Tendencje współczesnej koncepcji kształcenia

Zofia Szura

Tendencje współczesnej koncepcji

kształcenia

Prace Naukowe. Pedagogika 8-9-10, 803-808

Tendencje współczesnej koncepcji kształcenia

Tendencje współczesnej koncepcji kształcenia idą w kierunku traktowania wy­ chowania przedszkolnego jako pierwszego szczebla nauczania i wychowania oraz bezpośredniego połączenia go z nauczaniem początkowym.

Przedszkole - jako instytucja wychowawczo-dydaktyczna - spełnia coraz więk­ szą rolę w systemie oświatowym naszego kraju. Podstawowe jego cele można sfor­ mułować następująco:

— zaspokajanie potrzeb dziecka warunkujących jego prawidłowy rozwój i możliwość pedagogicznego oddziaływania: potrzeby bezpieczeństwa, czułości, uznania, radości przenikającej atmosferę przedszkola, jak również skłonności do ruchu, działania, zabawy, potrzeby poznawania świata i na­ wiązywania kontaktów społecznych;

— kierowanie psychofizycznym rozwojem dzieci w procesie wychowania i kształcenia przy zapewnieniu opieki nad zdrowiem i bezpieczeństwem; — wprowadzenie dzieci w życie społeczne, przyswojenie im norm współżycia

z innymi, kształtowanie stosunku do pracy, rozwijanie uczuć i potrzeby przyjaźni;

— wzbogacanie przeżyć dziecka kontaktami z przyrodą, otoczeniem społecz­ nym i sztuką, budzenie potrzeby własnej ekspresji w ruchu, twórczości słownej, plastycznej i muzycznej;

— rozwijanie procesów poznawczych, zainteresowań, sprawności manualnych i umiejętności technicznych, kształtowanie wiadomości o otoczeniu spo­ łecznym, przyrodniczym, kształtowanie stosunku do wiedzy jako źródła za­ spokajania zainteresowań;

— przygotowanie dzieci do nauki i życia w szkole.

Przedstawione tu cele wzajemnie się przenikają i warunkują. Efektem ich reali­ zacji jest przygotowanie dzieci do nauki w klasie pierwszej. Z celów stawianych przed wychowaniem przedszkolnym wyróżniam rozwijanie procesów poznawczych dzieci i uczynię je problemem moich badań.

Charakterystyka procesów poznawczych dziecka 6-letniego, a więc jego spo­ strzeżenia, uwaga, pamięć, mowa i myślenie, stanowią trzon niniejszego artykułu, w którym sformułowałam problemy badawcze, hipotezy robocze i przedstawiłam zastosowane metody oraz narzędzia badawcze. Uzyskany materiał badawczy pod­ dałam szczegółowej analizie pod kątem pedagogii współczesnej, tj. szeroko.

804 Zofia Szura

Wyniki badań wykazały, że 48% badanych dzieci miało rozwiniętą mowę i my­ ślenie w stopniu bardzo dobrym. Poziom dobry prezentowało 24% badanych, a po­ ziom dostateczny 19% badanych. Tylko dwoje dzieci ujawniło liczne braki w tym zakresie.

Średnia ocen: 4,1, wskazywała na dobry poziom myślenia i mowy u badanych dzieci, ale nie potwierdziła założeń hipotezy roboczej (H-4), która zakładała poziom bardzo dobry.

Weryfikacja założeń hipotezy głównej

W hipotezie głównej założyłam dobry poziom rozwoju procesów poznawczych dzieci kończących klasę zerową i rozpoczynających naukę w klasie I szkoły podsta­ wowej. W celu zweryfikowania powyższych założeń dokonałam zestawienia wyni­ ków uzyskanych w toku badań testami percepcji wzrokowej, przestrzennej, słucho­ wej oraz mowy i myślenia, których szczegółową analizę tu przedstawiłam.

T a b e la 1. Zestaw ienie wyników badań poszczególnymi testami

Test 1. pkt śr. pkt. % ocena percepcji wzrokowej 466 22,2 79 3,9 percepcji przestrzennej 483 23,0 72 3,5 percepcji słuchowej 454 21,6 77 3,8 mowy i myślenia 270 13,0 80 4,0 Razem 1673 79,8 77 3,8

Wyniki badań wskazują na dobry poziom rozwoju percepcji wzrokowej bada­ nych dzieci (średnia ocen 3,9). Percepcja wzrokowa jest zdolnością rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz interpretowania tych bodźców przez wiązanie ich z uprzednim doświadczeniem. Percepcja nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego spostrzegania. Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się w mózgu. Funkcjonowanie analuzatora wzrokowego doskonali się wraz z wiekiem. Percepcja wzrokowa uczestniczy we wszystkich działaniach człowieka, zaś jej od­ powiedni poziom rozwoju umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, stosowania reguł ortografii, wykonywanie zadań arytmetycznych itp.

Wyniki badań wykazały nieco niższy poziom percepcji przestrzennej przebada­ nych dzieci (średnia ocen 3,5). Dobra orientacja przestrzenna jest koniecznym czyn­ nikiem w nauczaniu szkolnym. Dziecko powinno dobrze rozumieć pojęcia: nad, pod, obok, w, za, przed itp. Tych pojęć używa się w nauce wszystkich przedmiotów nauczania w szkole. Bardzo ważnym procesem poznawczym jest percepcja słucho­ wa, którą badane dzieci opanowały w stopniu dobrym (średnia ocen 3,8). Percepcja słuchowa, zwana też słuchem mownym, jest czynnością złożoną i angażuje 3 ro­ dzaje słuchu: słuch fizyczny, muzyczny i fonematyczny. Na podstawie dobrze roz­ winiętego słuchu fonematycznego rozwijają się operacje świadomej analizy i synte­

zy słuchowej, które stanowią mechanizm czytania i pisania. Obejmują one następu­ jące umiejętności: wydzielanie zdań z potoku mowy, wyrazów w zdaniach, a także

sylab i głosek w wyrazach, odróżnianie głosek o zbliżonych cechach fizycznych, syntezę głosek według wymienionej kolejności, podporządkowanie znaczeń scalo­ nych słowem i zdaniem. Nieodzownym warunkiem powodzenia dzieci w szkole jest poziom rozwoju ich mowy i myślenia. Wyniki badań wskazują na dobry ich poziom u badanych dzieci (średnia ocen 4,0). W czasie badań testowych dzieci wykazały bogaty zasób słownictwa czynnego, umiejętność wypowiadania się zdaniami oraz umiejętność rozumowania przyczynowo-skutkowego. Wyniki badań dla celów ni­ niejszego artykułu ujawniły dobry poziom rozwoju procesów poznawczych dzieci (średnia ocen 3,8), potwierdziły też założenia hipotezy głównej. W celu wyłonienia grupy dzieci o najniższych wynikach testu i najlepszych wynikach, dokonałam ogólnego zestawienia wyników uzyskanych przez poszczególne dzieci.

T ab ela 2. Ogólne zestawienie wyników badań dziecko Test A 28 pkt Test В 16 pkt TestC 32 pkt Test D 28 pkt Razem 104 pkt Tomek 19 12 19 18 68 Mariusz 16 10 18 15 59 Michał 18 U 21 13 63 Basia 24 13 24 27 87 Kinga 25 16 21 27 89 Michał 24 12 26 27 89 Marzenka 27 16 27 26 96 Marysia 28 16 27 25 96 Piotruś 16 7 16 6 52 Basia 22 16 23 18 79 Kinga 28 16 28 28 100 Darek 18 7 18 14 57 Paulinka 21 14 26 27 88 Rafałek 27 16 27 26 96 Robert 24 16 26 26 93 Edytka 25 15 26 26 92 Tomek 11 6 14 9 40 Grześ U 6 15 12 44 Lidka 28 16 30 28 103 Wojtuś 28 16 28 28 103 Mariolka 26 14 21 28 88 Razem 466 483 454 270 1673 % 79 72 77 80 77

806 Zofia Szura

Dane zawarte w tabeli będą podstawą do wyróżnienia grup dzieci o najwyższych i najniższych wynikach testowania.

T ab ela 3. Dzieci o najwyższych wynikach testowania

Czynniki Wojtuś Lidka Edytka Marzenka Marysia Wykształcenie

Ojca zawód. zawód. zawód. zawód. zawód.

Matki wyższe wyższe śred. śred. podst.

Wiek

Ojca 43 39 48 31 36

Matki 40 37 43 29 33

Zawód

Ojca kierów. tokarz tokarz mechan. kolejarz Matki ekonom. naucz. pielęg. pielęg. gos. dom. Pracuje

Ojciec tak nie tak tak tak

Matka tak tak tak tak tak

Atmosfera

wych. w rodz. dobra dobra dobra dobra dobra Warunki mater. dobre trudne trudne dobre dobre

Alkoholizm nie nie nie nie nie

Temperament

dziecka melan. choler. sangw. sangw. choler. Stan zdrowia dobry dobry dobry dobry dobry Odl. od szkoły 3 km 3 km 1,5 km 2,3 km 2,5 km

T ab ela 4. Dzieci o najniższych wynikach testowania

Czynniki Mariusz Piotruś Darek Tomek Grześ Wykształcenie

Ojca zawód. zawód. podst. zawód. podst. Matki śred. podst. podst.. podst.. zawód. Wiek

Ojca 37 36 34 35 49

Matki 38 33 32 31 44

Zawód

Ojca palacz kolejarz rolnik hydraul. kolejarz Matki ekspedient gosp. dom. rolnik. gosp. dom. gosp. dom. Pracuje

Ojciec tak nie nie tak tak

Matka tak tak me nie nie

Atmosfera

wych. w rodz. zła dobra dobra zła zła

Warunki mater. trudne trudne trudne dobre trudne

Alkoholizm tak nie nie nie tak

Temperament

dziecka flegm. flegm. flegm. choler. flegm. Stan zdrowia dobry słaby słaby słaby dobry Odl. od szkoły blisko 2,3 km blisko 2,5 km 3 km

Analizując dane w tabeli 3, można powiedzieć o dzieciach, które osiągnęły najwyższy wskaźnik rozwoju procesów wychowawczych, że: wykształcenie ojców jest zawodowe; matki mają wykształcenie średnie i wyższe, tylko jedna matka - podstawowe; oboje rodzice pracują zawodowo; w domu rodzinnym jest dobra at­ mosfera wychowawcza; warunki materialne są dobre, w dwóch przypadkach trudne; w domu nie ma alkoholików; dzieci te mają dobry stan zdrowia i różne tempera­ menty; odległość domu rodzinnego od szkoły jest znaczna.

Dane w tabeli 4 dostarczają informacji o dzieciach, które osiągnęły najniższy wskaźnik rozwoju procesów poznawczych: wykształcenie rodziców jest najczęściej podstawowe lub zawodowe; wiek rodziców: 31 lat do 49; matki nie pracują zawo­ dowo; warunki materialne są na ogół trudne; w dwóch rodzinach występuje alkoho­ lizm rodziców; stan zdrowia tych dzieci jest zły; są to przeważnie dzieci o tempera­ mencie melancholicznym; w dwóch przypadkach dzieci mają bardzo blisko do szkoły, w trzech odległość ta jest znaczna.

Literatura

Bruner J.S., Poza dostarczone inform acje, W arszawa 1978

Cywińska M., Nauczyciel przedszkola osoba znacząca, „W ychowanie w Przedszkolu” 1984, nr 4 - 5.

D emelowa G., M iejsce i rola logopedii w rozwijaniu i wychowaniu dzieci przedszkolnych, „W y­ chow anie w Przedszkolu” 1989 nr 5.

D ominik J., Rozbudzanie twórczej aktywności 6-latków, „W ychowanie w Przedszkolu” 1953, nr 6. Dmochowska M., M etody i fo rm y pracy z 6-latkami, [w:] Vademecum nauczyciela 6-latków, W ar­

szaw a 1977.

Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, W arszawa 1993.

G adecka G., Kochajm y j e takimi, ja k im i są, „W ychowanie w Przedszkolu” 1995, nr 6. G niewkowski W ., Rozwój fizyczn y dziecka, „W ychowanie w Przedszkolu” 1993, nr 10.

Jakow icka M., Teoretyczne i praktyczne aspekty integracji kształcenia, [w:] Teoria i praktyka kształcenia wczesnoszkolnego, Zielona G óra 1987.

Janowski A., Psychologia społeczna a zagadnienia wychowania, W arszawa 1980. Jugowar B., Psychologia rozwojowa dla rodziców. Wiek przedszkolny. W arszawa 1982. Jankow ska H., R ozw ój czynności poznawczych dzieci. W arszawa 1985.

Konarzewski K., Pierwsze kroki nauki szkolnej dziecka, Poznań 1991 Krawcewicz S., Nauczyciel a środowisko. W arszawa 1968, PZWS.

Kubrak E., Rozw ój fizyczn y dzieci, [w:] Vademecum nauczyciela 6-latków, W arszawa 1977 K ozielecki J., Czynności myślenia, [w:] Psychologia, red. Tomaszewski T., W arszawa 1975. K upisiewicz Cz., Uwarunkowania i kierunki przybudow y systemu kształcenia nauczycieli, „Nowa

Szkoła” 1934, nr 6.

K wieciński Z., Szkoła a demokracja, „Przegląd Oświatowy” 1991, nr 9.

Landy A., Kwiatkowska M., Topińska Z., Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, W arszawa 1980.

Lejman M., Osobowość nauczyciela a wyniki p ra cy dydaktycznej, Częstochowa 1982. Lejm an M., A utorytet nauczycielki przedszkola, „W ychowanie w Przedszkolu” 1983, nr 78.

808 Zofia Szura

Lubowiecka J., J a k legendy i baśnie I. Kwintowej stały się inspiracją do poznania własnego re­ gionu, „W ychow anie w Przedszkolu”, 1994 nr 8.

Łobocki M., M etody badań pedagogicznych, W arszawa 1982.

Latacz E., System wychowawczy M arii Montessori, „W ychowanie w Przedszkolu” 1991, nr 10. M uszyński H., Zarys teorii wychowania, W arszawa 1970.

M ystkowska H., M etody stosowane w przedszkolu a efekty w klasie I, W arszawa 1876.

Nartow ska H., Rozw ój sprawności ruchowych, [w:] Vademecum nauczyciela 6-latków, W arszawa 1977.

Ordon U., Start zawodowy nauczycieli wychowania przedszkolnego, [w:] M odel nauczyciela wy­ chowawcy w zintegrowanej Europie, red. Badora S., Marzec D., Częstochowa 1995.

Podobiński S., Istota kom petencji języko w ej w pracy nauczyciela-wychowaw cy, [w:] M odel na- uczyciela-wychow aw cy w zintegrowanej Europie, red. Badora S., M arzec D., Częstochowa 1995.

Program wychowania przedszkolnego, W arszawa 1992.

Przetacznikow a M., Rozw ój struktury i fu n kcji zdań u dzieci w wieku przedszkolnym , Kraków 1963.

Przetacznikow a M., Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. W arszawa 1973. Radwiłowicz M. i R., Nauczyciel klas początkowych. W arszawa 1981.

Rubinsztejn S.L., Podstawy psychologii ogólnej, W arszawa 1962.

Sawicka A., Kotarbiński T., D roga dociekań własnych, „W ychowanie w Przedszkolu” 1987. Slobodzian Z., Zanim dziecko rozpocznie naukę szkolną, W arszawa 1974.

Strupczewska B., Sylwetka zawodowa nauczycielki przedszkola, „O świata i W ychowanie” 1985. Tomaszewski T., Psychologia ja k o nauka o człowieku, W arszawa 1966.

Tom aszewski T., Psychologia, W arszawa 1975.

Tuszyńska-Chechlacz B., Być w śród ludzi, „W ychowanie w Przedszkolu” 1992 nr 78. Vademecum nauczyciela 6 latków, W arszawa 1977.

W alczyna J., Kształtowanie postaw społeczno-moralnych dzieci w wieku przedszkolnym . W arsza­ wa 1981.

W aloszek D., Rola zadań w wychowaniu przedszkolnym , Zielona Góra 1991. W aloszek D., Funkcje przedszkola wobec dziecka, Zielona Góra 1993.

W ilgocka-O koń B., Stan wychowania przedszkolnego w Polsce, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, red. Pomykało W ., W arszawa 1993.

W eryho-Radw iłowicz M., Zarys wychowania przedszkolnego, W arszawa 1930. Zgólkow a H., Czym ję z y k za m łodu nasiąknie, Poznań 1988.