Udział Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w wyborach do Sejmu i Senatu na Lubelszczyźnie w 1930 r.

Emil Horoch

Udział Bezpartyjnego Bloku

Współpracy z Rządem w wyborach

do Sejmu i Senatu na Lubelszczyźnie

w 1930 r.

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Humanistyczne 29, 263-277

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA • LUBLIN P O L S K A • ПОЛЬША• P O L A N D

VOL. X X IX , 25 SECTIO F 1974

In s ty tu t H istorii W ydziału H um anistycznego UMCS

E m i l H O R O C H

Udział Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w wyborach do Sejmu i Senatu na Lubelszczyźnie w 1930 r. Участие Б еспартийного блока сотрудничества с правительством (ББСП)

в вы борах в Сейм и С енат на Л ю блинщ ине в 1930 г.

P a rticip a tio n du B loc hors P arti de C ollaboration avec le G ou vern em en t dans les élec tio n s à la D iète e t au S én at dans la région de L ublin en 1930

Nowy Sejm w y b ra n y w m arcu 1928 r. stał się m iejscem o stre j kon­ fro n ta c ji bloku rządow ego z pozostałym i stronnictw am i. Z czasem ta k o n fro n ta cja została przeniesiona przez obydw a obozy n a płaszczyznę p o zaparlam entarną.

P ierw szym etap em starcia b yły w ybory m arszałk a Sejm u. W brew zaleceniom Piłsudskiego, k tó ry popierał k a n d y d a tu rę K azim ierza B artla głosam i głów nie stro n n ictw chłopskich, P P S i m niejszości narodow ych, w y b ra n y został Ignacy Daszyński. Nowo w y b ran y M arszałek i S ejm przez niego kierow any sta ły się przedm iotem niew y b rednych ataków na łam ach p rasy sa n ac y jn ej.1 K olejnym i eta p a m i starcia b yła sesja budżetow a i sp ra ­ w a w yasygnow ania pieniędzy rządow ych n a akcję w yborczą BBW R oraz problem zm iany K onstytu cji.

Do końca 1928 r. trw a ł proces u w alnian ia się stronnictw chłopskich i P P S z jedn o stek propiłsudczykow skich. Zaostrzenie k u rsu przez obóz rządow y pow odow ało w p a rtiac h opozycyjnych, zwłaszcza w P P S , odcho­ dzenie od p ro jektów porozum ienia się z sanacją do ścisłej wjspółpracy, k tó re j celem m iało być obalenie rząd u i przejęcie w ładzy. W poszczegól­ n ych stro n n ictw ach coraz silniejsze b y ły głosy żądające zaostrzenia k u rsu

1 „G azeta P o lsk a ”, 1929, nr 4 (2.1) w a r ty k u le C h o r y c z ł o w i e k p isała: „P. Ig n a ­ cy D aszyń sk i je s t czło w ie k iem chorym . P o w in ien się udać do san atoriu m , n ie u si­ łu ją c p ełn ić fu n k cji, do p e łn ien ia k tórych n ajw id oczn iej n ie jest zdolny. Chory c zło w ie k na czele chorej in sty tu c ji — jest to stan rzeczy, ktióry trwa,'ć n ie m oże i do n iczego dobrego n ie m oże doprow adzić”. P rzy w ó d có w C en trolew u szkalow ano tak że m. in. w sp ecja ln y m w y d a w n ic tw ie pt. J o a c h im k i S e j m o w e . W arszaw a 1932.

opozycyjnego, w alki z n a ra stają cą d y k ta tu rą i stw orzenia szerokiego fro n ­ tu antysanacyjnego. D nia 14 listopada 1928 r. w Sejm ie została utw orzona K om isja Porozum iew aw cza S tro n nictw Lew icow ych dla O brony R epu­ bliki D em okratycznej. W skład K om isji weszli posłow ie PPS , PSL -,.W y­ zw olenie” i S tro n n ictw a Chłopskiego. P rogram em , na k tó ry m oparło się porozum ienie trzech stro n n ictw lew icow ych, była obrona rep u b lik i i de­ m okracji.2

We w rześniu 1929 r. doszło do w yłonienia się szerokiej opozycji a n ty - sanacyjn ej w postaci bloku sześciu p artii: P PS , SCh, PSL -,.W yzw olenie”, PSL „ P iast”, ChD, NPR. U grupow anie to zostało nazw ane C entrolew em . Prog ram bloku centrolew icow ego obejm ow ał w spólną w alkę w obronie u stro ju p arlam entarno-dem okratycznego, dom agał się praw orządności, przestrzegania swobód dem okratycznych, zapew nienia n orm aln ej pracy p a rlam en tu przew idzianej K o n sty tu cją i odpow iedzialności rząd u przed Sejm em . C entrolew po raz pierw szy w ystąpił z d ek laracją w spraw ie b u ­ dżetu państw a 14 w rześnia 1929 r. W n astępn y ch m iesiącach p a rtie opo­ zycji zw oływ ały w całym k ra ju zgrom adzenia publiczne, na k tó rych do­ m agano się pow ołania rządu opartego na większości sejm ow ej.

W yraźne zaostrzenie w alki rząd u z opozycją przy p ad a n a w iosnę 1930 roku. Na dzień 29 czerw ca p a rtie C entrolew u zw ołały do K rako w a K on­ gres O brony P raw i W olności Ludu. Był to ku lm in acy jn y m om ent w dzia­ łalności C entrolew u. R ezolucja krakow skiego K ongresu dom agała się: li­ kw idacji d y k ta tu ry Piłsudskiego, pow ołania rządu cieszącego się p o p a r­ ciem S ejm u i społeczeństw a, u stąpienia p rez y d e n ta M ościckiego oraz zapow iadała stosow anie bezwzględnego oporu przeciw p ró bie zam achu. Przyw ódcy C entrolew u cofnęli się jed n ak przed rad y k a ln y m i posunię­ ciami, swoją działalność chcieli zmieścić w ram ach legalności. W ynikało to ze składu p a rty jn eg o i, co się z ty m wiązało, z n iejed n o lity ch p ro g ra ­ mów p arty jn y ch .

Wobec akcji C entrolew u rząd przeszedł do ostrego przeciw działania. W dniu 25 sierp nia 1930 r. p rem ierem został J. Piłsudski, a 29 sierpnia ukazał się dek ret p rezy d en ta rozw iązujący Sejm i S en at z dniem 30 sie rp ­ nia 1930 r. z jednoczesnym w yznaczeniem w yborów do S ejm u n a 16, a do S en atu n a 23 listopada 1930 r .3

BBWR w przeciw ieństw ie do ro k u 1928 p rzy stąp ił do w yborów o w iele bardziej skonsolidow any. P ie rw o tn y zlepek kilku g ru p politycznych p rze ­ rodził się ostatecznie w m niej w ięcej jed no litą organizację.4

W w yborach 1930 r. rząd zastosował, już bez żadnych osłon, bezw zględ­

2 A . C z u b i ń s k i : C e n tr o l e w , P ozn ań 1963, s. 124. 3 Ibid., s. 212.

4 CA KC PZPR , MSW , sygn. 265, k. 8. W ybory do cia ł u sta w o d a w czy ch w P o l­ sce 1930.

U d ział B ezp a rty jn eg o B loku W spółpracy z Rządem., 265 ną akcję te rro ry sty cz n ą wobec opozycji. We w stęp n ej fazie kam panii w yborczej a p a ra t rządow y aresztow ał czołowych przyw ódców C entro­

lewu, przeprow adził szeroką akcję rep re sy jn ą , osadził w w ięzieniach około 5000 działaczy politycznych opozycji. P rzeprow adzane by ły m asow e r e ­ w izje w lokalach i m ieszkaniach członków stro n n ictw opozycyjnych. Bo­ jów ki san acy jn e u rządzały nap ad y n a działaczy i organizatorów m anife­ stacji opozycyjnych. Dem olow ano lokale stro n n ictw an tyrządow ych.5

P rzed w yboram i, w w yw iadzie dla „G azety P o lsk iej” J. Piłsudski oświadczył: „I jeżeli czego żałuję to n ieste ty powolności w procedurze sądow ej, k tó ra może nie n adąży za k ró tk im term in em w yznaczonym na „karn ość” panów posłów. Lecz p rzy n ajm n iej niech te n iechlujne stw orze­ nia w ysiedzą się należycie w w ięzieniu, nauczą się może trochę dyscypliny stosow anej do nich i może trochę te j d u rn e j a b e rra cji m yślow ej „pyska- cze” zagubią”.6 Było to jasne określenie m etod sanacji w kam panii przed ­ w yborczej. W ybory brzeskie w M ałopolsce zostały poprzedzone pacyfi­ kacją, k tó ra trw a ła od 16 w rześnia do 30 listopada. P acyfikacja p ro w a­ dzona była w bardzo o stre j form ie. Nic dziwnego, że w ybory, k tó re odbyły się 16 i 23 listopada, przyniosły n a ty ch tere n ac h bezapelacyjne zw ycię­ stw o BBW R.7

W okresie C entrolew u i w yborów 1930 r. działacze stronnictw ludo­ w ych w spólnie z członkam i P P S prow adzili na te re n ie Lubelszczyzny ag itację w ym ierzoną przeciw ko BBWR. W ysuw ali n a plan pierw szy takie hasła, jak: w prow adzenie do Polski d y k ta tu ry przez sanację, pogorszenie sy tu acji e k o n o m iczn ej8, likw idację „pom ajow ego system u rządów , p rzy ­ w rócenie pełnej m ocy K o n sty tu cji z 1921 r., zw ycięstw a dem okracji i uczy­ nienia lu d u gospodarzem w e w łasnym k r a ju ”.9 K P P i będące pod jej w pływ am i stro n n ictw a polityczne: ZLCh „Sam opom oc”, PPS -L ew ica, Sel- -Rob prow adziły w alkę zarów no z C entrolew em jak i z BBWR. Był to w y nik p rzy ję ty c h poglądów m ów iących o socjalfaszyzm ie i ludofaszyzm ie. Z arazem słuszna była opinia K P P , że n a drodze p a rla m e n tarn e j w alka C entrolew u n ie przyn iesie sukcesu.10 K P P , prow adząc sw oją działalność w oparciu o szeregi klasy robotniczej, zdecydow anie zw alczała ug ru p o ­

5 J. B o r k o w s k i : P ostaw a p o lityczn a chłopów polskich w latach 1930—1935,

W arszaw a 1970, s. 11; F. S ł a w o j - S k ł a d k o w s k i : S trz ę p y m e ld u n k ó w , W ar­ szaw a 1-936.

6 „G azeta P o lsk a ” 1930 nr 268 (28 IX).

7 W. P o b ó g - M a l i n o w s k i : N ajnow sza historia polityczna P olski, Londyn 1956, s. 539—541.

8 CAM SW , UW L, sygn. 227/420, k. 41, 44.

8 M ateriały do historii polskiego ru ch u ludow ego, t. II, 1918— 1931, W arszaw a 1967, s. 375.

w ania w spółpracujące z BBWR a działające w śród robotników . Takim organizm em politycznym b yła P P S daw na F ra k cja R ew olucyjna, określa­ na pogardliw ie jako BBS.

Instancje organizacyjne S tro n n ictw a Narodowego, począw szy od 1929 r., prow adziły na tere n ie Lubelszczyzny szeroką akcję antyrządow ą. S praw y te b yły om aw iane n a poufnych zebraniach Rad P o w iatow ych BBW R z udziałem posłów i pracow ników szczebla w ojew ódzkiego BBWR. SN rozpow szechniło w społeczeństw ie obraz m etod, jakim i b ył tw orzony BBWR. Stw ierdzano, że „obecna (1929 r. — E. H.) po lity k a rząd u idzie po linii rozb ijania w szystkich p a rtii politycznych, z rozbitków k tó ry ch tw orzy się BB. A kcję tę prow adzą w ładze a d m in istra c y jn e ”.11

Ciekaw e św iatło na m etody działania lubelskich działaczy OW P r z u ­ cają m ateriały S taro stw a Lubelskiego G rodzkiego z lutego i m arca 1930 r. W dniu 13 lutego w siedzibie K lub u O byw atelskiego p rzy ul. K rakow skie Przedm ieście 43 odbyło się zeb ran ie czołowych działaczy OW P z m iasta L ublina. W w ystąp ien iu adw o k ata E dw arda R e ttin g e ra została om ówiona kw estia paraliżow ania akcji org anizacyjnej i politycznej BBWR. M iano tego dokonać przez w prow adzenie w szeregi Bloku ludzi zw iązanych z OW P, a pozostających n ieznanym i działaczom BBW R z dotychczasow ej przynależności p a rty jn e j. R e ttin g e r zaznaczył, że w prow adzenie ludzi z OW P w szeregi BBW R będzie m iało podw ójne znaczenie, a m ianow icie: „z jedn ej stro ny k o n tro la poczynań te j organizacji, a z d ru g ie j stro n y paraliżow anie prac w ty m czy in ny m k ie ru n k u ” .12 W dalszej części swego w ystąpienia zaproponow ał u tw o rzenie takiego kom itetu, k tó ry by zajął się tą spraw ą. Podjęcie tych kroków m otyw ow ał tym , że w w y p ad k u w y ­ borów do S ejm u i S en atu ,‘ludzie w prow adzeni do BB będą m ogli d o kład­ nie inform ow ać OW P o posunięciach san acji”.13 W dalszej części zeb ran ia powołano K om itet, do którego weszli: dr Skibiński, m ecenas B orer, S te ­ fan Kow erski, S tefan Borowski. K om itet m iał przygotow ać listę ludzi, którzy m ieliby być w prow adzeni do szeregów BBW R.14 D nia 7 m arca odbyło się kolejne zebranie działaczy OW P pośw ięcone p e n e trac ji szere­ gów BBW R.15

B rak dalszych m ateriałów nie pozw ala na prześledzenie do końca lo­ sów tej akcji. N ależy jed n ak przypuszczać, że nie przyniosła ona spodzie­ w anych efektów , jeżeli o ty ch zam ierzeniach dokładnie poinform ow any był urząd staro sty grodzkiego.

11 CAMSW , UW L, sygn. 227/'l'13/5, k. 23; sygn. 227/114/9, k. 237. n CAMSW , UW L, sygn. 228/11, k. 29.

“ Ibid. » Ibid. 15 Ibid., k. 40.

U d ział B ezp a rty jn eg o B lok u W spółpracy z Rządem., 267 H asłem w yborczym BBWR był slogan: „kto p rag n ie ładu i potęgi p ań ­ stw a głosuje n a listę n r l ” .16

Na Lubelszczyźnie akcję przedw yborczą BBWR prak tycznie rozpoczął na początku w rześnia. Szczególną uw agę zwrócił n a podporządkow anie sobie in sty tu c ji i organizacji społecznych, pow odując z ich stro n y oficjalne deklarow anie się po stro n ie B loku.17 Specjalnie w y d atn ą rolę w akcji przedw yborczej BBW R odgryw ały stow arzyszenia i zw iązki by łych w oj­ skow ych i Zw iązek Legionistów , Peow iacy, Zw iązek O ficerów Rezerw y, Z w iązek Podoficerów Rezerw y, Stow arzyszenie R ezerw istów i byłych w ojskow ych, stow arzyszenia i zw iązki zawodowe g ru p u jące urzędników państw ow ych i sam orządow ych.18

Szczególną uw agę zw róciła ad m in istracja rządow a i BBW R n a te re n w iejski. Z arządy gm inn e BBW R o trzy m ały specjalne pouczenia, w których zalecano „śledzić zeb rania opozycji i obstaw iać je swoim i pew nym i ludź­ m i, k tó rzy będą m ieli obowiązek ro zb ijan ia zebrań [...] W iece rozbijać p rzy pom ocy sp ecjaln ej organ izacji”. In stru k c ja BBW R zalecała także zastraszan ie pojedynczych działaczy ze stro n n ictw opozycyjnych.19 W akcji przedw yborczej w ykorzystano także organizacje ziem iańskie, G eneralną F ed erację P racy , Zw iązki O sadników W ojskow ych.20 Posługiw ano się w dużym stopniu organizacjam i m łodzieżow ym i pozostającym i pod kon­ tro lą BBW R.21

Podczas kam panii przedw yborczej Blok zorganizow ał n a Lubelszczyź­ nie bardzo dużo wieców i zgrom adzeń publicznych.22

W iece i zgrom adzenia przedw yborcze BBWR od 31 sierpn ia do 22 paź­ dziernika:

16 W A PL, S tarostw o P o w ia to w e Ł u k ow sk ie, sygn. 203.

17 W L u b artow ie dnia 17 w rześn ia 1930 zjazd n a u czy cieli p o sta n o w ił poprzeć BBW R. Z ebrani p o sta n o w ili op od atk ow ać się po 3 zł m iesięczn ie; w y ło n io n o N a u ­ cz y c ie lsk i K o m itet W yborczy na czele z H ip olitem C zaplickim , CAjMSW, UW L, sygn. 227/97, k. 506, S to w a rzy szen ie „R odzina P o lic y jn a ” na całym te r e n ie w o je ­ w ó d ztw a lu b elsk ieg o poparło a k cję w yb orczą BBW R, ibid., k. 694, Z w iązek O sad n i­ k ów R oln ych w K ra sn y m sta w ie p o sta n o w ił poprzeć bez zastrzeżeń lis tę BBW R, ibid., k. 775; Z w iązek P racy O b y w a telsk iej K ob iet poparł a k cję przedw yborczą BBW R, CAM SW , UW L, sygn. 227/147, k. 120.

18 Ibid., k. 68— 149.

18 J. Ż a r n o w s k i: S t r u k t u r a i p o d ło ż e sp ołeczn e o b o zu r z ą d zą c e g o tu Polsce w latach 1926— 1939. „N ajn ow sze d zieje P o lsk i 1914— 1939”, t. X , 1967 r., s. 68.

20 CAM SW , UW L, sygn. 227/147, k. 83.

21 O kręg L u b elsk i Z w iązku P o lsk iej M łodzieży D em ok ratyczn ej w y d a ł odezw ę, w k tórej w zy w a n o do sk u p ien ia się pod h asłam i Bloku. W L u b artow ie człon k ow ie ZMW „ S iew ” p o w o ła li do życia P o w ia to w y K om itet W yborczy M łodej P o lsk i W sp ół­ pracy z R ządem p op ierający lis tę nr 1, ibid., k. 142, 149.

D ata _{zebrań i zgrom adzeń}Ilość Liczba u czestn ik ó w 31 V III— 13 IX 4, zam kn. — 14 v 440 14 IX —20 IX 8, zam kn. — 22 3 820 21 IX —27 IX 5, zam kn. — 19 4 350 28 IX —4 X 7, zam kn. — 27 5 977 5 X — 11 X 12, zam kn. — 34 5 958 12 X — 18 X 12, zam kn. — 11 3 965 19 X —25 X 60, zam kn. — 16 13 480 25 X — 1 X I 85, zam kn. — 68 20 555 1 X I —8 X I 231, zam kn. — 103 50 720 8 X I— 15 X I 503, zam kn. — 103 81 010 16X 1—22X 1 390, zam kn. — 33 46411 Razem: 1320 450 236 686

Cechą ch arak te ry sty c z n ą k am p an ii w yborczej do p a rla m e n tu w 1930 r. był fa k t zorganizow ania przez BBW R w ielu poufnych zebrań i k on fe­ rencji.

Pom ocnikiem i sojusznikiem Bloku w w yborach była rozłam ow a g ru p a PPS, k tó ra p rzy jęła nazw ę P P S d. F ra k cja R ew olucyjna. Stosunkow o wcześnie F ra k cja pow stała w Siedlcach, gdzie już 12 stycznia 1929 r. od­ było się jej pierw sze zebran ie organizacyjne. In n y m i silniejszym i ośrod­ kam i działania F ra k cji n azyw anej pogardliw ie BBS (B ezp arty jn y Blok Socjalistyczny) był L ublin i K rasny staw . W w ojew ództw ie lu belsk im P P S d. F rak cja zgłosiła trz y listy do S ejm u i jedną do S enatu . Spośród ty ch list została uniew ażniona przez O kręgow ą K om isję W yborczą lista do S e j­ m u w okręgu n r 25, k tó ry 'o b e jm o w ał pow iaty: Biała P odlaska, K o n stan ­ tynów , W łodawa i Radzyń. K rok ten spow odow any został tym , że n a w y ­ m ienionym tere n ie P P S d. F ra k cja R ew olucyjna była bardzo słabą g ru p ą i po porozum ieniu z BBWR postanow iła spowodow ać uniew ażnienie sw ej listy i oddać sw oje głosy na listę BBW R.23

BBWR prow adził szeroką akcję m ającą na celu przyciągnięcie do obozr swoich zwolenników , przedstaw icieli m niejszości narodow ych. Blok rz ą ­ dowy uzyskał poparcie Żydów ortodoksów, k tórzy m im o zgłoszenia w łas­ nej listy do S ejm u i S enatu pod nazw ą O gólno-Żydow skiego N arodow ego Bloku, podjęli decyzję o głosow aniu n a listę n r 1. U zasadniali to b rak iem szans na przeprow adzenie w łasnego kan dy d ata. W w ielu m iejscow ościach zostały pow ołane przez nich żydow skie k om itety BBWR. Obok orto do­ ksów, BBWR poparły żydowskie sfery gospodarcze oraz część ugrupo w ań syjonistycznych.24

23 CAMSW , UW L, sygn. 227/97, k. 743. 24 Ibid., k. 701, 760, 908.

U dział B ezp artyjn ego B loku W spółpracy z Rządem.., 269 L ista n r 1 w akcji przedw yborczej uzyskała rów nież poparcie prorzą- dowo n a stro jo n y ch ugru p ow ań ukraińskich .25

BBWR w ezw ał swoich zw olenników do głosow ania jaw nego.26 Była to próba zastraszenia ludności, zwłaszcza w iejskiej, i nie dopuszczenia do ko­ rzy sta n ia z p raw a tajności głosowania. W toku kam pan ii przedw yborczej do agitacji po stron ie BBWR w łączyła się także część kleru, k tó ry w w ię­ kszym stopniu niż w 1928 r. opow iedział się za Blokiem .27

Dla złam ania opozycji sanacja w w ojew ództw ie lubelskim , podobnie jak i w innych, m asow o uniew ażniała listy wyborcze. Z ostały uniew ażnio­ ne listy kom unistyczne (17 list) w trzech okręgach: Siedlec, Łukow a i L u ­ blina — listy C entrolew u, endecji w łukow skim i krasnostaw skim .28

Czas poprzedzający term in w yborów został w y k o rzy stan y przez BBWR na rozpropagow anie n a całej Lubelszczyźnie olbrzym iej ilości ulotek, odezw i proklam acji. O dezwa w ładz c e n traln y ch BBW R zaw ierała k ró tki p rog ram p a rtii oraz k ry ty k ę poprzednich sejm ów i postaw y posłów opo­ zycji. Nowo w y b ra n y Sejm m iał przeprow adzić, w ejście w życie now ej K onstytucji. Blok głosił w odezwie sw oje oddanie i dalszą w spółpracę z rządem Piłsudskiego, bardzo m ocno podkreślając fakt, że na czele listy n r 1 stan ął J. P iłsu d sk i.29 W ykorzystując fa k t przeprow adzenia w yborów w listopadzie BBW R w swoich odezwach przypom inał w ypadki krak ow ­ skie 1923 r. W jed nej z odezw czytam y: „M orderca robotników krako w ­ skich, ówczesny członek rząd u u W itosa, m in ister spraw w ew nętrznych K iern ik dziś czołow ym k an d y d atem do S ejm u z listy n r 7 „C entrolew u” w tow arzystw ie Ignacego D aszyńskiego”.30 B yła to próba poróżnienia p a rtn e ró w koalicji an ty san acy jn ej.

Szerokie i w szechstronne poparcie u dzielane Blokowi przez związki byłych w ojskow ych spraw iło, że szereg odezw było skierow anych do tego środow iska. W ydaw ane by ły przez G łów ny K om itet W yborczy byłych wojskowych. P odkreślano w nich w ysiłek w łożony w w alkę o odzyskanie niepodległości, pracę pokojow ą i poparcie dla J. Piłsudskiego, k tó ry „stoi na pierw szym m iejscu listy p aństw ow ej do S e jm u ”. W ypow iadano się przeciw ko tym , k tó rzy ze względów p a rty jn y c h m ieli w k ra ju szerzyć a n arch ię.31 B yła to k ry ty k a C entrolew u, k tó ry w ty m czasie przeszedł do szerokiej akcji m an ifestacy jn ej na tere n ie całego k raju .

25 Ibid. k. 845.

26 „Z iem ia L u b elsk a ”, 8 X I, 1930, nr 302. 27 J. B o r k o w s k i: op. cit., s. 14.

28 A. B o g u s ł a w s k i : P a m iętn iki. S eria II. O kres 1930— 1935, t. VII, s. 862— 863; W APL, UW L, W SP, sygn. 367, k. 137— 143.

29 „Z iem ia L u b elsk a ”, 5 X I, 1930, nr 299; N o w a T a r g o w ic a W arszaw a 1930, s. 3—30.

20 A A N , BBW R, sygn. 34, k. 65. 81 Ibid., k. 1.

Pow ołany w L ublinie Nauczycielski K o m itet W yborczy W ojew ództw a Lubelskiego p rzy BBWR, zw racając się do nauczycieli z w ezw aniem do poparcia listy n r 1, w skazyw ał na tro sk ę obozu rządzącego o państw o, oddanie Piłsudskiem u, zabezpieczenie granic Polski od N iem iec i Rosji.32 Odezwa sygnow ana nazw ą R ady G łów nej Obozu A grariuszy, skiero­ w ana do ludności w iejskiej, naw ołując do poparcia rządu, n a czele którego stał J. Piłsudski, i w yb ran ia posłów w spółpracujących bez zastrzeżeń z je ­ go rządem , w ypow iadała się przeciw ko „ p a rty jn ia c tw u ” a za solidaryz­ m em społecznym. Pod odezwą figurow ały podpisy rolników z całej Polski, m. in. z Lubelszczyzny. Miało to św iadczyć o rzekom ym , m asow ym po­ parciu listy BBWR przez wieś polską.33

Sojusznik BBWR w w yborach — P P S d. F ra k c ja R ew olucyjna — w odezwach podkreślała fakt, że w obozie popierającym Piłsudskiego zna­ lazły się dwie p a rtie BBWR i F rak cja. S tro nn ictw a te uw ażały, że w alk a z Piłsudskim , to nieszczęście dla Polski. W zywano do tego, by każdy „ucz­ ciw y Polak, św iadom y obyw atel, pragnący silnej P olski” głosow ał na listy BBWR bądź P P S d. F rak cji R ew olucyjnej.34

P rzed w yboram i w ładze w ojew ódzkie BBWR w ydały specjaln ą b ro ­ szurę pt.: Lubelszczyzna w latach 1926— 1930 adresow aną do ludności L u ­ belszczyzny. M iała ona na celu w ykazanie w szelkich po zytyw nych stro n obozu rządzącego w okresie praw ie pięcioletniego spraw ow ania władzy. P odkreślano w niej, że rząd M arszałka Piłsudskiego czynił w szystko w ce­

lu zaspokojenia potrzeb gospodarczych ludności w iejskiej i m iejskiej. P odkreślano w ydatkow an ie stu m ilionów zł na rozbudow ę gospodarczą Lubelszczyzny. W skazyw ano na plany dalszych reform , k tó re m iały objąć wieś i m iasto. M iano rozbudow ać sieć dróg, przeprow adzić n a wsi scalanie i pow iększanie gospodarstw ) udzielać pom ocy k redy tow ej, spraw ow ać opie­ kę nad rzem iosłem , rozw ijać szkolnictw o. W zakończeniu naw oływ ano ludność w ojew ództw a lubelskiego do oddania głosów n a listę BBWR, na k tó rej czele stoi J. P iłsudski.35

BBWR w ysunął sw oje listy w yborcze w e w szystkich okręgach w y ­ borczych na Lubelszczyźnie. Do poszczególnych O kręgow ych K om isji W y­ borczych weszli członkow ie BBWR w n a stęp u jącej liczbie 36:

32 N a czele tego K om itetu stali: B ron isław Szw arczyk , J ó zef Koor, W ła d y sła w S k ierzyń sk i, A n ton i M adej, W ład ysław K oszyk, M aria S k w arczyń sk a, S ta n isła w D ulew icz, W iktor H elm an , ibid., k. 2.

33 B ib liotek a K UL, A rch iw u m S teck iego. P ap iery d o tyczące p o lity k i ziem ia ń - stw a w P olsce, R. 1915— 1030, sygn. rkp. 599, k. 8.

3< CA KC PZPR, P P S d. F rakcja R ew olu cyjn a, CKR, O dezw y 1928— 1937, sygn. 121/1-2, k. 1.

35 L u b e ls z c z y z n a w la tach 1926—1930. W yd aw n ictw o BBW R, b.m., 1930, s. 3, 4, 24.

U dział B ezp a rty jn eg o B loku W spółpracy z Rządem... 271 Nr okręgu P o w ia ty L iczba człon k ów K om isji Liczba człon k ów BBW R

3 S ied lce, S ok ołów , W ęgrów 11 3

24 Ł u k ów , G arw olin , P u ła w y 12 1

25 B ia ła Podl., K on stan tyn ów ,

W łodaw a, R adzyń 12 2

26 Lublin, C hełm , L u b artów 12 4

27 Zam ość, B iłgoraj, T om aszów 10 —

28 K ra sn y sta w , Janów , H rubieszów 12 2

W poszczególnych okręgach n a listach kan dydatów do S ejm u z ram ie ­ nia BBW R w ysunięto n astęp u jące osoby:

w okręgu n r 26 — F elicjan Lechnicki, K azim ierz W ojtaszko, d r Ja n M odrzewski, Józef K azim ierz K ryński, H alina Jaroszew iczow a, W iktor K rzeszew ski, Józef Hołysz, A dam Lipski, F ranciszek H ołuj, W ładysław Ożóg, Józef Sienkiew icz, Józef Pospióch;

w okręgu n r 25 — Józefat Błyskosz, Czesław Górski, A ndrzej Potocki, S tan isław S tep u łajtis, S tanisław Zieliński, M ikołaj M uda, Szym on Pyszko, d r S tan isław Sitkow ski;

w okręgu n r 28 — J a n Piłsudski, W incenty Kociuba, Józef Moczulski, A leksander Jankow ski, F ranciszek Sznajdrow icz, M ichał K ow alczyk, W i­ told K uczyński, S tan isław Banach, M ichał K arpiu k, P io tr Pom ykalski; w okręgu n r 3 — Feliks G rzym ała, Ignacy Tomaszkiewicz, Sław om ir F ranciszek Laguna, d r M arian D ehnel, A ntoni A nusiak, J a k u b G ew ra- towski, Ja n k ić (imię — NN), A ug u sty n Gołaś;

w okręgu n r 27 — W alery Sław ek, S tanisław Syta, S tanisław Sw ie- żawski, F erd y n an d K ondysar, L udw ik O balek, J a n Franczak, J a n K ubina, K o n sta n ty Jan usz, W incenty H arbuz, H en ry k Rosiński;

w okręgu n r 24 — Jan u sz Jędrzejew icz, Ja n u sz Kozłowski, M ieczysław Różański.

K an dy datam i z listy państw ow ej zostali — Zdzisław L echnicki i Ce- cylian P tasiń sk i.37

Na listach w yborczych BBWR na Lubelszczyźnie rep rezen tow an i byli przedstaw iciele przem ysłow ców , ziem iaństw a, adm in istracji państw ow ej, sam orządow ej, adwokaci, lekarze, nauczyciele, w ybitni działacze politycz­ ni BBWR, k tó rzy „gościnnie” kandydow ali n a Lubelszczyźnie.

BBW R przeprow adził do S ejm u z Lubelszczyzny n astępu jący ch po­ słów w poszczególnych okręgach w y b o rc z y ch 3S: O kręg n r 3 — Feliks G rzym ała, Ignacy Tomaszkiewicz, Franciszek L aguna (popierany także

37 Ib id., k. 86, 123, 167, 210.

33 W yn ik i w yb orów do S ejm u dnia 16X 1 1930. CAM SW , UW L, sygn. 227/97, k. 932.

przez P P S d. Fr. Rew); O kręg n r 24 — Jan u sz Jędrzejew icz, Ja n u sz K o­ złowski, M ieczysław Różański; O kręg n r 25 — Józefat Błyskosz; O kręg n r 26 — F elicjan Lechnicki, K azim ierz W ojtaszko, J a n M odrzewski, K a ­ zim ierz Józef K ryński, H alina Jaroszew iczow a; O kręg n r 27 — W alery Sław ek, S tan isław Syta; O kręg n r 28 — J a n Piłsudski, W incenty K ociuba, Józef Moczulski.

Ogólne w yniki w yborów na Lubelszczyźnie przed staw iały się n a stę ­ pująco 39:

N r

listy N azw a listy M andaty

1 BBW R 17

4 SN 4

19 P o lsk ie Cen. K a t.-L u d o w e 2

7 i 22 C en trolew 6

23 ZLCh „Sam opom oc” 1

W ram ach C entrolew u podział m an d ató w był n astęp u jący : SCh — 4, PSL -„W yzw olenie” — 1, P PS — 1.

Z estaw ienie podkreśla w ysokie zw ycięstw o BBWR, uzyskane p rzy po­ mocy różnych m etod z oszustw em i te rro re m w łącznie. Sukces swój za­ wdzięczała sanacja spraw nie działającem u ap arato w i ad m in istracy jn em u i terro ro w i wobec w yborców , zwłaszcza w teren ie w iejskim . W w ielu okręgach p rzerabiano protokoły głosow ania, dodaw ano głosy listom rz ą ­ dow ym .40

F ak t uzyskania tylko sześciu m andatów przez C entrolew należy uznać za ciężką porażkę opozycji. K lęska ta oznaczała przesunięcie się n astro jów społeczeństw a w k ieru n k y praw icow ym , jak też i w zrost fali re a k c y jn e j we w szystkich dziedzinach życia: gospodarczo-społecznej, politycznej i k u ltu ra ln e j. D la S tro n n ictw a Narodow ego, w porów naniu z w yboram i w 1928 r., w yniki z listopada 1930 r. stanow iły sukces i św iadczyły o za­ ham ow aniu kryzysu organizacyjnego, dobrej organizacji kam panii w y b o r­ czej, w ykorzystaniu organizacji społecznych zw iązanych z SN.

C hadecja w y stęp u jąca pod nazw ą Polskiego C e n tru m K atolicko-L udo- wego, nie m ająca w poprzednich w yborach an i jednego posła z L u b el­ szczyzny, ty m razem uzyskała dw a m an d aty . Zostały one w yw alczone w okręgu łukow skim . L ista n r 19 zyskała tu sukces w w y n ik u silnych w pływ ów Kościoła katolickiego w śród ludności w iejskiej i wobec u n ie ­ w ażnienia list C entrolew u.

Blok rządow y uzyskał rów nież proporcjonalnie więcej głosów w m ia­ stach. W iązało się to w pew nym sensie z zależnością ekonom iczną u rzęd n i­

39 Ibid.

U dział B ezp artyjn ego B loku W spółpracy z Rządem.., 273 ków, robotników p racu jących w zakładach i przedsiębiorstw ach sam orzą­ dow ych i państw ow ych. Oto jak p rzed staw iały się w yniki głosow ania w niek tó ry ch m iastach Lubelszczyzny 41:

L.p. M iasto L iczba głosów w ażn ych BBW R SN C entrolew 1 B iłgoraj 3 031 2 177 397 384 2 Ja n ó w P. 3 440 843 986 254 3 K ra sn y sta w 3 708 2 611 — ₉₆₂ 4 L ublin 41 968 19 227 9 372 1 349 5 T om aszów 3 759 2 275 183 623

Je d n y m z ch arak tery sty czn y ch rysów w yborów z 1930 r. była wyso­ ka frekw en cja wyborcza. W ypływ ało to z ostrości k am p anii w yborczej i dużego nacisku obozu rządzącego na społeczeństw o. D ane cyfrow e są n a s tę p u ją c e 42: '

L iczba u p raw n ion ych

L iczba gło só w

oddanych %

G łosy w ażn e

1 159 243 927 824 90,03 924 031

W ybory do S en atu tra d y c y jn ie skupiły o w iele m niejszą uw agę spo­ łeczeństw a. S tanow iły one uzupełnienie podstaw ow ej w alki politycznej k ra ju . BBWR w w ojew ództw ie lubelskim do S e n a tu w ysunął n a stę p u ją ­ cych kan dydatów 43:

W yszyń sk i A lek sa n d er — ad w o k a t — L ublin E hrenkreutz S tefa n — prof. u n iw er. — W ilno P o p ła w sk i A u g u st — ziem ian in — W arszaw a C zerw iń sk i Jan — in ży n ier — B iała P od lask a B łęd o w sk i R yszard — profesor — W arszaw a W iszn iew sk i E u gen iu sz — lek a rz — S ied lce Ś w ięcick i A dam — lek arz — G arw olin Z ieliń sk i Jan — roln ik — L ublin (pow.) S ło w ik o w sk i J ó zef — roln ik — L u blin (pow.) W esołow sk i M ichał — roln ik — K am ionka W anarski Jan — ro ln ik — B ukow a

B ojarczuk S ta n isła w — ro ln ik — K rasn ystaw D ziew o la G rzegorz — aptekarz — C hełm M ajew sk i Z ygm unt — w ł. ziem sk i — Lublin

« CA KC PZPR , UW L, 270/III-1, k. 39—61, 115— 134. 42 CAM SW , UW L, sygn. 227/420.

43 CAM SW , UW L, sygn. 227/270, k. 112. 18 A nnales UMCS, sectio F, vol. XXIX

W w yborach do S en atu zw ycięstw o uzyskał także BBWR. Na siedem m andatów przypad ający ch Lubelszczyźnie Blok uzyskał 5, wobec 1 SN i 1 C entrolew u, k tó ry zdobył p rzedstaw iciel PSL „W yzw olenie” . W yni­ ki w yborów do S en atu z dn. 23 X I 1930 r .44:

N azw isk o i im ię W iek Zawód

M iejsce za m iesz­

kania

P artia

W yszyń sk i A lek san d er 65 adw okat L ublin BBW R

E hrenkreutz S tefa n 49 prof. uniw . W ilno BBW R

P o p ła w sk i A u gu st 52 dr filoz. W arszaw a BBW R

B łęd o w sk i R yszard 43 prez. W arsz. W arszaw a BBW R

C zerw iń sk i Jan 52 in żyn ier B ia ła Podl. BBW R

K ozicki S ta n isła w 54 p u b licy sta W arszaw a SN

M otz B o lesła w 65 dr m ed ycyn y P aryż P SL

„ W y zw o le­ n ie ”

O słabym zainteresow aniu ludności w yboram i do S e n a tu św iadczą liczby z udziału w głosow aniu 45:

L iczba u p raw n ion ych

L iczba głosów

oddanych %

G łosy w ażn e

779 172 423 158 52,9 421 863

Bezpośrednio po w yborach K lu b P a rla m e n ta rn y BBWR, w skład k tó ­ rego wchodzili nowo w y b ran i posłow ie i senatorow ie (249 posłów i 75 se­ natorów ), w y b rał sw oje kierow nictw o. Prezesem K lu b u został p łk W alery Sławek, pierw szym w iceprezesem poseł Jan u sz Jędrzejew icz, dru gim w i­ ceprezesem senator Józef Targow ski, kierow nikiem działu propagandy po­ seł płk A dam Koc, członkam i prezydium : poseł Ja n u sz Radziw iłł, senato r J e rz y E w ert, poseł Zdzisław Lechnicki, poseł B ogusław M iedziński, poseł Leon Kozłowski, poseł S tanisław K ielak. K ierow nikiem g ru p y poselskiej został Tadeusz Hołówko, a senatorskiej Józef Targow ski.40

W ybory brzeskie 1930 roku przyniosły zw ycięstw o BBWR, k tó ry zdo­ był bezw zględną większość w Sejm ie. S tronnictw o N arodow e uzyskało znaczny p rzy ro st głosów i m andatów . D otkliw e s tra ty poniósł C entrolew — w ty m ugru pow an iu szczególnie P P S i SCh.

Na czoło w BBW R w ysunęła się g ru p a pułkow ników , k tó ra p a rła do coraz drastyczniejszych form spraw ow ania w ładzy. W m etodzie rządów sanacji zaznaczyły się elem enty o strej d y k ta tu ry . W ybory 1930 ro k u za­ kończyły okres um acniania się w ładzy sanacji. Podporządkow ała ona so­

44 W APL, UW L W SP, sygn. 368, k. 113. 45 CAM SW , UW L, sygn. 227/420, k. 112.

48 A A N , BBW R, sygn. 1, k. 4. O rganizacja i zak res d ziałan ia BBW R. In stru k cja, Zasady, O rganizacja, R egu lam in 1930— 1934; „ B iu lety n In fo rm a cy jn y ”, sty czeń 1931.

U d ział B ezp artyjn ego B loku W spółpracy z Rządem . ₂₇₅

bie cały organizm państw ow y łącznie z parlam entem . Likw idow ała swobo­ dy sam orządu tery to rialn ego, złam ała opór opozycji p a rla m e n tarn e j, u rze­ czyw istniając ideę silnego rząd u nie kontrolow anego przez nikogo.47

Je d en z przyw ódców P P S — Z ygm u nt Z arem ba — pisał, że polski fa ­ szyzm pozornie um acniając sw oje pozycje, p raktycznie przechodzi dalszy rozkład w e w n ętrzn y i ulega dalszej izolacji w życiu w ew nętrzny m .48

W ybory 1930 ro k u zam y k ają ostatecznie okres złudzeń co do istoty i c h a ra k te ru obozu piłsudczykow skiego. Złudzenia te zostały rozw iane przez Brześć, pacyfikację Zachodniej U krainy, zdław ienie C entrolew u, rep resje, spotęgow anie te rro ru wobec ru ch u rew olucyjnego, w ybory brzeskie. W ynik w yborów brzeskich doprow adził do przekształcenia p a r­ lam e n tu — w m iarę sam odzielnego czynnika w życiu politycznym p a ń ­ stw a w okresie w cześniejszym — w dodatek do całego system u sanacy j­ nego oraz do skup ien ia całej w ładzy państw ow ej w rę k u g ru p y d y k ta to r­ skiej złożonej przew ażnie z byłych lub a k tu aln y ch w ojskow ych.

Posłow ie i senatorow ie BBWR w y b ran i z w ojew ództw a lubelskiego brali dosyć ak ty w n y udział w pracach p arlam en tu . W ynikało to z faktu, że w śród nich znajdow ali się czołowi przedstaw iciele p a rtii sanacyjnej. Zaliczyć do nich m ożem y F elicjana Lechnickiego, H alinę Jaroszew iczow ą, J a n a Piłsudskiego, W alerego Sław ka, B ogusław a M iedzińskiego, S tefana Boguszewskiego. M usim y jednak odnotować, że pow ażna część w ym ienio­ nych osób poza kandydow aniem z Lubelszczyzny i sporadycznym i w y ją t­ kam i nie m iała w zasadzie k o n tak tó w ze swoimi okręgam i wyborczym i. Pozostałych posłów i senatorów zaliczyć m ożem y do g ru p y szeregowych członków K lub u P a rlam en tarn eg o BBWR.

W ybory 1930 r. przyniosły pew ne zm iany w pracy K lubu P a rla m en ­ tarn eg o BBWR. Całość p rac ustaw odaw czych została przeniesiona na po­ siedzenia tzw . g ru p kom isyjnych sejm ow ych i senackich, odpow iadają­ cych pod w zględem działania kom isjom obu izb. Z posłów w yb rany ch na Lubelszczyźnie kom isjam i w klubie BBWR kierow ali: H alina Jarosze- wiczowa — K om isją O pieki Społecznej i Inw alidów , oraz Józef Moczul­ ski — K om isją W alki z D rożyzną.49

Dosyć liczna g ru p a posłów z Lubelszczyzny w ielokrotnie zabierała głos na forum p arlam en tu . Czołowi działacze BBWR z okręgów lubelskich przem aw iali w spraw ach, k tó re n u rto w ały ówczesną opinię publiczną, np. poseł J a n P iłsudski bronił rządu atakow anego przez opozycję za uw ięzie­ nie posłów w Brześciu, poseł 'Janusz Jędrzejew icz przedstaw ił 3 m arca 1931 r. w im ieniu K lu b u BBWR w niosek w spraw ie zm iany K onstytucji,

47 Z. Z a r e m b a : N a r o d z i n y p o ls k ie g o fa s z y z m u . F r a g m e n t d z i e j ó w ruchu r o ­ botn iczego w Polsce, W arszaw a 1933, s. 17.

48 Z. Z a r e m b a : P P S w Polsce n ie p o d l e g łe j 1918— 1932, W arszaw a 1934, s. 141. 48 A A N , BBW R, sygn. 2, s. 16.

w ielokrotnie zabierał głos W alery Sław ek. Z in nych posłów w ystępow ali n a try b u n ie sejm ow ej posłow ie: F elicjan Lechnicki, Józef Moczulski, H a­ lina Jaroszew iczow a, Ignacy Tom aszkiew icz.50

Senatorow ie w y b ran i w w yborach brzeskich uczestniczyli w pracach następ ujący ch kom isji: R egulam inow ej i P raw niczej — A leksander W y­ szyński, K o n sty tu cy jn ej, O św iaty i K u ltu ry — S tefan E h re n k re u tz , A d- m inistracyjno-S am orządow ej — dr R yszard Błędowski, G ospodarstw a Społecznego — J a n C zerw iński oraz Skarbow o-B udżetow ej — d r A ugust Popław ski jako przew odniczący.51

Posłowie i senatorow ie zgrupow ani w R egionalnej G rupie stanow ili elitę kierow niczą BBWR na Lubelszczyźnie. Ich zainteresow ania, poza nie­ licznym i w yjątkam i, spraw am i swego tere n u nie w y kraczały poza ram y kam panii w yborczej. Podporządkow ani ścisłej dyscyplinie p a rty jn e j w K lubie p a rla m e n tarn y m , z w y jątk iem czołowych osobistości, nie odzna­ czali się bardziej indyw id u aln y m i posunięciam i. Jak o p arlam entarzyści stanow ili osłonę dla praw dziw ej g ru p y rządzącej.

Р Е З Ю М Е 1928— 1930 гг. бы ли периодом дальн ейш его обострения диктатуры санации. В это время наступила к онф ронтация сил м еж д у лагерем П и лсудск ого и о п п о ­ зицией, сгруппировавш ейся в Ц ентролеве. Вы боры 1930 года прин если ок он ч а­ тельное п ор аж ен и е Ц ентролеву. П обеда санации в парлам ентарны х вы борах явилась результатом остры х террористи ческих действий правящ его л агера п ро­ тив оппозиции. К ак и вся страна, Л ю блинщ ина бы ла местом острой политической борьбы. ББСП стремился любыми »Методами спарализовать действия оппозиции: адм и ­ нистративны й наж им на общ ество, влияние организац ии бы вш и х ф ронтовиков, сою зов сл у ж а щ и х , массовое о бъ я в л ен и е недействительны м и списков и зби р ате­ л ей оппозиции, ш ирокая и разнообразная пропаганда. В п ер и од разгара п р ед ­ выборной кампании на Л ю блинщ ине в состав ББ С П пы тался войти „Лагерь в е­ ликой П ольш и”, но безусп еш н о. Б рестск ие выборы принесли победу ББСП , которы й п олучил наибольш ее число голосов на Л ю блинщ ине (17), п ор я ж ен и е Ц ен тролеву и увел и ч ен и е числа голосов, отданны х на эндеков. 1930 год был годом окончательного закон чения процесса ук реп лен и я власти санации, полностью подчинивш ей себе весь г о су ­ дарственны й аппарат и парламент. R É S U M É

L es a n n ées 1928— 1930 é ta ie n t la p ériod e d ’aggravation u ltérieu re du sy stèm e de dictatu re „d’a ssa in isse m e n t”. D an s c e tte périod e a eu lie u u n e con fron tation

50 S ejm RP. O kres III. 1— 39, 1930— 1931, s. II/9, X V III/3— 5, VII/1333. 51 S en a t RP. S k ład osobow y i k om isje. W arszaw a 1931, s. 24.

Participation du Bloc hors Parti de Collaboration avec le Gouvernement... 277

en tr e le cam p de P iłsu d sk i et l ’opposition groupée dans le C en tre-G a u ch e (C en­ trolew ) de la D iète. L es élec tio n s de 1930 on t é té le m om en t qui a d éfin itiv em en t d écid é de la d é fa ite du C en tre-G au ch e. La v icto ire du g o u v ern em en t de l ’a ssa i­ n isse m e n t” dans le s éle c tio n s p a rlem en ta ires a été le résu lta t d ’u n e action terroriste d é c isiv e in itié e par le cam p g o u v ern em en ta l con tre l ’opposition.

D ans la région de L u b lin , p a reillem en t que dans le reste du p ays, il y a v a it d e fo rtes lu tte s p olitiq u es. L e B loc hors P arti de C ollaboration a vec le G o u v er­ n em en t, a v e c l ’a id e de l ’ad m in istration , ten d ait par tou s le s m o y en s à p aralyser l ’action de l ’opposition. On m e tta it à p ro fit la p ression a d m in istra tiv e sur la société, le s in flu e n c e s des organ isation s d e com b attan ts et d es u n ion s des em p lo y és; on a n n u la it en m a sse le s liste s élec to ra les d e l ’opposition, on m en a it de larges et d i­ v e r se s a ction s de propagande. A v a n t le s éle c tio n s dans la région e n v isa g é e le Camp d e la G rande P ologn e a fa it, san s résu lta t positif, un essai d ’en trer d an s le Bloc m en tion n é.

L es éle c tio n s d e B rześć on t apporté la v ic to ir e au B loc qui. dans la région de L u b lin , a obtenu le p lu s grand n om bre d e ftiandats (17). L e cam p de C en tre-G au ch e a su b i un échec. L e n om b re d e v o ix d e la D ém ocratie N a tio n a le a a u gm en té. C’est en 1930 q u ’a fin i le p rocessu s d e con solid ation du p ouvoir du g o u v ern em en t „d’a ssa i­ n issem en t” qui a v a it dom in é l ’organ ism e d’É tat com plet, y com pris le p arlem ent.