Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. VI, 2001
Jo la n ta No g a j- Ch a c h a j
W y n i k ib a d a ń r a t o w n i c z y c h p r z e p r o w a d z o n y c h n a s t a n o w i s k u 7 2 w Le s i e St o c k i m,
p o w. Pu ł a w y, w o j. Lu b l i n
Latem roku 2000, w trakcie ratowniczych prac wykopali skowych prow adzonych na stanow isku 71, na terenie wsi Las Stocki, gm. Końskowola, została odkryta kolejna osada neolityczna. Nowo odkryte stanowisko nosi numer 72 w miej scowości i 272 na obszarze (arkusz A ZP 75-76). Położone je st w zachodniej części Płaskow yżu N ałęczow skiego, na obszarze przykrytym m iąższą w arstw ą lessu i pociętym gę stą siecią wąwozów, na szczycie garbu, o przebiegu zbliżo nym do linii N-S. W je g o części północnej, w odległości około 1 km znajduje się stanowisko 71 babane od 1999 r.
Zarówno od strony zachodniej jak i wschodniej miejsce to otaczają rozległe i głębokie wąwozy. Rozcinają one pokła dy lessu, wraz z podścielającymi je glinami zwałowymi i pia skami fluwioglacjalnymi aż do poziomu kredy. Na tym tere nie rozwijająsię silne procesy suffozyjne, powodujące szybki rozwój odnóg wąwozów, wcinających się głęboko w brzegi stanowiska. Natom iast od strony południowej garb, na któ rym położone jest stanowisko, opada stromymi krawędziami o wysokości około 40 m ku dnom krzyżujących się tutaj pod m okłych dolin. Ta część Kazimierskiego Parku Krajobrazo wego należy do obszarów najsilniej zagrożonych erozją w ą w ozow ą i w odną na obszarach M ałopolski (C. Józefaciuk
1991).
W trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych na sta nowisku 71 uzyskano infonriację o odkryciu rozległej szarej plamy znajdującej się na powierzchni świeżo zaoranego pola. W pobliżu, w latach ubiegłych znaleziono siekierkę z krze m ienia pasiastego oraz kilka drobnych narzędzi krzem ien nych, które syn właściciela pola - Tomasz Lewczuk przeka zał do zbiorów Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dol nym (ryc. IB). Obserwacje powierzchniowe potwierdziły we w skazanym m iejscu istnienie obiektu archeologicznego. W owalnej plamie szaroczamej ziemi tkwiły fragmenty cera miki kultury am for kulistych (dalej К А К ), a także drobne narzędzia i odłupki krzem ienne (ryc. 1 A). Za zgodą właści ciela założono tu wykop o wymiarach 4 x 5 m. i orientacji W- E. Po zdjęciu hum usu, na głębokości około 20 cm od p o wierzchni ziemi natrafiono na bardzo zniszczony obiekt o wy
miarach 390 x 260 m i głębokości ok. 35-40 cm, będący jam ą gospodarczą К А К (rys. 2). M iała ona profil nieckowaty. W części przydennej natrafiono na liczne fragmenty cerami ki, najprawdopodobniej fragm enty trzech naczyń, drapacz wykonany z krzemienia wołyńskiego, fragmenty czerwono wypalonej polepy oraz cząstki węgli drzewnych.
Fragmenty ceramiki znaj duj ące się w części przydennej jam y były jednolite technologicznie. Zostały wykonane z gli ny schudzonej różnych rozm iarów granitowym tłuczniem i piaskiem. Kruche, słabo wypalone, posiadały powierzch nie plamiste, wielobarwne oraz dwubarwne przełomy. W nę trza naczyń nosiły ślady przecierania powierzchni miotełką lub wiechciami trawy. Ceram ika nie była ornamentowana; jedynie pod wylewami dwu naczyń umieszczono niewielkie
uszka.
Jama odkryta na stanowisku 72 w Lesie Stockim należy do nielicznych tego typu obiektów К А К odnalezionych na Lubelszczyźnie (S. Nosek 1967, J. Ścibior 1991, M. Szmyt 1996, J. Bagińska, H. Taras 1997). Na Płaskowyżu Nałęczow skim podobny obiekt rozkopano na stanowisku w Klemen- towicach oraz w Sadurkach (A. Uzarowiczowa 1972, J. Sci- bior 1991). Warto nadmienić, ze zachodnia część Płaskowy żu Nałęczowskiego charakteryzuje się w yjątkow ą koncen tracją osadnic twa kultury amfor kulistych (J. Nogaj-Chachaj 1993). Jednak na odkrytych stanowiskach dom inujągroby (Las Stocki, Klementowice, Parchatka, Nałęczów - S. Nosek 1967). Pozyskane źródła archeologiczne m ajązatem charak ter jednostronny i niepełny.
N asza w iedza o obiektach gospodarczych i m ieszkal nych tych półosiadłych przedstawicieli ludności hodowców z epoki kam ienia na Płaskowyżu N ałęczowskim i Lubelsz czyźnie jest ciągle niew ystarczająca. Now o odkryte stano wisko (o powierzchni około 1 ha) stwarza jednak nadzieję na uzyskanie now ych inform acji o osadnictw ie, gospodarce i zwyczajach ludności К А К . N a powierzchni pola natrafio no także na kamienie granitowe, piaskowce i bruk wapienny, które m ogą się stać w skazów ką umożliwiającą odkrycie na stanowisku 72 neolitycznych obiektów grobowych.
Rys. 1. Las Stocki, stan. 72. Wybór zabytków z powierzchni stanowiska: A (rys. M. Krzemiński); B (rys. R Lis).
з о Jo lanta Nogaj- Chachaj
Rys. 2. Las Stocki, stan. 72. Obiekt 1/2000. А - zarys jamy na poziomie odkrycia; В - profil jamy. 1 - humus, 2 - less czarny z fragmentami węgli, 3 - less brązowy, 4 - less brązowo-rudy, 5 - less czamo-rudy z fragmentami węgli i polepy. 6 - less żółty, 7 - fragmenty węgli drzewnych, 8 - fragmenty ceramiki КАК.
Wy n ik ib a d a ńr a t o w n ic z y c hp r z e p r o w a d z o n y c hn as t a n o w is k u 7 2 w Le s ie St o c k im 31
Literatura
B a g i ń s k a J., T a r a s H.
1997 Jama kultury amfor kulistych z Podlodowa, stan. 2, woj. Zamojskie, APŚ, t. 2, s. 31-36.
J ó z e f a c i u k C.
1991 Procesy spłukiwania i erozji wąwozowej [w:] Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, War szawa, s. 420-425.
N o g aj - C h a c h aj J.
1993 Środowisko geograficzne a osadnictwo w młod szej epoce kamienia na Płaskowyżu Nałęczow skim, AListy, nr 3, s. 1-8.
N o s e k S.
1967 Kultura amfor kulistych w Polsce, Wrocław.
S z m y t M.
1996 Kultura amfor kulistych na Kujawach, Poznań. S c i b i o r J.
1991 Kultura amfor kulistych w środkowowschodniej Polsce. Zarys problematyki, [w:] Schyłek neolitu i wczesna epoka brązu w Polsce środkowowschod niej, Lublin, s. 45-65.
U z a r o w i c z A.
1972 Obiekty kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kulistych na stan. XV w Klementowicach, pow. Puławy,WA, t. 37, s. 277-292.
Jolanta Nogaj-Chachaj
Re s u l t so f Re s c u e Ex c a v a t i o n sa t Si t e72 i n La s St o c k i, Pu ł a w y D i s t r i c t
In summer 2000, during fanning works, an archaeological fe ature was ploughed out - a domestic pit measuring 390 x 260 cm, which was about 40 cm deep, and belonged to the Globular Am phorae culture. In its bottom part, numerous fragments of the Globular Amphorae culture pottery as well as flint flakes were
found. It is a third feature o f this type which is discovered at the Nałęczów Plateau, and it is one of the few of this type in the Lublin Region. The artefacts found on the ground surface probably point to a very interesting multicultural Neolithic site in this we stern part of the Nałęczów Plateau.
