Geneza powstania partii politycznej na przykładzie Kongresu Liberalno-Demokratycznego (1983–1990)

Geneza powstania partii politycznej

na przykładzie Kongresu

Liberalno-Demokratycznego

(1983–1990)

2009

„Polityka i Społeczeństwo” 6/2009 ARTYKUŁY

Dominik Szczepański

GENEZA POWSTANIA PARTII POLITYCZNEJ

NA PRZYKŁADZIE KONGRESU

LIBERALNO-DEMOKRATYCZNEGO (1983–1990)

(Szacki 1994:5)

Uwagi wstępne

Tą przewrotną frazą Jerzy Szacki, socjolog i historyk idei, rozpo-czął swą książkę Liberalizm po komunizmie, w której zawarł próbę przedstawienia głównych problemów liberalizmu w świecie postkomu-nistycznym. Praca ta stanowi również przyczynek do dziejów liberali-zmu i rewolucji liberalnej rozpoczynającej się w Europie Wschodniej wraz z upadkiem „systemu realnego socjalizmu” w 1989 roku. Dla uka-zania genezy powstania Kongresu Liberalno-Demokratycznego autor zdecydował się użyć następującego sformułowania: „widmo krąży po Polsce, widmo liberalizmu”.

W Polsce powojennej liberalizm polityczny nie miał możliwości rozwoju. Przyczyn tego należy doszukiwać się nie tylko w braku trady-cji liberalnej czy wprowadzeniu monopolu władzy zastrzeżonej wy-łącznie dla Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale także w uwa-runkowaniach historycznych, jak rozbiory i zamach majowy, który wprowadził rządy autokratyczne (Karnowska 2005: 29; Bartyzel 2004: 177–178). Dopiero powstanie skrystalizowanej i aktywnej opozycji politycznej w ostatnich dwóch dekadach XX wieku pozwoliło nawiązać do tradycji liberalnych. Często w sposób nieświadomy działacze opo-zycyjni sięgali do argumentów, za pomocą których krytycznie mogli ocenić aktualny stan rzeczy. Dotyczyło to szczególnie kwestii ekono-micznych. Po raz pierwszy próbę połączenia zasad liberalizmu eko-

nomicznego z zasadami etyki chrześcijańskiej podjął Mirosław Dziel-ski, stwierdzając, „że niezależnie od różnic w przekonaniach między poszczególnymi liberałami, ich doktryna posiada głęboko religijne pod-stawy” (Dudek 1996: 83).

Na początku lat osiemdziesiątych zaczęto podkreślać, że w pol-skich realiach powinno się wprowadzić liberalne reformy. Wskutek następujących w kraju przemian politycznych liberalizm w Polsce za-czął występować pod swoją własną nazwą, zaś jego propagowanie i przyznawanie się do niego było swoistą modą. Jak zaznacza Jacek Bartyzel, stał się on obiektem ostrej krytyki (Bartyzel 2004: 184).

Środowisko „Przeglądu Politycznego”

Wady systemu komunistycznego, w tym szczególnie niewydolność systemu gospodarczego i politycznego, spowodowały, że gdańscy libe-rałowie organizowali liczne demonstracje i podejmowali inicjatywy mające na celu stłumienie reżimu, w jakim przyszło żyć polskiemu społeczeństwu. Początkiem ich aktywnego uczestnictwa w życiu pu-blicznym okazało się wydanie w 1983 r. poza cenzurą czasopisma „Przegląd Polityczny”, założonego przez Donalda Tuska i Jacka Kozłow-skiego. Wokół nich skupili się działacze wywodzący się z Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” oraz Niezależnego Zrzeszenia Studentów Polskich, m.in.: Jan Krzysztof Bielecki, Janusz Lewandowski, Andrzej Zarębski, Jan Szomburg i Jacek Merkel.

W pierwszym numerze „Przeglądu Politycznego”, opublikowa-nym i wydaopublikowa-nym przy stosunkowo niskich nakładach finansowych i technicznych (obecnie tekst mało czytelny), Redakcja stwierdziła: „od dawna mówiono już o konieczności (a także naturalności) przej-ścia z etapu masowego ruchu społecznego w etap elitarnego ruchu politycznego [...]. Nasza inicjatywa wydawnicza jest próbą włączenia się w szeroki już dziś nurt podziemnego życia politycznego. Nie ma-my, przynajmniej na razie, ambicji tworzenia własnego programu politycznego” (Redakcja, „Przegląd Polityczny” 1983, nr 1: 1). Re-dakcja stwierdziła, iż w chwili obecnej jest na to jeszcze za wcześnie. W kolejnych numerach możemy odnaleźć artykuły m.in. Stefana Kisielewskiego i Janusza Korwina-Mikkego.

Na początku swojej działalności gdańszczanie nie prowadzili sze-roko rozumianej dyskusji nad liberalizmem. Wyjątek stanowi jedynie artykuł Donalda Tuska opublikowany pod pseudonimem Anna Barycz

pt. Refleksje nad liberalizmem, w którym autor stwierdził na samym początku: „Liberalizm w polskiej tradycji politycznej – zarówno jako system myślenia i wartości, jak i praktyka społeczna – jest właściwie niezauważalny” (Barycz 1983: 19). W swej treści artykuł nie zawiera szerszych rozważań dotyczących założeń filozofii liberalnej. W następ-nych już numerach „Przeglądu Politycznego” prezentowane były arty-kuły, w których czytelnicy mogli zapoznać się z poglądami takich my-ślicieli, jak: Friedrich von Hayek, Walter Lippman, Ludwig von Mises, Karl Popper, Isaiah Berlin, Ferdynand Zweig, Raymond Aron, José Ortega y Gasset, i ordoliberałów niemieckich (Skarżyński 1994: 60; Peciakowski 2007: 93). Wychodziły one głównie spod pióra J. Lewan-dowskiego, który napisał i obronił pracę doktorską poświęconą współ-czesnej myśli liberalnej. Praca ta została następnie wydana i opubliko-wana w Gdyni w 1991 r. pt. Neoliberałowie wobec współczesności (Lewandowski 1991: 3). Czytelnicy „Przeglądu” mieli okazję zapoznać się z pracami wyżej wymienionych myślicieli.

Istniejące w kraju środowiska liberalne miały nikłą siłę przebicia z głoszonymi przez siebie postulatami. Przełom nastąpił w 1986 r., kiedy powzięto decyzję o próbie reanimacji idei politycznego klubu dyskusyjnego. Miał on być kontynuacją Klubu Inicjatyw Społecznych im. Konstytucji 3 maja powołanego w lipcu 1980 r. z inicjatywy Lecha Bądkowskiego. Jak podaje Dariusz Cecuda, celem spotkań działaczy tego klubu było przede wszystkim propagowanie idei chrześcijańsko-narodowej i programu Ruchu Młodej Polski (Cecuda 1989: 29). Dlate-go też liberałowie wspólnie z Aleksandrem Hallem powołali 3 listopada 1987 r. Klub Myśli Politycznej im. Lecha Bądkowskiego. W przyjętej deklaracji założycielskiej stwierdzono, „że społeczeństwo powinno uzyskać możliwość autentycznego uczestnictwa w życiu publicznym i podejmowania inicjatyw gospodarczych” (Deklaracja założycielska

gdańskiego Klubu Politycznego im. Lecha Bądkowskiego, „Przegląd

Polityczny” 1988, nr 10: 19). Na łamach „Przeglądu Politycznego” podjęto dyskusję redakcyjną na temat Klubu. W zatytułowanym felie-tonie Wszyscy mamy prawo do polityki wypowiadali się Jacek Kozłow-ski, Piotr Kapczyński i Donald Tusk. Tworząc nową formację, jej ideo-lodzy opowiadali się za tym, aby Klub Myśli Politycznej był otwartą organizacją, skupiającą nie tylko jej członków, ale także ogół społe-czeństwa. Do jego głównych celów należało powołanie jawnej i legal-nej organizacji o charakterze politycznym. W rzeczywistości jednak Klub odegrał rolę gdańskiego salonu towarzyskiego, skupiającego lo-kalne środowiska konserwatywne i liberalne.

W latach 1986–1988 powstawały towarzystwa gospodarcze, które popularyzowały idee gospodarki wolnorynkowej, przedsiębiorczości i własności prywatnej, takie jak: Krakowskie Towarzystwo Przemy-słowe i Warszawskie Towarzystwo Gospodarcze (Gargas, Wojcie-chowski 1991: 37; Prętki 2003: 73). Do debat nad liberalizmem po-wrócono dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych. Wiązało się to m.in. z opublikowanymi artykułami D. Tuska pt. Droga i wybór oraz P. Kapczyńskiego pt. Gospodarka jako wyzwanie dla opozycji, w których autorzy poruszali potrzebę dokonania reorientacji celów politycznych opozycji (Tusk 1998: 22; Kapczyński 1998: 80 i n.). Następnie na łamach „PP” ukazał się artykuł Dariusza Filara pt. Być

liberałem, w którym autor postawił tezę, że liberałowie są

rzecznika-mi drogi ewolucyjnej. Ewolucja ta rzecznika-miała polegać, jego zdaniem, na dążeniu liberałów do ciągłego oraz stopniowego przeobrażania rze-czywistości (Filar 1988: 27).

W kierunku polityki

W roku 1987 doszło do spotkania liberałów z gdańską grupą repre-zentującą przedsiębiorczość, na którym przemówienie wygłosił J. Le-wandowski. Dokonał on podsumowania perspektyw związanych z koń-cem roku 1987, zaś swą uwagę skoncentrował głównie na dwóch zjawi-skach. Dotyczyły one narodzin środowiska gdańskich liberałów, okre-ślonych przez niego mianem „ruchu umysłowego, formacji ideowej wprowadzającej do obiegu myślowego idee, postacie i tradycje prak-tycznie dotąd u nas nieznane”, oraz „nowej przedsiębiorczości”, będą-cej nowym składnikiem niepaństwowego sektora gospodarczego (Le-wandowski 1998: 93). Ponadto warto zaznaczyć, że liberałowie byli aktywnymi promotorami rozwoju prywatnej przedsiębiorczości w wo-jewództwie gdańskim, którą wspierali doradztwem i konsultingiem poprzez związane ze środowiskiem niezależne spółdzielnie „Doradca” i „Gdańsk” oraz liczne spółki.

Rok później gdańscy liberałowie aktywnie włączyli się w przygo-towywanie oraz przeprowadzenie majowego i sierpniowego strajku w roku 1988 w Stoczni Gdańskiej i zakładach Wybrzeża. Pełnili wów-czas funkcje doradców ekonomicznych Lecha Wałęsy oraz byli współ-twórcami jego programu przed rozmowami „Okrągłego Stołu”. Pro-gram ten przygotowany został przez J. Lewandowskiego i J. Szombur-ga. W czerwcu 1988 roku środowisko liberałów zorganizowało

I Gdański Kongres Liberałów. Podjęto wówczas próbę wypracowania płaszczyzny porozumienia rozproszonych po całym kraju inicjatyw towarzystw gospodarczych i ruchów liberalnych. Gromadząc ponad 100 uczestników, gdański Kongres odbił się szerokim echem – jego sukces zaowocował inicjatywą powołania stowarzyszenia Kongres Liberałów i próbą jego rejestracji w oparciu o znowelizowaną właśnie ustawę o stowarzyszeniach. Wniosek o rejestrację partii złożono 24 lutego 1989 r. W deklaracji ideowej tegoż zjazdu stwierdzono, że podstawowym i najważniejszym celem Kongresu Liberałów jest „pod-jęcie działalności publicznej na rzecz odrodzenia polskiej gospodarki i kultury politycznej narodu” (Kalendarium 1998: 335). Jako swe zada-nia Kongres ustanowił dążenie do demokratyzacji życia, odbudowę własności prywatnej i wspomaganie prywatnej przedsiębiorczości.

30 czerwca 1989 r. w Gdańsku miał miejsce Krajowy Zjazd Towa-rzystw i Środowisk Liberalnych. Złożono wówczas wniosek o rejestra-cję stowarzyszenia Kongres Liberałów. II Gdański Kongres Liberałów obradował 19 listopada 1989 r. z udziałem przedstawicieli Akcji Go-spodarczej oraz towarzystw gospodarczych i przemysłowych (Skarżyń-ski 1994: 60; Gargas, Wojciechow(Skarżyń-ski 1991: 37).

Powstanie Kongresu Liberalno-Demokratycznego

15 lutego 1990 r. powstała w Warszawie grupa inicjatywna KLD – partii politycznej środowisk reprezentowanych w Stowarzyszeniu Gdań-skiego Kongresu Liberałów (Partie 1991: 35; Bernacki 1999: 62; Pasz-kiewicz 2004: 43). 12 maja tego roku została ogłoszona deklaracja utwo-rzenia Porozumienia Centrum, której sygnatariuszami oprócz działaczy KLD byli także posłowie i senatorowie Koła Porozumienia Centrum w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym, a także przedstawiciele Pol-skiego Stronnictwa Ludowego „Solidarność”, Chrześcijańsko-tycznego Stronnictwa Pracy, Centrum DemokraChrześcijańsko-tycznego i Unii Demokra-tów „Baza” (Prętki 2003: 76; Informator 1991: 76; Anusz 1996: 86).

Przed powstaniem Kongresu Liberalno-Demokratycznego w czerwcu 1990 r. w ramach 4TObywatelskiego4T Klubu Parlamentarnego grupa 10

posłów i senatorów utworzyła Parlamentarną Grupę Liberalno-Demo-kratyczną. Powstała ona z inicjatywy senatora Andrzeja Machalskiego, zaś w jej składzie znaleźli się J.K. Bielecki, Jacek Merkel, Andrzej Arendarski, Andrzej Zawiślak i Zbigniew Rokicki. W deklaracji zało-życielskiej liberałowie stwierdzili, iż „okres przejściowy związany

z załamaniem systemu komunistycznego wymaga istnienia struktury politycznej popierającej w sposób konsekwentny i niekoniunkturalny przemiany zmierzające w kierunku systemu liberalno-rynkowego” (Deklaracja Parlamentarnej Grupy 1990: 212). Parlamentarna Grupa Liberalno-Demokratyczna uznała za swój najwyższy cel wsparcie ta-kich przemian.

W dniach 29–30 czerwca 1990 r. w Warszawie odbyła się I Krajo-wa Konferencja Założycielska Kongresu Liberalno-Demokratycznego. Przewodniczącym Zarządu Głównego został Janusz Lewandowski, a wiceprzewodniczącym Donald Tusk. Do Prezydium Zarządu Głów-nego weszli także: Jan Krzysztof Bielecki, Andrzej Arendarski, Andrzej Machalski, Lech Mażewski, Zbigniew Rokicki (Kalendarium 1998: 336; Prętki 2003: 73).

W przyjętej Deklaracji programowej Kongresu

Liberalno-Demo-kratycznego za najważniejszą wartość uznano zasadę ładu społecznego,

zaś jako podstawowy cel działania partii liberałowie przyjęli „tworze-nie warunków dla pełnego i godnego istnienia osobowego oraz różnorod-ności i tolerancji we współżyciu międzyludzkim” (Deklaracja 1991: 3). Równie wiele uwagi poświęcono wolności rozumianej jako swobodne i nieprzymuszone uczestnictwo jednostki ludzkiej w decydowaniu o swoim losie. Opowiedziano się za zachowaniem fundamentów mo-ralności opartych na zasadach europejskiej tradycji kulturowej, u której podstaw leży chrześcijaństwo. Wiele uwagi poświęcono ta-kim zagadnieniom jak państwo, prawo, gospodarka oraz wizji Polski w Europie. Liberałowie opowiadali się przede wszystkim za społe-czeństwem obywatelskim, tworzonym przez świadomych oraz odpo-wiedzialnych obywateli. Gwarancji miały podlegać takie wolności, jak: wolność słowa, sumienia, prawo do zrzeszania się i swoboda w wyborze zawodu. Opowiadano się za silną władzą prezydenta RP, pochodzącego z wyborów powszechnych, dwuizbowym parlamentem i istnieniem szerokiego samorządu terytorialnego. Podkreślono także znaczenie istnienia partii politycznych, stwierdzając w Deklaracji

programowej, że „demokracja potrzebuje partii jako mechanizmu

ujawniającego odmienne opcje i przedstawiającego je pod osąd wy-borców” (Deklaracja 1991: 5).

W kwestii dotyczącej ustroju gospodarczego KLD opowiadała się za rozwojem prywatnej przedsiębiorczości. Miała ona funkcjonować na zasadzie systemu konkurencji rynkowej. Wiele uwagi poświęcono także rozwojowi rolnictwa polskiego, które miało być realizowane poprzez wprowadzenie silnych rodzinnych gospodarstw typu

farmer-skiego, czyli takich, które pozwolą ich użytkownikom na uzyskanie dobrych wyników ekonomicznych. Poprawie tej służyć miały także swobodny obrót ziemią oraz rozwój infrastruktury technicznej, han-dlowo-usługowej i ekonomiczno-finansowej na wsi. Kongres Liberal-no-Demokratyczny przyjął także Statut, składający się z siedmiu roz-działów: przepisy ogólne, członkowie i ich prawa, struktura organiza-cyjna KLD, władze kontrolne, władze sądownicze, majątek i fundu-sze oraz postanowienia końcowe (Statut 1991: 1–10).

Zakończenie

W chwili tworzenia partii politycznej ideologom Kongresu Libe-ralno-Demokratycznego przyświecała chęć wprowadzenia nie tylko radykalnych zmian ustroju, ale jego całkowita przebudowa. Oprócz przywiązania do wartości liberalnych, zwłaszcza do wolności, libera-łowie opowiadali się także za wprowadzeniem własności prywatnej i ulepszeniem polskiej gospodarki. KLD jako jedna z najmocniejszych programowo i ideologicznie partii politycznych na początku lat dzie-więćdziesiątych była niedojrzała i nie potrafiła czerpać ani z doświad-czeń konserwatystów, ani liberałów. Wielu badaczy podkreśla, że miało to związek z przejmowanymi przez nich poglądami z Zachodu.

Również Witold Gadomski, dziennikarz i publicysta, oceniając Kongres Liberalno-Demokratyczny, stwierdził, że gdańscy liberało-wie stanowili fenomen wśród formacji politycznych wywodzących się z podziemia. Fenomen ten, zdaniem W. Gadomskiego, polegał na zajmowaniu się przez liberałów warunkami tworzenia firm prywat-nych, sposobami opanowania inflacji, spłatą zadłużenia czy metodami prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, a nie historiąP0F

1

P

(Gadom-ski 2007).

Bolączką przywódców Kongresu była obawa przed wolnym ryn-kiem i demokracją, których tak naprawdę do końca nie rozumieli ani nie potrafili zrozumieć procesu ich kształtowania się i funkcjonowania. Ich początkowa odwaga przy głoszeniu radykalnych haseł na dalszą metę pozbawiła liberałów elektoratu oraz możliwości wywierania na niego wpływu.

1

Strona internetowa „Gazety Wyborczej”, http://www.wyborcza.pl, W. Gadomski,

Bibliografia

Deklaracja programowa Kongresu Liberalno-Demokratycznego, 1991 [w:] Kongres Liberalno-Demokratyczny, Katowice.

Deklaracja założycielska gdańskiego Klubu Politycznego im. Lecha Bądkowskiego,

1988, „Przegląd Polityczny”, nr 10.

Kongres Liberalno-Demokratyczny, 1991, Katowice.

Statut Kongresu Liberalno-Demokratycznego, 1991 [w:] Kongres Liberalno-Demokra-tyczny, Katowice.

Publicystyka polityczna

Barycz A. [Tusk D.], 1983, Refleksje nad liberalizmem, „Przegląd Polityczny”, nr 1. Filara D., 1988, Być liberałem, „Przegląd Polityczny”, nr 10.

Liberalizm stosowany [Jan Krzysztof Bielecki w rozmowie z D. Filarem, J. Kozłowskim, J. Lewandowskim i D. Tuskiem], 1991, „Przegląd Polityczny”, nr 1.

Wszyscy mamy prawo do polityki, 1988, „Przegląd Polityczny”, nr 10.

Opracowania, wybory pism

Anusz A., 1996, Scenariusze polityczne, Warszawa.

Bartyzel J., 2004, 17TW gąszczu liberalizmów: próba periodyzacji i klasyfikacji, Lublin.

Bernacki W., 1999, Z dziejów polskiego liberalizmu politycznego, Kraków. Cecuda D., 1989, Leksykon opozycji politycznej 1976–1989, Warszawa.

Dudek A., 1996, Liberalizm i demoliberalizm [w:] B. Bankowicz, A. Dudek, J. Maj-chrowski, Główne nurty współczesnej polskiej myśli politycznej, t. I, Kraków. Gargas A., Wojciechowski M., 1991, Partie polityczne w Polsce, Gdańsk.

Informator o partiach politycznych w Polsce, 1991, Warszawa.

Kalendarium, 1998 [w:] D. Tusk, Idee gdańskiego liberalizmu, wstępem opatrzył

J. Szacki, Gdańsk.

Kapczyński P., 1998, Gospodarka jako wyzwanie programowe dla opozycji [w:] D. Tusk, Idee gdańskiego liberalizmu, wstępem opatrzył J. Szacki, Gdańsk. Karnowska D., 2005, W kierunku liberalizmu: recepcja idei liberalnych w Polsce

w warunkach transformacji ustrojowej, Toruń.

Lewandowski J., 1991, Neoliberałowie wobec współczesności, Gdynia.

Lewandowski J., 1998, Gdańskie aktywa (liberałowie i przedsiębiorcy) [w:] D. Tusk,

Idee gdańskiego liberalizmu, wstępem opatrzył J. Szacki, Gdańsk. Partie i ugrupowania polityczne w Polsce: vademecum, 1991, Warszawa.

Paszkiewicz K., 2004, Kongres Liberalno-Demokratyczny [w:] Partie i koalicje

poli-tyczne III Rzeczypospolitej, red. K.A. Paszkiewicz, Wrocław.

Peciakowski T., 2007, Przyczynek do aktywności tzw. środowiska gdańskich liberałów, „Consensus”. Studenckie Zeszyty Naukowe nr 7.

Prętki K., 2003, Powstanie Kongresu Liberalno-Demokratycznego, Zjednoczenia

Chrześcijańsko-Narodowego i Porozumienia Centrum jako elementu procesu kształtowania się systemu partyjnego w III Rzeczypospolitej, „Poznańskie Zeszyty

Humanistyczne”, t. I.

Skarżyński R., 1994, Pomiędzy radykalizmem a konserwatyzmem. Główne idee

poli-tyczne Gdańskich Liberałów i Kongresu Liberalno-Demokrapoli-tycznego w latach 1983–1992, „Studia Polityczne”, nr 3.

Sobkowiak L., 1998, Delegitymizacja systemu politycznego PRL [w:] Z badań nad

przemianami politycznymi w Polsce po 1989 roku, red. S. Dąbrowski, B.

Rogow-ski, Wrocław.

Szacki J., 1994, Liberalizm po komunizmie, Kraków.

Tusk D., 1998, Idee gdańskiego liberalizmu [w:] D. Tusk, Idee gdańskiego liberalizmu, wstępem opatrzył J. Szacki, Gdańsk.

Vademecum partii i ugrupowań politycznych, 1990, oprac. zesp. R. Jurczakowski, wyd. 2

rozszerz. i uzup., Warszawa.

Źródła internetowe

http://www.wyborcza.pl

A Genealogy of the Origins of a Political Party Exemplified by the Case of Kongres Liberalno-Demokratyczny (1983–1990)

Ab s t r a c t

The paper aims at presenting a genealogy of the origins of one of the most influential political groupings in Poland of the early 1990s – Kongres Liberalno-Demokratyczny (Liberal-Democractic Congress). The beginnings of the party are related to a periodical „Przegląd Polityczny” which has been published since 1983 escaping the political censorship. „Przegląd Polityczny” was a fulcrum of the milieu of young liberal intelli-gentsia in Gdańsk. In the first period of its existence, the milieu of Gdańsk liberals opted for active participation in the underground Polish political life without seeing a necessity of creating a political programme. Only in 1988, an initiative was taken to organise the I Kongres Liberałów (I Congress of Liberals). Basing on changes introdu-ced to Law on Associations, an application was filed to register a political party. The process culminated in the establishing of Kongres Liberalno-Demokratyczny during a founders’ congress which took place 29–30 June 1990. Janusz Lewandowski was elected the chairman of the party although Jan Krzysztof Bielecki, supported by the Polish President Lech Wałęsa remained an informal leader of the party. Being one of the most mature political parties – in terms of its programmatic basis – Kongres Libe-ralno-Demokratyczny proved still immature in organizational terms, being unable to

draw on the experience of either conservatists or liberals. This situation could be explained by pointing to ideological views of KLD members, modelled on Western exemplars as well as the characteristics of the broader environment in which they came to act. Some fears raised by free market and democracy also contributed to the fact that their initial courage in voicing radical slogans eventually resulted in their rapidly dwindling electorate and diminishing capacity of the party to make an impact on the electorate.