Postępowanie
przejściowe
Postępowanie przejściowe
W ramach jurysdykcyjnego stadium postepowania karnego wyodrębniamy następujące ETAPY:
1. Etap postępowania przed sądem I instancji (postępowanie główne)
2. Etap postępowania przed sądem II instancji (postępowanie kontrolno – odwoławcze) 3. Etap postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia
Pierwszy z tych etapów (postępowanie główne) obejmuje 3 zasadnicze FAZY:
1. Postępowanie przejściowe 2. Rozprawę główną
3. Czynności końcowe postępowania głównego
Postępowanie przejściowe
Określenie „postępowanie przejściowe” to nazwa doktrynalna. Kodeks postępowania karnego jej nie używa, posługuje się natomiast pojęciem „wstępnej kontroli oskarżenia” (rozdz. 40) i „przygotowanie do rozprawy głównej” (rozdz. 41).
Faza ta polega na:
1) Wstępnej kontroli oskarżenia:
a) formalnej b) merytorycznej
2) Skierowaniu sprawy na posiedzenie celem:
a) orzeczenia poza rozprawą o odpowiedzialności karnej lub środkach zabezpieczających (orzekanie co do meritum sprawy)
b) rozpoznania kwestii incydentalnych oraz wniosków dowodowych
3) Przygotowaniu organizacyjnym rozprawy
I. Kontrola formalna skargi oskarżyciela
polega na analizie wymogów formalnych skargi karnej jako szczególnego rodzaju pisma procesowego
należy do prezesa sądu, który może te uprawnienia scedować na przewodniczącego wydziału, a ten na upoważnionego sędziego (przez którego rozumie się tzw. sędziego referenta tj.
sędziego, który został wyznaczony do rozpoznania danej sprawy – „sprawę wpisać do referatu sędziego X”)
Wstępną kontrolę aktu oskarżenia pod względem formalnym normuje przede wszystkim art.
337 k.p.k.
Przepisy art. 337 są przepisami szczególnymi w stosunku do norm art. 120 k.p.k. i wobec tego wyłączają je. W art. 337 § 1 powołane zostały nie tylko przepisy art. 332, 333 i 335, ale także przepisy art. 119, a wobec tego, tryb usuwania wszelkich braków o charakterze formalnym określony jest w przepisach art. 337 § 2 i 3, jako przepisach szczególnych, a przepisy art. 120 w takiej sytuacji nie mają zastosowania, jako przepisy ogólne.
Kontrola formalna skargi oskarżyciela
1. Jakiego rodzaju pisma podlegają kontroli formalnej w trybie art. 337 k.p.k.?
2. Czy art. 337 k.p.k. całościowo określa kontrolę formalną?
3. Czy możliwe jest usunięcie niektórych braków
formalnych poza trybem z art. 337 k.p.k.?
Pisma podlegające kontroli
formalnej w trybie art. 337 k.p.k.
1. Akt oskarżenia
• publiczny akt oskarżenia
• subsydiarny akt oskarżenia
2. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego – art. 336 § 2 k.p.k.
3. Wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków
zabezpieczających – art. 324 k.p.k.
Czy art. 337 k.p.k. całościowo określa kontrolę formalną?
Tryb kontroli z art. 337 k.p.k. Tryb kontroli z art. 119-120 k.p.k.
Publiczny akt oskarżenia
In principio w art. 337 k.p.k. jest odwołanie do przepisów dotyczących aktów oskarżenia:
- art. 119 k.p.k. - wymogi pisma procesowego;
- art. 332 i 333 k.p.k. – wymogi formalno – treściowe;
- art. 335 k.p.k. – jeżeli akt oskarżenia zawiera wniosek o skazanie bez rozprawy, bada się spełnienie wymogów tego wniosku wynikających z art. 335 k.p.k.
- art. 334 k.p.k.– brak wymogów z art. 334 k.p.k. w zakresie nadesłania akt i przesłania powiadomień dotyczy jedynie oskarżyciela publicznego, gdyby zaś prokurator nie nadesłał na żądanie sądu akt do sprawy wszczętej przez oskarżyciela posiłkowego (zob. art. 330 § 3), prezes sądu może jedynie ponowić swe żądanie wobec prokuratury. Natomiast
wynikający z art. 334 § 1 wymóg nadesłania odpisów aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego odnosi się także do oskarżyciela posiłkowego, wnoszącego publiczny akt
oskarżenia, poprzez podobny warunek wskazany w art. 55 § 1 zd. I in fine k.p.k.
Prywatny akt oskarżenia
• Prywatny akt oskarżenia musi odpowiadać ogólnym wymogom pisma procesowego (art. 119)
• Natomiast szczególne wymogi formalne aktu oskarżenia ustawa sprecyzowane w przepisach art. 332 i 333 k.p.k. go nie dotyczą
• prywatny akt oskarżenia nie musi spełniać tych wymogów z art. 332, 333 i 334 k.p.k. bo zgodnie z treścią art. 487 k.p.k. akt oskarżenia oskarżyciela prywatnego może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na
których opiera się oskarżenie. Nie musi nawet wskazywać oskarżonego z imienia i nazwiska!
• Warunki formalne sprawdzane są wiec tylko w oparciu o art. 119 i 120 k.p.k.
Czy art. 337 k.p.k. całościowo określa kontrolę formalną?
Tryb kontroli z art. 337 k.p.k. Tryb kontroli z art. 119-120 k.p.k.
Subsydiarny akt oskarżenia
• Subsydiarny akt oskarżenia wnosi pokrzywdzony w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego.
Pokrzywdzony (oskarżyciel subsydiarny) wnosi akt oskarżenia zamiast oskarżyciela publicznego (art. 53 k.p.k.)
• Akt oskarżenia subsydiarnego oskarżyciela
posiłkowego musi odpowiadać wyłącznie wymogom stawianym przez ustawę w art. 332 i art. 333 § 1 zwykłemu aktowi oskarżenia (do nich odsyła art. 55
§ 2 k.p.k.)
• Pokrzywdzony nie jest zatem zobowiązany (uprawniony) do dokonania czynności
uregulowanych w art. 333 § 2 – 4, art. 334 oraz 335
Subsydiarny akt oskarżenia
• Wniesienie przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia wiąże się z dwoma dodatkowymi obowiązkami:
1) Sporządzenie go przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym (przymus
adwokacko-radcowski)
2) Załączenie dowodu wpłaty do kasy sądu zryczałtowanej równowartości wydatków w
wysokości 300 zł (art. 640 w zw. z art. 621 § 1 k.p.k.)
• Kontrola formalna tych wymogów przeprowadzana jest w oparciu o art. 120 k.p.k.
Czy art. 337 k.p.k. całościowo określa kontrolę formalną?
Tryb kontroli z art. 337 k.p.k. Tryb kontroli z art. 119-120 k.p.k.
Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art. 336 k.p.k.)
• Organem upoważnionym do warunkowego umorzenia postępowania jest tylko sąd. Prokurator, uznając, że uzasadnione jest warunkowe umorzenie postępowania, może jednak nie kierować aktu oskarżenia, lecz złożyć wniosek o podjęcie przez sąd takiej decyzji. Wniosek taki sporządza zamiast aktu oskarżenia. Jest on skargą uprawnionego oskarżyciela, obligującą sąd do jego rozpatrzenia, a osoba, przeciwko której skierowano ten wniosek, uzyskuje status oskarżonego (art. 71 § 2 k.p.k.)
• Wniosek nie jest dla sądu wiążący, lecz ma on stanowić impuls do rozważenia możliwości warunkowego umorzenia postępowania na posiedzeniu przed rozprawą główną
• Wniosek co do formy zbliżony jest do aktu oskarżenia. Ustawa odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących aktu oskarżenia - art. 332 § 1 pkt 1, 2, 4 - 6.
I tak wniosek taki powinien zawierać:
1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego, 2) dokładne określenie zarzucanego mu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego
popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody, 3) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,
4) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy; nie ma potrzeby określania trybu postępowania, 5) informację o złożeniu przez pokrzywdzonego wniosku, o którym mowa w art. 59a Kodeksu karnego
Uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a nadto okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem.
Czy art. 337 k.p.k. całościowo określa kontrolę formalną?
Tryb kontroli z art. 337 k.p.k. Tryb kontroli z art. 119-120 k.p.k.
Wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających (art. 324 k.p.k.)
UWAGA – § 1a!
§ 1a. Do wniosku, o którym mowa w § 1, stosuje się odpowiednio art. 331 § 1 i 4, art. 332, art. 333 § 1-3 i art. 334 § 1, a przekazując wniosek do sądu, prokurator informuje o tym ujawnionego
pokrzywdzonego.
Nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. zakłada uzupełnienie komentowanego przepisu o dodatkowy § 1a, nakazujący stosowanie do omawianego wniosku odpowiednio przepisów: art. 331 § 1 i 4 (o
terminie występowania z nim, jak z aktem oskarżenia), art. 332 (wymogi odnośnie do treści wniosku, jak w akcie oskarżenia) oraz art. 333 § 1-3 i art. 334 § 1 (załączniki do wniosku, jak przy akcie
oskarżenia), a także powiadamianie przez prokuratora ujawnionego pokrzywdzonego o przekazaniu do sądu takiego wniosku.
Do tej pory ustawa nie określała warunków formalnych, jakim powinien odpowiadać wniosek prokuratora, ale praktyka prokuratorka wypracowała taki wzorzec.
W doktrynie dotychczas wskazywano, że wniosek podlega kontroli formalnej prezesa sądu i ma tu zastosowanie art. 120 k.p.k. Od 1.07.2015 r. stanowisko to jest już nieaktualne.
Czym są braki formalne o
których mowa w art. 337 k.p.k.?
•brak podpisu, a może on zostać uzupełniony nie tylko po zwrocie aktu oskarżenia, ale także w dalszym toku postępowania przez popierającego akt oskarżenia oskarżyciela, który złoży taki podpis,
•brak wystarczającej liczby odpisów,
•skoro z treści art. 332 § 1 pkt 2 k.p.k. wynika obowiązek zharmonizowania zarzutu aktu oskarżenia z postanowieniem o przedstawieniu zarzutów w tym sensie, że w obu tych
dokumentach procesowych chodzić musi o ten sam czyn, to brak takiej spójności stanowi wadę formalną, której usunięcie następuje w trybie określonym w art. 337 (brak spójności w opisie czynu np. w zakresie miejsca, czasu, zamiaru)
•niedokładny opis czynu (np. brak wskazania miejsca, czasu)
•w akcie oskarżenia inne nazwisko oskarżonego niż nazwisko podejrzanego
Jakie są skutki braków formalnych?
Zarządzenie o zwrocie aktu oskarżenia
Zarządzenie musi wskazywać, w jakim zakresie ma on być poprawiony lub uzupełniony (wskazanie uchybień i sposobu ich usunięcia).
Wezwanie strony do uzupełnienia braków pisma musi w swej treści wyraźnie zawierać wskazanie 7-dniowego terminu, w którym powinna ona to uczynić, gdyż wyraźnie wymaga tego art. 120 § 1 in fine k.p.k., a tym samym przy braku takiej informacji nie może wchodzić w rachubę uznanie pisma za bezskuteczne z uwagi na jego uzupełnienie po upływie wskazanego w tym przepisie terminu (SN V KZ 5/12, OSNKW 2012, nr 7, poz. 76).
Oryginał zarządzenia pozostaje w aktach sądu, a jego odpis doręcza się oskarżycielowi wraz z aktami (art. 100 § 2).
Zwrot aktu oskarżenia, celem jego poprawienia lub uzupełnienia, nie uchyla zawisłości sprawy przed sądem
Ponieważ jednak na zarządzenie o zwrocie tej skargi do uzupełnienia braków formalnych służy oskarżycielowi (publicznemu i subsydiarnemu) zażalenie, w razie wystąpienia z tym środkiem nie ma on obowiązku uzupełniania aktu oskarżenia we wskazanym przez prezesa zakresie. Zażalenie na zarządzenie o zwrocie publicznego aktu oskarżenia do uzupełnienia, przewidziane w § 2,
przysługuje przy tym każdemu oskarżycielowi, któremu akt taki zwrócono, a więc także posiłkowemu oskarżycielowi subsydiarnemu.
W razie utrzymania w mocy decyzji prezesa sądu akt oskarżenia powinien być wniesiony już w terminie 7 dni od wydania orzeczenia przez sąd rozpoznający zażalenie
Jakie są skutki braków formalnych?
Obowiązek wniesienia poprawionego lub uzupełnionego aktu oskarżenia, w sytuacji gdy oskarżyciel nie wnosi zażalenia (art. 337 § 3) spoczywa tylko na oskarżycielu publicznym, a więc nie dotyczy pozostałych oskarżycieli: prywatnego i
posiłkowego. Jest on konsekwencją zasady legalizmu i wynikającego z niej obowiązku oskarżania (art. 10 § 1).
Oskarżyciel publiczny, w sytuacji przewidzianej w art. 337 § 3, zobowiązany jest poprawić lub uzupełnić akt oskarżenia i
wnieść go ponownie do sądu w terminie określonym przez sąd. Nie może on więc odstąpić od tego i postępowania umorzyć (bo sprawa jest zawisła przed sądem).
Pozostali oskarżyciele, według swego uznania, albo wnoszą ponownie akt oskarżenia, albo rezygnują z wykonania tej
czynności procesowej, czego następstwem w tym ostatnim wypadku będzie to, że postępowanie karne zostanie umorzone wobec braku skargi uprawnionego oskarżyciela na podstawie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.
Oskarżyciel publiczny, który wniósł zażalenie, w razie utrzymania w mocy zarządzenia prezesa sądu o zwrocie aktu do uzupełnienia powinien uzupełnić go w terminie 7 dni od decyzji organu odwoławczego. Jeżeli zaś zażalenia nie wnosił, ma obowiązek dostosowania się do niezaskarżonego zarządzenia i złożenia w ciągu 7 dni poprawionego lub uzupełnionego aktu oskarżenia. W obu wypadkach termin nie ma jednak charakteru ani zawitego, ani prekluzyjnego (odmiennie np. S.
Stachowiak, Czynności sądu w fazie poprzedzającej rozprawę główną w ujęciu nowego Kodeksu postępowania karnego, NKK 1997)
Art. 337 § 1a. Jeżeli nie dokonano czynności, o których mowa w art. 321 (końcowe zapoznanie się z materiałami postępowania), prezes sądu zwraca akt oskarżenia oskarżycielowi publicznemu wraz z aktami sprawy, wskazując termin do ich wykonania.
nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. wprowadziła do kodeksu nowy § 1a art. 337, umożliwiając zwrot aktu oskarżenia wraz z aktami sprawy w ramach wstępnej kontroli formalnej aktu oskarżenia, jeżeli nie dokonano w postępowaniu przygotowawczym czynności końcowego zapoznania się stron z materiałami sprawy
może ono budzić zastrzeżenia, gdyż nie chodzi tu bynajmniej o kontrolę formalną aktu oskarżenia, lecz o ustalenie, że w postępowaniu przygotowawczym nie przeprowadzono, mimo prawnego nakazu,
określonej czynności procesowej
związku z tym jednak dokonano także zmiany w treści art. 337 § 2 przez objęcie przewidzianym tam zażaleniem obu postanowień, czyli z § 1 i 1a
uzupełniono również omawiany przepis o § 4, który nakazuje prokuratorowi po przeprowadzeniu zaniechanej uprzednio czynności końcowego zapoznania ponowne wniesienie aktu oskarżenia w wyznaczonym mu przy jego zwracaniu terminie, wraz ze stosowną wzmianką o dokonaniu powyższej czynności, uprawniając go też do wystąpienia w tym czasie o przedłużenie terminu jej dokonania, gdyby zachodziła taka potrzeba
Co w sytuacji, gdy oskarżyciel publiczny nie
wniósł zażalenia lub jego zażalenie nie zostało uwzględnione i nie poprawił w terminie braków?
1. Interwencja u przełożonego
2. Skierowanie sprawy na posiedzenie w trybie art. 339:
a) prezes sądu, z powołaniem się na przepis art. 339 § 3 zdanie wprowadzające, kieruje sprawę na posiedzenie i postępowanie karne należy umorzyć na podstawie art. 17 § 1 pkt 9, uznając, że brak skargi uprawnionego oskarżyciela. Dotyczy to jednak tylko wypadków, gdy braki są tego rodzaju, że uniemożliwiają skierowanie sprawy na rozprawę (np. bark precyzyjnego wskazania
oskarżonego)
b) w pozostałych sytuacjach prezes sądu powinien zmienić swe uprzednie zarządzenie, a następnie podjąć dalsze czynności określone w art. 338 i n. W takiej sytuacji niektóre braki, o jakich mowa w art. 337, prezes sądu będzie mógł uzupełnić we własnym zakresie, np. brak wystarczających
odpisów aktu oskarżenia
ZWRÓĆ UWAGĘ!
Likwidacja instytucji zwrotu sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego (art. 345) oraz
zlecenia oskarżycielowi publicznemu czynności dowodowych na rozprawie (art. 397)
Projekt zmian k.p.k. z 2012 r., z uwagi na modyfikacje w zakresie zadań postępowania przygotowawczego (art. 297) i poszerzanie
kontradyktoryjności postępowania sądowego, czemu towarzyszy zmniejszanie oficjalności sądu w sferze dowodowej, zakładał zmianę w zakresie zwrotu sprawy przez sąd prokuratorowi z uwagi na braki dostrzeżone przed rozprawą. Przyjmowano bowiem ograniczenie zwrotu sprawy
prokuratorowi sprzed rozprawy jedynie dla potrzeby "usunięcia istotnych braków dochodzenia lub śledztwa", a nie jak obecnie do "uzupełnienia"
postępowania przygotowawczego, a przy tym mogłoby to nastąpić "zwłaszcza wówczas, gdy akta sprawy wskazują na to, że nie dokonano czynności, które są obowiązkowe" (np. nie doszło do zmiany zarzutów, choć w akcie oskarżenia zamiast zarzuconego uprzednio jednego czynu figuruje ich więcej albo jest to czyn inaczej opisany i zakwalifikowany niż w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów, choć dotyczący tego samego zdarzenia, lub nie umożliwiono stronom końcowego zapoznania się z materiałami postępowania, mimo ich wniosków w tej kwestii), "a dokonanie ich przez sąd nie jest możliwe lub spowodowałoby znaczne trudności", z wyraźnym zastrzeżeniem, że przyczyną przekazania nie mogłaby być "potrzeba poszukiwania dowodów"
Jednakże w maju 2013 r., podczas prac sejmowych nad tym projektem uwzględniono głosy przedstawicieli środowiska prokuratorskiego, w których wskazywano na zbędność instytucji zwrotu sprawy, i w miejsce zmian w omawianym przepisie zdecydowano się skreślić art. 345, jak i powiązany z nim art. 346. Takie stanowisko przyjęto też ostatecznie w nowelizacji z 27 września 2013 r.
Nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. znosi także instytucję zlecenia oskarżycielowi publicznemu czynności dowodowych na rozprawie, uchyla bowiem art. 397, co wiąże się z ograniczeniem oficjalności w sferze sądowego postępowania dowodowego i zwiększeniem kontradyktoryjności sądowego stadium procesu. Wymuszać to też będzie na organach ścigania karnego i organach nadzorujących procesowo organy nieprokuratorskie tego ścigania baczenie, aby nie zostały pominięte dowody, które mogą być istotne dla sprawy, sprawdzanie depozycji osobowych źródeł
dowodowych, nakazywanie uzupełnienia dochodzenia lub powierzonych czynności śledztwa, tak aby nie natknąć się w postępowaniu przed sądem na braki w zakresie możliwości należytego wykazania okoliczności wspierających oskarżenie.
Gdy akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym – art. 338 k.p.k.
Prezes sądu lub referendarz sądowy zarządza doręczenie odpisu aktu oskarżenia oskarżonemu (i jego obrońcy ) z wezwaniem do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od jego doręczenia;
doręczenie nie dotyczy załączników wskazanych w art. 333 § 3
oskarżony ma prawo do wniesienia w terminie 7 dni od doręczenia mu aktu oskarżenia pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia
zarówno termin składania tych wniosków wskazany w § 1, jak i termin złożenia pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia wskazany w § 2 mają jedynie charakter instrukcyjny. Wnioski dowodowe mogą zatem być przedkładane przez oskarżonego także w dalszych fazach postępowania sądowego, a odpowiedź na akt oskarżenia może być złożona np. już po zawiadomieniu o terminie rozprawy lub nawet dopiero na rozprawie
Odpowiedź na akt oskarżenia
Oskarżony ma prawo do wniesienia w terminie 7 dni od doręczenia mu aktu oskarżenia pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia. Jest to jedynie prawem oskarżonego, którego nie musi on wykorzystywać, nie można więc żądać od niego takiej odpowiedzi. W praktyce zresztą instytucja ta w istocie nie funkcjonuje.
Pisemna odpowiedź na akt oskarżenia nie zastępuje wyjaśnień oskarżonego, nie może być zatem traktowana jako dowód w sprawie. Jest to stanowisko oskarżonego jako strony postępowania, a nie oświadczenie dowodowe oskarżonego jako źródła dowodowego.
Odpowiedź ta nie musi spełniać szczególnych wymogów formalnych, poza formą pisemną (odmiennie R. A. Stefański, którego zdaniem, skoro jest wnoszona na piśmie, to powinna spełniać wymagania określone w art. 119 § 1 k.p.k. dla pism procesowych, a w konsekwencji jej braki formalne powinny być usuwane w trybie art. 120 § 1 k.p.k.). Decydując się na skorzystanie z tego prawa, oskarżony może:
a) przedstawić swoją linię obrony (także odnosząc się do sposobu zaprezentowania tej linii w uzasadnieniu aktu oskarżenia - art. 332 § 2 in fine), b) odnieść się do argumentacji zaprezentowanej przez oskarżyciela, odnieść się do zarzutów,
c) wskazać na celowość rozstrzygnięcia pewnych kwestii na posiedzeniu przed rozprawą (np. argumentując, że zachodzi oczywisty brak podstaw oskarżenia - art. 339 § 3 pkt 2),
d) wnosić o przekazanie sprawy na posiedzenie i wydanie orzeczenia kończącego postępowanie (w formie postanowienia umarzającego, wyroku warunkowo umarzającego, wyroku nakazowego)
e) kwestionować tryb postępowania, właściwość sądu
f) zawrzeć wniosek o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego (zwłaszcza tymczasowego aresztowania).
Odpowiedź na akt oskarżenia powinna być wniesiona w terminie siedmiu dni. Nie ma on charakteru prekluzyjnego, albowiem jego przekroczenie nie zamyka oskarżonemu uprawnienia do złożenia pisma procesowego, w którym prezentowałby swój punkt widzenia na sprawę. Upływ tego terminu wywołuje jednak określone konsekwencje procesowe, otwiera bowiem drogę do podjęcia dalszych decyzji w ramach wstępnej kontroli oskarżenia lub przygotowania do
rozprawy głównej. Wynika z tego, że po doręczeniu aktu oskarżenia oskarżonemu prezes sądu powinien powstrzymać się z podjęciem dalszych decyzji do czasu upływu terminu, o którym mowa w § 2. Z komentowanego przepisu wynika, że odpowiedź na akt oskarżenia powinna zostać wniesiona najpóźniej do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego.
Gdy akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym – art. 338 k.p.k. – nowelizacja w zakresie pouczeń
Nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. zakłada dość ważkie zmiany w regulacji zawartej w omawianym przepisie. Nie zmienia on rozwiązań wskazanych w art.
338 § 2 i 3. Natomiast w § 1 zakłada przy doręczaniu oskarżonemu odpisu aktu oskarżenia:
a) wezwanie go do zgłoszenia wniosków dowodowych, ale nadal w instrukcyjnym terminie 7 dni;
b) pouczenie, że w tymże terminie może on też wnioskować do sądu, aby ten zobowiązał prokuratora do uzupełnienia materiałów dowodowych przekazanych sądowi o określone dokumenty z akt postępowania przygotowawczego, gdy ma to znaczenie dla interesów oskarżonego (projekt zmian KKPK zakładał także wskazanie, iż chodzi tu też o znaczenie tych dokumentów "dla realizacji wymogów określonych w art. 2 § 2 i art. 4", czyli zasady prawdy i obiektywizmu, ale projekt rządowy eliminował już z tego zapisu art. 4 (zob. druk Sejmu VII kadencji nr 870), zaś w toku prac sejmowych wyeliminowano także odwołanie się do art. 2 § 2).
Dodany zaś § 1a przewiduje z kolei pouczanie oskarżonego przy doręczaniu mu odpisu aktu oskarżenia o niektórych uprawnieniach i obowiązkach, a mianowicie o:
a) możliwości żądania powołania mu obrońcy z urzędu bez potrzeby wykazywania swej niezamożności, ale z informacją o tym, że w zależności od wyniku procesu może on być wówczas obciążony kosztami tej pomocy prawnej i że koszty procesu mogą być zabezpieczone na jego mieniu;
b) możliwości wystąpienia z wnioskiem o dobrowolne poddanie się karze jeszcze przed doręczeniem zawiadomienia o terminie rozprawy (zob. art. 338a);
c) możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu sądu w kwestii warunkowego umorzenia procesu;
d) konsekwencjach ustalenia na posiedzeniu wstępnym (art. 349) terminarza rozpraw i poszczególnych czynności dowodowych, czyli wiążącym charakterze przyjętych tam terminów rozprawy;
e) prawie - a nie obowiązku - udziału w rozprawie, ale też o konsekwencjach niestawiennictwa na rozprawę w wypadkach wskazanych w art. 376 i 377 oraz f) zasadach występowania o pisemne uzasadnienie wyroku.
Gdy akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym – art. 338a k.p.k. - nowelizacja
Po art. 338 omawiana nowelizacja wprowadza nowy art. 338a, przyjmujący możliwość złożenia przez oskarżonego wniosku o dobrowolne poddanie się karze jeszcze przed zawiadomieniem go o terminie rozprawy - a więc właśnie najpóźniej po doręczeniu przez sąd odpisu aktu oskarżenia - który to wniosek, jeżeli dotyczyłby występku, podlegałby rozpoznaniu na posiedzeniu (art. 343a k.p.k.). Wniosek taki zostaje wówczas objęty tymi samymi regułami, jakie obowiązują przy rozpatrywaniu wniosku prokuratora o skazanie bez rozprawy (art. 343a § 2 zdanie trzecie k.p.k.). Natomiast jeżeli dotyczy on zbrodni, ma być rozpoznawany wprawdzie nadal na rozprawie, ale z możliwością nadzwyczajnego złagodzenia kary, choć już bez innych złagodzeń wskazanych w art. 343 (art. 387 § 4 zdanie drugie k.p.k.).
W przypadku złożenia takich wniosków później, a więc po zawiadomieniu o terminie rozprawy lub na samej rozprawie, podlegać będą one - bez względu na to, czy dotyczyłyby zbrodni, czy występku - rozpoznaniu na rozprawie, a odnośnie do występku tylko z możliwością nadzwyczajnego złagodzenia kary (nowy art. 387 § 4 zdanie pierwsze), zaś w przypadku zbrodni na zasadach ogólnych, a więc bez nadzwyczajnego łagodzenia konsekwencji karnych przypisywanej odpowiedzialności. Tym samym przewidziany w termin złożenia wniosku o dobrowolne poddanie się karze, jako określany fazą postępowania, ma charakter prekluzyjny, jako że skutki, które wiążą się z jego złożeniem przy zachowaniu tego terminu, nie pojawią się, jeżeli będzie on złożony już po doręczeniu oskarżonemu zawiadomienia o terminie rozprawy. Taki spóźniony wniosek będzie
wprawdzie także wnioskiem o skazanie bez postępowania dowodowego, ale zostanie rozpatrzony na zasadach ogólnych dotyczących tego typu wniosków, a więc niedających już tak szerokich możliwości uzyskania złagodzenia odpowiedzialności karnej.
Omawiane rozwiązanie oznacza zatem zdecydowane poszerzenie zakresu konsensualnych sposobów zakończenia sprawy karnej, jednak przy utrzymaniu dla skazania w tych wypadkach wymogu, iż niezbędne jest, aby okoliczności przestępstwa i wina oskarżonego nie budziły
wątpliwości. Nie godzi to więc w zasadę prawdy.
II. Kontrola merytoryczna aktu oskarżenia
1. Rozumiana szeroko (oddanie pod sąd) – oznaczenie początkowej fazy postępowania
jurysdykcyjnego, która polega na wstępnej merytorycznej kontroli oskarżenia, realizowanej w trybie i zakresie określonym w art. 339 § 3 k.p.k.
2. Rozumiana wąsko – akt organu procesowego (sądu) stwierdzający dopuszczalność
przeprowadzenia rozprawy po kontroli zasadności skargi, czyli zbadaniu czy opiera się ona na wystarczających podstawach faktycznych i prawnych.
Znaczenie ma tylko negatywny wynik kontroli – zamyka on bowiem oskarżeniu drogę do
rozprawy sądowej, gdyż nie zostało ono w tak wysokim stopniu uprawdopodobnienie, aby mogło być podstawą do jej przeprowadzenia.
Kontrola merytoryczna aktu oskarżenia
W polskim systemie oddanie pod sąd (w znaczeniu szerszym) przebiega według systemu kontroli z inicjatywy sądu. Ma ona na celu
zapobieżenie oskarżeniu oczywiście bezzasadnemu, a co za tym idzie – ochronę oskarżonego przed procesem sądowym, gdy z góry można spodziewać się uniewinnienia lub umorzenia postępowania.
Tylko prezes sądu (przewodniczącego wydziału) decyduje czy przekazać sprawę na posiedzenie sądu przed wyznaczeniem rozprawy celem zbadania zasadności oskarżenia. Zgodnie z art. 339 § 3 prezes sądu (przewodniczący wydziału) kieruje sprawę na posiedzenie wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia, a zwłaszcza:
1) umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2-11,
2) umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia,
3) wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania, 5) wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania,
6) wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu, 7) wydania wyroku nakazowego.
Kontrola merytoryczna aktu oskarżenia
Wstępne badanie sprawy przez sąd przed rozprawą, w obecnym kodeksie, w porównaniu z poprzednio obowiązującą ustawą procesową, zostało znacznie rozszerzone, teraz sąd zobowiązany jest do wykonania znacznie większej liczby czynności. Na tym etapie postępowania jest to merytoryczna, a nie formalna (art. 337) kontrola aktu oskarżenia (kontrola oskarżenia), jednak sąd, w większości wypadków, nie ocenia wiarygodności dowodów przedstawionych przez oskarżyciela, choć, z drugiej strony, może dojść do ustalenia, że wskazana w akcie oskarżenia okoliczność w sposób oczywisty nie wynika z materiału dowodowego zebranego w toku postępowania przygotowawczego.
We wszystkich wypadkach określonych w art. 339 § 1-4 skierowanie sprawy przez prezesa sądu (przewodniczącego wydziału,
upoważnionego sędziego) na posiedzenie jest obligatoryjne. Co prawda przepis § 3 sformułowany jest tak, że można odnieść wrażenie, iż podjęcie decyzji jest uzależnione od uznania prezesa sądu, jednak nie może ulegać wątpliwości, że w każdym wypadku, gdy zostanie ustalona jedna z okoliczności wymienionych w pkt 1-7 albo inna okoliczność tego rodzaju, że zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia przekraczającego
uprawnienia prezesa, ma on obowiązek skierowania sprawy na posiedzenie.
W art. 339 § 3 w pkt 1-7 określone zostały sytuacje, w których prezes sądu musi skierować sprawę na posiedzenie, ale nie jest to katalog zamknięty, ponieważ w zdaniu wprowadzającym tego paragrafu ustawodawca posłużył się określeniem "a zwłaszcza", co oznacza, że
skierowanie na posiedzenie może nastąpić także z innego niż wyliczone w tym paragrafie powodu, a jedynym kryterium jest ustalenie przez prezesa sądu, że zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienie. Będzie to miało miejsce np. wówczas, gdy w sytuacji przewidzianej w art. 337 § 3 prokurator wniesie niepoprawiony lub nieuzupełniony akt oskarżenia, któremu sąd nie może nadać dalszego biegu. Wtedy sąd na posiedzeniu ponownie zwraca akt oskarżenia, a w razie kolejnego takiego samego zachowania oskarżyciela publicznego - umarza postępowanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 9.
Kontrola merytoryczna aktu oskarżenia
umorzenie postępowania z powodu negatywnej przesłanki procesowej (art. 17 § 1 pkt 2-11)
Wszystkie negatywne przesłanki formalne i niektóre materialne dostrzeżone na tym etapie powodują umorzenie postępowania
Postanowieniem czy wyrokiem? Postanowieniem - do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego
Przesłanka ujemna może wystąpić już przed wniesieniem aktu oskarżenia, ale jej charakter może budzić kontrowersje, lub też może zostać niedostrzeżona przez autora aktu oskarżenia (np. powaga rzeczy osądzonej, przedawnienia ścigania). Może też nastąpić po wniesieniu aktu oskarżenia (np. śmierć oskarżonego, upływ terminu przedawnienia).
Umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 (w zw. z art. 1 § 2 k.k.), w trybie art. 339 § 3, uzasadnione jest tylko wtedy, gdy in concreto jest niewątpliwe, że oskarżony popełnił czyn zabroniony i że czyn ten jest rzeczywiście znikomo społecznie szkodliwy (SN WZ 68/98), a więc jeżeli z samej treści zgromadzonych dowodów, opisu czynu i okoliczności faktycznych przytoczonych w uzasadnieniu aktu oskarżenia jednoznacznie wynika brak znamion czynu zabronionego (SA w Krakowie II AKz 476/11). Nie jest ono zatem dopuszczalne w wypadku, gdy zebrane dowody nie mają w tym względzie całkowicie jednoznacznej wymowy, a zatem dokonanie trafnych ustaleń
faktycznych co do istotnych okoliczności czynu wymaga gruntownego zbadania, wielostronnej analizy oraz wnikliwej i krytycznej oceny materiału dowodowego sprawy (SN III KRN 144/94; SN V KKN 360/97 i 490/97).
Natomiast dostrzeżenie negatywnej przesłanki z art. 17 § 1 pkt 1, może uzasadniać umorzenie tylko wtedy, gdy osiągnie poziom oczywistości – wówczas jednak będziemy mieli do czynienia z kolejną przyczyną kontroli, czyli potrzebą umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku podstaw oskarżenia
Kontrola merytoryczna aktu oskarżenia
umorzenie postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia
Oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia (art. 339 § 3 pkt 2) zachodzi wówczas, gdy wskazane przez oskarżyciela okoliczności i dołączone do aktu oskarżenia dowody (ocena merytoryczna materiału dowodowego) w sposób niebudzący żadnych wątpliwości, co wręcz rzuca się w oczy, wskazują na to, że nie zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia
przestępstwa przez osobę wskazaną w akcie oskarżenia (SA w Warszawie II AKz 16/10; SA w Katowicach II AKz 743/08)
Jest to sytuacja, w której brak podstaw do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia (art. 303 k.p.k.), a ustalenie braku tych podstaw nie wymaga dalszych czynności procesowych, ponieważ wystarczy zapoznać się z treścią aktu oskarżenia, dołączonymi
dowodami lub aktami postępowania przygotowawczego, nadesłanymi przez prokuratora
Natomiast, gdy oskarżenie będzie budzić tylko wątpliwości, umorzenie nie jest dopuszczalne. Sąd zobligowany jest wówczas do wyznaczenie rozprawy głównej, w czasie której zostanie gruntownie zbadana zasadność skargi.
Sytuacja relatywnie rzadka w przypadku publicznych aktów oskarżenia – częściej zdarza się przy prywatnych i subsydiarnych (oskarżyciel kieruje się wyłącznie subiektywnym poczuciem krzywdy)
Pamiętać trzeba, że choć postanowienie o umorzeniu postępowania z powodu oczywistych braków faktycznych podstaw
oskarżenia blokuje rozpoznanie sprawy na rozprawie, to stanie się to dopiero po jego uprawomocnieniu, które z uwagi na fakt, że zamyka drogę do wydania wyroku, jest postanowieniem na które strony mogą złożyć zażalenie (art. 459 § 1)
Kontrola merytoryczna aktu oskarżenia
wydanie postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania
Sąd, dokonując kontroli wstępnej aktu oskarżenia, bada właściwość sądu (art. 339 § 3 pkt 3), którą określają przepisy art. 24-27 oraz art. 31-34 k.p.k.
Zobowiązany jest także badać przesłanki warunkujące dopuszczalność prowadzenia w danej sprawie postępowania w określonym trybie i to zarówno od strony formalnej, jak i materialnej.
art. 35. § 1. Sąd bada z urzędu swą właściwość, a w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub innemu organowi.
Ze względu na konsekwencje procesowe niewłaściwości rzeczowej skutkującej uchyleniem orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia (bezwzględna
przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 3 i 4) sąd powinien badać kwestię właściwości rzeczowej od chwili wpłynięcia aktu oskarżenia, jak również w toku postępowania. Stwierdzenie niewłaściwości wymaga wydania
postanowienia oraz określenia w nim sądu lub organu właściwego do rozpoznania danej sprawy. Przekazanie sprawy sądowi właściwemu jest tylko następstwem stwierdzenia swej niewłaściwości w tym samym postanowieniu (art. 35
§ 1), które zawsze podlega zaskarżeniu (art. 35 § 3), chyba że w tej kwestii orzekł Sąd Najwyższy (art. 426 § 2)
Kontrola merytoryczna aktu oskarżenia
wydanie postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu
Np. uchylenie tymczasowego aresztowania lub zmianę na poręczenie majątkowe
Należy pamiętać, że zgodnie art. 344 jeżeli oskarżony jest tymczasowo aresztowany, sąd z urzędu rozstrzyga o utrzymaniu, zmianie lub uchyleniu tego środka. W razie potrzeby orzeka także o innych środkach zapobiegawczych.
Potrzeba wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania zachodzi wówczas, gdy:
a) akt oskarżenia wniesiony do sądu dotyczy sprawy, w której oskarżony jest tymczasowo aresztowany, a wtedy sąd ma obowiązek oznaczyć jego termin (art. 344),
b) prezes sądu z urzędu stwierdzi konieczność rozważenia potrzeby zmiany tymczasowego aresztowania na łagodniejszy środek zapobiegawczy albo potrzebę uchylenia tymczasowego aresztowania, także gdy takiej treści wniosek złoży oskarżony lub jego obrońca,
c) ujawni się konieczność zastosowania tymczasowego aresztowania oskarżonego, wobec którego stosowano łagodniejszy środek zapobiegawczy albo nie stosowano żadnego środka tego rodzaju.
Konsekwencją jest wiec konieczność odbycia posiedzenia zawsze gdy oskarżony jest tymczasowo aresztowany. Utrzymując tymczasowe aresztowanie w tym trybie, sąd określa termin jego stosowania, wskazując datę końcową - dzień, miesiąc i rok.
III. Orzekanie poza rozprawą o odpowiedzialności
karnej lub środkach zabezpieczających – art. 339 § 1 k.p.k.
Chodzi tu o POZYTYWNE orzeczenia
Negatywne orzeczenia, w postaci postanowień o umorzeniu postępowania zapadają w ramach kontroli merytorycznej oskarżenia.
Dopiero przejście sprawy przez etap kontroli merytorycznej z wynikiem pozytywnym, uzasadnia rozpatrywanie kwestii odpowiedzialności karnej lub orzeczenia środków zabezpieczających.
339. § 1. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli:
1) prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających,
2) zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania,
3) prokurator złożył wniosek, o którym mowa w art. 335 § 1 – zmiana brzmienia z uwagi na nowelizację art. 335
4) oskarżony, któremu zarzucono występek, przed doręczeniem mu zawiadomienia o wyznaczeniu rozprawy złożył wniosek, o którym mowa w art. 338a
5) zachodzi potrzeba rozważenia kwestii umorzenia postępowania wskutek złożenia po wniesieniu aktu oskarżenia wniosku, o którym mowa w art. 59a Kodeksu karnego
Orzekanie poza rozprawą o odpowiedzialności karnej lub środkach zabezpieczających – art. 339 § 1 k.p.k.
złożenie przez prokuratora wniosku o orzeczenie środków zabezpieczających
Prokurator może złożyć wniosek o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i jednoczesne orzeczenie wobec niego środków zabezpieczających (art. 324)
Przepis ten wyłącza możliwość umarzania samodzielnie przez prokuratora śledztwa lub dochodzenia albo zatwierdzania przez niego umorzenia dokonanego przez inny organ nieprokuratorski lub (poprzez art. 325e § 2), gdy okazuje się, że podejrzany jest niepoczytalny, a jednocześnie zachodzi potrzeba zastosowania wobec niego środka zabezpieczającego.
Przepis art. 324 dotyczy zatem potrzeby stosowania w ocenie prokuratora środka w postaci:
1) elektronicznej kontroli miejsca pobytu, 2) terapii
3) terapii uzależnień,
4) pobytu w zakładzie psychiatrycznym
art. 93a § 1 k.k.
1) elektronicznej kontroli miejsca pobytu, 2) terapii,
3) terapii uzależnień,
4) pobytu w zakładzie psychiatrycznym, 5) przepadku przedmiotów,
6) zakazów wymienione w § 2 pkt 5
art. 22 § 3 k.k.s.
Orzekanie poza rozprawą o odpowiedzialności karnej lub środkach zabezpieczających – art. 339 § 1 k.p.k.
potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania
Zarówno wtedy, gdy prokurator ZAMIAST aktu oskarżenia sporządza i kieruje do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art.
336) jak i gdy sąd z urzędu stwierdza, ze zachodzą przesłanki warunkowego umorzenia (art. 66 i 67 kk).
Art. 341 § 2 przewiduje szczególne uprawnienie oskarżonego polegające na możliwości sprzeciwienia się warunkowemu umorzeniu. W tej sytuacji sąd postępuje analogicznie jak w sytuacji, gdy z urzędu w toku posiedzenia ustali, że brak podstaw faktycznych i prawnych do
warunkowego umorzenia postępowania karnego tzn. sąd kieruje sprawę na rozprawę, a wniosek o warunkowe umorzenie staje się aktem oskarżenia. Jest to możliwe dlatego, że wniosek ten, w najważniejszych swoich elementach, spełniać musi wymogi przewidziane dla aktu
oskarżenia (art. 336 § 2 w zw. z art. 332 § 1 pkt 1, 2, 4 - 6). Dotyczy to także uzasadnienia, ponieważ wskazanie w nim dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a także okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem (art. 336 § 2 zdanie
drugie) stanowi w istocie spełnienie wymogów przewidzianych dla uzasadnienia aktu oskarżenia w art. 332 § 2. W tej sytuacji, aby wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania mógł pełnić funkcję aktu oskarżenia, musi być jedynie uzupełniony w zakresie określonym w art. 333 § 1 i 2.
W przedmiocie warunkowego umorzenia sąd orzeka WYROKIEM mimo, że czyni to na posiedzeniu Dlaczego wyrokiem?
Bo podstawową przesłanką warunkowego umorzenia postępowania jest brak wątpliwości co do winy i społecznej szkodliwości czynu. Skoro więc orzeczenie w tym przedmiocie jest równoznaczne z przypisaniem winy, to zgodnie z art. 42 ust. 3 Konstytucji i art. 5 § 1 k.p.k. – musi mieć formę wyroku.
Orzekanie poza rozprawą o odpowiedzialności karnej lub środkach zabezpieczających – art. 339 § 1 k.p.k.
prokurator złożył wniosek o którym mowa w art. 335 § 1 k.p.k.
UWAGA – zmiany wprowadzone nowelą z dnia 20 lutego 2015 r.
Art. 335. § 1. Jeżeli oskarżony przyznaje się do winy, a w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a postawa
oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności. Jeżeli zachodzi potrzeba oceny wiarygodności złożonych wyjaśnień, czynności dowodowych dokonuje się jedynie w niezbędnym do tego zakresie. W każdym jednak wypadku, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, należy przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wy-mienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków
przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Uzgodnienie może obejmować także wy-danie określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia kosztów procesu.
§ 2. Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających też prawnie chronione interesy pokrzywdzonego, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, a oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami. Do wniosku stosuje się odpowiednio § 1 zdanie piąte i § 3 zdanie drugie. Do aktu oskarżenia nie stosuje się przepisów art. 333 § 1 i 2.
§ 3. Wniosek, o którym mowa w § 1, powinien zawierać dane wskazane w art. 332 § 1 pkt 1–5. Uzasadnienie wniosku ogranicza się do wskazania dowodów świadczących o tym, że okoliczności popełnienia czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości oraz że cele po-stępowania zostaną osiągnięte bez przeprowadzenia rozprawy. Z
wnioskiem przekazuje się do sądu materiały postępowania przygotowawczego. Stronom, obrońcom i pełnomocnikom przysługuje prawo do przejrzenia akt sprawy, o czym należy ich pouczyć.
§ 4. W wypadku gdy sąd, nie uwzględniając wniosku, o którym mowa w § 1, zwrócił sprawę prokuratorowi, ponowne wystąpienie z takim wnioskiem jest możliwe, jeżeli zwrot nastąpił z przyczyn wskazanych w art. 343 § 1, 2 lub 3. Zwrot sprawy nie stoi też na przeszkodzie wystąpieniu następnie z wnioskiem, o którym mowa w § 2.”
Orzekanie poza rozprawą o odpowiedzialności karnej lub środkach zabezpieczających – art. 339 § 1 k.p.k.
prokurator złożył wniosek o którym mowa w art. 335 § 1 k.p.k.
UWAGA – zmiany wprowadzone nowelą z dnia 20 lutego 2015 r.
art. 343. § 1. Jeżeli nie ma zastosowania art. 46 Kodeksu karnego, sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku, o którym mowa w art. 335, od naprawienia szkody w całości albo w części lub od zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Przepis art. 341 § 3 stosuje się odpowiednio.
§ 2. Uwzględnienie wniosku jest możliwe tylko wówczas, jeżeli nie sprzeciwi się temu pokrzywdzony, należycie powiadomiony o terminie posiedzenia.
§ 3. Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku od dokonania w nim przez prokuratora wskazanej przez siebie zmiany, zaakceptowanej przez oskarżonego.
§ 4. Postępowania dowodowego nie prowadzi się.
§ 5. Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Zawiadamiając pokrzywdzonego o posiedzeniu poucza się go o możliwości zakończenia postępowania bez przeprowadzenia rozprawy oraz wcześniejszego złożenia oświadczenia, o którym mowa w art. 54 § 1. Udział podmiotów wskazanych w zdaniu pierwszym w posiedzeniu jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.
§ 6. Sąd, uwzględniając wniosek, skazuje oskarżonego wyrokiem.
§ 7. Jeżeli sąd uzna, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku, o którym mowa w art. 335 § 1, zwraca sprawę prokuratorowi. W razie nieuwzględnienia wniosku wskazanego w art. 335 § 2 sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, a prokurator, w ter-minie 7 dni od dnia posiedzenia, dokonuje czynności określonych w art. 333 § 1 i 2.
Orzekanie poza rozprawą o odpowiedzialności karnej lub środkach zabezpieczających – art. 339 § 1 k.p.k.
zmiany wprowadzone nowelizacją z 27 września 2013 r.
nowelizacja uzupełnia krąg posiedzeń wskazanych w § 1 przez włączenie do niego (nowy pkt 4 w § 1) także sytuacji, gdy oskarżony, któremu zarzucono występek, złożył przed doręczeniem mu zawiadomienia o rozprawie wniosek o dobrowolne poddanie się karze, wskazany w nowym art. 338a, oraz gdy pokrzywdzony po wniesieniu aktu oskarżenia złożył - przewidziany w nowym art. 59a k.k. - wniosek o umorzenie postępowania w związku z pogodzeniem się z oskarżonym (§ 1 pkt 5).
uchyla ona natomiast w § 3 jego pkt 4, czyli eliminuje możliwości zwrotu przed rozprawą sprawy prokuratorowi do uzupełnienia dochodzenia lub śledztwa
przyjmuje się ponadto w celu przyspieszenia procedowania i szybszego decydowania w kwestii wyznaczenia rozprawy wprowadzenie przepisu (§ 4a)
nakazującego prezesowi sądu, jeżeli akt oskarżenia nie zawiera braków formalnych, dokonanie czynności wynikających z art. 339 § 1, 3 i 4 w terminie 30 dni od wniesienia tego aktu.
W świetle danych Ministerstwa Sprawiedliwości (zob. Informacja statystyczna o ewidencji spraw i orzecznictwie w sądach powszechnych oraz o więziennictwie, Warszawa 2013) w 2012 r. średni czas od wpłynięcia sprawy karnej do sądu do wyznaczenia pierwszego posiedzenia lub pierwszego terminu rozprawy wynosił w sądach okręgowych nieco ponad 2,5 miesiąca, a w rejonowych nieco poniżej 2,5 miesiąca. Jednakże w sądach okręgowych na 9500 spraw w 940 wyznaczono go po upływie 3 miesięcy od wpłynięcia sprawy, w nieco ponad 800 po 4 miesiącach, w ponad 460 po 6, a w nieco ponad 230 dopiero po upływie roku. W sądach
rejonowych na ponad 460 000 spraw, do wyznaczenia tego terminu w ponad 32 500 spraw doszło dopiero po upływie 3 miesięcy, w ponad 26 500 po 4 miesiącach, w kolejnych 18 000 spraw po 6, a w 12 000 aż po upływie roku od wpłynięcia sprawy. W konsekwencji w sądach okręgowych co czwartą, a w rejonowych co piątą sprawą karną w 2012 r. zajęto się dopiero po 3 miesiącach od jej wpłynięcia, a do 2-2,5% spraw sięgnięto dopiero po roku. Zasadnie zatem projekt zmian k.p.k.
zakładał, a ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie terminu, w jakim prezes sądu powinien podjąć działania procesowe związane z prawidłowym formalnie aktem oskarżenia. Ma on wprawdzie tylko charakter instrukcyjny, ale jednak zmusza organ wewnątrzsądowy do dbałości o szybkość postępowania oraz daje
możliwość rozliczania go w trybie służbowym z przestrzegania tego obowiązku procesowego. Odnośnie do innej konstrukcji projektowanej zmiany k.p.k.
przyspieszającej już tylko rozprawę - zob. uwagi do art. 349.
IV. Załatwianie spraw incydentalnych i wniosków dowodowych
Niektóre kwestie incydentalne rozpatruje się przy okazji kontroli merytorycznej np. ewentualne uchylenie tymczasowego aresztowania.
Jeżeli akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym i nie kieruje się sprawy do kontroli merytorycznej, zgodnie z art. 338 prezes sądu (przewodniczący wydziału) zarządza doręczenie odpisu aktu oskarżenia oskarżonemu, a także ustanowionemu obrońcy (art. 140), tylko wtedy, gdy spełnia on warunki formalne przewidziane w art. 119, 332, 333 lub 335, a jednocześnie spełnione zostały warunki określone w art. 334. Odpis aktu oskarżenia doręcza się, wobec unormowania art. 338 § 1 zdanie drugie także ujawnionemu, a więc praktycznie biorąc wskazanemu w tym akcie oskarżenia, pokrzywdzonemu, ale tylko
wówczas, gdy to pismo procesowe zawiera wniosek o skazanie oskarżonego bez przeprowadzanie rozprawy, w trybie określonym w art. 343.
Doręczając oskarżonemu odpis aktu oskarżenia, prezes sądu wzywa oskarżonego, a nie nakłada na niego obowiązek, do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od doręczenia. Termin 7 dni z art. 338 § 1 ma charakter instrukcyjny, a więc złożenie wniosku dowodowego po jego upływie nie powoduje nieskuteczności tej czynności procesowej. Ma on jedynie na celu dyscyplinowanie oskarżonego dla zapewnienia sprawności postępowania i umożliwienia rozstrzygnięcia sprawy w
rozsądnym czasie. Dowody można zgłaszać aż do zamknięcia przewodu sądowego. Wniosek dowodowy złożony w tym trybie winien odpowiadać ogólnym wymogom wniosku dowodowego, określonym w art. 169.
V. Przygotowanie organizacyjne do rozprawy głównej
Obejmuje przede wszystkim wydanie przez prezesa sądu (przewodniczącego wydziału, upoważnionego sędziego) pisemnego zarządzenia o wyznaczeniu rozprawy głównej (art. 350 k.p.k.). Zarządzenie to nie wymaga
uzasadnienia, a jego odpisów nie doręcza się nikomu.
Wskazanie sędziego w zarządzeniu ma miejsce w wypadku, gdy do rozpoznania sprawy na rozprawie właściwy jest sąd w składzie jednego sędziego. W pozostałych wypadkach wskazanie dotyczy składu orzekającego, a więc sędziego albo sędziów (zawodowych) i ławników (art. 350 § 1)
Przewodniczący składu orzekającego po rozważeniu wniosków stron dopuszcza dowody i zarządza ich sprowadzenie na rozprawę (art. 352)
Pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy głównej powinno upłynąć co najmniej 7 dni. W razie niezachowania tego terminu w stosunku do oskarżonego lub jego obrońcy rozprawa na ich wniosek,
zgłoszony przed rozpoczęciem przewodu sądowego, ulega odroczeniu (art. 353)
Przygotowanie do rozprawy głównej
powoływanie sędziów do orzekania – art. 351 k.p.k.
system automatycznej kolejności system doboru losowego
Zasadą obowiązującą przy wyznaczaniu składu orzekającego jest powierzanie spraw w kolejności, w której wpływają one do sądu i rejestrowane są w repertorium wydziału oraz sędziom według kolejności imiennej listy sędziów danego sądu czy w praktyce - wydziału (§ 1).
Nie jest to tryb idealny, eliminujący definitywnie podejrzenie o możliwość manipulacji wpływem sprawy do sądu (wydziału) tak, by sprawa trafiła do określonego sędziego, ale z chwilą, gdy sprawa zostaje zarejestrowana w sądzie, możliwości manipulacji w tym zakresie ograniczone są do minimum.
Dodatkowe gwarancje w tym zakresie stwarza, wydane na podstawie art. 351 § 3 (w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 10 stycznia 2003 r.), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad wyznaczania i losowania składu orzekającego (Dz. U. Nr 107, poz. 1007).
Pominięcie sędziego w wyznaczeniu według kolejności (§ 1) spowodowane może być jedną okolicznością wyraźnie określoną w ustawie - chorobą sędziego - oraz innymi ważnymi przeszkodami. Choć sposób sformułowania tego przepisu nakazuje przyjąć, że chodzi o okoliczność tej samej co najmniej rangi, co choroba sędziego i zbliżoną swoim
charakterem do tej okoliczności, to jednak do takich okoliczności zaliczyć trzeba np.: urlop, wyjazd służbowy, wykonywanie innych czynności urzędowych, w tym przede wszystkim orzekanie w innych sprawach
Przepis art. 351 § 2 wprowadza szczególne reguły wyznaczania członków składu orzekającego w sprawach o zbrodnie zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności.
Przewidziane tu losowanie składu sądzącego dotyczy wszystkich członków składu, w tym ławników.
Losowanie może obejmować sędziów z kilku wydziałów karnych sądu, gdy jest to niezbędne dla ustalenia prawidłowego składu, a listy sędziów wg § 1 prowadzi się przecież dla "sądu lub wydziału", a nie tylko dla danego wydziału. Losowanie jest fakultatywne i zależy od wystąpienia ze stosownym wnioskiem przez prokuratora lub obrońcę. Prawa wnioskowania o losowanie nie ma ani sam
oskarżony, ani inne strony czy ich pełnomocnicy.
Przez wniosek obrońcy, o jakim mowa w art. 351 § 2, rozumieć należy wniosek któregokolwiek z obrońców występujących w danej sprawie, choćby pozostali wniosku takiego nie składali. Przy wielości obrońców 7-dniowy termin na złożenie wniosku liczy się odrębnie dla każdego z nich od daty doręczenia mu odpisu aktu oskarżenia. Poczynione zastrzeżenie, że wniosek można złożyć "nie później niż" oznacza, iż termin ten ma charakter prekluzyjny, przywróceniu nie podlega, a prawo wnioskowania o losowanie wygasa wraz z upływem tego terminu; stosuje się tu jednak art. 123 § 3.
Szczegółowe zasady wyznaczania i losowania składu określa obecnie rozporządzenie MS z 2 czerwca 2003 r. (Dz. U. Nr 107, poz. 1007); zakłada ono, że kartki z nazwiskami sędziów losuje pracownik sekretariatu w obecności przewodniczącego wydziału, protokolanta oraz prokuratora i obrońcy, o ile się stawią, z tym że z uwagi na treść art. 117 § 1 w zw. z art. 351 § 2 zd. I k.p.k. w razie
usprawiedliwienia nieobecności mogą oni wnosić o przesunięcie terminu losowania. Z przebiegu losowania sporządza się protokół dołączany do akt sprawy. Obecna delegacja (§ 3) nakazuje
zapewnić równe prawdopodobieństwo udziału w składzie orzekającym wszystkich sędziów danego sądu lub wydziału, ale i dotychczasowe rozporządzenie wymóg taki respektowało. Lista jest bowiem imienna, obejmująca wszystkich sędziów z odnotowywaniem okoliczności stanowiących powód odstępstwa i wyznaczaniem nowego losowania w razie gdyby wylosowany sędzia nie mógł brać udziału w danym składzie (§ 2-3 rozporz.).
Przygotowanie organizacyjne do rozprawy głównej posiedzenie przygotowawcze przed rozprawą (art. 349)
Jeżeli przewidywany zakres postępowania dowodowego uzasadnia przypuszczenie, że w sprawie niezbędne będzie wyznaczenie co najmniej 5 terminów rozprawy, prezes sądu niezwłocznie wyznacza sędziego albo członków składu orzekającego oraz kieruje sprawę na posiedzenie. - OBLIGATORYJNIE
Czynności, o których mowa w § 1, prezes sądu może dokonać także wówczas, jeżeli ze względu na zawiłość sprawy lub z innych ważnych powodów uzna, że może to przyczynić się do usprawnienia postępowania, a zwłaszcza należytego planowania i organizacji rozprawy głównej - FAKULTATYWNIE
Posiedzenie powinno się odbyć w ciągu 30 dni od daty jego wyznaczenia.
Oskarżyciel publiczny, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Prezes sądu może uznać ich udział w posiedzeniu za obowiązkowy. Prezes sądu może także zawiadomić o posiedzeniu pozostałe strony, jeżeli uzna, że przyczyni się to do usprawnienia postępowania.
Wyznaczając posiedzenie, prezes sądu wzywa oskarżyciela publicznego, pełnomocników i obrońców do przedstawienia pisemnego stanowiska dotyczącego
planowania przebiegu rozprawy głównej oraz jej organizacji, w tym dowodów, które powinny być przeprowadzone jako pierwsze na tych rozprawach, w terminie 7 dni od doręczenia wezwania.
Stanowisko w przedmiocie planowania i organizacji rozprawy głównej obejmuje wnioski dowodowe oraz informacje i oświadczenia, w szczególności o proponowanych terminach rozpraw i ich przedmiocie, terminach usprawiedliwionej nieobecności uczestników procesu, a także oświadczenia wskazujące na potrzebę wezwania na rozprawę główną biegłych, kuratora sądowego, sprawdzenia danych o karalności oskarżonego oraz inne oświadczenia dotyczące okoliczności istotnych dla sprawnego przeprowadzenia dalszego postępowania.
Na posiedzeniu przewodniczący składu orzekającego, biorąc pod uwagę stanowiska w przedmiocie planowania i organizacji rozprawy głównej przedstawione przez strony, pełnomocników i obrońców, rozstrzyga w przedmiocie wniosków dowodowych i kolejności ich przeprowadzenia, przebiegu i organizacji rozprawy głównej oraz wyznacza jej terminy, a także podejmuje inne niezbędne rozstrzygnięcia. Przepisy art. 350 § 2-4 stosuje się odpowiednio.
Ogłoszenie zarządzenia o wyznaczeniu terminów rozprawy ma skutek równoznaczny z wezwaniem obecnych uczestników postępowania do udziału w rozprawie albo zawiadomieniem o jej tarninach.
