Rozwój embrionalny, organogeneza oraz etapy rozwoju zarodkowego i płciowego człowieka

Rozwój embrionalny, organogeneza oraz etapy rozwoju zarodkowego

i płciowego człowieka

dr n. biol. Ewa Kilańczyk Zakład Biologii Medycznej

BŁONY PŁODOWE I ŁOŻYSKO SSAKÓW

Błony płodowe

• Struktury i tkanki zarodka, które nie wchodzą w skład jego ciała, lecz mają znaczenie tylko w życiu płodowym,

• Służą dla ochrony płodu i pośredniczą w jego odżywianiu,

• W błonach płodowych rozwijają się ptaki, gady i ssaki,

• Błony biorą udział w wytwarzaniu łożyska.

• U ssaków listki zarodkowe rozciągają się poza obręb okolicy, w której leży zarodek i tworzą błony pozazarodkowe, służące do ochrony i dostarczania substancji odżywczych.

• Do błon tych zaliczamy:

- pęcherzyk żółtkowy (saccus vitellinus), - owodnię (amnion),

- kosmówkę (chorion) - omocznię (allantois).

Pęcherzyk żółtkowy

• Uczestniczy w odżywianiu zarodka we wczesnych okresach rozwoju,

• Jest oddzielony od macicy tylko cienką ścianą trofoblastu, przez którą odbywa się absorpcja substancji odżywczych i tlenu z błony śluzowej i naczyń krwionośnych macicy,

• Na jego powierzchni powstają komórki krwi i pierwotne naczynia krwionośne oraz rozpoczyna się krążenie krwi połączone z krążeniem krwi w zarodku,

• Krew do pęcherzyka żółtkowego jest doprowadzona przez tętnice pępkowo-krezkowe (arteriae omphalo-mesentericae) prowadzące krew od aorty. Rozpadają się one później w ścianie pęcherzyka żółtkowego na sieć naczyń włosowatych

.

Owodnia (amnion)

• Tworzy ponad zarodkiem błonę złożoną z ektodermy i mezodermy ściennej,

• Zarodek leży w przestrzeni ograniczonej przez nią, zwanej jamą owodni,

• Jama wypełniona wodnistym płynem (przesącz naczyń krwionośnych ściany owodni),

• Owodnia jest umocowana do zarodka w miejscu, gdzie szypuła woreczka żółtkowego łączy się ze ścianą zarodka,

• W dalszym rozwoju w tym miejscu, u zespolenia szypuły żółtkowej z szypułą omoczniową tworzy się pępowina,

a omocznia zostaje do niej umocowana.

Kosmówka (chorion)

• U zwierząt, u których błony płodowe tworzą się przez fałdowanie, zewnętrzna ściana fałdu owodni tworzy kosmówkę,

• Otacza zarodek od zewnątrz wraz z owodnią i pęcherzykiem żółtkowym,

• Przestrzeń pomiędzy kosmówką, a owodnią jest pozazarodkową jamą ciała,

• Kosmówka wchodzi w połączenie z błoną śluzową macicy w wytwarzaniu łożyska,

• Na powierzchni kosmówki pojawiają się kosmki.

Omocznia (allantois)

• Uwypuklenie entodermy z tylnej części jelita, pokrytego od zewnątrz mezodermą trzewną,

• Tworzy worek połączony wąską szypułą z zarodkiem,

• Wnika do pozazarodkowej jamy ciała, zrastając się

w niektórych łożyskach z kosmówką i tworząc

kosmówkę omoczniową (allantochorion).

Łożysko

• Narząd pośredniczący w odżywianiu zarodka (wymiana gazów pomiędzy krwią matki, a krwią zarodka oraz dostarczanie substancji odżywczych pochodzących z gruczołów błony śluzowej macicy i krwi matki).

• Pośredniczy w odprowadzaniu dwutlenku węgla i produktów przemiany materii zarodka.

• W warunkach prawidłowych nie zachodzi nigdy zmieszanie krwi matki

i płodu, lecz tylko dyfuzja gazów

i innych substancji w obrębie krwiobiegu matki i płodu w łożysku.

Łożysko

- część płodowa (unaczyniona kosmówka),

- część matczyna (rozrośnięta i obficie unaczyniona część błony śluzowej macicy, która wchodzi w kontakt z kosmówką).

Łożysko prawdziwe - placenta vera.

Łożysko rzekome (semiplacenta)

Łożysko krwio – kosmówkowym (placenta haemochorialis)

Zespół cech warunkujących udział organizmu w rozmnażaniu płciowym.

PŁEĆ

Pierwszorzędowe cechy płciowe (płeć gonadalna),

zdeterminowane przez chromosomy płciowe

gruczoły płciowe

Drugorzędowe cechy płciowe

• zewnętrzne narządy płciowe

Trzeciorzędowe cechy płciowe

• budowa ciała, charakterystyczne owłosienie, rozwój mięśni, rozłożenie tkanki tłuszczowej, brzmienie głosu.

U kobiet : - rozwój piersi,

- charakterystyczny rozkład tkanki tłuszczowej na ciele (okrągłe biodra)

- owłosienie łonowe

U mężczyzn:

- pojawienie się zarostu na twarzy

- typowa dla mężczyzn budowa ciała (wąskie biodra, szersze ramiona) - mutacja głosu

- pojawienie się grdyki - tzw. jabłka Adama - owłosienie łonowe.

Czwartorzędowe cechy płciowe

• cywilizacyjno-kulturowe czynniki wzmacniające cechy płci.

• Genetyczna

• Gonadalna

• Hormonalna

• Mózgu

• Psychiczna

• Metrykalna

• Somatyczna

Arystoteles 384 – 322 p.n.e

RODZAJE PŁCI

„Kobieta to mężczyzna który zatrzymał się w rozwoju”

Płeć genetyczna:

płeć chromosomalna, obecność chromosomów płciowych

płeć chromatynowa, obecność ciałek Barra (chromatyna płciowa) w jądrach komórek kobiet, lub ich brak u mężczyzn.

RODZAJE PŁCI

✓ 50 Mbp

✓ 76 genów w tym gen męskości SRY

✓ 50% jego sekwencji stanowią powtarzalne sekwencje

✓ wykształcił się około 300mln lat temu posiadał wtedy 1438 genów

Bryan Sykes

RODZAJE PŁCI CHROMOSOM Y

"Przekleństwo Adama. Świat bez mężczyzn"

Płeć gonadalna

• obecność gonad jądra lub jajnika, powstaje w początkach 7 tygodnia życia płodowego

RODZAJE PŁCI

• Płeć hormonalna

(metaboliczna) uwarunkowana jakością i ilością wydzielanych hormonów płciowych (estrogen,

• Płeć mózgu

różnice w budowie mózgu

• Płeć psychiczna

nabyte w rozwoju osobniczym poczucie przynależności do danej płci

RODZAJE PŁCI

Płeć metrykalna (socjalna)

•ustala się po urodzeniu na podstawie budowy narządów płciowych zewnętrznych (płci genitalnej)

RODZAJE PŁCI

dwupostaciowość organizmów

zróżnicowanie:

• morfologiczne,

• fizjologiczne,

• psychiczne mężczyzn i kobiet.

DYMORFIZM PŁCIOWY

wielkość ciężar ilość neuronów

większy cięższy

mniejszy lżejszy

= =

Kobiecy mózg jest bardziej „upakowany”

MÓZG kobiecy vs. MÓZG męski

ROZWÓJ MÓZGU

•Udział estrogenów i testosteronu w rozwoju mózgu kobiecego i męskiego.

Płeć mózgu kształtuje się w:

• ósmym tygodniu życia płodowego,

• 6-24 miesiąc życia

• okresie dojrzewania

Gdzie? - w podwzgórzu, kontrolującym hormony i zachowania seksualne.

Wielkość tego jądra skorelowana jest z poziomem testosteronu w okresie płodowym

Jądro Zróżnicowane Płciowo

(ang. Sexually Dimorphic Nucleus, SDN)

20 tyś słów/

dzień

7 tyś słów/dzień MÓZG kobiecy vs. MÓZG męski

- KOMUNIKACJA

The Female Brain. Morgan Road/Broadway Books. 2006.

• 6- 24 miesiąc życia - estrogen↑↑↑

• Rozwój obwodów

odpowiedzialnych za komunikację werbalną

• Większa skłonność do zabaw i kontaktów z innymi dziewczynkami

MÓZG kobiecy vs. MÓZG męski - KOMUNIKACJA

Ośrodek mowy Broca i Wernickiego w korze mózgowej

U kobiet ośrodek Broca 23 % większy niż u mężczyzn.

U kobiet ośrodek Wernickiego jest 10% większy niż u mężczyzn.

Harasty J, et al., Arch Neurol. 1997 Feb;54(2):171-6.

MÓZG kobiecy vs. MÓZG męski - SPOSTRZEGAWCZOŚĆ

Mężczyźni potrafią właściwie rozpoznać smutek w 40% przypadków, kobiety w 90% przypadków.

The Female Brain. Morgan Road/Broadway Books. 2006.