób uzależnionych czyniąc je zadaniami własnymi gminy, a wspomniana wcześniej nowelizacja określa obowiązek uchwalenia programu profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Znaczenie

przeciwdziałania uzależnieniom podkreśla fakt, że profilaktyka uzależnień (w tym uzależnienia od alkoholu, narkotyków oraz uzależnień behawioralnych) jest jednym z celów operacyjnych

Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025. W dokumencie tym, jako realizatorów działań, wskazano także JST – dotyczy to wszystkich działań w ramach zintegrowanego przeciwdziałania uzależnieniom, w tym od alkoholu oraz zadań na rzecz „ograniczania stosowania środków

odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych i NSP” w ramach przeciwdziałania uzależnieniom od narkotyków². Przeprowadzone ewaluacje poprzednich programów wskazują na zasadność kontynuacji działań w tym obszarze z rekomendacją wprowadzenia niezbędnych modyfikacji. Na te potrzeby odpowiada niniejszy Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii na lata 2022-2025 na terenie m.st. Warszawy.

Program nawiązuje w swoich założeniach i jest zgodny z celami i obszarami priorytetowymi Strategii rozwiązywania problemów społecznych 2030 – w szczególności w odniesieniu do celu 3: Pomagamy zdrowiej żyć – zwiększymy skuteczność działań profilaktycznych i specjalistycznych. W Strategii rozwiązywania problemów społecznych 2030 wymienione są dwa Programy: Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz Program przeciwdziałania narkomanii. Po zmianie ustawowej ich rolę przejmuje jeden dokument – niniejszy Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Działania wpisane w Program pozwalają wypełnić zapisy Strategii, mówiące, m.in. o rozwinięciu „profilaktyki uniwersalnej [oraz o

zapewnieniu] profilaktyki dopasowanej do potrzeb osób, które zachowują się ryzykownie, np.

spożywają alkohol zbyt często i w zbyt dużych ilościach.” Strategia przewiduje również położenie nacisku na „rozwiązywanie ukrytych problemów, w tym przeciwdziałanie i zwalczanie przemocy oraz nadużywania alkoholu.”

1 Por. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20210002469, dostęp: 6 stycznia 2022 r.

2 Por. https://dziennikustaw.gov.pl/DU/2021/642, dostęp: 6 stycznia 2022 r.

(5)

Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii m.st. Warszawy na lata 2022–2025 nawiązuje w swoich założeniach do:

• Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021 – 2025;

• Wojewódzkiego Programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii Województwa Mazowieckiego;

• Strategii #Warszawa2030;

• Strategii rozwiązywania problemów społecznych 2030;

• Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w m.st. Warszawie na lata 2021-2025;

• Programu Wspierania Rodzin w m.st. Warszawie.

Wpływ celów szczegółowych Programu na osiągnięcie celów powyższych programów przedstawia załącznik nr 4.

Doświadczenia pandemii koronawirusa w latach 2020-2021 pokazały, że szereg działań realizowanych na podstawie Programu może być realizowanych również w formie zdalnej z wykorzystywaniem narzędzi i komunikatorów internetowych oraz telefonu. W okresie największych obostrzeń

związanych z przemieszczaniem się podczas epidemii była to jedyna dopuszczalna forma niektórych działań. Zapisy niniejszego Programu umożliwiają jego realizację oraz finansowanie w sposób dostosowany do aktualnej sytuacji epidemicznej – w zależności od aktualnych przepisów i wytycznych sanitarnych. Program uwzględnia wytyczne dotyczące realizacji gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na 2022 r. opracowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA)³, w tym opublikowane w dniu 9 kwietnia 2020 roku wytyczne PARPA dotyczące realizacji gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w okresie epidemii⁴.

Prace nad Programem przeprowadzono jako kontynuację prac prowadzonych wcześniej nad osobnym Programem profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz Programem przeciwdziałania narkomanii. Wszystkie te działania były prowadzone w modelu partycypacyjno- eksperckim, w procesie konsultacji z jego realizatorami. Zaangażowano w nie głównych realizatorów Programu oraz ekspertów zewnętrznych, którzy przeprowadzili ewaluacje poprzednich edycji obu Programów. Za organizację prac odpowiadało Biuro Pomocy i Projektów Społecznych (BPiPS), odpowiedzialne zgodnie z Regulaminem organizacji Urzędu m.st. Warszawy za realizację,

koordynację i nadzór nad wykonywaniem Programu. Wstępem do prac było badanie ewaluacyjne funkcjonowania Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2020 (przeprowadzone w lipcu – wrześniu 2021 roku) oraz badanie ewaluacyjne Programu

Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2019-2021 (przeprowadzone w sierpniu – wrześniu

3 Por. https://www.parpa.pl/images/file/Rekomendacje2022.pdf, dostęp 13 stycznia 2022 r.

(6)

2021 roku). Ich wyniki, wraz z wnioskami i dylematami mającymi znaczenie dla kształtu osobnych Programów (odpowiednio: na rok 2022 oraz na lata 2022-2024) zostały przedstawione szerokiemu gronu realizatorów – przedstawicielom Wydziałów spraw społecznych i zdrowia dla Dzielnic m.st.

Warszawy, organizacji pozarządowych (NGO), BPiPS, Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (KRPA) i jej dzielnicowym zespołom, przedstawicielom Biur Urzędu Miasta.

Przeprowadzono łącznie cztery warsztaty konsultacyjne z udziałem ponad 40 realizatorów. W efekcie tych prac powstał Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy w 2022 roku oraz Program przeciwdziałania narkomanii m.st. Warszawa w roku 2022. Oba te programy zostały uchwalone przez Radę Warszawy na posiedzeniu w dniu 16 grudnia 2021 r. Po przyjęciu przez Sejm nowelizacji ustawy o zdrowiu publicznym⁵ w grudniu 2021 r. nakazującej opracowanie

wspólnego Programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, osobne programy stały się podstawą do prac nad programem wspólnym. W ramach tych prac nastąpiło uwspólnienie celów i działań, a struktura zawartości programu pozostała ta sama.

Projekt programu został poddany szerokim konsultacjom społecznym. Szczegółowy opis przebiegu prac nad opracowaniem Programu przedstawia załącznik nr 3. Niniejszy Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii zastępuje wspomniane wyżej dwa programy.

Diagnoza problemów uzależnień od substancji psychoaktywnych, w tym od alkoholu (na podstawie dostępnych danych)

Wstęp

Postulowane od dawna przez specjalistów połączenie programów przeciwdziałania uzależnieniom nie prowadzi automatycznie do możliwości ujednolicenia opisu wszystkich zjawisk z tego zakresu.

Najważniejsze problemy w konstruowaniu spójnej diagnozy wynikają z podstawowych różnic w tym zakresie:

• używanie alkoholu jako substancji legalnie dostępnej jest znacznie lepiej opisane i zdiagnozowane w oficjalnych statystykach;

• używanie narkotyków, jako substancji nielegalnych jest diagnozowane w sposób ograniczony – poprzez badania naukowe, obejmujące przede wszystkim deklaracje oraz informacje

pozyskiwane przez instytucje pomocowe i lecznicze; z oczywistych powodów pozyskane w ten sposób dane nie mogą zostać zweryfikowanie choćby w oparciu o oficjalne dane sprzedażowe;

• brakuje danych pozwalających zdiagnozować skalę i specyfikę zjawiska uzależnień

behawioralnych na terenie Warszawy – tego rodzaju badania należy uznać za jedno z wyzwań

5 Por. Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Poz. 2469),

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210002469/O/D20212469.pdf, dostęp: 13 stycznia 2022 r.

(7)

nowego, scalonego Programu, także ze względu na kwestie współwystępowania i wzajemnego wpływania różnego rodzaju uzależnień.

Obszary koncentracji problemów społecznych w Warszawie

Diagnoza przeprowadzona przez BPiPS pozwoliła wyodrębnić obszary kumulacji problemów

społecznych w m.st. Warszawie. Są to przede wszystkim: podobszary Pragi Północ (Stara Praga, Nowa Praga i Szmulowizna), Pragi Południe (Kamionek) i Targówka (Targówek Mieszkaniowy i Targówek Fabryczny), północna część Bielan, Młynów na Woli, fragmenty Śródmieścia, Służewca, pogranicza Żoliborza, fragmenty Mokotowa, Ochoty, Bemowa, Ursusa oraz Ursynowa. Na tych obszarach konieczne jest interdyscyplinarne i kompleksowe (systemowe) wsparcie obejmujące osoby uzależnione i ich rodziny, jak również integrujące wszystkie dziedziny, tj.: profilaktykę, terapię, readaptację społeczną, edukację oraz pomoc społeczną. W szczególności podobszary Pragi Północ, Pragi Południe i Targówka wymagają interwencji Miasta w zakresie kompleksowej rewitalizacji przestrzennej, społecznej i gospodarczej. „Rewitalizacja to dziesiątki połączonych ze sobą działań i przedsięwzięć, które mają jeden cel: podniesienie jakości życia mieszkańców i mieszkanek

wybranych, dotkniętych kryzysem, obszarów miasta. Obszary te typowane są ze względu na trawiące je problemy: bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, degradację przestrzeni publicznej, dużą liczbę budynków niespełniających standardów godnego zamieszkiwania. Rewitalizacja to długotrwały proces, który w efekcie ma spowodować ożywienie społeczne i gospodarcze takich rejonów.”⁶ Wyniki tej diagnozy są przedstawione w formie map wszystkich dzielnic m.st. Warszawy. Mapy te stanowią załącznik nr 1 do Programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii m.st. Warszawy na lata 2022-2025.

W latach 2019-2022 działania na podobszarach Pragi Północ, Pragi Południe i Targówka są

realizowane łącznie w ramach Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku⁷ oraz Programu.

Jednym z głównych narzędzi ożywienia społeczno-gospodarczego wybranych obszarów Warszawy jest realizacja działań dla dzieci i młodzieży oraz ich rodzin, opartych na koncepcji Lokalnego Systemu Wsparcia (LSW). Od 2013 roku z inicjatywy Biura Pomocy i Projektów Społecznych realizowane są wieloletnie programy społeczne ukierunkowane na udzielanie systemowego wsparcia i pomocy rodzinom znajdującym się w kryzysie lub przeżywającym trudności w funkcjonowaniu społecznym.

LSW działają na obszarze rewitalizowanym Pragi Północ, Pragi Południe i Targówka. W roku 2020 funkcjonowało na terenie tych trzech dzielnic 7 LSW. Kolejne inicjatywy w ramach LSW realizowane były na terenie Bemowa, Ochoty, Włoch, Woli, Rembertowa.

6 http://www.rewitalizacja.um.warszawa.pl/co-to-jest-rewitalizacja

7 por. Zintegrowany Program Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku przyjęty uchwałą Rady

(8)

Wzorce spożywania alkoholu

Spożywanie alkoholu, a zwłaszcza konsekwencje z tym związane są ważnym tematem europejskim i światowym – żadne państwo nie jest wolne od tego problemu. Narodowy Program Zdrowia na lata 2021-2025 jako swój cel strategiczny definiuje „zwiększenie liczby lat przeżytych w zdrowiu oraz zmniejszenie społecznych nierówności w zdrowiu.”⁸ Tak określony cel zakłada, że oprócz działań państwa na rzecz poprawy systemu ochrony zdrowia i zapewnienia adekwatnego poziomu

finansowania, ważny jest styl życia społeczeństwa oraz fakt podejmowania przez poszczególne osoby różnych zachowań ryzykownych mogących mieć wpływ na stan ich zdrowia. Tymczasem, zgodnie z analizami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) posługującej się wskaźnikiem DALY (Disability- Adjusted Life Year)⁹, nadmierne spożywanie alkoholu odpowiada za 5,3% zgonów na świecie każdego roku (a w grupie wiekowej 20-39 lat odpowiada za 13,5% wszystkich zgonów), szkodliwa konsumpcja alkoholu jest czynnikiem przyczyniającym się do wystąpienia więcej niż 200 chorób, istnieje związek przyczynowy między nadmiernym spożywaniem alkoholu a wieloma zaburzeniami psychicznymi i behawioralnymi, powoduje również znaczne straty społeczne i ekonomiczne dla samych osób pijących, ich rodzin i całego społeczeństwa.¹⁰

Również w Polsce, wśród licznych problemów społecznych te związane z alkoholem mają szczególne znaczenie. Wynika to przede wszystkim z rozmiarów szkód alkoholowych i kosztów społecznych, a także ekonomicznych, jakie z tego tytułu ponosi budżet państwa. Konsumpcja alkoholu ma istotny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne zarówno jednostek, jak i rodzin, a jej konsekwencje dotyczą nie tylko osób pijących szkodliwie, ale wpływają na całą populację. Nadużywanie alkoholu powoduje wiele szkód społecznych, takich jak zakłócenia bezpieczeństwa publicznego, przestępczość, wypadki samochodowe, przemoc w rodzinie, ubóstwo i niedostosowanie społeczne, brak aktywności

zawodowej. Dane WHO wskazują, że zaburzenia związane z używaniem alkoholu (alcohol use disorders) są szóstą przyczyną DALY w Polsce, ważniejszą niż np. wypadki drogowe¹¹, podczas gdy kategoria ta nie pojawia się wśród dziesięciu najważniejszych przyczyn DALY w skali całego świata.

Dane podawane zarówno przez agendy światowe (WHO), jak i polską (PARPA) jednoznacznie wskazują na rosnące w naszym kraju spożycie alkoholu. Analizy PARPA wskazują, że mamy do czynienia z trendem wzrostowym: średnie spożycie czystego alkoholu na 1 mieszkańca wynosiło 6,52 litra w 1993 roku, analogiczne dane dla roku 2019 to już 9,78 litra. W badanym okresie zdarzały się okresy spadku poziomu konsumpcji, ale bardzo szybko były one kompensowane przez kolejne

8 Narodowy Program Zdrowia na lata 2021-2025, Dziennik Ustaw 2021 r., poz. 642.

9 DALY (Disability-Adjusted Life Year) – wskaźnik WHO określający stan zdrowia społeczeństwa poprzez wskazanie lat życia straconych w porównaniu do spodziewanego wieku życia na skutek przedwczesnej śmierci lub uszczerbku na zdrowiu spowodowanych urazami lub chorobami, por.

https://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/metrics_daly/en/, dostęp: 10 stycznia 2022r.

10 por. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol, dostęp: 10 stycznia 2022r.

także: https://www.who.int/publications/m/item/global-alcohol-action-plan-second-draft-unedited, dostęp: 10 stycznia 2022r.

11 Por. https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates/global- health-estimates-leading-causes-of-dalys , dostęp: 10 stycznia 2022r.

(9)

wzrosty. W 2019 roku wystąpił najwyższy poziom konsumpcji (9,78 litra) od dwudziestu sześciu lat.¹² Okres pandemii w niewielkim stopniu wpłynął na ten trend – wskaźnik za rok 2020 wyniósł 9,6 i był tylko nieznacznie niższy od rekordowego roku 2019.

Najnowsze badania WHO wskazują z kolei, że średnie roczne spożycie czystego alkoholu na 1 mieszkańca w wieku 15 lat i więcej w Polsce wyniosło w 2018 roku 10,6 litra i wzrosło w porównaniu do roku 2001, w którym wskaźnik ten wynosił 7,7 litra. W tym samym okresie

analogicznie liczony średni poziom konsumpcji w całej Unii Europejskiej spadł z 11,4 litra w 2001 roku do 10,1 litra w 2018 roku, a w krajach tzw. „starej” Unii Europejskiej (kraje należące do UE przed 2004 rokiem) spadek ten był jeszcze większy: z 11,6 litra w 2001 roku do 9,9 litra w 2018 roku.¹³ Spożycie w Polsce rośnie przede wszystkim wśród mężczyzn (wzrost z 18,7 litra do 19,2 litra), ale również wśród kobiet (nieznaczny wzrost z 4,6 do 4,7 litra). Niepokojący jest poziom przypadków nadmiernego, jednorazowego spożycia alkoholu (tzw. HED – Heavy Episodic Drinking¹⁴) – zdarzenie takie miała nieco ponad jedna trzecia polskiej populacji w wieku 15 lat i więcej (35,1% – średnia dla Europy wynosi 26,4%, dla świata 18,2%): połowa mężczyzn (54,3%, a wśród mężczyzn w wieku 15-19 lat 52,8%) oraz mniej niż jedna piąta kobiet (17,5%, wśród kobiet w wieku 15-19 lat 16,9%).¹⁵

Wśród najważniejszych konsekwencji życia w rodzinie z problemem alkoholowym wyróżnia się szkody fizyczne, psychosomatyczne, psychologiczne, emocjonalne i psychospołeczne. Życie w rodzinie z problemem alkoholowym często jest związane z niższym statusem socjoekonomicznym, chronicznym stresem, ograniczonymi możliwościami zdobywania wykształcenia i kariery zawodowej.

Dodatkowo członkowie rodzin z problemem alkoholowym są grupą ryzyka, która jest szczególnie narażona na przemoc. Trzeba jednak pamiętać, że przemoc może mieć miejsce zarówno w tzw.

rodzinach dysfunkcyjnych (gdzie są takie zjawiska, jak uzależnienie, bezrobocie itp.), jak i w rodzinach o wysokim statusie społecznym, w których z pozoru problemy nie występują.

U

żywani

e

nielegalnych substancji psychoaktywnych

Używanie nielegalnych substancji psychoaktywnych, a zwłaszcza konsekwencje z tym związane są ważnym tematem europejskim i światowym – żadne państwo nie jest wolne od tego problemu.

Konsekwencje te obejmują różne szkody zdrowotne (w tym zwłaszcza choroby infekcyjne związane z iniekcjami – zakażenie HIV, żółtaczką, chorobami wenerycznymi), niekiedy prowadzące do zgonów, ale również problemy społeczne – mogą prowadzić do wykluczenia społecznego, zaburzeń

funkcjonowania w społeczeństwie, bezdomności, bezrobocia, prostytucji czy przestępczości.

Przeciwdziałanie narkomanii jest zadaniem ogólnoeuropejskim, zajmuje się tym m.in. Europejskie 12 por. http://www.parpa.pl/index.php/badania-i-informacje-statystyczne/statystyki, dostęp: 10 stycznia 2022r.

13 Por. https://gateway.euro.who.int/en/indicators/hfa_426-3050-pure-alcohol-consumption-litres- per-capita-age-15plus/ , dostęp 10 stycznia 2022 r.

14 HED – wskaźnik WHO definiowany jako jednorazowe spożycie co najmniej 60g czystego alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni, por. https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicator-

details/GHO/alcohol-heavy-episodic-drinking-(population)-past-30-days-(-) , dostęp: 10 stycznia 2022r.

(10)

Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). Z organizacją tą współpracuje Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU), jako następca Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, KBPN w Polsce. Najnowszy raport EMCDDA wskazuje na kilka ogólnoeuropejskich tendencji, które dotyczą również Polski¹⁶:

• dostępność narkotyków w Europie jest wciąż duża, pandemia COVID-19 miała tylko chwilowy i niewielki wpływ na podaż substancji psychoaktywnych. Co więcej, doświadczenia izolacji społecznej i przyjęte przez handlarzy narkotykami strategie dostosowawcze mogą przyśpieszyć zmiany w sposobie dystrybucji substancji psychoaktywnych. Jeszcze kilka lat temu sprzedaż narkotyków za pośrednictwem Internetu stanowiła niewielki (choć zwiększający się) udział w całym rynku nielegalnych substancji psychoaktywnych. Doświadczenia pandemii COVID-19 mogą ten udział gwałtownie zwiększyć, a spodziewana coraz większa cyfryzacja sprzedaży narkotyków oraz związanej z tym dystrybucji bezpośrednio do domów odbiorców sprawi, że znaczenia nabierze zjawisko domowej konsumpcji substancji psychoaktywnych;

• konopie indyjskie to najczęściej używana substancja psychoaktywna w Europie (około pięć razy powszechniejsza niż inne). Niepokojącym zjawiskiem jest zwiększanie się poziomu zawartości THC („haszysz sprzedawany w Europie jest obecnie silniejszy niż wcześniej, a zawartość THC wynosi średnio od 20% do 28%, czyli prawie dwukrotnie więcej niż w przypadku marihuany.”¹⁷).

Rośnie liczba doniesień „o zafałszowaniu konopi indyjskich syntetycznymi kannabinoidami”¹⁸ co jest niebezpieczne z uwagi na toksyczność niektórych z tych substancji mogących prowadzić do zgonów. Zwiększa się liczba osób, które rozpoczynają po raz pierwszy leczenie uzależnienia od konopi indyjskich. Wszystkie te zjawiska są groźne dla zdrowia osób uzależnionych;

• możliwy jest wzrost znaczenia problemów związanych z używaniem kokainy – skala dokonanych w 2019 roku konfiskat wskazuje na rosnący popyt na kokainę na rynku europejskim, jednocześnie po raz pierwszy od pięciu lat rośnie liczba osób podejmujących leczenie z powodu uzależnienia od kokainy;

• stabilna pozostaje konsumpcja produktów MDMA (Ecstasy), ale rośnie średnia zawartość substancji psychoaktywnych w sprzedawanych tabletkach do poziomów groźnych dla użytkowników;

• wciąż pojawiają się szczególnie groźne nowe substancje, zwłaszcza silne syntetyczne

kannabinoidy i syntetyczne opioidy, a także nowe formy użycia substancji psychoaktywnych (np.

e-liquidy oraz impregnowane bibułki);

• w Europie używa się znacznie bardziej zróżnicowanej grupy substancji psychoaktywnych niż dawniej – „jednoczesne przyjmowanie wielu substancji wśród osób używających narkotyków jest powszechne, ale trudne do zmierzenia, przy czym indywidualne modele używania obejmują eksperymentowanie, używanie nałogowe i uzależnienie”¹⁹. Najbardziej szkodliwe formy używania (w tym iniekcje) wiążą się z heroiną i innymi opioidami (pomimo faktu, że ich konsumpcja

16 Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (2021), Europejski Raport Narkotykowy 2021. Tendencje i osiągnięcia, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.

17 ibidem 18 ibidem 19 ibidem.

(11)

utrzymuje się na relatywnie niskim poziomie), dlatego „zapewnienie skutecznego leczenia i wczesne wykrywanie zmian w substancjach dostępnych na rynku narkotykowym pozostają kluczowymi kwestiami polityki antynarkotykowej, na które należy przeznaczać zasoby”²⁰;

• bezpośrednią przyczyną większości zgonów związanych z używaniem narkotyków są opioidy (przede wszystkim heroina w połączeniu z innymi substancjami psychoaktywnymi), a także kokaina, amfetamina i syntetyczne kannabinoidy;

• wszystkich typów substancji psychoaktywnych częściej używają mężczyźni niż kobiety, dotyczy to zwłaszcza intensywnej i regularnej konsumpcji.

Powyższe stwierdzenia wskazują na dużą dynamikę zjawiska narkomanii w Europie, pojawiające się nowe trendy, które mogą zapowiadać większe znaczenie niektórych zjawisk (np. sprzedaż w Internecie, dynamika rozwoju nowych substancji psychoaktywnych, nowe wzory konsumpcji prowadzące do groźby przedawkowania, zanieczyszczenie lub bardzo duże nasycenie narkotyków substancjami grożącymi śmiercią). Sprawia to, że szczególnie ważna jest aktualna wiedza o zjawisku narkomanii, śledzenie sytuacji i elastyczne reagowanie na zachodzące zmiany. W dostępnym na stronach EMCDDA datowanym na rok 2019 raporcie dotyczącym Polski wszystkie dane (dostarczone przez stronę polską) pochodzą z roku 2017 (podobnie jak w przypadku innych państw europejskich), ale dane o używaniu substancji psychoaktywnych pochodzą z lat wcześniejszych (przez młodych dorosłych – 2014, lub uczniów – 2015)²¹. Analogiczna sytuacja dotyczy danych odnoszących się do Warszawy – brakuje aktualnych badań pozwalających na wiarygodne określenie obecnej sytuacji w zakresie używania substancji psychoaktywnych.

Na podstawie dostępnych danych można jednak sformułować pewne hipotezy, które wciąż pozostają aktualne. Używanie narkotyków w Polsce (zapewne również w Warszawie) jest zjawiskiem

w większym stopniu dotyczącym mężczyzn niż kobiet oraz domeną osób młodszych. Dane dotyczące Polski pochodzące z 2018 roku zawiera tabela 1.

Tabela 1. Używanie narkotyków kiedykolwiek w życiu oraz w czasie ostatnich 12 miesięcy wg cech społeczno-demograficznych, 2015/ 2018 (odsetki respondentów)

Kiedykolwiek w życiu (2015)

W ciągu ostatnich 12 miesięcy (2015)

populacja 15-64 16,4 16,1 4,7 5,4

mężczyźni 22,5 21,9 7,9 7,2

kobiety 10,8 10,3 1,7 3,7

15-24 25,4 20,1 9,2 13,1

25-34 30,7 25,3 10,7 8,7

20 ibidem

21 Poland Country Drug Report 2019,

https://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/11349/poland-cdr-2019_0.pdf (dostęp:

(12)

35-44 15,3 18,4 2,1 3,7

45-54 6,8 11,2 0,0 2,7

55-64 2,6 5,0 0,8 1,0

miasto 500 tys. mieszkańców i

powyżej 29,1 brak danych 14,1 brak danych

miasto od 100 000 do 499 999 20,8 brak danych 7,1 brak danych miasto od 50 000 do 99 999 23,3 brak danych 5,9 brak danych miasto od 20 000 do 49 999 21,6 brak danych 3,6 brak danych miasto do 19 999 mieszkańców 11,4 brak danych 3,5 brak danych

wieś 9,7 brak danych 2,2 brak danych

Źródło: CBOS²² (2015) oraz Kantar Millward Brown Poland 2018²³

Dane wskazują na dość stabilną sytuację – substancji psychoaktywnych częściej używają mężczyźni oraz osoby młodsze (do 35 roku życia). Używanie substancji psychoaktywnych w Polsce w większym stopniu przez osoby młodsze potwierdzają również dane o zgonach spowodowanych tymi

substancjami – w 2016 roku w Polsce osoby w wieku 15-34 lata stanowiły blisko 50% wszystkich zgonów z powodu substancji psychoaktywnych, tymczasem udział tej samej grupy wiekowej w odniesieniu do całej Europy to około jedna trzecia²⁴. Warto zwrócić jedynie uwagę na to, że rośnie liczba kobiet mających doświadczenia z substancjami psychoaktywnymi oraz zwiększa się odsetek takich osób w starszych kohortach wiekowych.

Skala i charakter problemów uzależnień w Warszawie

Problem alkoholowy

Nie są dostępne dane wskazujące liczbę osób uzależnionych od alkoholu oraz innych grup dotkniętych problemem alkoholowym – możliwe jest zatem jedynie dokonanie szacowania liczebności poszczególnych grup. Zgodnie z zaleceniami WHO oraz PARPA²⁵ do określenia danych

22 Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych, CBOS 2015.

23 Methodological Report on the implementation of the research on the distribution of the use of psychoactive substances and opinions and attitudes in this scope implemented within the task 2.5.

point 2 of the National Health Program: Implementation of quantitative research in general population and among school youth (including: ESPAD, 'YOUTH'), conducted at least four years by EMCD Methodology: Warsaw, April 2019. Udostępniony dzięki uprzejmości KBPN.

24 Poland Country Drug Report, 2019, op. cit.

25 por. http://www.parpa.pl/index.php/33-analizy-badania-raporty/132-statystyki, dostęp: 21 lipca 2019 r.

(13)

szacunkowych dotyczących populacji osób, u których występują różne kategorie problemów związanych z nadużywaniem napojów alkoholowych przyjmuje się następujące wartości: osoby uzależnione od alkoholu – około 2% populacji; dorośli żyjący w otoczeniu alkoholika

(współmałżonkowie, rodzice) – około 4% populacji; dzieci wychowujące się w rodzinach

alkoholowych – około 4% populacji; osoby pijące szkodliwie i ryzykownie około 5-7% populacji, ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym – 2/3 osób dorosłych oraz 2/3 dzieci z tych rodzin. W Tabeli 2 zamieszczono szacunkowe liczby mieszkańców Warszawy należących do poszczególnych kategorii problemowych (zaokrąglone do pełnych setek) według stanu populacji na 31 grudnia 2020 roku²⁶.

Tabela 2. Szacunkowe liczby mieszkańców Warszawy, należących do poszczególnych kategorii problemowych

Kategorie problemowe mieszkańców Warszawy 2020

liczba mieszkańców Warszawy 1 794 166

osoby uzależnione od alkoholu: około 2% około 35 900 dorośli żyjący w otoczeniu alkoholika (współmałżonkowie, rodzice):

około 4% około 71 800

dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholowych: około 4% około 71 800

osoby pijące szkodliwie oraz ryzykownie: około 5% do 7% około 89 700 – 125 600 ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym:

2/3 dorosłych i 2/3 dzieci z tych rodzin Około 95 700 Źródło: opracowanie własne

Z powyższych szacunkowych danych wynika, że działania z zakresu profilaktyki selektywnej

i wskazującej powinny być skierowane do około 305 000 osób, co stanowi około 17% całej populacji miasta. Bardzo istotne jest jednak objęcie pozostałych mieszkańców Warszawy, czyli około 83%

populacji działaniami z zakresu profilaktyki uniwersalnej. Profilaktyka uniwersalna adresowana jest do całej niezdiagnozowanej populacji i jej podgrup (dzieci, młodzieży, dorosłych). Jej celem jest upowszechnienie wiedzy i umiejętności niezbędnych do zapobiegania problemom.

Z kolei oszacowania dokonane w 2017 roku przez specjalistów z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie (zawarte w ekspertyzie sporządzonej na zlecenie Biura Pomocy i Projektów Społecznych²⁷) wskazują, że liczba mieszkańców Warszawy w wieku 18-64 lat z zaburzeniami psychicznymi lub behawioralnymi związanymi z konsumpcją alkoholu kiedykolwiek w życiu wynosi (zależnie od przyjętej metody oszacowania) od około 154 000 do około 159 000 osób (w tym około 70%

mężczyzn), a po uwzględnieniu populacji w wieku 65 lat i więcej (którzy nie byli brani pod uwagę we

26 Dane o populacji Warszawy za: https://warszawa.stat.gov.pl/ , dostęp: 10 stycznia 2022 r.

27 Jacek Moskalewicz, Janusz Sierosławski, Daria Biechowska, Ekspertyza nt. konsumpcji alkoholu i narkotyków oraz zaburzeń psychicznych związanych z ich używaniem w Warszawie, Instytut

(14)

wspomnianych oszacowaniach), można przyjąć, że ogólna liczba dorosłych mieszkańców Warszawy z zaburzeniami alkoholowymi może sięgać 175 tysięcy osób.

W ciągu ostatnich czterech lat (poza 2018 rokiem) zwiększała się liczba osób, wobec których Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy (KRPA) podjęła czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w placówce leczenia uzależnienia od alkoholu. Zmniejszała się natomiast liczba osób, wobec których Komisja wystąpiła do sądu z wnioskiem o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego.

Zmniejszał się również odsetek wniosków kierowanych do sądu w relacji do liczby osób, którymi w tej kwestii Komisja się zajmowała. Wydaje się, że może mieć to związek z sygnalizowanymi przez

członków Komisji trudnościami we współpracy z sądami – dużymi opóźnieniami w rozpatrywaniu spraw oraz odrzucaniem przez sądy wniosków Komisji. Z tego powodu Komisja położyła nacisk przede wszystkim na motywowanie osób z problemem alkoholowym na podjęcie leczenia odwykowego, a członków rodzin na podjęcie terapii.

Tabela 3. Działania Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w zakresie sądowego zobowiązania do leczenia odwykowego

rok

liczba osób, wobec których podjęto czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu

liczba osób, wobec których wystąpiono z wnioskiem do sądu o zobowiązanie podjęcia leczenia odwykowego

odsetek spraw zakończonych wnioskiem do sądu

2017 1 526 579 37,9%

2018 1 206 342 28,4%

2019 1708 338 19,8%

2020 1718 221 12,9%

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań PARPA G-1

W Stołecznym Ośrodku dla Osób Nietrzeźwych w 2020 roku zatrzymano do wytrzeźwienia osoby nietrzeźwe 19 349 razy (w tym 2 018 przypadków dotyczyło kobiet). W stosunku do roku 2019 liczba ta jest mniejsza o 20% (było to wtedy 24 128 zatrzymań do wytrzeźwienia) i bez wątpienia ma to związek z pandemią COVID-19 i obostrzeniami w poruszaniu się w przestrzeni publicznej. W ciągu ostatnich lat liczba zatrzymań do wytrzeźwienia regularnie mieściła się w przedziale miedzy 22 000 a 25 000. Od kilku lat (od roku 2016) odsetek kobiet pozostających pensjonariuszkami izby wytrzeźwień jest dość stabilny i waha się w przedziale 10-11%.

W Warszawie funkcjonują Punkty Informacyjno-Konsultacyjne PIK (jest ich obecnie łącznie 18 – na terenie Mokotowa zlokalizowane są dwa) prowadzące m.in. porady i konsultacje dla uzależnionych od alkoholu i innych środków odurzających, członków rodzin osób uzależnionych, doświadczających przemocy, stosujących przemoc. Na przestrzeni kilku ostatnich lat liczba klientów PIK w Warszawie przekraczała 20 000 osób rocznie, w 2018 roku liczba ta spadła poniżej tego progu a w roku 2019 klientów było jeszcze mniej niż 2018. W 2020 roku tendencja spadkowa liczby klientów PIK znacznie się pogłębiła, należy jednak założyć, że jest to przede wszystkim efekt pandemii COVID-19. W 2020

(15)

roku struktura sposobu udzielania porad w PIK zdecydowanie uległa zmianie – porady telefoniczne stanowiły 23% wszystkich porad (w roku 2019 tylko 6%).

Wykres 1. Liczba osób zgłaszających się do PIK

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z działalności PIK

Struktura udzielanych porad w PIK-ach była stabilna na przestrzeni ostatnich kilku lat (również w 2020 roku) – najwięcej (około 1/3) spraw dotyczyło konsultacji prawnych, następnie (około jednej piątej) to konsultacje psychologiczne, konsultacje motywujące dotyczące uzależnienia (ponad 10%), kierowanie do placówek specjalistycznych (10%), motywacyjne dotyczące przemocy (niecałe 10%).

Istotnym aspektem aktywności PIK-ów są działania podejmowane wobec osób zgłaszających się w sprawie uzależnień lub przemocy – w 2020 roku w 3894 przypadkach zdiagnozowano problem uzależnienia lub współuzależnienia, do specjalistycznych placówek skierowano 695 osób,

zdiagnozowano sytuacje przemocowe w 2597 przypadkach i w 559 przypadkach podjęto działania interwencyjne.

W ostatnich latach zbliżona jest liczba rodzin, którym ośrodki pomocy społecznej przyznają świadczenia z tytułu uzależnień od alkoholu lub substancji psychoaktywnych – wśród tych rodzin większość stanowią przypadki uzależnienia od alkoholu (zależnie od roku jest to 81% do 84% wśród wszystkich rodzin otrzymujących świadczenie z tytułu uzależnienia).

23653

18398

17297

11723

0 5000 10000 15000 20000 25000

2017 2018 2019 2020

Liczba osób korzystających z porad PIK

(16)

Wykres 2. Liczba rodzin, którym przyznano świadczenia z OPS z tytułu uzależnień

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS-ów warszawskich

Według danych Biura Pomocy i Projektów Społecznych od roku 2017 roku liczba spraw

procedowanych w ramach Niebieskiej Karty waha się. Zanotowany wyraźny spadek rozpoczętych spraw w 2020 roku ma związek z pandemią COVID-19 i jest efektem ograniczeń w pracy Zespołów Interdyscyplinarnych i innych służb kontaktujących się z rodzinami zagrożonymi zjawiskiem przemocy w rodzinie. Podmiotem, który najczęściej uruchamia procedurę jest Policja – odsetek waha się w przedziale od 70% do 77% wszystkich spraw w danym roku.

Wykres 3. Liczba Niebieskich Kart przekazanych do Zespołów Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

2257 2205 2300 2225

1758

2017 2018 2019 2020 I - VI 2021

3101

2941

3029

2782

2017 2018 2019 2020

(17)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BPiPS

Wykres 4. Liczba Niebieskich Kart przekazanych do Zespołów Interdyscyplinarnych sporządzonych przez poszczególne podmioty

Z analizy formularzy wszczynających procedurę Niebieskiej Karty wynika, że odsetek osób

podejrzanych o stosowanie przemocy nadużywających alkoholu spada – ciągle osoby takie stanowią około jednej trzeciej wszystkich osób podejrzanych o stosowanie przemocy.

35 168 76

502

2001

2782

52 225 80

553

2119

3029

70 186 69

474

2142

2941

78 157 50

422

2394

3101

Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Oświata Zdrowie Pomoc społeczna Policja Razem

2017 r. 2018 r. 2019 r. 2020

(18)

Wykres 5. Skala przemocy w rodzinie na podstawie procedury Niebieskich Kart w liczbach

Częstotliwość interwencji Policji w Warszawie z powodu przemocy w rodzinie (na podstawie danych statystycznych Komendy Stołecznej Policji) w 2020 roku istotnie wzrosła w porównaniu do roku 2019 (o prawie 30%), podczas gdy w poprzednich latach utrzymywała się na podobnym poziomie z roku na rok lub nawet się zmniejszała.

Tabela 4. Liczba przeprowadzonych interwencji policji dotyczących przemocy w rodzinie procedura

„Niebieskie Karty” (NK)

2017 2018 2019 2020

1657 1350 1343 1729

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Stołecznej Policji

Odsetek nietrzeźwych kierowców, sprawców wypadków na drogach utrzymuje się na zbliżonym poziomie (około 3 – 4% wszystkich wypadków). Na dane za rok 2020 wpływ ma pandemia COVID-19:

długotrwały lockdown, ograniczenia w poruszaniu się przełożyły się na mniejszą ogólną liczbę wypadków na terenie Warszawy. To co zwraca uwagę to prawie dwukrotnie wyższy niż w latach poprzednich odsetek ofiar śmiertelnych tych wypadków.

288 1287

3965

6130 3675

297

1356

4040

6363 3752

299

1498

4081

6604 3830

323

1600

4300

7089 4069

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 Liczba osób podejrzanych o stosowanie

przemocy nadużywających substancji psychoaktywnych innych niż alkohol Liczba osób podejrzanych o stosowanie

przemocy, nadużywających alkoholu Liczba osób podejrzanych o stosowanie

przemocy

Liczba osób dotkniętych przemocą Liczba rodzin objętych procedurą

2017 r. 2018 r. 2019 r. 2020 r.

(19)

Tabela 5. Dane dotyczące liczby wypadków ogółem oraz liczby wypadków spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców

RODZAJ ZDARZENIA ROK

2017 2018 2019 2020

Liczba wypadków drogowych ogółem w tym:

- liczba osób zabitych - liczba osób rannych

1075 1118 912 641

50 42 35 44

1223 1271 1046 709

wypadki spowodowane przez nietrzeźwych

kierowców pojazdów 30 33 35 21

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Stołecznej Policji

Autorzy ekspertyzy²⁸ sporządzonej przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w 2017 roku spożycie alkoholu w Warszawie oszacowali w oparciu o dane o sprzedaży alkoholu w 2016 roku podane przez Urząd Miasta Warszawy oraz ceny jednostek różnych typów alkoholu podawane przez GUS.

Oszacowanie to ma pewne ograniczenia, o których piszą sami autorzy – sprzedaż alkoholu w Warszawie generowana jest nie tylko przez samych mieszkańców, ale także przez turystów oraz osoby mieszkające poza Warszawą (np. pod Warszawą) i uczące się lub pracujące w stolicy. Po drugie, średnie ceny alkoholu podawane przez GUS dla całej Polski były prawdopodobnie za niskie w porównaniu do cen alkoholi w Warszawie (dotyczyło to zwłaszcza wina). Z tego powodu szacunki te są zapewne zawyżone, a rzeczywisty poziom spożycia alkoholu przez mieszkańców Warszawy jest niższy.

Pamiętając o powyższych ograniczeniach, wynik oszacowania należy uznać za niepokojący – skumulowane spożycie 100% alkoholu w Warszawie w 2016 roku wyniosło 13,3 litra na jednego mieszkańca, natomiast średnie takie spożycie w Polsce wyniosło 9,37 litra. Spożycie alkoholu w Warszawie byłoby zatem wyższe o około 40%. W rzeczywistości poziom tego spożycia jest niższy, ale z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością można jednak założyć, że przeciętny mieszkaniec Warszawy spożywa średnio w ciągu roku więcej alkoholu niż przeciętny mieszkaniec Polski. Analiza ta dotyczy sytuacji sprzed 5 lat, ale nie widać żadnych czynników, które miałyby zmienić tę sytuację w przeciągu ostatnich lat.

Tabela 6 zawiera wartość sprzedaży alkoholu na terenie Warszawy we wszystkich kanałach dystrybucji w ciągu ostatnich kilku lat.

28 Jacek Moskalewicz, Janusz Sierosławski, Daria Biechowska, Ekspertyza nt. konsumpcji alkoholu i narkotyków oraz zaburzeń psychicznych związanych z ich używaniem w Warszawie, Instytut

(20)

Tabela 6. Wartość sprzedaży alkoholu (w PLN) na terenie Warszawy Rok Do 4,5% i piwa 4,5% - 18% (bez

piwa) Pow. 18% Razem

2016 876 885 000,62 624 280 803,69 984 914 962,15 2 486 080 766,46 2017 908 694 489,39 695 676 677,00 1 059 281 054,56 2 663 652 220,95 2018 965 288 119,77 758 778 099,44 1 089 027 817,86 2 813 094 037,07 2019 983 878 372,92 819 234 514,37 1 202 253 719,30 3 005 366 606,59 2020 830 267 024,81 740 449 892,52 1 099 462 924,75 2 670 179 842,08 Źródło: opracowanie własne na podstawie formularzy PARPA G-1

Powyższe dane wskazują na jednostajny, stabilny wzrost wartości sprzedaży do roku 2019 – łączna wartość corocznie powiększała się o 6%-7%. Najwolniej rosła wartość sprzedaży piwa (od 4% do 6%, w 2019 zanotowana spadek przyrostu do 2%), wahało się tempo sprzedaży wina, ale rosło ono najszybciej (w kolejnych latach: 8%, 11%, 9%, 8%), przyrost wartości sprzedaży najmocniejszych alkoholi, po stabilnym wzroście na poziomie 8% w poprzednich latach zmalał w 2018 do 3%, a w 2019 ponownie wzrósł do poziomu 10%. Interpretacja tych danych wymaga jednak analizy wzrostu cen napojów alkoholowych w każdym typie produktów. Wzrost może bowiem wynikać albo z rosnących cen albo ze zwiększonych zakupów (i co za tym idzie, również konsumpcji). Należałoby również wyeliminować ewentualne wahania w liczbie osób przyjeżdzających do Warszawy, których zakupy mogą mieć znaczenie.

Pandemia COVID-19, a przede wszystkim długotrwałe zamknięcie gastronomii, sprawiły, że w 2020 roku nastąpił spadek wartości sprzedaży alkoholu w Warszawie o 11% w porównaniu do roku 2019.

Dane ogólnopolskie PARP-y wskazują, że w tym samym roku wartość sprzedaży w całej Polsce zwiększyła się o 1%. Z tych danych nie należy jednak wyciągać wniosków, że w Warszawie w 2020 roku spadło spożycie alkoholu. Jest to raczej przejaw wielomiesięcznego zamknięcia gastronomii, w której marże ma alkohol były bardzo wysokie i to właśnie brak sprzedaży w kanale gastronomicznym przyczynia się do takiego spadku wartości sprzedaży alkoholu. Drugim czynnikiem mającym wpływ na te dane może być fakt, że zwolnienia przedsiębiorców branży gastronomicznej z wniesienia części opłaty za korzystanie z zezwoleń będzie skutkowało wykazaniem niższych wartości sprzedaży w składanym corocznie oświadczeniu o wartości sprzedaży napojów alkoholowych w punkcie sprzedaży w roku poprzednim.

Biorąc pod uwagę wszystkie dane mówiące o wzroście spożycia alkoholu w Polsce należy założyć, że obserwowany na przestrzeni ostatnich lat wzrost wartości sprzedaży napojów alkoholowych na terenie Warszawy generalnie odzwierciedla wzrost poziomu konsumpcji alkoholu wśród

mieszkańców Warszawy. Tym bardziej, że warto również podkreślić, że wartość sprzedaży alkoholu na terenie Warszawy w ostatnich latach rosła szybciej niż sprzedaż w całej Polsce – wzrost w 2016 roku w stosunku do roku poprzedniego był śladowy i wynosił 0,4% (w Warszawie 7,2%), w 2017 było prawie 5% (w Warszawie 7,1%), a w 2018 5,6% i był to rok, w którym tempo wzrostu sprzedaży

(21)

alkoholu w Warszawie było takie samo jak w całej Polsce (5,6%), w 2019 wzrost ogólnopolski to 5,2%, w Warszawie – 6,8%.

Ograniczenia dostępności alkoholu

Do marca 2018 r. limitowaniu podlegały punkty sprzedaży napojów alkoholowych zawierających powyżej 4,5% alkoholu (z wyjątkiem piwa).

Rada m.st. Warszawy w latach 2016-2018 dwukrotnie głosowała nad uchwałami dotyczącymi limitu punktów sprzedaży napojów alkoholowych. W lutym 2018 r. zwiększono liczbę punktów dla

gastronomii.

W lipcu 2018 r. w związku z nowelizacją ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, uchwałą Rady m.st. Warszawy ustalono limit zezwoleń na sprzedaż napojów osobno dla sklepów i gastronomii oraz z podziałem na poszczególne rodzaje napojów alkoholowych. Wówczas limitem zostały objęte również zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych zawierających do 4,5% alkoholu oraz piwo. Z uwagi na rozwój usług gastronomicznych na terenie m.st. Warszawy, w marcu 2019 r. podjęto decyzję o zwiększeniu limitu zezwoleń dla gastronomii. Z kolei limit dla sprzedaży w sklepach zwiększono w lipcu 2021 roku.

Aktualny stan limitów zezwoleń obrazują dane podawane przez Biuro Rozwoju Gospodarczego Urzędu m.st. Warszawy na swoich stronach internetowych:

Tabela 7. Wykaz limitów na sprzedaż alkoholu i stopień ich wykorzystania²⁹

Kategoria zezwolenia

DETAL GASTRONOMIA

Limit detal Limit

wykorzystany Limit gastronomia Limit

wykorzystany A - do 4,5% alkoholu

oraz piwo 3120 2955 3020 2710

B - powyżej 4,5% do 18% alkoholu (z wyjątkiem piwa)

3380 3234 2590 2456

C - powyżej 18%

alkoholu 2980 2891 1880 1753

Źródło: dane Biura Rozwoju Gospodarczego, stan na 9 stycznia 2022 r.

Zezwolenia na sprzedaż alkoholu nie prezentują pełnego obrazu dystrybucji alkoholu w Warszawie – te same podmioty i te same sklepy / punkty gastronomiczne mają bowiem więcej niż jedno

zezwolenie, jeżeli łączą sprzedaż alkoholi z różnych kategorii. Tabela 8 pokazuje stan punktów sprzedaży alkoholu w Warszawie na przestrzeni ostatnich kilku lat.

(22)

Tabela 8. Liczba punktów sprzedaży alkoholu w Warszawie i Polsce³⁰

Rok Sklepy w

Warszawie

Gastronomia w Warszawie

Warszawa

razem Liczba punktów w Polsce

2017 2999 2778 5777 130 485

2018 2977 2806 5783 127 866

2019 3050 2885 5935 124 133

2020 3116 2775 5891 122 134

Źródło: opracowanie własne na podstawie formularzy PARPA G-1

Liczba sklepów w Warszawie sprzedających alkohol do roku 2018 była ustabilizowana i podlegała nieznacznym fluktuacjom. W roku 2019 ich liczba uległa jednak wzrostowi o 2%, w 2020 o kolejne 2%. W efekcie było ich o 4% więcej niż w 2017 roku.

Z kolei liczba punktów gastronomicznych oferujących alkohol systematycznie rosła (w 2018 roku – 1%, a w 2019 roku – 3%, w porównaniu do 2015 roku było ich po 10% więcej). W efekcie, łączna liczba punktów sprzedających alkohol na terenie Warszawy rosła w tempie około 1%-3% rocznie.

Równocześnie na terenie całej Polski dane PARPA wskazywały spadek liczby punktów sprzedających alkohol (w 2018 roku łączna liczba punktów oferujących alkohol była o 2% niższa niż w 2017 roku, a w 2019 roku o 3% niż w 2018 roku).

Pandemia COVID-19 przyczyniła się do zmniejszenia się liczby punktów gastronomicznych – ich liczba w 2020 roku spadła o 4%. W tym samym czasie cały czas rosła natomiast liczba punktów detalicznych sprzedających alkohol (wzrost o 2%). Łącznie liczba punktów sprzedających alkohol w Warszawie w 2020 roku spadła o niecały 1% - w tym samym czasie w całej Polsce zanotowano spadek o niecałe 2%.

Średnia liczba mieszkańców przypadająca na jeden punkt sprzedaży alkoholu w Warszawie utrzymuje się na mniej więcej tym samym poziomie (między 302 a 309), podczas gdy w ujęciu ogólnopolskim wskaźnik ten systematycznie rośnie. W ostatnich latach był poniżej wartości warszawskiej – dla całej Polski w roku 2018 osiągnął bowiem wartość 295, w 2019 – 297, a w 2020 już 301.

W tym miejscu należy jednak przypomnieć zalecenia WHO wskazujące, że właściwą wartością tego wskaźnika jest przedział między 1000 a 1500 mieszkańców na jeden punkt sprzedaży alkoholu – w Warszawie mamy zatem do czynienia z zagęszczeniem przekraczającym zalecane wartości co najmniej czterokrotnie.

Z danych Straży Miejskiej m.st. Warszawy wynika, że po wzroście liczby zdarzeń związanych z

używaniem alkoholu w miejscach zabronionych w 2018 roku następował systematyczny spadek tego typu zdarzeń w kolejnych latach. Dane za pierwszą połowę 2021 wskazują, że trend spadkowy powinien zostać utrzymany.

30 Dane na podstawie dane na podstawie formularzy PARPA-G1 – sprawozdań składanych przez Warszawę corocznie do PARPA oraz zbiorczych zestawień statystycznych opracowywanych przez PARPA w oparciu o analizę tych formularzy.

(23)

Wykres 6. Liczba zdarzeń dotyczących spożywania alkoholu w miejscach zabronionych w latach 2017- 2021

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Miejskiej m.st. Warszawy

Dane dotyczące zdarzeń związanych z zakłócaniem spokoju i porządku publicznego oraz zakłócania spoczynku nocnego wskazują na dużą zmienność częstości tych zdarzeń.

Wykres 7. Liczba zdarzeń dotyczących zakłócania spokoju i porządku publicznego oraz zakłócania spoczynku nocnego w latach 2017-2020

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Straży Miejskiej m.st. Warszawy

Liczba kontroli przedsiębiorców prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych na terenie m.st.

24096

28870

23815

17348

7233

2017 2018 2019 2020 I-VI 2021

17039

19362

17548

22975

7419

2017 2018 2019 2020 I-VI 2021

(24)

Warszawy całkowicie załamała się w 2020 roku – miała miejsce tylko 1 taka kontrola, podczas gdy w 2019 roku było ich 251, a w 2018 365.

Narkotyki

Przyjmując za punkt odniesienia dane z tabeli 1 można ostrożnie przyjąć, że blisko jedna trzecia mieszkańców Warszawy w wieku 15 lat i więcej choć raz w życiu używała dowolnej substancji

psychoaktywnej (co stanowi około 521 000 osób), a 14% używa tych substancji obecnie („za wskaźnik aktualnego używania substancji przyjmuje się zwykle używanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem”³¹), co stanowi około 252 500 mieszkańców Warszawy. Z kolei jakąkolwiek substancję psychoaktywną w ciągu ostatnich 30 dni (co przyjmuje się za wskaźnik dla relatywnie częstego używania) używało 3% całej populacji w wieku 15-64 lata (dane z badania z 2018 roku).

Przyjmując analogiczne (jak w przypadku używania kiedykolwiek w życiu oraz w ciągu ostatnich 12 miesięcy) relacje między mieszkańcami miast powyżej 500 000 i całą populacją można przyjąć, że mieszkańców Warszawy względnie często używających substancji psychoaktywnych jest między 95 000 a 161 000. Należy założyć, że podane liczebności dla Warszawy są zaniżone, można bowiem oczekiwać, że odsetki używania substancji psychoaktywnych są tu zapewne nieco wyższe niż średnia dla największych miast w Polsce.

Liczba osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w Warszawie jest trudna do choćby przybliżonego określenia. Pod koniec 2017 roku szacowano, że liczba problemowych użytkowników narkotyków wynosi około 2 500 – 3 200³². Przedstawiciele organizacji pozarządowych zajmujący się przeciwdziałaniem narkomanii na terenie Warszawy i prowadzący różnego typu programy w tym obszarze uważają, że liczba ta mieści się w przedziale od kilku do kilkudziesięciu tysięcy osób. Z kolei przyjmując za EMCDDA wskaźnik 3% wielkości populacji jako wskazanie wielkości grupy problemowo używających substancji psychoaktywnych otrzymalibyśmy około 53 700 mieszkańców Warszawy z takim problemem.

Dominującą substancją przyjmowaną przez Polaków są marihuana / haszysz – zdecydowana

większość tych, którzy kiedykolwiek w swoim życiu używali jakiejkolwiek substancji psychoaktywnej wskazali właśnie na te środki. Pozostałe substancje wskazało między 1% a 2% Polaków (Ecstasy, LSD, środki halucynogenne) lub poniżej 1%. Jedynie w przypadku amfetaminy wskaźnik był nieco wyższy (2,4%).

Młodzież jako szczególna grupa dotknięta problemem uzależnień

Problem alkoholowy

31 Janusz Sierosławski, Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2019 r., Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach ESPAD, Warszawa 2020, por.

http://parpa.pl/images/file/Raport%20ESPAD%202019%20POLSKA-rev.pdf, dostęp: 9 stycznia 2022 r.

32 Jacek Moskalewicz, Janusz Sierosławski, Daria Biechowska, Ekspertyza nt konsumpcji alkoholu i narkotyków oraz zaburzeń psychicznych związanych z ich używaniem w Warszawie, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa, grudzień 2017.

(25)

Podstawową zasadą wszelkiej pracy związanej z rozwiązywaniem problemów społecznych jest to, że skuteczniej i w efekcie taniej jest zapobiegać ich powstawaniu niż likwidować ich skutki. W tym sensie rozpoznanie skali zjawiska korzystania z alkoholu wśród osób młodych jest istotne dla planowania różnych działań, zwłaszcza profilaktycznych. Jest to tym istotniejsze, że – jak to zostało wspomniane wcześniej – nieco ponad połowa mężczyzn w wieku 15-19 lat w Polsce (52,8%) ma za sobą

doświadczenie nadmiernego, jednorazowego spożycia alkoholu (tzw. HED – Heavy Episodic Drinking³³), wśród kobiet w wieku 15-19 lat analogiczny wskaźnik wynosi 16,9%.³⁴

Dostępne badania młodzieży warszawskiej³⁵ pochodzą z 2015 roku, dostępne są także dane z badań przeprowadzonych w 2016 roku na próbie piętnastolatków z trzech dzielnic warszawskich:

Mokotowa, Ursynowa i Wilanowa³⁶. Planowano zrealizowanie badań również w roku 2020, ale z uwagi na pandemię koronawirusa, w wyniku której zamknięto szkoły, przeprowadzenie badań okazało się niemożliwe. Szczegółowa prezentacja danych z lat 2015 – 2016 nie jest zasadna. Warto jedynie wspomnieć, że wskazywały one, że zdecydowana większość badanej młodzieży w momencie badania inicjację alkoholową miała już za sobą – do przynajmniej jednorazowego picia alkoholu w życiu przyznało się aż 90% uczniów z wyższej grupy wiekowej (17 – 18 lat) oraz 69% piętnastolatków.

Wyniki wskazywały także, że doświadczenia z alkoholem zwykle nie są jednorazowe, ale w przypadku wielu uczniów są zjawiskiem powtarzającym się, niejako stale obecnym. Dotyczyło to zwłaszcza starszej grupy wiekowej – 87% badanych uczniów ze szkół ponadpodstawowych piło alkohol przynajmniej raz w przeciągu ostatniego roku, a 69% w ciągu ostatniego miesiąca. Zwracało uwagę, że w młodszej grupie wiekowej to dziewczęta miały częstszy kontakt z alkoholem, pierwszym alkoholem zazwyczaj było piwo, a alkohol generalnie był dla nieletnich łatwo dostępny.

Jak wspomniano wcześniej, w roku 2020 nie udało się przeprowadzić zaplanowanych badań w szkołach warszawskich dotyczących używania alkoholu. Są jednak dostępne wyniki ankietowych badań ogólnopolskich dotyczących używania alkoholu, przeprowadzonych w 2019 roku³⁷. Z badań tych wynika, że problem używania alkoholu może się nasilać. Chociaż raz w ciągu całego swojego życia alkohol piło aż 80% uczniów z młodszej grupy wiekowej (15-16 lat) i 93% uczniów ze starszej grupy (17-18 lat). W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem piło 47% piętnasto-szesnastolatków i 76% siedemnasto-osiemnastolatków. Wysoki odsetek badanych przyznaje się do przekraczania

33 HED – wskaźnik WHO definiowany jako jednorazowe spożycie co najmniej 60g czystego alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni, por.

https://www.who.int/gho/alcohol/consumption_patterns/heavy_episodic_drinkers_text/en/, dostęp: 10 stycznia 2022 r.

34 Por. Global status report on alcohol and health 2018, WHO 2018.

35 Raport z badania pn. Picie alkoholu i używanie substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, przez młodzież szkolną na terenie m.st. Warszawy, Warszawa/Sopot 2015

36 Krzysztof Ostaszewski (red.), Monitorowanie zachowań ryzykownych, zachowań nałogowych i problemów zdrowia psychicznego 15-letniej młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2017.

http://parpa.pl/images/file/Raport%20ESPAD%202019%20POLSKA-rev.pdf , dostęp: 10 stycznia

(26)

progu nietrzeźwości – w czasie całego życia co najmniej raz upiło się aż 33% uczniów młodszych i 57%

uczniów starszych. Wcześniejsze doświadczenia badaczy wskazują, że skala zjawiska w Warszawie jest większa niż średnia ogólnopolska. Nie zmienia to jednak konkluzji – alkohol jest wszechobecny w życiu warszawskiej młodzieży szkolnej.

W roku 2020 zostało przeprowadzone badanie dotyczące spożywania alkoholu przez młodych dorosłych w m.st. Warszawie³⁸. Było to badanie jakościowe, którym zostało objętych 80 osób w wieku 20-26 lat studiujących w Warszawie. Z uwagi na pandemię koronawirusa badanie było przeprowadzone on-line, metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych (60 minutowych).

Większość badanych studentów stwierdziło, że okres największego eksperymentowania z alkoholem w ich przypadku przypadał na szkołę średnią (czasem nawet już na gimnazjum). Wielu badanych studentów mniej więcej od drugiego roku studiów deklaruje ostrożniejsze używanie alkoholu, a także niechęć do ponoszenia negatywnych konsekwencji picia alkoholu (w postaci m.in. złego

samopoczucia). Wynika to z faktu, że mniej więcej od drugiego roku studiów duża część studentów podejmuje pracę zawodową lub bardziej skupia się na nauce. Ponieważ pierwszy rok studiów to czas integracji w nowej grupie, to w tym czasie częściej i intensywniej występują sytuacje spożywania alkoholu. Na pierwszym roku studiów jednak granice były w opinii badanych studentów mocniej utrzymywane niż w okresie edukacji w szkole średniej.

Jednym z ważniejszych wniosków z badania jest stwierdzenie, że studenci identyfikują jedynie dwa etapy spożywania alkoholu: „normalne picie” i „poważne problemy” (które są przez nich rozumiane jako uzależnienie). Niedostrzeganie stadiów pośrednich sprawia, że pierwsze symptomy szkodliwego spożywania alkoholu są dla młodych osób niezauważalne. Może to prowadzić do sytuacji, kiedy osoby zagrożone będą się zgłaszać po pomoc za późno, gdy problem będzie bardzo poważny.

Z przeprowadzonego badania wynika również, że alkohol jest integralną częścią życia studentów i nie analizują oni swojego stylu konsumpcji. W większości przypadków podawana przez badanych ilość spożywanego jednorazowo alkoholu była zaniżana, na co wskazywała dalsza dyskusja z

respondentem. Zdecydowana większość badanych uważa się za osoby pijące mało lub średnio. W ich ocenie sytuacje, w których tracą kontrolę nad tym ile piją, zdarzają się sporadycznie.

W percepcji studentów ilość pitego alkoholu w czasie studiów oraz styl życia jaki prowadzą nie wpływają na zagrożenia w kolejnym etapie życia. Młodzi ludzie zdają sobie sprawę z negatywnych konsekwencji picia alkoholu, ale wydają im się one mało rzeczywiste, nie dotyczące ich samych.

Wśród badanych studentów dominował brak wiedzy odnośnie programów pomocowych na terenie Warszawy oraz wiedzy o rodzajach programów. Młode osoby najczęściej twierdziły, że nie

interesowały się tym tematem, gdyż nie było takiej potrzeby – zdaniem studentów problem ze spożywaniem alkoholu ich nie dotyczy.

38 Badanie zjawiska spożywania alkoholu przez młodych dorosłych w m.st. Warszawie. Wyniki badania jakościowego., PBS sp. z o.o., Warszawa 2020.

(27)

Narkotyki

W sytuacji, w której zjawisko używania substancji psychoaktywnych w Polsce (można przyjąć, że w Warszawie jest podobnie) jest bardziej powszechne w młodszej części populacji warto byłoby przyjrzeć się, jak wygląda to wśród uczniów szkół warszawskich. Ostatnie badania młodzieży warszawskiej³⁹ pochodzą z 2015 roku, dostępne są także dane z badań przeprowadzonych w 2016 roku na próbie piętnastolatków z trzech dzielnic warszawskich: Mokotowa, Ursynowa i Wilanowa⁴⁰. Szczegółowa prezentacja danych z lat 2015 – 2016 nie jest zasadna. Warto jedynie wspomnieć, że wskazywały one, że młodzież szkolna w Warszawie nie odbiega w swoich doświadczeniach z substancjami psychoaktywnymi od swoich rówieśników w całej Polsce. Podobnie jak w populacji ogólnopolskiej najpopularniejsze wśród młodzieży substancje psychoaktywne to marihuana/haszysz.

Były to zarazem środki młodzieży powszechnie znane, podobnie zresztą jak inne substancje psychoaktywne. Dane wskazywały natomiast, że w 2015 roku odsetek młodzieży warszawskiej z ówczesnych trzecich klas gimnazjalnych mających już za sobą inicjację narkotykową był znacznie mniejszy w porównaniu do ogólnopolskiej populacji w tym wieku (o prawie połowę). Z wiekiem różnica ta się zacierała. Średni wiek inicjacji przypadał na lata od 13 do 15 roku życia. Marihuana i haszysz, a w drugiej kolejności środki wziewne były pierwszymi substancjami psychoaktywnymi używanymi przez młodzież w czasie inicjacji narkotykowej.

Dane pochodzące z ankietowych badań ogólnopolskich dotyczących używania alkoholu o narkotyków przez młodzież szkolną, przeprowadzonych w 2019 roku⁴¹ wskazują, że spada odsetek młodzieży mającej kontakt z substancjami psychoaktywnymi. Ciągle jednak jedna piąta młodzieży w wieku 15- 16 lat (21,4% w porównaniu do 25% w 2015 roku) miała już kontakt z marihuaną lub haszyszem, w starszej grupie wiekowej (17-18 lat) wartość analogicznego wskaźnika jest już prawie dwukrotnie wyższa (37,2% w porównaniu do 43% w 2015 roku). Zwraca uwagę, że odsetek uczniów, którzy zadeklarowali używanie marihuany/haszyszu w ciągu 30 dni przed datą badania zmniejszył się w ostatnich latach tylko nieznacznie (z 10,3% do 9% w młodszej grupie wiekowej i z 15,4% do 15,1%

w starszej grupie wiekowej, co jest zmianą nieistotną statystycznie).

Przyjmując, że wzorzec używania marihuany/haszyszu w warszawskich szkołach jest analogiczny do tego, jaki został zdiagnozowany w ogólnopolskim badaniu ESPAD należy założyć, że niecałe 7%

warszawskich uczniów w wieku 17-18 lat w roku 2019 używało marihuany w sposób problemowy.

Taki odsetek pozytywnych wyników uzyskano bowiem w badaniu ESPAD przy zastosowaniu testu przesiewowego, co oznaczało potwierdzenie przynajmniej dwóch symptomów problemowego

39 Raport z badania pn. Picie alkoholu i używanie substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, przez młodzież szkolną na terenie m.st. Warszawy, Warszawa/Sopot 2015

40 Krzysztof Ostaszewski (red.), Monitorowanie zachowań ryzykownych, zachowań nałogowych i problemów zdrowia psychicznego 15-letniej młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2017.

http://parpa.pl/images/file/Raport%20ESPAD%202019%20POLSKA-rev.pdf , dostęp: 10 stycznia

(28)

używania przetworów konopi. Po przełożeniu na liczby dawałoby to około 1 200-1 300 osób w wieku 17-18 lat (w roku szkolnym 2018/2019) używających marihuany/haszyszu w sposób problemowy.

Na tak szczególną pozycję marihuany i haszyszu wpływ ma z pewnością sposób ich postrzegania – uważane są za „miękkie” narkotyki o niskiej szkodliwości i łatwiej dostępne. Badanie ESPAD wskazuje, że „młodzież nie traktuje okazjonalnego używania przetworów konopi jako czegoś, co jest bardziej ryzykowne niż nadużywanie alkoholu (…) obserwujemy długotrwały trend spadkowy przekonań o ryzyku związanym z paleniem marihuany lub haszyszu, a po drugie nadal utrzymuje się przewaga oczekiwań pozytywnych konsekwencji używania nad antycypacjami konsekwencji negatywnych. Obie te kwestie wystawiają nie najlepsze noty skuteczności przekazu profilaktycznego adresowanego do młodzieży”⁴².

Spadły odsetki używania nowych substancji psychoaktywnych (tzw. dopalaczy), a jednocześnie wzrosło wśród młodzieży przekonanie o szkodliwości ich używania, także (co ważne) jedynie jako eksperymentowania. Zmniejszył się także poziom postrzeganej przez młodzież dostępności tych substancji.

Przeciwdziałanie problemom uzależnień – zasoby dostępne w Warszawie

Przeciwdziałanie alkoholizmowi

W roku 2020 na terenie m.st. Warszawy działało: 23 poradnie leczenia uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia (przy czym po prawej stronie Wisły zlokalizowanych jest tylko 5 placówek), 8 dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu/leczenia uzależnień (3 po prawej stronie Wisły), 2 całodobowe oddziały terapii uzależnienia od alkoholu/leczenia uzależnień (1 po prawej stronie Wisły), 2 oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (1 po prawej stronie Wisły) i 1 poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia/leczenia uzależnień dla młodzieży⁴³ oraz 14 stowarzyszeń abstynenckich.

Przekazane przez Mazowiecki Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia dane za lata 2018-2020 dotyczące liczby dorosłych mieszkańców Warszawy używających alkoholu leczących się w placówkach lecznictwa odwykowego w programach podstawowych (finansowanych z NFZ),

prezentują tabele 9 i 10.

Tabela 9. Osoby dorosłe leczone z powodu uzależnienia od alkoholu w placówkach lecznictwa odwykowego w zakresie finansowanym przez NFZ w latach 2018-2020 (pierwsze półrocze), liczby bezwzględne

wiek / płeć kobiety mężczyźni razem

rok 2018 2019 2020 2018 2019 2020 2018 2019 2020

19-29 175 165 172 315 307 301 490 472 473

42 Janusz Sierosławski, ibidem.

43 Dane za PARPA, por. http://www.parpa.pl/index.php/placowki-lecznictwa/wojewodztwo- mazowieckie, dostęp: 10 stycznia 2022 r.