• Nie Znaleziono Wyników

Metoda opracowania mapy potencjalnej erozji wodnej gleb w Polsce

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Metoda opracowania mapy potencjalnej erozji wodnej gleb w Polsce"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X V I, N R 1, S . 177—1 ® , W A R S Z A W A 1985

CZESŁAW JÓZEF ACIUK, ANNA JÓZEFACIUK, STANISŁAW A BARBAS KRiYSTYNA BUDZYŃSKA

METODA OPRACOWANIA MAPY POTENCJALNEJ EROZJI WODNEJ GLEB W POLSCE

Zakład G leboznaw stw a (i Ochrony Gruntów IUNG w Puław ach

Podstawę racjonalnej gospodarki ziemią stanowi możliwie pełna wa­ loryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej — jej jakości i zasobów, stanu zagrożenia i dynam iki zmian. Szczególnie wnikliwej analizy w y­ m agają czynniki obniżające jej wartość, do których, między innymi, na­ leży erozja gleb.

W przyrodniczych w arunkach Polski największy udział w ogólnym bilansie erozyjnej degradacji gleb ma erozja wodna [2—6]. Biorąc pod uwagę form y jej występowania i skutki, wydziela się erozję powierzch­ niową, erozję wąwozową i erozję wodno-grawitacyjną. Natomiast skala występowania, nasilenia i szkodliwości wymienionych rodzajów erozji uzasadnia celowość dokonywania dla nich odrębnej oceny. W niniejszym komunikacie przedstawiono metodę opracowania m apy zagrożenia gleb Polski przez erozję wodną powierzchniową.

Wydzielono 5 stopni zagrożenia erozją i określono dla nich skalę de­ gradacji gruntów ornych, jaka może wystąpić w przypadku braku zabie­ gów przeciwerozyjnych.

S t o p i e ń 1 — e r o z j a s ł a b a , może powodować niewielkie zmy­ wanie poziomu ornopróchnicznego. S traty te są łatwo wyrównyw ane przez zabiegi uprawowe. G runty zagrożone erozją słabą nie w ym agają zabiegów przeciwerozyjnych i mogą być użytkowane zgodnie z ich przy­ datnością rolniczą.

S t o p i e ń 2 — e r o z j a u m i a r k o w a n a , już w yraźnie zmienia poziom ornopróchniczy. Zmniejsza jego miąższość i zwykle pogarsza właściwości fizykochemiczne gleby. Pełna regeneracja poziomu próch- nicznego nie jest zawsze możliwa ze względu na znaczny ubytek gleby.

(2)

178 С. Józefaciuk i ш.

G runty zagrożone erozją um iarkowaną pow inny być chronione, np. przez stosowanie poprzecznostokowej orki i płodozmianów przeciwerozyjnych.

S t o p i e ń 3 — e r o z j a ś r e d n i a , intensywnie niszczy poziom

próchniczny i często powoduje jego zupełne zmycie. P rzy tym stopniu erozji tw orzy się już rzeźba erozyjna, o czym świadczy sfalowanie zbo­ czy. G runty zagrożone erozją średnią w ym agają kompleksowych zabie­ gów przeciwerozyjnych.

S t o p i e ń 4 — e r o z j a s i l n a , niszczy przeważnie cały profil gle­ bowy i powoduje wyraźne kształtow anie się krajobrazu erozyjnego. G runty zagrożone erozją silną w ym agają kompleksowych m elioracji przeciwerozyjnych z przeznaczeniem części powierzchni na zabiegi

ochronne.

K r y t e r ia w y z n a c z a n ia z a g r o ż e n i a gru n tó w p r z e z c r o r .j ę T7odną p o w ie r z c h n io w ą Do 1 с rni::<; fc i on crJ fcoria c f th e t h r e a t f o r s o i l o on th 9 pćirt o f s u p e r f i c i a l

w a te r c r o a io n

Grup:/ g l e b w e d łu g p c d a ^ n o ć c i na e r o z j ę wodni; p o w ie r z c h n io w ą

g r o u p s a c c o r d in g t o t h s i r s u s c e p t i b i l i t y t o s a p ir .'f ic ii'.i via t e r t re* s i on

K l a n y r a c h ? l e ń t o v s nu Ar-'r. g r a d i e n t c l r j s e « do 3,5% t o 3 , 5 * 1 4 -3 3 * z a g r o ż e n i e e rcr.je. ao d n s p o a is r : t h r e a t on t h e p a r t o f rnpeefi' w a te r e r o s i o n cftniową l i a i 1 . La за j z w y k łe , ut y 1ээбо*а1:е i py ło w e T y p ic a l l o e s s e s , ï y p i c a l l o e s e and s il^ ; f e r ­ ne .lo i . si ? . P i e s k i luźr.p- d r o b n o z i a r n i s t e * . r ę d z in y x x Loou.a fin e-iç.raii-j.-d bi^ndo, r e n d z in a a

3 . P ir .9 k i ?.u7r>4 g r u b o z i a r n i s t e , n i a 3 k l f f ł a b o g l i n i a a -

t a ca łI:v -.v ito :L g ł y b o - i o n i e c o O k o w ita , p i a r lc i g l i ­ n i a s t e c a łk o w i t e i g ł ę b o k i e / l e k k i e i m o c n e / p y - 3 a 3 t e , p y iy i l a a t c , lar.r.y i l a s t ^

l o o s e c o r .r a e - g r a in e d sn r id e, u n ifo r m and d e e p n o n -u n ifo r m n l i g h t l y lo aiey panrir, u n ifo r m and d33p / l i g h S and h e a v y / s i l t y s a n d s , c l a y e y s i l t s , c ia y o y lo o fj o e s 4. P i a s k i g l i n i e a te / l o k ! : i e i n o c n e / n i e p y l a s t e / c a ł ­ k o w ite i n i o c a ï- k o w i t e / , g l i n y l e t k i e p y l e i s t e , rV.iiry c l in ic c r o i.oe-jy / 'l i ç h t and b s a v y / n o n - s l l t y /п сп - J n if o r m / ean d e, : ui l vy loam s, lociiny gr::.v •; Ir. 5 . G loby g l i n i . : . s ’.o r v/.no ъ wyj !:ic^ w y m ien io n y c h

л p ie t. 4 , i ł y , g i s су r.r.lvie lo to .v c

V a r io u s 1г, ату s o i l s , e x c e p t t îu v c m e n tio n e d und er 4 , a a т.з 3.1 га с Лауз anû иRe l e t a l o o ilc .

1» ? 1, 2 3 , 4 -% 4 2 , 3 4 , . 5 3 , 4 , 5

х С ?п а сго п з v nowym p o d z ia ło PTC ja k o p y ły ^vube

D e te r m in e d in th e г.-лл c L b y e i f i c a t l o r . o f th - i’c l .eh S o i l S c i e n c o S o c i e t y а з c o c r t e a i l t c

i ç d u na p ł y f r i . p r o f i l c l ï b c - y i d u ią rSkc-rilir?oó<5 e r c z ' i .

d group in vi3W c f e lid ilj ? : s o i l p r o f i l * aad a grea".

p r z y jm u je s i ę n i ż s z y p r z y o p a d a ch do 0 0 0

r e c i ^ i t a -R^d-’ Vny z a l i c z o n o do d r u r i''.] grr.ry zr> v»z

K e s —s i ł i a s huve Ьогг: a s s i g n e d t o t..* a e c u h u r n f u ^ r e s s o f e: - s io n

U p r z j pv.dku podany oh je d n o c z e J n ie àviôca a ta p n i. e r o z^ a w ykazy - py. j op adach ролу?.'-. ] 600 cm.

In c a s e o f s im u l t a .z e o a s l y a o u te d two e r o u lo n d e g r e e a , th e l o u e r d e g r e e i £ а з ùjm cù a t tior.D u:: t e 6 0 0 mm and th e h ig h e r - a t p r e c ip it :- . s i o n s o f o v e r 60 0 cm

Do utw orów fr 'le b n y c h r? " РУ p ia '-e j o sp adkach ponad 33% p rzyjm uje f iiç :

i-or s o i l fo r m a tiu r a c i' vhe f i f t h g r o u p w i t a tha g r a d i e n t u o f o v e r 33% th o f o l l o w i n g d e g r e e s a r e a s a u u e d : p r z y o :'i:’.r.?h do COO mm t r z e c i s t o p i e ń a t p r e c i p i t a t i o t . n up t o 6C0 r«n - th o 3rd d e g r s o ртяу o p y ia c h 6 0 0 - 8 0 0 tun - c z w a r t y e t o p i e ń . a , e x a l t a t i o n s o f 6 0 0 -0 0 0 am - th o 4 t h d e c r e e p r z y o p o d a ch ponad 8 0 0 nun - p i ą t y ? > o p ie ń z a g r o ż e c in . p r z o s o r o r .lç a t p ^ ô o i p i t a t i o u s o f o v e r 6CÔ o a - th e 5 th d e g r e e o_‘ th e e r o e io w t h r e a t

(3)

Metoda opracowania m apy erozji wodnej gleb 179

S t o p i e ń 5 — e r o z j a b a r d z o s i l n a , przeważnie dew astuje cały profil glebowy, a naw et część skały macierzystej. Ponadto może ona silnie rozczłonkować teren i przekształcić g ru n ty orne w nieużytki. G ru n ty zagrożone erozją bardzo silną powinno się w zacznej części prze­ znaczyć pod roślinność ochronną — zadrzewienia i zadarnienia.

Podstaw ą wydzielenia zasięgów zagrożenia gruntów przez erozję wod­ ną powierzchniową są: podatność gleb na rozmywanie, spadki terenu oraz ilość opadów (tab. 1).

Mapę podatności gleb na rozmywanie opracowano posługując się m a­ pą glebowo-rolniczą Polski w skali 1 : 300 000, na której wyznaczono za­ sięgi gleb o różnej podatności na zmywy i rozmywy powierzchniowe we­ dług podziału podanego w tab. 1.

Do opracowania zasięgu spadków terenu w ykorzystano mapę nachy­ leń Polski w skali 1 : 100 000, wykonaną przez J. Wolanieckiego, k tó ry wyróżnił następujące grupy spadków: 0,0—0,5%, 0,5— 1,0%, 1,0— 1,5%, 1,5—3,5°/o, 3,5— 7,0%, 7— 14%, 14—33%, 33—45%, 45— 100%, ponad 100% .

P rzy generalizacji powyższej m apy wyróżniono następujące spadki: do 3,5 % — tereny płaskie,

3,5— 7% — tereny słabo nachylone, 7— 14% — tereny średnio nachylone, 14— 33% — tereny silnie nachylone, ponad 33% — teren y bardzo silnie nachylone.

Mapa zagrożenia gruntów przez erozję wodną powierzchniową dla obszaru caełgo k raju będzie przedstawiona w granicach jednostek fizjo­ graficznych oraz adm inistracyjnych (województwa i gminy), dla których

zostaną również podane stopnie pilności przeciwerozyjnej ochrony,

a więc:

stopień 1 — zabezpieczenie bardzo pilne, w ystępuje wówczas, gdy ponad 25% ogółu gruntów rolnych w danej jednostece terytorialnej za­ grożone jest przez erozję wodną powierzchniową w stopniu 3, 4, 5;

stopień 2 — zabezpieczenie pilne, w ystępuje wówczas, gdy 10—25% ogółu gruntów rolnych zagrożone jest erozją w stopniu 3, 4, 5;

stopień 3 — zabezpieczenie mniej pilne, w ystępuje, gdy m niej niż 10% ogółu gruntów zagrożone jest erozją w stopniu 3, 4, 5.

Jeżeli w danej jednostce terytorialnej zagrożenie erozją w ystępuje

nierównomiernie, ale koncentruje się na jakiejś większej powierzchni, to wówczas stopień pilności określa się dla tej powierzchni.

Na rye. 1 przedstawiono fragm enty m apy spadków, a na ryc. 2 frag­ m enty m apy erozji wodnej powierzchniowej dla terenów: a) pojeziernych, b) wyżynnych, c) podgórskich i górskich, opracowanej według przyjętej metody.

Opracowanie m apy zagrożenia gruntów przez erozję wodną powierz­ chniową dla obszaru całego k raju jest przedsięwzięciem bardzo

(4)

praco-Rye. 1. Mapa spadków terenu

1 — d o 3,5%, 2 — 3,5—'7%, 3 — 7—14%, 4 14—33%, 5 — p o n a d 33%

Map of the area gradients

1 — to 3.5%, 2 — 3.5—7%, 3 — 7—14%, 4 — 14—33%, 5 > 33% Te re ny ро дд гг у i g ô r-S u b m o n fa n e an d m ou nt ai n re gi on s Te re ny w yn -U pl an ds Te re ny p o je zi e rz y -L a k e la n d s

(5)

Te re ny po rz y ig ó r-S u b m o n ta n e ar id m ou nf oi n re gi on s Te re ny w y ży n -U pl an ds Te re ny p o je zi e rz y -L a k e ia n d s

Ryc. Z Zagrożenie gruntów rolnych erozją wodną powierzchniową

1 — b rak e ro zji lu b sła b a , 2 — erozja u m ia r k o w a n a , 3 — ero zja śred nia, 4 — erozja siln a , 5 — erozja bardzo siln a , 6 — la sy

Threat for agricultural lands on th e part of superficial erosion

1 — la ck o f erosion or w ea k erosion , 2 — m o d e ra te erosion , 3 — m ed iu m erosion , 4 — h e a v y ero sio n , 5 — v e r y h e a v y ero sio n , 6 — fo r e sts

(6)

182 C. Józef aciuk i in.

chłonnym, ale niezbędnym ze względu na konieczność podjęcia zorgani­

zowanych działań przeciwerozyjnych. Rozpoznanie bowiem stru k tu ry

przestrzennej potencjalnej erozji wodnej w raz z wydzieleniem obszarów o różnym stopniu pilności przeciwerozyjnej ochrony w poszczególnych jednostkach terytorialnych umożliwi opracowanie program ów m elioracji przeciwerozyjnych i koncentrację środków na ich realizację w terenie, chociażby podczas scalania gruntów.

LITERATURA

[1] J ó z e f a c i u k C., J ó z e f a c i u k A.: K om entarz do instrukcji w spraw ie inw entaryzacji gruntów zagrożonych erozją. IUNG, P uław y 1975.

[2] J ó z e f a c i u k A., J ó z e f а с ii u к C.: Próba oceny zagrożenia gruntów w Polsce przez erozję wietrzną. Prace IUNG, Pam. puł. 1979, z. 71.

[3] J ó z e f a c i u k C., J ó z e f a c i u k A.: Struktura przestrzenna erozji w ą w o ­ zowej w Polsce. Prace IUNG, Pam. puł. 1983, z. 79.

i[4] N i e w i a d o m s k i W’.: Badania nad erozją gleb północy Polskji (okres 1950— —(1967). WSR Lubi. 1968, z. 2.

[5] P r o c h a l P.: Badania nad erozją gleb w terenaah górskich. WSR Lubi. 1968, z. 2.

(6] Z i e m n i с к i S.: Badania nad erozją gleb w yżyn Polski południow o-w schod­ niej. WSR Lubi. 196Q, z. 2. 4 . ЮЗЕФАЦЮК, А. ЮЗЕФАЦЮК, С. БАРБАСЬ, К. БУДЗЫНЬСКА МЕТОДЫ СОСТАВЛЕНИЯ КАРТЫ ПОТЕНЦИАЛЬНОЙ ЭРОЗИИ ПОЧВ В ПОЛЬШЕ Отдел почвоведения и защиты земель Института агротехники, удобрения и почвоведения в Пулавах Р е з юм е Водная эрозия почв на площадях с сильно расчлененным рельефом является одним из главных факторов эволюции почв в направлении неблагоприятном для природной среды. В статье рассматривается метод инвентаризации почв подвергнутых угрозе поверхностной водной эрозии, а также фрагменты карты уклонов и карты эрозии для главных макроре­ гионов эрозии в Польше — приозерий, возвышенностей, предгорий и гор (рис. 1, 2). В составлении карты уклонов использовали карту уклонов территории Польши в мас­ штабе 1:100 000, разработанную Я. Волянецким. В обобщении указанной карты были при­ няты следующие интервалы уклонов: до 3,5%, 3,5-7,0%, 7,0-14,0%, 14,0-33% и свыше 33%. Основу выделения пределов угрозы для почв со стороны поверхностной водной эрозии составляют: 1) уклоны площади, 2) податливость почв к размыву, 3) количество атмосфер­ ных осадков (табл. I). Принята 5-ступенчатая шкала потенциальной водной эрозии: 1 — слабая эрозия (или ее отсутствие), 2 — умеренная эрозия, 3 — средняя эрозия, 4 — сильная эрозия, 5 — очень сильная эрозия, а также определена для указанных степеней эрозии шкала деградации почв, оторая может возникнуть в случае невыполнения противоэрозионных мероприятий.

(7)

Metoda opracowania m apy erozji wodnej gleb 183

Угроза для почв со стороны поверхностной водной эрозии будет выражена в физио­ графических и административных единицах (воеводств, гмины), для которых будут опреде­ лены также степени срочности противоэрозионной защиты.

С. JÓZEF ACIUK , A . JÔ ZEFACIUK, iS. BARBAS., К . B U D Z Y Ń SK A

METHOD OF WORKING OUT MAP OF THE POTENTIAL SOIL EROSION IN POLAND

Departm ent of Soil Science and Conservation of Soils, Institute of Soil Science and Cultivation of Plants

at P uław y

S u m m a r y

The w ater erosion on areas w ith strongly w avy relief constitutes on e of the m ain factors of soil evolution along a lin e unfavourable for the natural environ­ m ent. The m ethod of (inventory of soils being under the threat of superficial w a ­ ter erosion and fragm ents of the map of gradients and map of erosion for maiin macroregions o f the erosion occurrence in Poland — lakelands, uplands, subm on­ tane regions and m ountains (Figs 1, 2) is presented in the paper.

In drawing up the map of gradients the Poland’s map of gradients in the scale of 1 :100 00 w orked out by J. W olaniecki, w as m ade use of. The follow ing gradient intervals at generalization of this map w ere distinguished: to 3.5°/o, 3.5— 7*/o, 7.0—44.0%>, 14.0—33.0°/a, over 33.0%>.

A basis of distinguishing the ranges of threat for soil in the part of super­ ficial w ater erosion constitute: 1) area gradients, 2) susceptibility of soils to outwash, 3) precipitation amount (Table 1).

F ive degrees of the potential w ater erosion: 1 — w eak erosion (or its lack), 2 — m oderate erosion, 3 — m edium erosion, 4 — heavy erosion, 5 — very h eavy erosion, w ere distinguished and the scale of soil degradation, w hich can appear in case of lack of antierosion m easures w as determined,

The threat for soils one the part of superficial w ater erosion w ill be pre­ sented in physiographic and adm inistrative units (districts, communes), to alo the urgency degrees of the antierosion protection w ill be determined.

D oc. d r h a b . C ze sla w J ó z e fa c lu k IU N G — O sada P a ła c o w a 24-100 P u ła w y

(8)

Cytaty

Powiązane dokumenty

Pierwsze z nich odbyło się w przeddzień rozpoczęcia roboczej części narady, kiedy to podczas koktajlu powitalnego, zorganizowanego przez stołeczną O IR P w Sali

Tadeusza za socjalistę. Odpowiedzią na to był artykuł R. Podobne zainteresowania przejawiły się w pierwszym dziesięcio­ leciu naszego wieku na łamach prasy

Jeśli powolnym jest proces kształtow ania się form feodalnych — to jeszcze powolniejszym jest ich zanikanie. Najlep­ szym tego przykładem mogą być przeżytki

Krzywe kumulacyjne uziarnienia deluwiów (linie przerywane) i osadów źródłowych (linie ciągłe) Cumulative curves of grain size of colluvial deposits (dotted lines) and source

The lament, a “stylisation” of grief for the dead, is one of the oldest and de- epest forms of expressions of humanity; it is also an act of faith in the birth of the soul of the

à Drumheller (Canada), rendus accessibles au public en 1985. nokrotnie znaczące kolekcje przyrodnicze wchodzą w skład muzeów wielodziałowych o zupełnie innym profilu zasadniczym.

W pierwszej z podgrup znajdujemy między innymi przywileje nadawa­ ne radom poszczególnych ośrodków miejskich przez władców pruskich, sta­ tuty rad, zarządzenia podatkowe

F enom en pow odzenia prozy H im ilsbacha zasługuje na uwagę, jeśli za­ uważyć, że jej w artość artystyczna nie je s t w ysoka i że nie je s t to proza tw