WPŁYW NAWOŻENIA AZOTOWEGO NA TEMPO WZROSTU ROŚLIN I PLONOWANIE KALAFIORA BIAŁEGO, ZIELONEGO ORAZ ROMANESCO*

(1)

Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 433-438

STANISŁAW CEBULA, ANDRZEJ KALISZ, EDWARD KUNICKI

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTOWEGO NA TEMPO WZROSTU ROŚLIN I PLONOWANIE KALAFIORA BIAŁEGO, ZIELONEGO ORAZ ROMANESCO

^*

Z Katedry Warzywnictwa z Ekonomiką Ogrodnictwa Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie

ABSTRACT. The effect of different rate of nitrogen fertilization on the course of growing stages and yielding of white, green, and romanesco cauliflower was examined. The size of nitrogen rates had no significant influence on the length of successive growing stages of plants as well as on the yielding level. However the differences among compared cultivars of cauliflower (white ‘Planita F₁’, green ‘Trevi F₁’, and romanesco ‘Amfora F₁’) were observed.

Key words: cauliflower types, nitrogen fertilization, growth, yielding

Wstęp

Azot jest uznawany za jeden z najważniejszych czynników odpowiedzialnych za wysokość i jakość plonu roślin. W produkcji kalafiora, tworzącego dużą masę nadziem- ną liści i róż, w stosunkowo krótkim czasie, stosuje się wysoki poziom nawożenia azotowego, przedwegetacyjnego i pogłównego. Nie może on jednak przekraczać pewnej granicy, aby nie doprowadzić do pogorszenia jakości handlowej i konsumpcyjnej róż (Szwonek i Michalik 1991). Niekorzystny jest również niedobór azotu, szczególnie w początkowej fazie wzrostu, może być bowiem powodem wytwarzania małych, guzi- kowatych róż, pozbawionych wartości handlowej. Wielu badaczy, zajmujących się tym problemem, poszukuje zależności pomiędzy wielkością dawki a produktywnością roślin (Boogaard i in. 1997, Everaarts 2000, Kage i in. 2003, Rather i in. 1999). Zdecydo- wana większość badań dotyczy najbardziej popularnej formy, jaką jest kalafior biały, spotyka się również doniesienia odnoszące się do kalafiora zielonego (Csizinszky 1996).

*Pracę wykonano w ramach projektu badawczego nr 3 P06R 082 22, finansowanego przez Komitet Badań Naukowych w latach 2002-2005.

(2)

W poszukiwaniu możliwości sterowania uprawą kalafiora, która zapewni ciągłość, równomierność i przedłużenie podaży róż (timing) na drodze stosowania różnych czyn- ników agrotechnicznych (Fernandez i in. 2003, Cebula i in. 2005 a), sięga się także do stosowania zróżnicowanego nawożenia azotem. Azot, szybko pobierany i przekształca- ny w związki budulcowe roślin, może wpływać na skrócenie lub wydłużenie czasu wejścia w plonowanie oraz kumulację zbiorów. Zagadnienie to jest mało znane i opisa- ne w literaturze w odniesieniu zarówno do kalafiora białego, jak i zielonego oraz typu romanesco.

Celem niniejszych badań było określenie wpływu zróżnicowanego poziomu nawo- żenia azotowego na przebieg faz rozwojowych i wysokość plonowania trzech form kalafiora.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w stacji doświadczalnej Akademii Rolniczej w Krakowie w latach 2002-2004. Doświadczenie założone w czterech powtórzeniach obejmowało kalafior o różach białych (odmiana ‘Planita’ F1), zielonych (‘Trevi’ F1) i typu romanesco (‘Amfora’ F1), uprawiany na zbiór jesienny. Rozsadę kalafiora, przygotowaną w multipaletach o wielkości komórki 42 × 42 mm (96 komórek na tacę), posadzono na pole w rozstawie 67,5 × 50 cm w trzeciej dekadzie czerwca.

Obiektami doświadczenia były różne dawki nawożenia azotem wynoszące: 150 kg, 200 kg oraz 250 kg N·ha^-1. W nawożeniu przedwegetacyjnym, tuż przed wysadzeniem roślin, została zastosowana taka sama dawka dla wszystkich obiektów badawczych: 100 kg N·ha^-1 (saletrzak), natomiast zróżnicowano nawożenie pogłówne. Wyniosło ono 50, 100 i 150 kg N·ha^-1 (saletra wapniowa), przy czym większe dawki azotu były dzielone po 50 kg (100 = 2 × 50 kg, 150 = 3 × 50 kg). Zasilanie azotem zastosowano w trzecim (wszystkie obiekty badawcze), piątym (pozostała część dawki ze 100 kg i druga ze 150 kg) i siódmym (ostatnia dawka ze 150 kg) tygodniu po posadzeniu roślin.

W czasie wegetacji roślin rejestrowano poszczególne fazy rozwojowe kalafiora.

Zbiory prowadzono systematycznie, co kilka dni, od końca sierpnia do października, szacując wielkość plonu ogólnego i handlowego, z uwzględnieniem masy i liczby róż.

Zamieszczone na rycinie wyniki podano oddzielnie dla każdego z kolejnych lat ba- dań, natomiast zestawione w tabeli – jako średnią z trzech lat. Obliczenia statystyczne wyników wykonano posługując się metodą analizy wariancji na poziomie P = 0,95.

Wyniki i dyskusja

Analiza wyników, dotyczących związku zastosowanych dawek N i długości czterech faz rozwojowych u wszystkich form kalafiora, wskazuje na pewne prawidłowości (ryc. 1). Jedną z nich jest stwierdzenie braku tego związku w fazie I (najdłuższej ze wszystkich), trwającej od wysadzenia do początku wiązania róż. Widoczne jest jedynie zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi formami kalafiora. U zielonego etap ten trwał najdłużej, do 65 dni w 2004 roku. Także w fazie II, trwającej od początku wiązania róż

(3)

54 57 57

65 65 65 57 54

57

16 16 16

19 19 19 13 13

13

7 7 7

10 7

10 10 10

7

21 26 14

12 15

12 14 14

17

250 kg N·ha^-1 200 kg N·ha^-1 150 kg N·ha^-1 250 kg N·ha^-1 200 kg N·ha^-1 150 kg N·ha^-1 250 kg N·ha^-1 200 kg N·ha^-1 150 kg N·ha^-1

20 1 10 20 1 10 20 1 10 20 1 10 20

Jun Jul Aug Sep Oct

2004 Dawka azotu – N rate

ROMANESCO ZIELONY GREENBIAŁY WHITE

53 53 53 53 53 53 52 52 52

13 13 13 13 13 13 11 11 11

18 14 14 18 14 14 10

14 10

31 35 32

35 46

49 46

42 46

20 1 10 20 1 10 20 1 10 20 1 10 20

Jun Jul Aug Sep Oct

ROMANESCO ZIELONY GREENBIAŁY WHITE

53 53 53

62 62 62 58 58 58

14 14 14

15 19 15 16

19 16

7 7 7

8 3 7 7

4 7

10 14

43 32 33 33 21

36 25

20 1 10 20 1 10 20 1 10 20 1 10 20

Jun Jul Aug Sep Oct

ROMANESCO ZIELONY GREENBIAŁY WHITE

sadzenie → początek wiązania róż planting → beginning of curd formation początek zbiorów → pełnia zbiorów first harvest → full of harvests

początek wiązania róż → początek zbiorów beginning of curd formation → first harvest pełnia zbiorów → koniec zbiorów full of harvests → last harvest

Ryc. 1. Przebieg faz rozwojowych (liczba dni) trzech form kalafiora w latach 2002-2004 Fig. 1. The course of growing stages (days) of three cauliflower types in the years 2002-2004

(4)

do początku zbiorów, zaobserwowano brak związku z dawką nawozów. Generalnie była ona najdłuższa u kalafiora zielonego, do 19 dni w ostatnim roku we wszystkich warian- tach nawożenia. Faza III, od początku zbiorów do ich pełni, była najkrótsza ze wszystkich. Najdłużej trwała w 2003 roku (do 18 dni u kalafiora zielonego oraz romanesco) i była o cztery dni dłuższa przy największej dawce nawożenia w porównaniu z pozosta- łymi. Ostatnia, IV faza, do końca zbiorów, była w dwóch pierwszych latach drugą co do długości po fazie pierwszej, przy czym w 2003 roku trwała najdłużej, osiągając u kalafiora zielonego aż 49 dni. W kilku przypadkach, szczególnie w dwóch pierwszych latach, można zauważyć skracanie jej długości w miarę zwiększania dawki azotu. Porów- nując trzy odmiany kalafiora, można stwierdzić, że najdłuższym okresem wegetacji we wszystkich latach charakteryzował się kalafior zielony ‘Trevi’ F1, a najkrótszym romanesco ‘Amfora’ F1 w dwóch latach.

Wielkość dawki azotu nie miała istotnego wpływu na plon ogólny, u poszczegól- nych form kalafiora, wyrażony jako masa róż (tab. 1). Kalafior biały i zielony nie różnił się między sobą plonowaniem, oscylującym od 28,23 do 31,25 t·ha^-1, natomiast odbie- gał od nich znacząco romanesco z plonem wyraźnie mniejszym, sięgającym maksymal- nie poziomu 23,18 t·ha^-1. Podobne zależności wykazano również dla plonu handlowego, który był jedynie na nieco niższym poziomie. Liczba zebranych róż kalafiora nie zale- żała w zasadzie statystycznie istotnie od dawki stosowanego nawożenia azotowego.

Była jednak zauważalnie większa u kalafiora zielonego w relacji do dwóch pozostałych.

Dosyć trudno jest wytłumaczyć brak powiązania pomiędzy wielkością nawożenia a trwaniem poszczególnych faz rozwojowych. W okresie zbiorów zaobserwowano pojedyncze przypadki, mogące wskazywać na opóźniający wpływ większego nawożenia Tabela 1 Plon ogólny i handlowy róż trzech form kalafiora (średnie z lat 2002-2004)

Total and commercial yield of three cauliflower types (means from the years 2002-2004) Plon ogólny

Total yield

Plon handlowy Commercial yield Forma

kalafiora Types of cauliflower

Nawożenie azotowe Nitrogen fertilization

(kg N·ha^-1) t·ha^-1 szt.·ha^-1

pcs·ha^-1 t·ha^-1 szt.·ha^-1 pcs·ha^-1 Biały

White

150 200 250

29,42 bc 31, 25 c 28,55 bc

23 350 bc 22 118 ab 21 188 a

29,03 cd 31,08 d 28, 44 cd

22 940 b 21 093 ab 20 368 a Zielony

Green

150 200 250

28,23 b 29,67 bc 29,27 bc

27 373 d 27 978 d 27 160 d

28,03 c 29,49 cd 28,99 cd

26 125 c 26 748 c 26 023 c Romanesco 150

200 250

21,85 a 23,18 a 20,39 a

23 555 bc 24 330 c 23 025 abc

20,88 ab 22,48 b 19,50 a

21 968 ab 22 748 ab 20 533 a Wartości oznaczone tymi samymi literami nie różnią się statystycznie na poziomie P = 0,95.

Values marked with the same letters do not differ significantly at the P = 0.95.

(5)

azotem na czas osiągnięcia dojrzałości handlowej, a równocześnie na przyspieszenie i skrócenie całego okresu zbioru róż. Również brak istotnego oddziaływania na wiel- kość plonu wydaje się wskazywać na to, że zróżnicowanie dawki azotu nie było na tyle duże, aby wywołać znaczące zmiany w tym względzie. Uzyskane wyniki mogą sugero- wać, że stosowanie większych dawek azotu nie jest uzasadnione, zaś mniejsze mogą być korzystniejsze, zarówno w aspekcie ekonomicznym, jak i oddziaływania na środo- wisko naturalne (Neeteson i Carton 2001). Natomiast różnice wykazane pomiędzy porównywanymi formami kalafiora, uwarunkowane zapewne genetycznie, wskazują na wyraźnie dłuższy okres wegetacji kalafiora zielonego odmiany ‘Trevi’ F1 w porównaniu z białym ‘Planita’ F1, a zwłaszcza romanesco ‘Amfora’ F1. Interesujący jest fakt, że kalafior zielony osiągnął poziom plonowania porównywalny z białym, co może być ważną informacją dla producentów tego gatunku. Natomiast romanesco, tworzący deli- katne i mniejsze róże, osiągnął zdecydowanie mniejsze plony. Poziom plonowania trzech form kalafiora jest adekwatny do wcześniejszych prac autorów niniejszej publi- kacji (Cebula i in. 2005 b).

Wnioski

1. Nie wykazano znaczącego wpływu zróżnicowanych dawek nawożenia azotowego na przebieg faz rozwojowych zarówno u kalafiora białego, zielonego, jak i romanesco.

Natomiast zaobserwowano, że najdłuższym okresem wegetacji we wszystkich latach charakteryzował się kalafior zielony odmiany ‘Trevi F1’, krótszym – biały ‘Planita F1’, a najkrótszym – romanesco ‘Amfora F1’.

2. Wielkość dawki azotu nie miała również istotnego wpływu na plon ogólny i handlowy róż poszczególnych typów kalafiora. Kalafior zielony plonował na podobnym poziomie, jak biały, natomiast wyraźnie mniejszy plon wydały rośliny kalafiora roma- nesco.

Literatura

Boogaard R. van-den, Thorup Kristensen K. (1997): Effects of nitrogen fertilization on growth and soil nitrogen depletion in cauliflower. Acta Agric. Scand., Sect. B, Soil and Plant Sci. 47, 3: 149-155.

Cebula S., Kalisz A., Kunicki E. (2005 a): The course of growth and yielding of white and green cauliflower cultivated in two terms for autumn production. Folia Hortic. 17, 1: 23-35.

Cebula S., Kalisz A., Kunicki E. (2005 b): Wpływ terminu uprawy na plonowanie i jakość handlową róż kalafiora białego, zielonego i romanesco. Zesz. Nauk. AR Wroc. 515, Roln. 86:

69-76.

Csizinszky A.A. (1996): Optimum planting time, plant spacing, and nitrogen and potassium rates to maximize yield of green cauliflower. Hort Sci. 31, 6: 930-933.

Everaarts A.P. (2000): Nitrogen balance during growth of cauliflower. Sci. Hortic. 83: 3-4.

Fernandez J.A., Franco J.A., Banon S., Ochoa J. (2003): Timing of cauliflower production in Southeast Spain. Acta Hortic. 607: 103-106.

Kage H., Alt C., Stützel H. (2003): Aspects of nitrogen use efficiency of cauliflower II. Produc- tivity and nitrogen partitioning as influenced by N supply. J. Agric. Sci. 141: 17-29.

(6)

Neeteson J.J, Carton O.T. (2001): The environmental impact of nitrogen in field vegetable production. Acta Hortic. 563: 21-28.

Rather K., Schenk M.K., Everaarts A.P., Vethman S. (1999): Response of yield and quality of cauliflower varieties (Brassica oleracea var. botrytis) to nitrogen supply. J. Hortic. Sci. Bio- techol. 74: 658-664.

Szwonek E., Michalik H. (1991): Wpływ nawożenia azotowego na zawartość azotanów i wita- miny C w kalafiorach. Biul. Warzywn. 37: 161-169.

THE EFFECT OF NITROGEN FERTILIZATION ON THE COURSE OF GROWTH AND YIELDING OF WHITE, GREEN AND ROMANESCO CAULIFLOWER

S u m m a r y

The effect of different rates of nitrogen fertilization (150, 200 and 250 kg N·ha^-1) on the course of growing stages and yield of white, green, and romanesco cauliflower was examined.

The diverse of the nitrogen fertilization had no significant influence on the length of successive growing stages of the investigated cauliflower types. However, differences among them were observed, showing that green cauliflower ‘Trevi F1’ had the longest period of development, shorter white type cv. ‘Planita F₁’, and the shortest romanesco type cv. ‘Amfora F₁’. The size of nitrogen rates had no significant influence on the total and commercial curd yields of all the investigated cauliflower types. The green cauliflower produced the yield at a similar level as the white one, however, romanesco cauliflower at a considerably lower level.