Guy De Maupassant BARYŁECZKA
Przez kilka dni z rzędu strzępy rozbitej armii szły przez miasto. Nie było to juŜ wojsko, lecz luźne bandy. śołnierze róŜnych pułków, o twarzach pokrytych niechlujnym zarostem, w podartych mundurach, bez sztandarów, posuwali się chwiejnym krokiem przed siebie. Zgnębieni, wycieńczeni, niezdolni do Ŝadnej myśli ani decyzji, maszerowali siłą przyzwyczajenia i gdziekolwiek się zatrzymywali, padali ze zmęczenia. Wśród nich najwięcej widziało się rezerwistów, ludzi usposobionych pokojowo, spokojnych rentierów, uginających się pod cięŜarem karabinu. Byli tam młodzi chłopcy z Gwardii Ruchomej, czujni, łatwo ulegający panice i entuzjazmowi, w kaŜdej chwili gotowi zarówno do ataku jak i do ucieczki; kadrowi Ŝołnierze w czerwonych portkach, rozbitki dywizji przetrzebionej w jakiejś warnej bitwie: ciemno ubrani artylerzyści, maszerujący obok Ŝołnierzy z róŜnych formacyj piechoty; czasem połyskiwał wśród nich błyszczący hełm cięŜkostopowego dragona, który z trudem nadąŜał za lŜejszym krokiem liniowych piechurów. Za nimi ciągnęły podobne do band zbójeckich legiony wolnych strzelców o bohaterskich nazwach „Mścicieli Klęski", „Obywateli Mogiły", „Towarzyszy Śmierci".
Ich przywódcy, ongi kupcy bławatni lub zboŜowi, dawni handlarze łojem lub mydłem, wojownicy z przypadku, mianowani oficerami za dukaty czy długie wąsy, szli obciąŜeni rynsztunkiem wojennym, ubrani we flanelę i galony. Mówili donośnym głosem i dyskutowali o planach kampanii, przeświadczeni, Ŝe jedynie oni podtrzymują konającą Francję swym fanfarońskim ramieniem.
Mimo to lękali się własnych Ŝołnierzy, ludzi prostych, lecz odwaŜnych do zuchwalstwa, rabusiów i rozpustników.
Mówiono, Ŝe Prusacy wkroczą niebawem do Rouen.
Gwardia Narodowa, która od czasu do czasu zapuszczała się na ostroŜne zwiady do pobliskich lasów, strzelała czasem do własnych posterunków i za lada poruszeniem się królika w krzakach szykowała się do walki, powróciła juŜ do swych ognisk domowych. Jej broń, mundury, cały morderczy ekwipunek, budzący niegdyś postrach w promieniu trzech mil dokoła, znikł nagle z horyzontu.
Ostatni Ŝołnierze francuscy przeprawili się właśnie przez Sekwanę, podąŜając przez Saint-Sever i Bourg-Achard do Pont-Audemer. Z tyłu za wszystkimi generał, zrozpaczony tym, Ŝe z tymi strzępami wojsk nie moŜe niczego dokonać, sam oszołomiony klęską narodu, tak nawykłego do zwycięstw, a mimo legendarnego męstwa pobitego na głowę, wlókł się piechotą w towarzystwie dwóch adiutantów.
Wreszcie głęboka cisza, milczące, pełne lęku oczekiwanie zawisło nad miastem. Brzuchaci, zniewieściali w handlu mieszczanie z niepokojem oczekiwali zwycięzców, drŜąc ze strachu, by ich roŜny do pieczeni i kuchenne noŜe nie zostały uznane przez Niemców za broń.
śycie jak gdyby zamarło. Sklepy były pozamykane, ulica oniemiała. Od czasu do czasu któryś z mieszkańców, onieśmielony tą ciszą, szybko przemykał się pod murami.
Z trwogi oczekiwania rodziło się zwolna Ŝyczenie, by wróg wreszcie juŜ nadszedł.
Po południu, nazajutrz po odejściu wojsk francuskich, nie wiadomo skąd wypadło kilku ułanów, którzy szybko przegalopowali przez miasto. Nieco później czarna masa wojsk spłynęła ze stoków Św. Katarzyny, a dwa inne strumienie najeźdźców ukazały się na drogach wiodących od Darnetal i Boisguillaume. Przednie straŜe trzech korpusów przybyły jednocześnie i połączyły się na Placu Ratuszowym. Przez wszystkie sąsiednie ulice napływała armia niemiecka rozwijając swe bataliony, bruk głucho jęczał pod ich twardym, rytmicznym krokiem.
Rozkazy wydawane obcym, chrapliwym głosem rozlegały się wśród domów, które zdawały się martwe i opuszczone, podczas gdy spoza zamkniętych okiennic oczy Francuzów śledziły poruszenia zwycięzców, panów miasta, losów i Ŝycia ludzkiego na mocy „prawa wojny".
Mieszkańcy w swych zaciemnionych pokojach szaleli z przeraŜenia, jakiemu ulega człowiek podczas klęsk Ŝywiołowych czy trzęsienia ziemi, wobec których wszelka siła i rozum są bezradne.
Podobny nastrój rodzi się zawsze wówczas, gdy zwykły porządek rzeczy zostaje obalony, gdy znika poczucie bezpieczeństwa, a wszystko, co było chronione przez prawo ludzkie czy teŜ prawo przyrody, wydane jest na pastwę dzikiej, nieświadomej przemocy. Trzęsienie ziemi miaŜdŜące pod walącymi się domami całą ludność, powódź unosząca trupy ludzi i bydła i belki wyrwane z dachów czy zwycięska armia, mordująca tych, którzy się jeszcze bronią, biorąca jeńców, rabująca prawem silniejszego i chwaląca Boga przy huku strzałów armatnich, wszystkie te straszliwe plagi niszczą wiarę w sprawiedliwość wieczystą i podkopują wpajane w nas zaufanie do opieki niebios i ludzkiego rozumu,
Do kaŜdych drzwi pukały drobne grupki Ŝołnierzy i znikały w głębi domów. Po inwazji następowała okupacja. Dla zwycięŜonych powstawał obowiązek świadczenia grzeczności zwycięzcom.
Po pewnym czasie, kiedy ludzie ochłonęli z pierwszego przeraŜenia, powrócił na nowo spokój. W wielu rodzinach oficer pruski jadał przy wspólnym stole. Zdarzało się niekiedy, Ŝe był to człowiek dobrze wychowany, który przez grzeczność ubolewał nad klęską Francji i mówił, jak niechętnie bierze udział w tej wojnie. WyraŜano mu wdzięczność za to uczucie, gdyŜ mogło się okazać, Ŝe dziś czy jutro potrzebna będzie jego opieka. Kto mu dogadzał, ten zyskiwał to, Ŝe mniej ludzi wyznaczą mu na kwaterę. Zresztą, po co naraŜać się komuś, od kogo jest się w zupełności zaleŜnym? Byłoby to juŜ nie dowodem odwagi, lecz zuchwalstwem.
Zaś zuchwałość przestała juŜ cechować mieszczan z Rouen, jak to bywało niegdyś, za czasów bohaterskich walk, którymi wsławiło się miasto. Wreszcie, mówiono sobie, a wypływało to ze znanej francuskiej uprzejmości, Ŝe wolno być grzecznym we własnym domu, byle tylko w miejscu publicznym nie spoufalać się z obcym Ŝołnierzem. Poza domem znajomość kończyła się, ale w domu rozmawiano z nim chętnie i Niemiec z kaŜdym wieczorem coraz dłuŜej grzał się przy wspólnym ognisku rodzinnym.
Miasto powoli przybierało swój dawny wygląd. Francuzi jeszcze nie opuszczali mieszkań, ale ulice roiły się od pruskich Ŝołnierzy. Zresztą oficerowie błękitnych huzarów, wlokący arogancko po bruku swoje długie szable, nie zdawali się Ŝywić względem zwykłych obywateli o wiele większej pogardy niŜ francuscy oficerowie szaserów, którzy w zeszłym roku siadywali w tych samych kawiarniach.
A jednak było coś w powietrzu, coś nieokreślonego i subtelnego, jakaś obca a nieznośna atmosfera, niby szerząca się wokoło woń inwazji. Napełniała ona mieszkania i miejsca publiczne, zmieniała smak potraw i wywoływała wraŜenie, Ŝe jest się w podróŜy, gdzieś bardzo daleko, wśród groźnych barbarzyńskich szczepów.
Zwycięzcy Ŝądali pieniędzy, duŜo pieniędzy. Mieszkańcy stale płacili, zresztą byli bogaci. Jednak kupiec normandzki, im jest bogatszy, tym bardziej boleje nad uszczerbkiem mienia, nad kaŜdą jego cząstką przechodzącą w obce ręce. Tymczasem o dwie czy trzy mile za miastem, idąc z biegiem rzeki w kierunku Croisset, Dieppedale czy Biessart, marynarze lub rybacy wyławiali często z wody opuchłego trupa niemieckiego w mundurze, zakłutego noŜem lub zabitego uderzeniem sabota, z głową zmiaŜdŜoną kamieniem albo strąconego do wody z wysokości mostu. Rzeka kryła w swych głębiach owe zemsty tajemne, dzikie i sprawiedliwe, nieujawnione czyny bohaterskie, podstępne napaści, groźniejsze niŜ walki w biały dzień i pozbawione rozgłosu sławy.
Bowiem nienawiść do wroga potrafi zawsze uzbroić kilku śmiałków, gotowych umrzeć dla idei.
Wreszcie, skoro najeźdźcy poza narzuceniem miastu swej niezłomnej dyscypliny, nie popełnili Ŝadnej z tych okropności, jakie im przypisywano podczas ich triumfalnego pochodu, ludzie zaczynali się ośmielać, a tęsknota za handlem zrodziła się na nowo w sercach miejscowych kupców.
Wielu z nich łączyły powaŜne interesy z Hawrem, zajętym jeszcze przez wojska francuskie, usiłowali, więc, dostać się do tego portu, udając się drogą lądową do Dieppe i tam wsiadając na statek.
Paru takich kupców korzystając z wpływów oficerów niemieckich, z którymi się byli poznali, uzyskali od głównodowodzącego generała pozwolenie na wyjazd z miasta.
Wynajęto więc wielki, czterokonny dyliŜans, a gdy dziesięć osób zamówiło miejsca u woźnicy, postanowiono wyruszyć w drogę we wtorek przed świtem, Ŝeby uniknąć zbiegowiska.
JuŜ od pewnego czasu ziemia była skuta mrozem; w poniedziałek koło trzeciej wielkie, czarne chmury nadciągnęły ód północy i przyniosły ze sobą śnieg, który bez przerwy padał cały wieczór i przez całą noc.
O pół do piątej rano podróŜni zebrali się na dziedzińcu Hotelu Normandzkiego, gdzie mieli wsiąść do pojazdu.
Byli jeszcze bardzo zaspani i drŜeli z zimna pod swymi okryciami. Trudno było się rozeznać w mroku, a nagromadzenie zimowych płaszczów nadawało wszystkim wygląd opasłych księŜy, ubranych w długie sutanny. Mimo to dwaj męŜczyźni poznali się, zbliŜył się do nich trzeci i zawiązała się rozmowa.
— Zabieram ze sobą Ŝonę — powiedział jeden z nich. — Ja równieŜ. — I ja.
Pierwszy dodał:
— Nie wrócimy juŜ do Rouen, a jeśli Prusacy podejdą do Hawru, przedostaniemy się do Anglii.
Wszyscy mieli podobne zamiary, gdyŜ mieli podobne usposobienia. Tymczasem koni jeszcze jakoś nie zaprzęgano. Mała latarenka w rękach stajennego migotała niekiedy w ciemnych drzwiach, by za chwilę zniknąć w innych. Z głębi budynku dochodził tupot kopyt końskich, tłumiony warstwą nawozu, i głos męski przemawiający do nich lub miotający przekleństwa. Lekki brzęk dzwonków świadczył, Ŝe zakładano uprząŜ; brzęk ten wkrótce zmienił się w głośny i trwały dźwięk, wyraźny i stały, regulowany przez poruszenia koni, niekiedy ustawał, potem nagle przy silniejszym wstrząśnieniu wzrastał, czemu towarzyszył głuchy odgłos podkutego kopyta, uderzającego o ziemię.
Nagle drzwi zamknęły się. Wszystko ucichło.
Przemarznięci obywatele umilkli. Stali sztywni i nieruchomi.
Nieprzerwana zasłona białych płatków migotała nieustannie, opadając ku ziemi, zacierała wszelkie kształty, prószyła na dookolne przedmioty lodowym puchem. W ogromnej ciszy milczącego, uśpionego pod śniegiem miasta słychać było tylko ten nieuchwytny, trudny do określenia szelest prószącego śniegu, raczej wraŜenie szelestu niŜ szelest, wirowanie leciuchnych atomów, które zdawały się wypełniać przestrzeń i pokrywać świat cały.
Znów ukazał się człowiek z latarką prowadzący na lince smutnego, stąpającego niechętnie konia.
Postawił go przy dyszlu, przymocował popręgi i długo krzątał się przy załoŜeniu uprzęŜy, gdyŜ manipulował tylko jedną ręką, w drugiej trzymając latarkę. Gdy szedł juŜ po drugiego konia, zauwaŜył stojących nieruchomo i ubielonych śniegiem podróŜnych i zapytał:
— Dlaczego u licha nie siadacie państwo do powozu? Będziecie tam przynajmniej pod dachem.
Widocznie nie przyszło im to na myśl, toteŜ pośpieszyli do środka. Trzej męŜczyźni usadowili swoje Ŝony w głębi, potem wsiedli sami. Wślad za nimi inne niewyraźne, opatulone postacie zajęły miejsca, nie zamieniwszy słowa.
Podłoga wozu wysłana była słomą, w którą powsuwano stopy. Trzy damy w głębi, które zabrały ze sobą małe, mosięŜne grzałki, napełnione chemicznym węglem, zapaliły je zaraz; przez chwilę wyliczały szeptem zalety tych przyrządów i powtarzały sobie wzajem rzeczy znane wszystkim od dawna.
Nareszcie, gdy juŜ zaprzęŜono do dyliŜansu sześć koni zamiast czterech, ze względu na cięŜką drogę, ktoś z zewnątrz zapytał:
— Czy wszyscy juŜ wsiedli?
Ktoś z głębi wozu odpowiedział: „Tak" i konie ruszyły z miejsca.
Powóz posuwał się wolniutko, krok za krokiem. Koła grzęzły w śniegu; pudło głucho trzeszczało, konie ślizgały się, parskały i buchały parą, a ogromny bat woźnicy strzelał bez ustanku, wirował na wszystkie strony, zwijał się i rozwijał jak cienki wąŜ, smagając od czasu do czasu krągły zad koński, który wtedy pręŜył się do gwałtowniejszego wysiłku.
Tymczasem niepostrzeŜenie zaczynało świtać. Leciutkie płatki, które jeden z podróŜnych,
roueńczyk czystej krwi, przyrównał do bawełnianego deszczu, przestały wirować. Mętne światło, przesiane przez cięŜkie, ciemne chmury, potęgowało olśniewającą białość krajobrazu, z którego wyłaniał się to szereg wielkich, pokrytych szronem drzew, to chata w białym kapturze śniegu.
W powozie przyglądano się sobie ciekawie w tym sinym brzasku dnia.
W głębi na najlepszych miejscach drzemali naprzeciw siebie pani i pan Loiseau, właściciele hurtowego składu win przy ulicy Grand-Pont.
Dawny subiekt zrujnowanego szefa, Loiseau odkupił od niego firmę i zrobił na niej majątek.
Sprzedawał drobnym, wiejskim detalistom bardzo kiepskie wina po bardzo niskiej cenie i wśród znajomych i przyjaciół uchodził za szczwanego lisa, prawdziwego normandczyka, chytrego a zarazem jowialnego. Jego sława starego spryciarza była tak ustalona, Ŝe pewnego wieczoru, w prefekturze, pan Tournel, znany Ŝartowniś i autor piosenek, człowiek złośliwy i dowcipny, lokalna znakomitość, zaproponował znudzonym paniom zagrać partyjkę „Loiseau vole". Dowcip ten natychmiast obleciał salony prefektury, stamtąd przedostał się do miasta, wywołując przez miesiąc śmiech w całej okolicy.
Prócz tego Loiseau słynął ze swych „kawałów" i lepszych lub gorszych dowcipów. ToteŜ kaŜdy, mówiąc o nim, dodawał natychmiast:
— Ten Loiseau jest wprost nieoceniony!
Był niewielkiego wzrostu, nad jego wzdętym niby balon brzuchem czerniała twarz w okolu siwiejących faworytów.
Jego Ŝona, wysoka, tęga, rezolutna, odznaczająca się donośnym głosem i szybką decyzją, była wcieleniem porządku i rachunkowości tego domu handlowego, którego duszą była wesoła ruchliwość męŜa.
Obok nich usadowił się z godnością, gdyŜ naleŜał do klasy wyŜszej, Pan Carré-Lamadon, człowiek powaŜny, kupiec bławatny, właściciel trzech przędzalni, kawaler Legii Honorowej i członek Rady Departamentu. Przez cały okres Cesarstwa był przywódcą łagodnej opozycji jedynie dlatego, by za wyŜszą cenę sprzedać przystąpienie do sprawy, którą zwalczał, jak sam się wyraŜał, wytworną bronią. Pani Carré Lamadon, osoba znacznie młodsza od męŜa, była pociechą oficerów z dobrych rodzin, przydzielonych do garnizonu w Rouen.
Siedziała naprzeciw męŜa, drobna, milutka, ładniutka, otulona w futra, i rozglądała się smutno po nędznym wnętrzu pojazdu.
Jej sąsiedzi, hrabiostwo Hubertowie de Breville, nosili jedno z najstarszych i najszlachetniejszych nazwisk Normandii. Hrabia, stary szlachcic o wspaniałej postawie, za pomocą sztuczek toaletowych, starał się podkreślić swoje przyrodzone podobieństwo do króla Henryka IV, który, według zaszczytnej dla rodziny legendy, był sprawcą ciąŜy pewnej damy z rodu Breviile'ów, za co mąŜ jej został hrabią i gubernatorem prowincji.
Hrabia Hubert, kolegujący z panem Carré-Lamadon w Radzie Departamentu, reprezentował w tej dzielnicy partię orleanistów. Historia jego mariaŜu z córką drobnego armatora z Nantes była okryta mrokiem tajemnicy. Mimo to, poniewaŜ hrabina miała maniery wielkiej damy, umiała urządzać przyjęcia jak nikt w okolicy, a nawet niegdyś była jakoby adorowana przez jednego z synów Ludwika Filipa, przeto cała miejscowa szlachta składała jej hołdy; jej salon był pierwszy w okolicy i jedyny, w którym zachowała się jeszcze stara francuska galanteria i do którego dostęp nie był łatwy.
Majątek de Breville'ów, cały w nieruchomościach, przynosił, jak mówiono, pięćset tysięcy rocznego dochodu.
Tych sześć osób zajmowało głąb dyliŜansu, byli to przedstawiciele klasy zamoŜnej, statecznej i silnej, ludzie uczciwi i ustosunkowani, religijni i posiadający zasady.
Dziwnym przypadkiem wszystkie kobiety znalazły się na jednej ławce. Obok hrabiny siedziały jeszcze dwie zakonnice, przesuwające w palcach paciorki długich róŜańców i mamroczące Ojcze nasz i Zdrowaśki. Jedna z nich była stara i tak zeszpecona przez ospę, jak gdyby cały ładunek śrutu ugodził ją prosto w twarz. Druga, bardzo wątła, miała ładną, o chorowitym wyglądzie główkę nad
suchotniczą piersią; poŜeraną przez namiętną wiarę, jaka rodzi świętych i wizjonerów.
Naprzeciw zakonnic siedzieli męŜczyzna i kobieta, na których skupiały się spojrzenia wszystkich obecnych.
MęŜczyzna, powszechnie znany demokrata Cornudet, był postrachem wszystkich „porządnych"
ludzi. Od dwudziestu lat maczał swoją wielką, ryŜą brodę w kuflach wszystkich demokratycznych kawiarni.
Przejadł z braćmi i przyjaciółmi dosyć znaczną fortunę, odziedziczoną po ojcu, byłym cukierniku, i z niecierpliwością czekał na przywrócenie Republiki, by wreszcie otrzymać stanowisko, na które dobrze zasłuŜył przez wypicie tylu demokratycznych trunków. Czwartego września, pewnie na skutek jakiegoś Ŝartu, nabrał przekonania, Ŝe został mianowany prefektem, ale kiedy chciał objąć urzędowanie, woźni biurowi, jedyni wówczas panowie terenu, nie chcieli go uznać, co go zmusiło do odwrotu. Skądinąd niezły chłop, nieszkodliwy i usłuŜny, z niezrównaną gorliwością zabrał się do zorganizowania obrony. Kazał kopać doły na polach, wycinać młode drzewa z okolicznych lasów, urządzać pułapki na wszystkich drogach, lecz za zbliŜeniem się nieprzyjaciela, zadowolony z tych przygotowań, cofnął się przezornie do miasta. UwaŜał, Ŝe obecnie przyda się bardziej w Hawrze, gdzie podobne zarządzenia wydawały mu się nieodzowne.
Kobieta, jedna z tak zwanych kobiet lekkich obyczajów, była znana ze swej przedwczesnej tuszy, co zjednało jej przezwisko Baryłeczki. Mała, okrągła, tłuściutka, o pulchnych paluszkach z dołeczkami, podobnych do wiązki kiełbasek, miała skórę połyskliwą i jędrną i bujne piersi wystające pod suknią; mimo to była apetyczna i pociągająca i taka świeŜa, Ŝe było przyjemnie na nią patrzeć. Jej twarz była róŜowa jak jabłko lub pączek piwonii, który lada chwila się rozwinie. Z twarzy tej spoglądało dwoje wspaniałych oczu, ocienionych długimi, gęstymi rzęsami, rzucającymi cień na policzki. W dodatku miała śliczne usta, wąskie, wilgotne, rozchylone jakby do pocałunku, w których błyszczały drobne, lśniące białością ząbki.
Ponadto mówiono o niej, Ŝe posiada mnóstwo innych nieocenionych zalet.
Ledwie ją poznano, wśród uczciwych kobiet wszczęły się szepty, a słowa „prostytutka" i „publiczna hańba" rozlegały się tak głośno, Ŝe podniosła głowę. Powiodła wtedy po sąsiadach spojrzeniem tak dumnym i wyzywającym, Ŝe wszyscy spuścili oczy, z wyjątkiem Loiseau, który przypatrywał się jej z rozbawioną miną.
Wkrótce jednak nawiązała się znów rozmowa między trzema paniami, które obecność tej dziewczyny zbliŜyła do siebie w sposób nieledwie serdeczny. Zdawało im się, Ŝe wobec tej sprzedajnej dziewczyny powinny utworzyć niejako związek godnych małŜonek, gdyŜ miłość legalna traktuje zawsze z wysoka swoją wolną siostrzycę.
Trzej męŜczyźni, w których obecność Cornudeta zbudziła instynkt zachowawczej solidarności, zaczęli rozmawiać o sprawach pienięŜnych owym wzgardliwym tonem, jaki przybiera się wobec ludzi ubogich. Hrabia Hubert wyliczał szkody wyrządzone mu przez Prusaków, straty poniesione przez zrabowanie mu bydła i zniszczenie zbiorów i zapewniał z miną dziesięciokrotnego milionera, Ŝe spustoszenia te będzie odczuwał nie dłuŜej jak przez jeden rok. Pan Carré-Lamadon, mocno poszkodowany jako przemysłowiec, był na tyle przezorny, Ŝe przesłał sześćset tysięcy franków do Anglii, którą to sumkę rezerwował sobie na wszelki wypadek. Co się tyczy Loiseau, to zdąŜył sprzedać intendenturze francuskiej wszystkie pośledniejsze wina, jakie miał w piwnicach, wobec czego rząd był mu winien ogromną sumę, którą spodziewał się podjąć w Hawrze.
Wszyscy trzej rzucali sobie wzajem szybkie, przyjazne spojrzenia. Mimo Ŝe kaŜdy z nich był człowiekiem innej kondycji, wszystkich jednoczył pieniądz, wszyscy czuli się członkami wielkiego bractwa posiadaczy, którym wystarczy włoŜyć rękę do kieszeni, aby zabrzęczeć złotem.
Powóz posuwał się tak wolno, Ŝe do dziesiątej rano przebył zaledwie cztery mile drogi. MęŜczyźni trzy razy wysiadali i szli pod górę pieszo. PodróŜni zaczęli się niepokoić, gdyŜ mieli zjeść śniadanie w Tôtes, a teraz obawiali się, Ŝe nie dotrą tam przed nocą. KaŜdy rozglądał się, czy nie dojrzy po drodze jakiej karczmy, gdy nagle dyliŜans utknął w zaspie śnieŜnej i minęły dwie godziny, zanim go zdołano wydobyć.
Apetyt wzrastał, humory posępniały, a tu nie widać było po drodze Ŝadnego szynku ani winiarni, gdyŜ zbliŜanie się Prusaków i przemarsz zgłodniałych wojsk francuskich wypłoszył wszystkich przedsiębiorców. Panowie rozbiegli się po Ŝywność do przydroŜnych zagród wiejskich, lecz nie znaleźli tam nawet chleba, gdyŜ nieufni wieśniacy chowali zapasy w obawie przed rabunkiem ze strony Ŝołnierzy, którzy, nie mając co włoŜyć do gęby, zabierali przemocą cokolwiek im wpadło pod rękę. Około pierwszej po południu Loiseau oświadczył, Ŝe ma wielką dziurę w Ŝołądku.
Wszyscy inni juŜ od dawna odczuwali to samo i gwałtownie wzrastająca potrzeba jedzenia uciszyła rozmowy.
Od czasu do czasu ktoś poziewał; natychmiast ktoś inny szedł za jego przykładem i kaŜdy po kolei, stosownie do swego charakteru, wychowania i pozycji społecznej, otwierał usta hałaśliwie lub dyskretnie, zasłaniając co prędzej dłonią ziejący otwór, skąd dobywała się para.
Baryłeczka kilka razy schylała się, jakby szukając czegoś pod spódnicami. Przez chwilę wahała się, spoglądała na sąsiadów i znów się prostowała. Twarze były blade i boleśnie wykrzywione. Loiseau twierdził, Ŝe chętnie dałby tysiąc franków za szynkę. śona jego zrobiła gest, jak gdyby chciała zaprotestować, ale zaraz uspokoiła się. Nie lubiła słuchać, gdy mówiono przy niej o marnotrawstwie pieniędzy i na tym punkcie nie uznawała nawet Ŝartów.
— I ja czuję się niedobrze — powiedział hrabia. — DlaczegóŜ nie pomyślałem o zabraniu Ŝywności? Wszyscy robili sobie po cichu te same wyrzuty.
Jeden Cornudet miał ze sobą manierkę pełną rumu. Zaczął nią częstować, ale spotkała go chłodna odmowa. Jedynie Loiseau przyjął parę kropel i podziękował: — To jednak dobra rzecz, rozgrzewa i tłumi głód.
Alkohol wprawił go w dobry humor, zaproponował tedy, by zrobić tak jak w piosence o statku — zjeść najpulchniejszego towarzysza podróŜy. Ta bezpośrednia aluzja do Baryłeczki uraziła ludzi dobrze wychowanych. Nikt nie odpowiedział, tylko Cornudet uśmiechnął się pod wąsem. Siostry miłosierdzia przestały odmawiać róŜaniec i siedziały nieruchomo z rękami wsuniętymi w szerokie rękawy, z oczyma uparcie spuszczonymi na dół, ofiarowując pewnie Niebu cierpienie, które na nie zesłało.
Wreszcie koło trzeciej po południu, gdy dyliŜans posuwał się przez rozległą równinę, na której nie było widać ani jednej ludzkiej osady, Baryłeczka szybko się schyliła i wyciągnęła spod ławki duŜy koszyk nakryty białą serwetą.
Wydobyła z niego najpierw fajansowy talerzyk i srebrny kubek, potem sporą wazę, w której dwa całe kurczaki, pokrajane na kawałki, tonęły w zastygłym sosie. Z głębi kosza wyzierały jeszcze inne dobre rzeczy: pasztety, owoce, smakołyki i zapasy przygotowane na podróŜ trzydniową, by móc nie korzystać z przydroŜnych zajazdów. Szyjki czterech butelek sterczały spośród paczek jadła.
Baryłeczka wzięła skrzydełko kurczęcia i zaczęła je delikatnie zajadać z bułeczką, które w Normandii nazywają się „Régence".
Wszystkie spojrzenia skierowały się ku niej. Gdy rozszedł się łechcący nozdrza zapach jadła, obecnym napłynęła do ust ślinka, a szczęki zacięły się bolesnym skurczem. Jednocześnie pogarda dam dla tej dziewczyny stawała się okrutna, przechodziła nieledwie w chęć zamordowania jej lub wyrzucenia z powozu w śnieg razem z kubkiem, koszykiem i Ŝywnością.
Ale Loiseau, poŜerając wzrokiem wazę z kurczakami, zawołał:
— Dalibóg, pani była przezorniejsza od nas. Bywają osoby, które pamiętają o wszystkim.
Zwróciła ku niemu głowę:
— Jeśli pan sobie Ŝyczy, to bardzo proszę. Przykro jest pościć tak od samego rana.
Skłonił się:
— Doprawdy, mówiąc szczerze, nie odmówię. Nie mogę juŜ dłuŜej wytrzymać. Na wojnie jak na wojnie, prawda, proszę pani?
Rozejrzawszy się dokoła powiedział:
— W chwilach takich jak ta przyjemnie jest spotkać kogoś, kto nam moŜe wyświadczyć grzeczność.
Rozpostarł gazetę, by nie poplamić spodni i końcem noŜa, który stałe nosił w kieszeni, wydobył z wazy udko kurczęcia pokryte szkliwem zastygłego masła, zatopił w nim zęby i zaczął Ŝuć z tak widocznym zadowoleniem, Ŝe wywołało to w dyliŜansie ogólne westchnienie.
Wtedy Baryłeczka głosem cichym i pokornym zaproponowała siostrom miłosierdzia, by podzieliły się z nią jej prowiantami. Obie przyjęły natychmiast zaproszenie i wybąkawszy podziękowanie szybko zabrały się do jedzenia. Cornudet równieŜ nie odmówił poczęstunku i wraz z zakonnicami utworzono rodzaj stolika na rozłoŜonych na kolanach gazetach.
Usta nieustannie otwierały się i zamykały, połykały, Ŝuły i pochłaniały łakocie. Loiseau w swoim kąciku pracował zawzięcie i po cichu namawiał Ŝonę, by poszła za jego przykładem. Długo się opierała, lecz gdy gwałtowny skurcz skręcił jej wnętrzności, ustąpiła. Wtedy mąŜ zręcznie ułoŜonym zwrotem zagadnął „czarującą towarzyszkę podróŜy", czy nie zechciałaby poczęstować czym jego Ŝony.
— AleŜ naturalnie — odpowiedziała Baryłeczka i z uprzejmym uśmiechem podała mu wazę.
Po odkorkowaniu pierwszej butelki nastąpiło małe zamieszanie, gdyŜ był tylko jeden kubek. KaŜdy przed podaniem go dalej starannie go wycierał. Tylko Cornudet, zapewne powodowany galanterią, przyłoŜył usta do miejsca jeszcze wilgotnego od warg jego sąsiadki.
Otoczeni przez tych jedzących ludzi, odurzeni zapachem potraw, hrabiostwo de Bréville i państwo Carré-Lamadon znosili potworne męki, które zachowały nazwę mąk Tantala. Wtem młoda Ŝona przemysłowca wydała westchnienie, zwracając na siebie wszystkie spojrzenia. Była biała jak śnieg za oknami, przymknęła oczy, głowa jej opadła, zemdlała. PrzeraŜony mąŜ błagał wszystkich o pomoc. Wszyscy stracili głowy, gdy starsza z sióstr przytknęła do jej warg kubek Baryłeczki i zmusiła ją do przełknięcia kilku kropel wina. Piękna pani poruszyła się, otworzyła oczy, uśmiechnęła się i oświadczyła omdlewającym głosem, Ŝe teraz czuje się juŜ dobrze. Jednak zakonnica w obawie, by się to nie powtórzyło, zmusiła ją do wypicia pełnego kubka Bordeaux mówiąc:
— To nic innego jak tylko z głodu.
Wtedy Baryłeczka, zmieszana i zarumieniona, wyjąkała patrząc na czworo towarzyszów podróŜy, będących jeszcze na czczo:
— Mój BoŜe... gdybym śmiała państwu ofiarować... Umilkła lękając się, czy ich nie obraziła.
Wtedy Loiseau zabrał głos:
— Dalibóg, w podobnych warunkach wszyscy jesteśmy braćmi i powinniśmy sobie nawzajem pomagać. Moje panie, nie róbcieŜ ceremonii i przyjmijcie ten poczęstunek. Kto wie, czy znajdziemy dziś jeszcze jaki nocleg? Jeśli dalej będziemy jechali w tym samym tempie, to w Tôtes będziemy nie wcześniej jak jutro w południe.
Nastąpiła chwila wahania. Nikt nie chciał wziąć na siebie odpowiedzialności, Ŝe on pierwszy zgodził się.
Rozstrzygnął kwestię hrabia. Zwrócił się do onieśmielonej grubaski i powiedział wielkopańskim tonem:
— Przyjmujemy z wdzięcznością.
Lody pękły. Gdy Rubikon został juŜ przekroczony, wszyscy z zapałem zabrali się do jedzenia. Kosz szybko się opróŜnił. Zostało w nim jeszcze trochę pasztetu, pieroŜków z mięsem, kawałek wędzonego ozora, gruszki z Gréssane, główka sera, Pont-l'Evêque, parę kruchych ciasteczek i słoik marynowanych korniszonów z cebulą, gdyŜ Baryłeczka jak wszystkie kobiety lubiła ostre przyprawy.
Trudno było zajadać prowianty tej dziewczyny i rozmawiać z nią. Zaczęto się do niej zwracać zrazu z pewną rezerwą, lecz widząc, Ŝe zachowuje się bardzo poprawnie, powoli oŜywiono się. Panie de Breville i Carré-Lamadon, obie taktowne i dobrze wychowane, zwracały się do niej z łaskawą uprzejmością. Szczególnie hrabina wykazała przy tym tę grzeczną pobłaŜliwość wielkich dam, których Ŝadne dotknięcie nie zdolne jest splamić i była czarująca. Natomiast pani Loiseau, gruba baba o usposobieniu Ŝandarma, była ciągle szorstka, mówiła mało, za to duŜo jadła.
Rzecz prosta, rozmawiano o wojnie. Opowiadano sobie o potwornych czynach Prusaków i o brawurze Francuzów, wszyscy ci uciekinierzy składali hołd odwadze tych, co pozostali. Wkrótce rozmowa przeszła na tematy osobiste. Baryłeczka ze szczerym wzruszeniem i przejęciem, z jakim tego rodzaju dziewczęta zwykły wyraŜać swoje naturalne porywy, opowiedziała, dlaczego opuściła Rouen.
— Z początku myślałam, Ŝe będę mogła zostać — mówiła. — Miałam w domu duŜo zapasów i byłabym wolała Ŝywić kilku Ŝołnierzy, niŜ wyjeŜdŜać nie wiadomo dokąd. Kiedy jednak zobaczyłam tych Prusaków, nie mogłam juŜ wytrzymać! Ze złości krew mnie zalewała i całymi dniami płakałam ze wstydu. Ach, gdybym była męŜczyzną! Patrzałam z okna na tych opasłych wieprzów w pikelhaubach, a moja pokojówka musiała mnie trzymać za ręce, Ŝebym nie rzuciła w nich jakim meblem. A gdy kilku Ŝołnierzy chciało się u mnie zakwaterować, skoczyłam pierwszemu z nich do gardła. Zadusić takiego jest równie łatwo jak kaŜdego innego człowieka. I byłabym go „wykończyła", gdyby mnie nie odciągnęli za włosy. Po tym fakcie musiałam się ukrywać. Wreszcie, kiedy nadarzyła się sposobność, wyjechałam i oto jestem tutaj.
Opowiadanie to zjednało jej ogólne pochwały. Wzrósł dla niej szacunek towarzyszów podróŜy, którzy nie mogli się wykazać podobną zuchwałością. Cornudet słuchając jej uśmiechnął się z uznaniem i Ŝyczliwością apostoła; podobnie słucha ksiądz, gdy jakiś poboŜniś chwali Pana Boga.
Z kolei on sam zaczął mówić tonem doktrynerskim, z patosem wziętym Ŝywcem z proklamacyj, rozlepianych codziennie na murach i zakończył krasomówczym zwrotem, wyniośle druzgocącym
„tego łotra Badingueta".
Rozgniewało to Baryłeczkę, poniewaŜ była bonapartystką. Poczerwieniała jak wiśnia i jąkając się z oburzenia, zawołała:
— Chciałabym widzieć którego z was na jego miejscu! Ładnie byście wyglądali! PrzecieŜ to wy zdradziliście tego człowieka! Trzeba by chyba uciekać z Francji, gdyby mieli nią rządzić takie łobuzy jak wy!
Cornudet, niewzruszony, zachował uśmiech wzgardliwej wyŜszości, lecz czuło się, Ŝe ma na końcu języka słowa obelŜywe, gdy hrabia wmieszał się do tej sprawy i nie bez trudu uspokoił wzburzoną dziewczynę, tłumacząc jej ze stanowczością, Ŝe wszelkie szczere poglądy zasługują na szacunek.
Natomiast hrabina i pani fabrykantowa, w głębi duszy kryjące ową nierozsądną nienawiść, jaką ludzie z „lepszej sfery" Ŝywią dla Republiki, i właściwą kobietom instynktowną sympatię dla rządów despotycznych i pobrzękujących szablą, mimo woli poczuły pociąg do tej kokotki, której uczucia tak bardzo były podobne do ich własnych.
Kosz był juŜ pusty. W dziesięć osób opróŜniono go z łatwością, Ŝałując tylko, Ŝe nie był większy.
Rozmowa toczyła się jeszcze przez pewien czas, aczkolwiek po spoŜyciu zapasów nieco ochłodła.
ZbliŜała się noc. Mrok z kaŜdą chwilą gęstniał, a zimno, bardziej dokuczliwe w czasie trawienia, dawało się we znaki Baryłeczce, którą mimo pokładów tłuszczu wstrząsały dreszcze. Wtedy hrabina de Breville zaofiarowała jej grzałkę, którą w ciągu dnia kilka razy napełniano świeŜym węglem, co zostało natychmiast przyjęte, gdyŜ dziewczyna miała nogi zupełnie zlodowaciałe. Pani Carré-Lamadon i pani Loisseau oddały swoje grzałki zakonnicom.
Woźnica zapalił latarnie. Oświetlały one jasnym blaskiem obłok pary unoszącej się nad spoconymi zadami koni i przydroŜny śnieg, który w chwiejnym świetle latarni zdawał się umykać wstecz.
W dyliŜansie było juŜ zupełnie ciemno; nagle między Baryłeczką i Cornudetem wszczął się jakiś ruch, a Loiseau przebijając oczami mrok dostrzegł, jak brodacz szybko się cofnął, jak gdyby wymierzono mu cichaczem potęŜnego kuksańca. W oddali na drodze ukazały się nikłe światełka.
Było to juŜ Tôtes. Jazda trwała 11 godzin, a doliczając do tego dwie godziny czterech postojów, podczas których konie zjadły trochę owsa i nieco odpoczęły, podróŜ zajęła trzynaście godzin.
DyliŜans wjechał do miasteczka i zatrzymał się przed Hotelem Kupieckim.
Otworzono drzwiczki. Wtem dobrze znany dźwięk przejął dreszczem wszystkich podróŜnych. Był to brzęk szabli po kamieniach. Równocześnie rozległ się wrzask jakiegoś Niemca.
Mimo Ŝe dyliŜans stał nieruchomo, nikt nie wysiadał, jak gdyby wszyscy lękali się, Ŝe zaraz przy
wyjściu zostaną pomordowani. Wtedy ukazał się woźnica, trzymając w ręku latarkę, która nagle oświetliła w głębi wozu dwa rzędy przeraŜonych twarzy o otwartych ustach i oczach rozszerzonych zdumieniem i lękiem.
Obok woźnicy stał w pełnym światłe niemiecki oficer, wysoki, bardzo szczupły, jasnowłosy, w mundurze oblegającym go niby gorset dziewczynę; płaska, błyszcząca czapka wojskowa, włoŜona na bakier czyniła go podobnym do gońca jakiegoś angielskiego hotelu. Miał niezwykłej długości wąsy, zwęŜające się coraz bardziej i zakończone po obu stronach jednym włosem jasnym i tak cienkim, Ŝe koniec stawał się niewidoczny. Wąsy te zdawały się ciąŜyć mu nad kątami ust i obsuwały w dół policzki, Ŝłobiąc po obu stronach podłuŜną rysę.
Alzacką francuszczyzną wezwał podróŜnych, by wysiedli, mówiąc ostrym głosem:
— Banowie i banie, broszę wyszadać.
Pierwsze wysiadły siostry miłosierdzia z uległością zakonnic, nawykłych do posłuszeństwa. Za nimi ukazali się oboje hrabiostwo, potem przemysłowiec z Ŝoną, wreszcie Loiseau pchający przed sobą swoją grubą połowicę. Ten ostatni, stawiając nogę na ziemi, pozdrowił oficera: „Dzień dobry panu". Powodował się przy tym raczej ostroŜnością niŜ grzecznością. Oficer, zuchwały jak wszyscy ludzie posiadający władzę, spojrzał na niego i nie odpowiedział. Baryłeczka i Cornudet, mimo Ŝe najbliŜsi drzwiczek, wysiedli ostatni, powaŜni i wyniośli wobec wroga. Grubaska starała się być spokojna i opanowana; demokrata z miną tragiczną targał nieco drŜącą dłonią swoją długą, rudą brodę. Starali się zachować godność w przekonaniu, Ŝe w tego rodzaju spotkaniach kaŜdy z nich poniekąd reprezentuje swą ojczyznę. Oboje byli w równej mierze oburzeni uległością swoich towarzyszy; wobec czego ona starała się okazać dumniejszą niŜ tamte panie, kobiety uczciwe, on zaś w przeświadczeniu, Ŝe winien być przykładem dla innych, całym swym zachowaniem się spełniał nadal swą misję stawiania oporu, którą był zapoczątkował przez niszczenie dróg.
Wszyscy weszli do obszernej hotelowej kuchni, gdzie Niemiec kazał sobie pokazać pozwolenie na wyjazd, podpisane przez generała i zawierające nazwiska, rysopisy i zawód kaŜdego z podróŜnych.
Badając je przyglądał się uporczywie wszystkim i porównywał dane, zapisane w paszporcie, z kaŜdą poszczególną osobą.
Wreszcie powiedział szorstko: „Tobrze" i znikł.
Odetchnęli z ulgą. Wszystkim dokuczał jeszcze głód, więc zamówili kolację; przygotowanie posiłku miało trwać pół godziny i podczas gdy dwie słuŜące krzątały się przy kuchni, poszli obejrzeć pokoje. Wszystkie były połoŜone w długim korytarzu, zakończonym szklanymi drzwiami, na których były wypisane dwa zera.
Zamierzano właśnie siąść do stołu, kiedy ukazał się sam właściciel oberŜy. Był to dawny handlarz końmi, gruby, astmatyczny jegomość, któremu w gardle wiecznie świszczała i bulgotała flegma.
Nazywał się Follenvie.
— Czy jest tu panna ElŜbieta Rousset? — zapytał. Baryłeczka zadrŜała i odwróciła się.
— To ja.
— Oficer pruski chce natychmiast z panią pomówić. — Ze mną?
— Tak, jeśli pani jest ElŜbietą Rousset.
Trochę się zmieszała i po sekundzie zastanowienia powiedziała stanowczo:
— Być moŜe, ale ja nie pójdę.
Dokoła niej powstało zamieszanie. Wszyscy sprzeczali się starając się odgadnąć cel tego rozkazu.
ZbliŜył się hrabia.
— Postępuje pani nieroztropnie, gdyŜ ta odmowa moŜe pociągnąć za sobą duŜe przykrości nie tylko dla pani, ale i dla wszystkich towarzyszy podróŜy. Nigdy nie naleŜy opierać się ludziom, którzy są od nas silniejsi. Nie widzę w tym Ŝadnego niebezpieczeństwa, chodzi tu pewnie o jakąś przeoczoną formalność.
Inni przyłączyli się do zdania hrabiego. Zaczęli ją prosić, nalegać, robić wyrzuty, wreszcie zdołali ją przekonać. Zrobili to z obawy, by taki upór nie sprowadził na nich przykrości. Wreszcie oświadczyła:
— Robię to tylko dla państwa.
Hrabina uścisnęła ją za rękę:
— Jesteśmy pani za to bardzo wdzięczni.
Wyszła. Nie siadali do stołu czekając na jej przyjście. KaŜdy ubolewał, Ŝe nie on został wezwany zamiast tej gwałtownej, nieposkromionej dziewczyny i w myśli układał płaskie komunały, na wypadek gdyby sam został wezwany.
Po dziesięciu minutach powróciła zadyszana, purpurowa, rozdraŜniona. Wyjąkała tylko:
— Bydlę! Bydlę!
Wszyscy chcieli się dowiedzieć, co się stało, lecz nie odpowiadała, a gdy hrabia nalegał, rzekła z wielką godnością:
— Nie powinno to pana obchodzić. Nie mogę o tym mówić.
Wobec tego zasiedli dokoła duŜej wazy, z której rozchodziła się woń kapusty. Mimo tego zajścia wieczerza minęła wesoło. Jabłecznik, zamówiony, ze względów oszczędnościowych przez pana Loiseau i zakonnice, okazał się wcale niezły. Inni pili wino. Cornudet poprosił o piwo. Miał on swój specjalny sposób otwierania butelki, nalewania tak, by wytworzyła się piana, oglądania płynu w pochylonej szklance, którą następnie zbliŜał do lampy, by rozkoszować się kolorem. Kiedy pił, jego długa broda, która jeszcze zachowała barwę ulubionego napoju, zdawała się drŜeć z rozczulenia;
patrzał zezem, by ani na chwilę nie stracić z oczu kufla i cały jego wygląd świadczył o tym, Ŝe w tej chwili spełnia jedyną czynność, do której był w Ŝyciu powołany.
Państwo Follenvie jedli kolację na końcu tego samego stołu. MąŜ sapał jak zepsuta lokomotywa i miał za mało tchu w piersi, Ŝeby móc mówić podczas jedzenia; za to Ŝonie nie zamykały się usta.
Opowiadała wszystkie swoje wraŜenia od chwili przybycia Prusaków, opisywała, co robili, co mówili, nienawidziła ich przede wszystkim za to, Ŝe kosztowali ją duŜo pieniędzy, a następnie za to, Ŝe dwaj jej synowie słuŜyli w wojsku. Najczęściej zwracała się do hrabiny, uszczęśliwiona, Ŝe moŜe rozmawiać z wielką damą.
Potem, zniŜając głos, zaczęła mówić o sprawach draŜliwych, przy czym mąŜ od czasu do czasu powstrzymywał ją:
— Nie gadałabyś tyle, pani Follenvie.
Ale Ŝona niewiele sobie z tego robiła i paplała dalej:
— Tak, tak, proszę pani hrabiny, oni nie jadają nic innego, tylko kartofle z wieprzowiną albo wieprzowinę z kartoflami. GdybyŜ choć byli czyści, ale nie! Gdyby pani ich widziała, jak się ćwiczą całymi dniami! Nie złaŜą z pola i dalejŜe naprzód, w tył, zwrot na prawo, zwrot na lewo!...
śeby przynajmniej uprawiali ziemię, lub budowali drogi w tym ich kraju! Ale nie, pani hrabino. Z tych wojskowych nikt nie ma Ŝadnej korzyści, a biedni ludzie muszą ich jeszcze Ŝywić po to, Ŝeby nauczyli się dobrze mordować. Ja tam jestem sobie prosta kobieta bez edukacji, ale kiedy patrzę na to, jak się męczą drepcząc od rana do wieczora, to zadaję sobie pytanie: skoro tylu jest ludzi, co pracują nad uŜytecznymi wynalazkami, to czyŜ muszą być i tacy, co zadają sobie tyle trudu po to, Ŝeby szkodzić innym? Bo czyŜ to nie wstrętne, Ŝeby zabijać ludzi, czy to będą Prusacy, Anglicy, czy teŜ Polacy albo Francuzi? — Kiedy człowiek mści się za swoją krzywdę, to nazywa się, Ŝe robi źle i za to go karzą, natomiast, gdy strzela się do naszych synów jak do psów, to uwaŜa się to za zasługę.
Bo taki, co ich najwięcej zabije, dostaje za to ordery! Nie, tego nie potrafię nigdy zrozumieć!
Zabrał głos Cornudet:
— Wojna jest barbarzyństwem wtedy, gdy się napada na spokojnego sąsiada, ale staje się świętym obowiązkiem, kiedy chodzi o obronę ojczyzny.
OberŜystka zwiesiła głowę.
— Tak, gdy chodzi o obronę, to co innego, ale czy nie naleŜałoby raczej wytłuc wszystkich królów, którzy robią wojny dla swojej przyjemności?
Cornudet zawołał z błyskiem w oczach:
— Brawo, obywatelko!
Pan Carré-Laoiadon głęboko się zamyślił. Mimo całego entuzjazmu, jaki Ŝywił dla sławnych
wodzów, zdrowy rozum tej wieśniaczki kazał mu zastanowić się nad tym, ile zamoŜności mogłoby przysporzyć krajowi tyle rąk bezczynnych, a więc kosztownych, ile sił niewyzyskanych moŜna by spoŜytkować przy wielkich przedsiębiorstwach przemysłowych, wymagających pracy wieków.
Natomiast Loiseau wstał od stołu i rozmawiał po cichu z oberŜystą. Grubas śmiał się, kaszlał i pluł;
ogromny brzuch trząsł mu się z uciechy przy kaŜdym dowcipie jego rozmówcy, który tymczasem zdołał mu sprzedać sześć beczek Bordeaux na wiosnę, kiedy Prusacy juŜ odejdą precz.
Ledwie skończyli kolację, zmęczeni podróŜni udali się na spoczynek.
Tymczasem Loiseau, który juŜ zdąŜył był poczynić pewne spostrzeŜenia, przeczekał, aŜ małŜonka ułoŜy się do snu, i przykładał na zmianę to ucho, to oko do dziurki od klucza, by pochwycić tak zwane przezeń „tajemnice korytarza".
Mniej więcej po upływie godziny usłyszał szelest, spojrzał prędziutko przez dziurkę i ujrzał Baryłeczkę wyglądającą jeszcze pulchniej w szlafroczku z niebieskiego kaszmiru, przybranym białymi koronkami. Ze świecą w ręku kierowała się do szklanych drzwi w końcu korytarza. Wtedy sąsiednie drzwi uchyliły się i gdy po paru minutach wracała, zbliŜył się do niej Cornudet na pół rozebrany. Mówili coś po cichu, potem umilkli. Baryłeczka zdawała się energicznie bronić wstępu do swego pokoju. Loiseau nie mógł, niestety, usłyszeć, co mówili, po chwili jednak, gdy podnieśli głos, zdołał uchwycić kilka słów. Cornudet nalegał gwałtownie, mówiąc:
— Nie bądź niemądra, o co ci chodzi?
Na co odpowiedziała z oburzeniem:
— Nie, mój drogi. Bywają chwile, kiedy się czegoś podobnego nie robi, a tutaj byłoby to po prostu hańbą.
Widocznie nie rozumiał jej skrupułów i zapytał o przyczynę, wtedy uniosła się mówiąc jeszcze głośniej:
— Dlaczego? Nie rozumie pan tego? Gdy Prusacy znajdują się pod tym samym dachem, moŜe nawet w sąsiednim pokoju?
Zamilkł. Ta patriotyczna wstydliwość ladacznicy, wzdragającej się przed pieszczotami ze względu na bliskość wroga, widocznie rozbudziła w nim słabnącą godność, gdyŜ zadowoliwszy się tylko pocałunkiem, wrócił na palcach do swego pokoju.
Loiseau, bardzo podniecony, odskoczył od dziurki od klucza, jednym susem znalazł się przy łóŜku, uchylił kołdrę, pod którą spoczywała jego masywna połowica i obudziwszy ją pocałunkiem szepnął:
— Czy kochasz mnie, serdeńko?
Wreszcie cisza objęła cały dom. Nie na długo jednak. Wkrótce, nie wiadomo skąd, z piwnicy czy ze strychu dało się słyszeć potęŜne chrapanie, miarowe, monotonne, dźwięk głuchy a przeciągły, niby drŜenie kotła pod naciskiem pary. Pan Follenvie spał.
Wobec tego, Ŝe odjazd miał nastąpić nazajutrz o ósmej rano, podróŜni zebrali się w kuchni;
tymczasem dyliŜans, którego buda pokryła się czapą śniegu, stał samotnie na dziedzińcu bez koni i woźnicy. Na próŜno szukano tego ostatniego w stajni, na strychu i w wozowni. MęŜczyźni postanowiwszy przeszukać najbliŜsze sąsiedztwo, ruszyli w drogę. Niebawem znaleźli się na rynku z kościołem w głębi i dwoma szeregami niskich domków, wokoło których krzątali się pruscy Ŝołnierze. Pierwszy, którego ujrzeli, obierał kartofle. Drugi nieco dalej szorował sklep fryzjera. Inny wreszcie, zarośnięty aŜ po oczy, tulił w objęciach rozpłakanego malca i kołysał go na kolanach, starając się go uciszyć, zaś grube wieśniaczki, których męŜowie słuŜyli w wojsku, na migi wskazywały ich pogromcom, co mają robić: narąbać drew, ugotować zupę czy teŜ zemleć kawę.
Jeden prał nawet bieliznę swej gospodyni, niedołęŜnej staruszki.
Hrabia, zdumiony tym widokiem zapytał zakrystiana, wychodzącego właśnie z kościoła, co to ma znaczyć. Stary szczur kościelny odpowiedział:
— O, to wcale nieźli ludzie! Powiadają, Ŝe nie są Prusakami. Pochodzą z jakichś dalszych stron, sam nie wiem, skąd. KaŜdy z nich zostawił w domu Ŝonę i dzieci i kiepsko czuje się na wojnie.
Jestem pewny, Ŝe i u nich w kraju baby tęsknią za swoimi chłopami, a wojna ta sprowadzi u nich
taką samą nędzę jak u nas. Tutaj na razie nie jest jaszcze tak źle, bo oni nie robią nam krzywdy i pracują jak we własnych domach. Bo, widzi pan, biedni muszą sobie wzajem pomagać... Wojnę prowadzą tylko moŜni.
Cornudet, oburzony tym serdecznym zbliŜeniem między zwycięzcami a zwycięŜonymi, wolał wrócić do oberŜy. Pan Loiseau zbył całą sprawę Ŝartem:
— Przyczyniają się do repopulacji.
Pan Carré-Lamadon ujął to powaŜniej:
— Naprawiają straty wojenne.
Tymczasem woźnicy jak nie było, tak nie było. Wreszcie znaleźli go w jakimś wiejskim szyneczku, siedzącego za stołem w braterskiej komitywie z ordynansem pruskiego oficera.Hrabia zagadnął go:
— PrzecieŜ kazano wam zaprząc konie o ósmej rano?
— Tak, ale później otrzymałem inny rozkaz.
— Jaki?
— śeby wcale nie zaprzęgać.
— KtóŜ wam wydał ten rozkaz?
— Kto? Sam pruski komendant.
— Dlaczego?
— Nie wiem. Niech go pan sam zapyta. Zakazano mi zaprzęgać, więc nie zaprzęgam. To jasne!
— Czy sam wydał wam to polecenie?
— Nie, proszę pana, przez oberŜystę, który mi je powtórzył.
— Kiedy to było?
— Wczoraj wieczorem, kiedy juŜ kładłem się spać.
Trzej panowie wrócili do oberŜy, mocno zaniepokojeni.
Chcieli rozmówić się z panem Follenvie, ale słuŜąca oświadczyła im, Ŝe z powodu astmy pan nie wstaje nigdy przed dziesiątą. Wyraźnie zabronił, by go budzono wcześniej, chyba w razie poŜaru.
Wobec tego poprosili o rozmowę z oficerem, ale choć mieszkał w oberŜy, było to niemoŜliwe, gdyŜ pan Follenvie był jedyną osobą uprawnioną do porozumiewania się z nim w sprawach cywilnych.
Nie pozostawało im nić innego, jak czekać. Kobiety wróciły do swych pokojów, gdzie starały się czymkolwiek zająć.
Cornudet usadowił się pod wysokim kuchennym kominem, na którym buzował ogień. Kazał sobie przynieść z kawiarni mały stoliczek i kufel piwa, wydobył fajkę, wzbudzającą wśród demokratów niemal taki szacunek jak on sam, jak gdyby słuŜąc Cornudetowi, tym samym słuŜyła ojczyźnie.
Była to wspaniała fajka z morskiej piany, bajecznie opalona, czarna jak zęby jej właściciela, ale wonna, wygięta, błyszcząca, podatna do ręki — doskonałe uzupełnienie jego osoby. Siedział tak bez ruchu, zapatrzony bądź w płomień ogniska, bądź w pianę wieńczącą jego kufel. Za kaŜdym łykiem z zadowoloną miną przesuwał długie, chude palce po tłustych włosach i oblizywał pianę, osiadającą mu na wąsach.
Loiseau pod pretekstem rozruszania nóg, udał się na poszukiwanie odbiorców na swoje wina wśród miejscowych detalistów. Hrabia i przemysłowiec wszczęli pogawędkę o polityce. Obaj widzieli jasno przyszłość Francji. Jeden wierzył w Orleanów, drugi pokładał nadzieję w jakimś nieznanym zbawcy, bohaterze, który zjawi się w chwili, gdy będzie się wydawało, Ŝe wszystko jest stracone;
będzie to ktoś w rodzaju Du Guesclina, Joanny d'Arc lub teŜ Napoleona. Jaka szkoda, Ŝe następca tronu jest jeszcze taki młody! Cornudet, słuchając ich, uśmiechał się z miną człowieka, znającego tajemnicę przeznaczenia. Zapach jego fajki napełnił juŜ całą kuchnię.
Z uderzeniem dziesiątej ukazał się Follenvie. Zarzucono go pytaniami, ale nie potrafił na nie odpowiedzieć, tylko dwa czy trzy razy powtórzył te same słowa:
— Oficer powiedział mi tak: „Panie Follenvie, nie pozwoli pan jutro zakładać koni do dyliŜansu tych podróŜnych. Nie Ŝyczę sobie, by wyjechali bez mego rozkazu. Rozumie pan? To chyba wystarczy".
Wtedy postanowiono rozmówić się z samym oficerem. Hrabia posłał mu swój bilet wizytowy, na
którym pan Carré Lamadon dopisał swoje nazwisko z wyliczeniem wszystkich swych godności.
Prusak kazał odpowiedzieć, Ŝe przyjmie tych panów dopiero po obiedzie, to jest koło pierwszej.
Panie zeszły na dół i mimo uczucia niepokoju posilono się trochę. Baryłeczka wyglądała na chorą i była bardzo rozdraŜniona.
Właśnie kończono kawę, gdy ordynans wezwał panów.
Przyłączył się do nich Loiseau, ale gdy zaproponowano Cornudetowi, by dla nadania tej sprawie większej powagi poszedł z nimi, ten oświadczył dumnie, Ŝe nie zamierza nawiązywać jakichkolwiek stosunków z Niemcami i powróciwszy na swoje miejsce przy kominku kazał sobie podać świeŜy kufel piwa.
Trzej panowie udali się na górę i zostali wprowadzeni do najpiękniejszego pokoju w całym hotelu, gdzie przyjął ich oficer rozparty w fotelu, z nogami opartymi o kominek. Palił właśnie długą, porcelanową fajkę, otulony jaskrawym szlafrokiem, który prawdopodobnie zrabował w opuszczonym mieszkaniu jakiegoś pozbawionego gustu obywatela.
Nie wstał na ich widok, nie przywitał się, nawet na nich nie spojrzał. Był wspaniałym okazem grubiaństwa, właściwego zwycięskim Ŝołdakom.
Po upływie kilku minut zapytał wreszcie:
— Czego panowie chcecie?
— Chcielibyśmy wyjechać — odpowiedział hrabia.
— Nie.
— Czy mogę zapytać pana o powód tej odmowy?
— Bo mi się tak podoba.
— Pozwolę sobie najuprzejmiej zwrócić pana uwagę, Ŝe pański głównodowodzący generał udzielił nam pozwolenia na wyjazd do Dieppe, a sądzę Ŝe nie uczyniliśmy nic, co zasługiwałoby na taką surową karę.
— Nie Ŝyczę sobie i sprawę uwaŜam za skończoną. MoŜecie juŜ odejść.
Wszyscy trzej skłonili się i wyszli.
Popołudnie minęło w Ŝałosnym nastroju. Nie mogąc zrozumieć kaprysu Niemca, kaŜdy snuł najdziksze przypuszczenia. Wszyscy zebrali się w kuchni, gdzie rozprawiano bez końca, wpadając na pomysły coraz bardziej nieprawdopodobne. MoŜe chciał ich zatrzymać w charakterze zakładników, ale w jakim celu? A moŜe postanowił ich uwięzić i zaŜądać wysokiego okupu? Ta myśl zdjęła ich przeraŜeniem. Najbardziej przestraszyli się najbogatsi, juŜ sobie wyobraŜając, jak w obronie Ŝycia będą zmuszeni oddać całe wory złota temu bezczelnemu Ŝołdakowi. Łamali sobie głowy nad wyszukaniem wiarogodnych kłamstw i wykrętów, Ŝeby tylko zataić swoje bogactwa i móc uchodzić za ludzi biednych, bardzo biednych. Loiseau odpiął łańcuszek od zegarka i schował go do kieszeni. Zapadająca noc spotęgowała jeszcze ich obawy. Zapalono lampę, a poniewaŜ do kolacji było jeszcze dwie godziny, pani Loiseau zaproponowała partyjkę „trzydzieści jeden". Będzie to pewna rozrywka. Propozycja została przyjęta. Cornudet przez grzeczność zgasił fajkę i przyłączył się do gry.
Hrabia potasował karty i rozdał je. Baryłeczka na wstępie miała trzydzieści jeden. Wkrótce zainteresowanie grą uśpiło dręczące ich obawy. Cornudet nawet zauwaŜył, Ŝe państwo Loiseau nieznacznie porozumiewali się ze sobą, Ŝeby szachrować.
Zasiadano właśnie do stołu, gdy ukazał się znów pan Follenvie i oznajmił swoim zaflegmionym głosem:
—. Oficer pruski zapytuje pannę ElŜbietę Rousset, czy jeszcze nie zmieniła zdania?
Baryłeczka znieruchomiała i zbladła, nagle poczerwieniała jak piwonia i wpadła w taką złość, Ŝe dusiła się nie mogąc przemówić słowa, wreszcie wybuchła:
— Powiedz pan temu bezwstydnikowi, temu łotrowi, tej pruskiej świni, Ŝe nigdy się nie zgodzę!
Słyszy pan? Nigdy, nigdy!
Gruby oberŜysta zniknął. Wtedy całe towarzystwo otoczyło Baryłeczkę i zaczęło ją dopytywać i błagać, by odsłoniła tajemnicę, mającą pewnie jakiś związek z jej poprzednim wezwaniem do
oficera. Z początku opierała się, ale po chwili, uniesiona rozpaczą krzyknęła:
— Czego on chce?... Czego chce?... Chce ze mną spać!
Wywołało to taki gniew, Ŝe dosadne słówko nie zgorszyło nikogo z obecnych. Cornudet trzasnął kuflem o stół, aŜ się rozleciał w kawałki. Powstał zgiełk oburzenia przeciw niecnemu Ŝołdakowi, jednomyślny okrzyk potępienia. Poryw buntu zjednoczył wszystkich, jak gdyby od kaŜdego z nich z osobna Ŝądano cząstki ofiary, jaką miała ponieść ta kobieta. Hrabia oświadczył z obrzydzeniem, Ŝe ci ludzie zachowują się jak dawni barbarzyńcy. Szczególnie kobiety w gwałtownych i serdecznych słowach okazywały jej swe współczucie. Siostry zakonne, ukazujące się tylko podczas posiłków, spuściły głowy i milczały. Mimo wszystko, gdy pierwsze oburzenie minęło, towarzystwo zasiadło do stołu, wszyscy jednak milczeli, kaŜdy był zatopiony w myślach.
Panie udały się wcześnie na spoczynek. Panowie ćmili fajki lub cygara i zorganizowali partię
„écarté", do której zaprosili pana Follenvie w nadziei, Ŝe zręcznie go wybadają, jakimi środkami moŜna by przełamać opór oficera. Ale on, zajęty wyłącznie kartami, nie słuchał, o co go pytają, ani odpowiadał, tylko ciągle powtarzał: „Do gry, panowie, do gry!" Uwaga jego była tak wytęŜona, Ŝe zapominał spluwać i co chwila grało mu w piersi. Ze świszczących płuc dobywał całą gamę astmatycznych dźwięków, od powaŜnych i głębokich aŜ do cienkiego piania młodego, próbującego głosu kogucika.
Nie chciał odejść nawet wtedy, gdy upadająca ze zmęczenia Ŝona przyszła po niego. Odeszła więc sama, gdyŜ miała pracę „ranną" i wstawała ze wschodem słońca, podczas gdy małŜonek wolał pracę „wieczorną" i był zawsze gotów do spędzenia nocy z przyjaciółmi. Zawołał tylko w ślad za nią:
— A postaw mi mleko z Ŝółtkiem na kominie! — I powrócił do gry. Widząc, Ŝe z pana Follenvie nie da się nic wyciągnąć, panowie oświadczyli, Ŝe jest juŜ późno i rozeszli się na spoczynek.
Nazajutrz wstali dość wcześnie z mglistą nadzieją i zwiększoną chęcią na wyjazd, przeraŜeni na samą myśl, Ŝe będą musieli spędzić jeszcze jeden dzień w tej obrzydliwej oberŜy.
Niestety! Konie nadal stały w stajni, woźnica nie pokazywał się. W braku zajęcia krąŜyli dokoła dyliŜansu.
Śniadanie było smutne. Zaczęto traktować Baryłeczkę z pewną oziębłością, gdyŜ w nocy, która
„podsuwa rady", zapatrywania na tę sprawę uległy pewnej zmianie. Nieledwie miano jej za złe, Ŝe nie odwiedziła dyskretnie Prusaka po to, Ŝeby rankiem sprawić towarzyszom podróŜy przyjemną niespodziankę. CóŜ bardziej prostego? A zresztą, kto by o tym wiedział? Mogła była nawet zachować pozory mówiąc mu, Ŝe robi to przez współczucie dla nich. A czyŜ dla niej mogło to mieć jakie znaczenie?
Nikt jednak głośno tych myśli nie wyjawiał.
Po południu, gdy wszyscy juŜ ziewali z nudów, hrabia zaproponował przechadzkę po wsi.
Otuliwszy się starannie, udali się wszyscy na spacer z wyjątkiem Cornudeta, który wolał grzać się przy ognisku, i obu zakonnic, spędzających całe dnie w kościele lub u proboszcza.
Mróz, wzmagający się z kaŜdym dniem, szczypał dotkliwie w nos i uszy; nogi tak drętwiały, Ŝe kaŜdy krok był męczarnią. Krajobraz, jaki roztoczył się przed ich oczami, był w swej bezkresnej bieli tak przeraŜająco posępny, Ŝe niebawem, ogarnięci smutkiem, ze ściśniętym sercem powrócili do domu.
Cztery panie szły na przedzie, za nimi w pewnym oddaleniu męŜczyźni.
Loiseau, który dobrze orientował się w sytuacji, zapytał, czy długo jeszcze „ta dzierlatka" zamierza ich trzymać w tej podłej dziurze. Hrabia, zawsze rycerski, odpowiedział, Ŝe trudno jest wymagać od kobiety podobnie przykrego poświęcenia, chyba Ŝe zdecyduje się na to sama. Pan Carré-Lamadon rzucił uwagę, Ŝe gdyby Francuzi, jak przypuszczano, zamierzali znów uderzyć na Dieppe, to starcie musiałoby nastąpić w Tôtes. Uwaga ta zasępiła współtowarzyszy.
— A gdyby tak uciec pieszo? — zaproponował Loiseau.
Hrabia wzruszył ramionami:
— Niech się pan zastanowi. W takim śniegu? Z naszymi paniami? Natychmiast rzuconoby się za
nami w pogoń, a po dziesięciu minutach zostalibyśmy pojmani i wydani na pastwę Ŝołdakom.
Niestety, była to prawda.
Panie mówiły o toaletach, wyczuwało się jednak w ich tonie pewne skrępowanie.
Nagle na końcu ulicy ukazał się oficer. Na tle bezkresnej płaszczyzny śnieŜnej rysowała się jego smukła postać w mundurze, wcięta w pasie jak osa; szedł z rozstawionymi kolanami, krokiem właściwym oficerom, którzy starają się nie zabłocić swoich starannie wyczyszczonych butów.
Przechodząc obok pań skłonił się, za to rzucił wzgardliwe spojrzenie męŜczyznom, którzy zresztą powodowani taktem nie ukłonili mu się, jedynie Loiseau uczynił gest, jakby zamierzał uchylić kapelusza.
Baryłeczka oblała się rumieńcem aŜ po uszy, zaś trzy męŜatki uczuły się głęboko upokorzone tym, Ŝe ten Ŝołdak spotkał je w towarzystwie dziewczyny, którą potraktował tak nie po rycersku.
Zaczęły mówić o nim, o jego postawie i wyglądzie. Pani Carré-Lamadsa, która obcowała w Ŝyciu z wieloma oficerami i była w tej dziedzinie nie lada znawczynią, orzekła, Ŝe jest wcale przystojny.
śałowała nawet, Ŝe nie jest Francuzem, gdyŜ byłby z niego piękny huzar, za którym szalałyby kobiety.
Po powrocie do hotelu nie wiedziano juŜ, co począć. Najbłahsze nieporozumienia wywoływały ostre słowne utarczki. Obiad spoŜyty w milczeniu trwał krótko i wszyscy wcześnie udali się na spoczynek, by w ten sposób prędzej zabić wlokący się czas.
Nazajutrz zeszli na dół zmęczeni i przybici. Panie prawie nie odzywały się do Baryłeczki.
Zabrzmiały dzwony. W kościele miał się odbyć chrzest. Baryłeczka miała własne dziecko, które wychowywało się u wieśniaków w Yvetot. Widywała je nie częściej niŜ raz do roku i nigdy o nim nie wspominała, w tej chwili jednak myśl o niemowlęciu, które miano ochrzcić, rozbudziła w jej sercu gwałtowną i nagłą tęsknotę za własnym dzieckiem, postanowiła więc być obecną na uroczystości.
Ledwie odeszła, wszyscy spojrzeli po sobie i przysunęli bliŜej krzesła, czując, Ŝe nadeszła chwila, kiedy trzeba będzie wreszcie coś postanowić. Loiseau powziął myśl: czy nie naleŜałoby zaproponować oficerowi, Ŝeby zatrzymał tylko Baryłeczkę, a innym pozwolił odjechać? Pan Follenvie podjął się załatwienia tej sprawy, lecz prawie natychmiast powrócił. Niemiec, znający dobrze naturę ludzką, wyrzucił go za drzwi. Zapowiedział, Ŝe wszyscy zostaną tu tak długo, dopóki Ŝyczeniu jego nie stanie się zadość.
Wtedy ujawniła się prostacza natura pani Loiseau:
— PrzecieŜ nie moŜemy tkwić tutaj do starości! — wybuchnęła. — Skoro jest juŜ zawodem tej ladacznicy, Ŝeby zadawać się z kaŜdym męŜczyzną, to uwaŜam, Ŝe nie ma po prostu prawa odmawiać temu czy owemu! W Rouen robiła to z kaŜdym, który jej się nawinął, nawet z furmanami? Tak, proszę pani, z furmanem z prefektury! Wiem o tym dobrze, bo kupował w naszej firmie wina. A teraz, gdy chodzi o wybawienie nas z kłopotu, to udaje niewiniątko, ta rozpustnica!...
UwaŜam, Ŝe ten oficer jest w zupełnym porządku! MoŜe od dłuŜszego czasu pozbawiony jest kobiety i z pewnością wolałby wybrać sobie jedną z nas trzech. Jednak zadowala się dziewczyną publiczną i potrafi uszanować kobiety zamęŜne. Zastanówcie się państwo, przecieŜ on jest tu jedynym władcą. Wystarczyłoby mu powiedzieć: „Chcę", a mógłby wziąć którą z nas siłą przy pomocy swych Ŝołnierzy.
Dwie pozostałe panie przeszedł lekki dreszcz. Oczy ładniutkiej pani Carré-Lamadon zabłysły.
Zbladła, jak gdyby oficer juŜ brał ją przemocą.
Panowie, rozprawiający na uboczu, zbliŜyli się do kobiet. Loiseau rozwścieczony radził wydać „tę nędznicę" wrogowi, skrępowawszy jej przedtem ręce i nogi. Jednak hrabia, potomek trzech generacyj ambasadorów, nadto sam wyglądający jak dyplomata, oświadczył się za uŜyciem zręcznego podstępu.
— Musimy ją do tego nakłonić — powiedział.
UłoŜono więc spisek.
Panie przysunęły się do siebie. ZniŜono głosy i rozmowa stała się ogólną, gdyŜ kaŜdy wypowiadał
swoje zdanie. Ton rozmowy był zresztą dość przyzwoity. Szczególnie panie miały w pogotowiu cały zapas delikatnych określeń i czarujących subtelności w wyraŜaniu się o sprawach najbardziej draŜliwych. Ktoś niewtajemniczony nie zrozumiałby, o co chodzi, tak dyskretnie dobierano słów.
śe jednak warstwa wstydu bywa zwykle u pań „z towarzystwa" bardzo powierzchowna, więc w głębi duszy delektowały się tą frywolną przygodą i bawiły się świetnie. Czuły się w swoim Ŝywiole i paplały o sprawach miłosnych z chciwością łakomego kucharza, przygotowującego smaczny posiłek dla innych.
Wesołość powróciła samorzutnie, wszyscy, bowiem, ostatecznie doszli do wniosku, Ŝe cała ta historia jest bardzo zabawna. Hrabia pozwolił sobie na kilka dowcipów trochę ryzykownych, lecz powiedzianych tak zręcznie, Ŝe wywołały uśmiechy. Z kolei Loiseau zaryzykował parę grubszych Ŝartów, które jednak nikogo nie uraziły; wkrótce myśl wyraŜona brutalnie przez jego małŜonkę opanowała wszystkie umysły. „Skoro jest to juŜ zawodem tej dziewczyny, to z jakiej racji miałaby odmawiać temu lub owemu?" Milutka pani Carré-Lamadon zdawała się nawet myśleć, Ŝe na miejscu Baryłeczki mniej opierałaby się właśnie temu niŜ komukolwiek innemu.
Długo opracowywano plan ataku, jak gdyby chodziło o oblęŜoną twierdzę. KaŜdy umawiał się co do roli, jaką miał odegrać, jakimi argumentami miał się posługiwać, jakich podstępów uŜywać.
UłoŜono plan kampanii, obmyślono wszelkie wybiegi i niespodzianki, za pomocą których spodziewano się zmusić tą Ŝywą fortecę do poddania się nieprzyjacielowi.
Cornudet trzymał się przez cały czas na uboczu, jak gdyby cała ta sprawa była mu najzupełniej obojętna.
Uwaga towarzystwa do tego stopnia była pochłonięta tą sprawą, Ŝe nikt nie zauwaŜył powrotu Baryłeczki. Dopiero na skutek lekkiego syknięcia hrabiego wszyscy podnieśli głowy. Więc wróciła.
Towarzystwo nagle umilkło i w ogólnym zakłopotaniu na razie nikt się do niej nie odezwał.
Wreszcie hrabina, obyta bardziej niŜ inni z salonową obłudą, zagadnęła ją:
— JakŜe udała się ceremonia chrztu?
Grubaska, przejęta jeszcze wzruszeniem, zaczęła opowiadać o wszystkim, o twarzach i zachowaniu się obecnych, opisała nawet, jak wygląda kościół, wreszcie dodała:
— Jak to jednak przyjemnie czasem się pomodlić.
AŜ do śniadania panie poprzestawały na okazywaniu jej drobnych uprzejmości, Ŝeby wzbudzić w niej zaufanie i przygotować ją do przyjęcia swoich rad.
Przy śniadaniu rozpoczęły się kroki wstępne. Na początku mówiono w ogólności o poświęceniu.
Cytowano przykłady z historii staroŜytnej o Judycie i Holofernesie, później ni stąd ni zowąd o Lukrecji i Sekstusie, wreszcie o Kleopatrze, która, dzieliła łoŜe z nieprzyjacielskimi wodzami i dzięki temu zamieniała ich w swoich uległych niewolników. W wyobraźni tych ignoranckich bogaczów powstawały fantastyczne opowieści, według których Rzymianki w Kapui miały w swych ramionach usypiać Hannibala, a prócz niego jego adiutantów i całe falangi najemnych Ŝołnierzy.
Przytaczano imiona wszystkich kobiet, które brały w słodką niewolę zwycięzców, posługując się ciałem swoim niby polem walki, narzędziem panowania, oręŜem podboju, które za pomocą bohaterskich pieszczot poskramiały potwornych i znienawidzonych najeźdźców, poświęcając ofiarnie swą cześć kobiecą dla zemsty.
Wspomniano nawet w sposób dyskretny o pewnej Angielce wysokiego rodu, która kazała sobie zaszczepić jakąś wstrętną zakaźną chorobę, by nią zarazić Bonapartego; ten jednak cudem uniknął tego dzięki nagłej niedyspozycji, która nie pozwoliła mu stawić się na umówioną schadzkę.
Wszystko to rozstrząsano w sposób przyzwoity i umiarkowany; czasem tylko ktoś wybuchał udanym entuzjazmem, zachęcającym do naśladownictwa. MoŜna było wreszcie przyjść do wniosku, Ŝe jedynym powołaniem kobiety na ziemi jest ustawiczne poświęcanie własnej osoby i ciągłe uleganie Ŝołdackim zachciankom.
Obie zakonnice zdawały się nie słyszeć całej rozmowy, zatopione w głębokim zamyśleniu.
Baryłeczka milczała. Przez całe popołudnie pozwolono jej się zastanawiać. Tylko zamiast tytułować ją panią, jak to czyniono dotychczas, nie wiadomo dlaczego zaczęto mówić do niej po prostu:
