Od morza na ocean, od wybrzeża do kolonji : dzieje - myśli - fakty

:'1.

'lJf'

',.

•

'I'i

"or.t

,?

?, '.

-

t

t

.'

\

\.

" l'

--

'J

AGAR

•

OD MORZA NA OCEAN

OD WYBRZE?A ^DO KOLONJI

l

DRUKARNIA NOWO?W?ECKA, WA R S Z AWA. ^NOWY ?WIAT 57. TEL. 2-72-16

OD MORZA ^{NA OCEAN}

•

OD WYBRZEZA ^DO KOLONJI

DZIEJE ^- MYSLI ^- FAKTY

WARSZAW?

LIGA MORSKA I KOLONJALNA

1 g 3 4

1\ 6359

Opracowa? ^{do druku z ramienia}

Komisji Wydawniczej Zarz?du G?ównego

LIGI MORSKIEJ ^I KOLONJALNEJ

Kazimierz Gleyden Zieleulewski

Za skal?, wznosz?c? ^{swe czarne} lico,

nie widzialne slo?ce wschodzi na zlotem nie-

bie. Krzysztof- padaj?cy ^z nóg, dotyka

wreszcie brzegu. ^{l mówi do} Dzieci?cia:

- Jeste?my ^{u celu. Jakie?} ty ci??kie,

Dzieci?, ^kto jeste??

A Dziecko odrzeka:

- Jam jest rodz?cy si? ^dzie?.

Romain Rolland. Jan Krzysztof.

Nowy ^{Dzie?. T/um. L.} Staff.

W nieogarnionej, pe?nej tajemnic ⁱ niespodzianek najgro?niej-

szych, przepastnej przestrzeni ^{s?onych wód morskich i} oceanicznych

od kilku stuleci zaledwie Ludzko??, jak. ^ów legendarny olbrzym

?redniowieczny ^- ?wi?ty Krzysztof ^{- staiola pierwsze kroki, mo-}

cuje si? ^z ?ywio?em, wyznacza ^wodne szlaki, czyni odkrycia ^{i w??cza}

nowe l?dy ^{do ziem i wód} szczodrych, obfitych ⁱ ?askawych ^{dla ro-}

dzaju ludzkiego wiernego przykazaniom ^{pracy, mi?o?ci, pokoju.}

Z olbrzymiego ^{ju? dzi?} do?wiadczenia ^narodów europejskich

nad wzbogaceniem ⁱ podniesieniem ^{?ycia dzi?ki} mi?dzykontynentalnym

wymianom ^dóbr materjalnych ^{i warto?ci} innych, ^{z dorobku} pot??nych

przeobra?e? kultury zbiorowej ⁱ ?wiadomo?ci indywidualnej, ja ^kie

datuj? ^{od lat wielkich} podró?y ⁱ odkry? geograficznych, ^{ze szcze-}

gólnie ^w tej epoce ^{- w} dziejach ^{?wiata -} nieujarzmionego ^nie-

okie?zanego pr?du pionierskiego ^do zagospodarowania si?, ^zadomo-

wienia ludzkiego pod ka?d? stop? ^szeroko?ci geograficznej ^{- pow-}

staje, kszta?tuje si?, doznaje czasowych pora?ek ⁱ ?wi?ci tryumfy

trwa?e na ca?ej ^kuli ziemskiej-?wiatopogl?d ^morski, oceaniczny, ^ko-

lonjalny.

..

Odkrycie jakie ^dokona? cztery ^{wieki temu} kapitan ^z Genui,

kszta?cony ^w Portugalji, wyekwipowany ^{przez Hiszpanj?, o imie-}

niu K ^{r z} _y ^{s z} t of, dokumentuj?cem niejako najt??szy wysi?ek ^cz?o-

wieka w ruchu, ^{w marszu, w} drodze-naprzód!-odkrycie ^Kolumba

sta?o si? uniwersalnie uznanym s?upem granicznym, dziel?cym

,

Epok? ^{Now? od} ?redniowiecznej, antycznej, barbarzy?skiej, przed-

dziejowej ^{- s?owem od} wszystkich, jakie poprzedzi?y ^dotarcie przez

?eglarza ^ze starego ^{?wiata do} Nowej Ziemi, nowego ?wiata, czemu

towarzyszy ^w niedalekiej odleg?o?ci ods?oni?cie przez astronoma,

Miko?aja Kopernika, Nowego Nieba, nowego wszech?wiata.

W tej perspektywie oceniaj?c wszystko, ^{co narodom Ziemi da?a}

epoka, ^w której rozwój nawigacji morskiej ⁱ oceanicznej staje si?

pierwszorz?dnym ^{- a czasami mo?e i} nadrz?dnym ^- czynnikiem

kszta?towania losów ?wiata, jasne ^m si? staje, jak ^{dalece i} nam,

Polsce i Polakom, nale?y ^prac? swoj? ^nad morzem, ^na oceanie i na

l?dach pozaeuropejskich, uj?? ^w karby ^zamierzeti utrafiaj?cych

w mo?liwo?ci dzisiejsze, ^{a zarazem nie} spuszcza? ^{oka z celów dal-}

szych, ^{na arenie i w} sferze, gdzie ^?cis?a kalkulacja ^{i absolutna od-}

waga, syzyfowa praca ⁱ polot ^ducha stanowi? jedno, wi?? orga-

niczn? ⁱ duchow? ^zarazem.

Czy? mo?emy, ^ciesz?c si? ^z dotychczasowych zdobyczy ⁱ osi?g-

ni?? ^{Polski nad morzem i na morzu,} piecz? ca?? ^o dalszym ^losie

tych ^{spraw zrzuci?} wy??cznie ^{na barki -} pionierów, ?eglarzy, po-

lityków, kupców, entuzjastów? ^{Za wiele} zgubnych do?wiadcze?

mieli przodkowie ^nasi, odwracaj?c ^{si? od morza,} aby instynkt ^samo-

zachowawczy bodaj ^nie dyktowa? ^{nam nakazu} innej zupe?nie, ^wszech-

stanowej ⁱ spo?eczno-pa?stwowej, organizacyjno-obywatelskiej, patrjo-

tyczno-narodowej postawy ⁱ orjentacji ^{czo?em do} naszych spraw

morskich i zamorskich. Z wybrze?a polskiego, ^{Morze i} wszystko,

co Ojczyzn? ^z tym ?ywio?em ??czy, ^musz? by? ^widne ca?ej ^Polsce.

Wiatr od morza niesie dzi? nizinom, rzekom, jeziorom ⁱ szczytom

polskim ^nie sm?tny ^{?al o czem? utraconem, lecz} pe?n? ^rado?ci pie??

i wie?? o ziszczonych nadziejach, ^o nale?ytem obwarowaniu mo?li-

wo?ci dla Pa?stwa Polskiego ^wielkiej ?eglugi pod Bander?, której

towarzyszy ^wsz?dzie my?l ^{i wola} trzydziestomiljonowego ^narodu.

Ale my?li ^{te i uczucia} winny by? oparte ^na dostateczne; ^wie-

dzy ^o polskich sprawach ^{morskich -} operuj?cej faktami, ^liczbami,

znajomo?ci? historii, prawd? dzisiejszej rzeczvteistosci. Wóu'czas

dopiero ^{to, co} nazwali?my ?wiatopogl?dem ^morskim, uzyska zr?by

niewzruszone w ka?dym ^domu polskim, gdzie sprawy ^morza pol-

skiego b?d? dzi?ki ^temu nietylko ^gor?co odczuwane, ^{ale i ch?od-}

nym ^rozumem odpowiednio ^{wa?one. Za} wyj?ciem nieograniczenem

przez ^morze si?ga? b?dziemy ^{w dal z} poczuciem pewno?ci, ^{?e ta}

wiedza towarzyszy ^nam wsz?dzie, jest iakg dyby ^{k o t w i c ?, po-}

zwalaj?c? ^{utwierdzi? si? u celu ka?dej nawigacji naszej, jak na opoce.}

Tylko ^{w oparciu o} pewien ca?okszta?t systematyczny podsta-

wowych ^{wiadomo?ci z} dziedziny zagadnie?, obj?tych ^{t? prac? zbio-}

row? b?d?c? prób? przewodnika, ^{któremu mo?na w pe?ni zaufa?,}

krzewi?c ^{w otoczeniu swoim} wiedz? ^{o Polsce i morzu,} szerzy? ^mo?-

na dalej ^{i coraz} g??biej ^w spoleczetisttoie ^{naszem znajomo?? i umi-}

?owanie _spraw obj?tych tytutem ^{- od Morza na} Ocean, ^od Wy-

brze?a do Kolonji.

Kiedy dzieje, fakty ⁱ my?li ^tu streszczone dotr? wsz?dzie ^{i a?}

pod strzechy wiejskie, wtedy rozwiej? ^{si? i cienie} w?tpliwo?ci, ^?e

o ka?dej porze dnia i nocy, ^w potrzebie ^{wszelkiej i na zawo?anie}

ostateczne, ^w promieniach wszystkich ^{od stu kilometrów wybrze?a}

do ka?dego ^kilometra pozosta?ych ^{granic naszych, stoi i czuwa --}

Naród za Bander?.

A je?li ^komu ?mudn? ⁱ niewdzi?czn?, ^za trudn? ^{i barki} przy-

gniataj?c? wyda si? ^ta praca intelektu, niechaj wr?cz zapyta:

- Poco ten wysi?ek?

Odpowied? padnie:

- By Ojczy?nie, jak ^{Dzieci? na barkach niesionej, w?t?ej}

przed laty, rosn?cej ^{i coraz} ci??szej ^z biegiem czasu, s?o?ce na

z?otem niebie, ^tu nieioidzialne, stamt?d ^zza czarnych skal, ^{z da ..}

lekiego innego wybrze?a ^{- równie?} zaja?nia?o.

* *

Z inicjatywy Wydzialu Morskiego ^Zarzqdu Qlównego Ligi

Morskiej ⁱ Kolonjalnej odbyt ^{si? w Warszawie, w 1933 roku Kurs dla}

dzia?aczy ^{L. M. K.} dost?pny ^{dla czlonków Ligi ze ws zy stkicb} Okr?gów

oraz dla cz.lonków .Akademickieqo Zwiqzku Morskiego. ^Kierow-

nictwo Kursu zostalo powierzone ^p. Stanislawowi Zalewskiemu,

Prezesowi Sekcji?Qda?skiei ^{L. M. K.}

W Kursie tym wzi?lo ^{udzial 80} uczestników, ^{wtem 39 z} po-

za Warszawy. Wyk/ady ^{na Kursie,} wygloszone ^w ciqqu ³⁰ godzin,

obj?ty caloksztalt zagadnie? ^{w zakresie spraw morskich,} Pomorza,

portów polskich, ?eglugi srodlqdowej ⁱ wst?pu ogólnego ^do _proble:

mu kolonjalnaqo.

VIII

Pragn?c rozszerzy? ^s[er? oddzialywania tycb wykladów ^na

ogól ^{cz?onkow L. M. K., Zarz?d} Qlówny Ligi oglasza ?drukiem t?

prac? zbiorow?, ^na któr? zlo?yly si? studja ^{Iacbowe i rozwa?ania}

spoleczno-organizacyjne. ^w przewa?nej ^mierze dzia?aczy ^{i kierowni-}

ków pos?czeqolny ^{cb dzi a?ow} ;akcii ^{L. M. K. Nada} je ^to ksi??ce

charakter zwi?z? eqo przewodnika ^{dla coraz} liczniej ^w calym kraju

rosn? cy cb zast?pów przodowników ^{i pionierów w dziele szo rzettia}

ba se] i idej ^Ltai Irlorskiej ⁱ Kolonjalnej ^{w?ród no js zers zy ch warstw}

spo?eczettst ^{v a, w Pc} lsce i w?ród Polaków zaqranicq ^.

W wydawnictwie ^niniejszem zabieraj? g/os Wice·Prezesi Za?

rz?du Olównego ^{L. M K. - Genera? Brygady Stanisfaw Kw as»}

nieweki ^- o wycbowaniu ^{wodtiem, i Prezes Jan D?bski () wal-}

ce z wrog? propa q andq,

Poza tern udzial w tej ^pracy zbiorowej wzi?lipp. ^{in?. J.} Gins-

bert. czlonek Zarz?du Olównego ^{L. M. K.; in?. A.} Konopka, ^celo-

f1ek,?K')mitetu Studjow ^Robót Publicznycb ^{przy Lidze} Narodów, pr ^ze-

wodnicz _qcy Wydzialu ?eglugi ?ródlqdowej; ^ks. prof. Uniwersytetu

.laqiellotiskieqo ^{dr. T.} Pomian?Kruszy?ski; ^{mgr. B. A.} Kreywieo,

przewodnicz?cy Sekcji Propagandy ?Wydzia/u Maryn. Wojen.;

red. St. Poraj. Ko?mi?ski, dyrektor ^{w .Polskiem} Radjo"; porucznik

wielkiej ?egl. ^{S. Kosko; radca w} Ministerstwie Przemysiu ir Handlu

T.=Ocioszy?ski; ^{dr. S. Z.} Szyszkowsk?, ?rC1dca ministerjalny; ^Stani-

slaw Zalewski, ^Prezes Sekcji (idatiskie] ^{L. M.} K.; Stanislaw

Zieli?ski, ^czlonek Zarz?du Glowneqo ^{L. 1-1. K.,} Przewodnicz?cy

Komisji Wydawniczej,' Czeslaw2'Zagórski, ^{kierownik dzialu orqa ni-}

zacy ineqo ^{L. M. K.; red. Kazimierz} (itey ^{den-Ziel eniewskl, b. cz lo-}

nek Rady Olównej ^{L. M.} K.?

Wydaj?c po ^raz drugi ksi??k? ^{zbiorow? tre?ci} programowo-

organizacyjnej ^{- po} wydawnictwie p. t. liP ^{r z e z r t e k i i m o-}

r z a d o k o lon ij" (wyd. ^{w. 19.31 i obecnie zupe?nie wy cz erp a-}

nej}, ^- Zarz?d OltJwny ^{L. M. K.} oddaje ^do rqk czytelników ^inte-

resuj?cych si? sprawami morskiemT'publik?cj? ^b?d?c? ?wiadectwem

i owocem nieustaj?cej ^{w Polsce} pracy nad krzewieniem morskiego

?wiatopog l?du.

DZIEJE POMORZA

Morze S?owia?skie. ^- .Pomerland ^an dem Baltischen ^more oder

dem Ostse gelegen, ^{darvon es aucn von den ersten einwonern Po-}

morze in irer Wendischen sprachen genennt, ^ist anfenglichen ^durcn

setne eigne ^herren regieret ^{and seine uolcker} bewonet" ^'"

(Porneranja ^{nad morzem} Ba?tyckiem czyli ^Wschodniem po?o?ona,

st?d ^te? przez pierwszych mieszka?ców Pomorzem w ich wendyjskich

j?zykach nazwana, by?a pocz?tkowo przez swych w?asnych panów

rz?dzona ⁱ przez ^swe ludy zamieszkana ... ) ^{- tak o} tych ^rzeczach pi-

sa? w XVI _W., w ?redniowiecznej niemczy?nie, g?o?ny podówczas ^hi-

storyk ^{niemiecki Munsterus,} dodaj?c, ^{?e i} pierwotnymi mieszka?cami

Meklemburgji ^równie? byli Wendowie, podobnie przez w?asnych ^kró-

lów rz?dzeni, ^{a i} ca?y wogóle ^ów kraj, "poza Lab? le??cy", by? ^w po-

siadaniu Wendów.

Tak by?o ^{istotnie w czasach,} nosz?cych ^miano epoki ^wczesno-

historycznej, ^a tylko zbyt ^rzadko wspominaj? ^{o tern} podr?czniki ⁱ zbyt

ma?o sami o tern pami?tamy. ^Nie ulega przecie? ?adnej w?tpliwo?ci,

?e za czasów Karola Wielkiego, pot??nego twórcy monarchji ^fran-

ko?skiej, ca?? Europ? ^{?rodkow?, od} Laby ⁱ jej dop?ywu So?y ^na wschód,

zamieszkiwali S?owianie, ^zwani przez zachodnich s?siadów ^Wendarni.

Badania naszych uczonych ostatniej doby pozwalaj? ^{nam do-}

rzuci? ponadto ^{i ten} jeszcze szczegó?, ^?e owi, ^tak oboj?tni ^nam

z nazwy Wendowie nadba?tyccy ^stanowili najbli?sz? ^nam pobratym-

stwem cz??? S?owia?szczyzny zachodniej. Mieszka?cy ^mianowicie

dzisiejszej wschodniej cz??ci Holsztynji, ca?ej Meklemburgji, obecnej

Brandenburgji ⁱ niemieckiego ^{dzi? Pomorza nale?eli wraz z} bezpo?red-

nimi naszymi przodkami, ^{Polanami do grupy} j?zykowej lechickiej, ^któ-

la wraz z grupami j?zykowemi ^{?u?yck? i czesk? sk?ada?a si? razem}

na zespó? j?zyków zachodnio-s?owia?skich. S?dzimy, ^?e ju? ^{sam fakt}

owego pobratymstwa j?zykowego, ustalony przez uczonych tej miary,

co prof. ^K. Nitsch, powinienby ^{nas sk?oni? do} zapoznania si? bodaj,

2

naj pobie?niejszego ^z ludami, w?adaj?cemi ^{ca?em niemal} po?udnio-

wem pobrze?em Ba?tyku.

Mówi? ^{nam o tern w?adztwie stare} sagi skandynawskie. Opie-

waj? ^{one m. in.} boje zwyci?skie wendyjskiego ksi?cia ^Ismarusa (Wy ^..

zimierzaj) ^{z królem du?skim} Sywardem; ^{to znów} prawi? ^{o bohater-}

skiej Wysmie, ^córce pomorskiego ksi?cia Strumyka, ^która zdoby?a

Skanj?, ^{ale i} poleg?a ^{tam z} r?ki rycerza Starkatera. ^Pomorski ksi???

Racibor wzbudzi? w r. 1135 podziw ca?ej ówczesnej Europy, prze-

wióz?szy ^{na 250} okr?tach nietylko wojowników ^{ale i konie} bojowe ^na

brzegi Norwegji, by zdoby? ^tam jedno ^z najbogatszych ^{miast han-}

dlowych. Pó?niej dopiero ^za przyk?adem pomorskiego ^{ksi?cia zacz?li}

i Du?czycy ^równie? przewozi? ^{konie na} swych ^okr?tach.

Czy? zreszt? ^{nie stwierdza} uczony niemiecki, prof. Fryderyk ^Wil-

helm Barthold w swej .Geschichte der deutschen Hansa", wydanej

w Lipsku ^{w r.} 1854, ^{?e nie} Niemcy ^ani Du?czycy zaprowadzili ?eg-

lug? ^{na m.} Ba?tyckiem, ^{ani te? nie zawarli} pierwsi ^{stosunków handlo-}

wych ^{z narodami} skandynawskiemi, ^{lecz ?e} uczynili ^to ju? ^{w starodaw-}

nych ^{czasach S ? o w i a n i e, p ó ? n i e} j ^{s i n a u c z} y ^{c i e l e} D u ?-

c z Y k 0 ^w i N i e m c Ó w w s z t u c e ? e g l ^{a r s} k i e j. ^W pra ^..

dawnych ^{te? czasach istnia? -} jak ^{stwierdza to ów} wolny ^{od szowi-}

nizmu uczony niemiecki ^- zwi?zek handlowy ^miast s?owia?skich.

Z biegiem ^czasu dopiero, po zniemczeniu si? tych ^{miast z} pocz?tkiem

XIV w., ws?awi si? ^w ca?ym ^?wiecie ju? ^niemiecka "Hansa".

Wielkie Pomorze. ^{- Z} po?ród tych s?owia?skich miast nadba?tyc-

kich ^w zaraniu dziejów ^{na czo?o} wysuwa si? jedno, ^{nosz?ce w kro-}

nikach niemieckich _nazw? Wolina lub Julina, ^czasem Winety, ^w naszej

za? kronice wielkopolskiej ^{zwane Wielu?ccm. Pierwsz? o niem}

wzmiank? ^zamieszcza pisarz ?ydowsko-arabski ^{Ibrahim .. ibn ..Jakób}

w swym opisie ówczesnych pa?stw s?owia?skich. Przekr?ciwszy ^do

niepoznania nazw? szczepu, jaki osiad?" ^w b?otnistych ^okolicach kraju

Mieszka ku pó?nocnemu zachodowi", dodaje on, ^{?e szczep ów} "po-

siada wielkie miasto nad morzem z portem, ^{o 12} bramach". ^- _"Ich

urz?dzenia portowe s? doskona?e"-podkre?la ^kronikarz.

W po?owie ^X stulecia, gdy lbrahim-ibn-Jakób pisa? ^powy?sze,

istotnie toczy?y si? ^walki zaci?te pomi?dzy Wolinem, le??cym ^na jed-

nej ^z wysp, zamykaj?cych uj?cie Odry, ^a w?adc? przedchrze?cija?skiej

jeszcze ^{Polski, Mieszkiem 1. W walkach} tych ^{w r. 963} zgin?? ^nie-

znany ^z imienia brat Mieszka 1.

Po latach czterech zaledwie zwyci?stwo ^zkolei przypad?o w?adcy

Polan, wspartemu ^{przez czeskie} posi?ki ^te?cia, Przy??czenie ^Po-

morza do tworzonej ^{w?a?nie przez Mieszka I} Polski, ^sta?o si? ^za-

pewne faktem, bo znów po latach pi?ciu, ^{w r.} 972, drugi ^{brat Mieszka Ci-}

debur (Czcibor?) odpar? najazd margrafa niemieckiego ^{Hodona w bitwie}

.?

pod Cydyn? ⁱ odpar? go ^tak skutecznie, ^{?e a? cesarz Otto} II, ^zatrwo-

?ony ^{o wschodnie} granice ^{cesarstwa, spór} s?siedzki rozstrzyga? ^oso-

bi?cie, przyczem Mieszka nazwa? swym przyjacielem.

\V ten sposób, ^{w zaraniu} naszych dziejów zespala j? si? losy

Polski z losami wielkiego ^Pomorza. Obejmuje ^ono podówczas ^obie

wyspy, zamykaj?ce wylot Odry, ^lewe pobrze?e tej ^{rzeki u} jej uj?cia,

oraz na prawym brzegu Odry ^{szeroki pas} nadmorski, ograniczony ^na

po?udniu Noteci?, ^{na wschodzie - Wis??. W} po?owie ^{X w.} mogli

byli ^{Pomorza nie -} jak s?dzi prof. ^{St. Zakrzewski - skutecznie}

wspó?ubiega? ^{si? z Polanami o} pierwsze?stwo ^{w dziele tworzenia}

pa?stwa. ^Jedno?? organizacji plemiennej wyst?powa?a ^tu wyrazme]

ni? w innych plemionach polskich ^{i to zarówno na podstawie reli-}

gijnej jak ⁱ politycznej. ^{Pomorze na ogó? stanowi?o kraj o kulturze}

materjalnej ⁱ duchowej, stoj?cej niew?tpliwie ^na najwy?szym ^w ca?ej

S?owia?szczy?nie poziomie ^{a zapewne i} góruj?cej ^nad kultur? ^?wie?o

ucywilizowanych ^{przez stosunki z}

'

Zachodem ówczesnych ^Niemiec.

Z rozproszonych po kronikach ^wzmianek s?dzi? ^{mo?na, ?e Pomorza-}

nie odgrywali znaczn? rol? ^na pó?nocy Europy, ^{a ?wiatu} cywilizowa-

nemu znani byli ^nierównie lepiej ^{ni? Polanie.}

Zasadnicz? jednak ^ró?nic? pomi?dzy Pomorzanami a Polanami

by?o to, ^{?e na Pomorzu nie} by?o ksi???t plemiennych, których ^w?adza

ogarnia?aby ca?? ziemi?; ^nie by?o czynnika pa?stwowo-twórczego

o równem napi?ciu energji, jakie wykaza?a genjaIna ^w tym ^kierunku

dynastja pierwszych ^{Piastów. Zamiast} w?adzy ksi?cia plemiennego

wyst?powa?y ^{na Pomorzu} wp?ywy poga?skich kap?anów ^{i wielkich}

grodów, wp?ywy, ^które jednak?e ^nie spaja?y ^{z sob?} licznych szczepów

pomorskich, rz?dzonych przez ksi???t szczepowych. Organizacja w?adzy

plemienno ^- ksi???cej ^{na Pomorzu} zdaje si? by? zjawiskiem pó?niej-

szern, ^narzuconem by? ^{mo?e przez Mieszka I,} który ^{osadzi? tam}

móg? ^brata swego Czcibora ^w charakterze ^- jak powiedzieliby?my

dzi? ^- wiceregenta.

W ?wietle tych sk?pych danych, jakie posiadamy ^{z czasów}

Mieszka I, zarysowuje si? genjalna ^koncepcja niezmiernie zdrowego

i ?ywotnego organizmu pa?stwowego ^zarówno pod wzgl?dem poli-

tycznym jak ⁱ gospodarczym. ^{Jest to} pa?stwo, oparte ^o Ba?tyk

rozleg?em pobrze?em, obejmuj?cem uj?cia d?óch ^{wielkich rzek, jakie}

z czasem stanowi? b?d? niezmiernie dogodne ^szlaki handlowe,

ca?ym swym biegiem le??ce ^{naówczas w} granicach polskich ^{a wio-}

d?ce ^do portów: Wolina, który ju? ^{w X w.} s?yn?? ^ze swych urz?-

dze? portowych, ^Szczecina, który ^rozwinie si? ^- niestety ^- ju? jako

port niemiecki, ^{a wreszcie} Gda?ska, który si? ^sta? po stuleciach jedy-

nym dost?pem ^{do morza Polski} przedrozbiorowej. ^{Pa?stwo Mieszka I}

jest przytem ^etnicznie jednolite, obejmuj?c plemiona wy??cznie ^Iechi-

,

ckie, Pomorzan, Polan, Mazowszan, ^co stanowi?by mog?o jego si??'.

(p .. mapk? ^{na str.} 17).

Koncepcja takiego ^w?a?nie pa?stwa polskiego utrzymuje si? ^na-

st?pnie przez ^czas panowania ^Boles?awa Chrobrego, jak ?wiadczy ^{o tern}

za?o?enie biskupstwa ^w Ko?obrzegu, ^w punkcie centralnym Pomorza,

obok wzmianek o oddaniu Szczecina _przez Chrobrego jednej ^z jego

córek na w?asno?? a wreszcie hipotezy ^{o oddaniu Pomorza nadodrza?-}

skiego przez Chrobrego jednemu ^ze swych ^braci przyrodnich.

Nale?a?oby dalej ^raz jeszcze podkre?li?, jak pe?nym ^blaskiem

rozb?yska ^{za czasów} Krzywoustego koncepcja ^{Polski z} rozleg?ym

dost?pem ^{do morza. Zerwa?a} si? ju? ^wówczas tradycja krewie?stwa

mi?dzy ksi???tami nadodrza?skiemi a Piastami ^- je?li ^istotnie

krewie?stwo to istnia?o, jak ^to przypuszcza prof. Zakrzewski. Co

wi?cej, ^{Pomorzanie -} jak chc? ^{kroniki -} "wzbili si? ^w pych?",

gdy trzy kolejne wyprawy W?adys?awa ^{Hermana na Pomorze za-}

ko?czy?y si? niepowodzeniem. Krzywousty ^{ukróci? chce ów} sepa-

ratyzm dzielnicowy i, zdobywszy ^{sobie na Pomorzu w wyprawach}

ojcowskich przezwisko "wilczego syna", ^w wypr?wach podejmowa-

nych- ju? po wst?pieniu ^{na tron zmusza do} uleg?o?ci szereg miast

na Pomorzu nadodrza?skiem. Bardziej ^{wszak?e ni? te} podboje ^?wiad-

cz? ^o ch?ci zupe?nego zespolenia ^{Pomorza z Polsk?} wyprawy misyjne,

organizowane przez Boles?awa Krzywoustego. ^{Pierwsza z nich, do}

której u?yty ^zosta? ksi?dz ^Bernard Hiszpan, zako?czy?a si? niepowo-

dzeniem. Na czele drugiej misji stan?? (w ^r. 1124) ^bisku p bam-

berski ?w. Otton, którego Krzywousty wyprawi? w?asnym ^kosztem

pod ^os?on? w?asnej eskorty, dodaj?c ^mu jako pomocnika ^{i t?umacza}

Wojciecha, jaki zapewne by? ^{Polakiern, a} który ^zosta? pó?niej ^bisku-

pem pomorskim. Wyprawa ^{?w. Ottona} ruszy?a ^{z Gniezna i tam te?}

powróci?a, ^mo?e by podkre?li?, ^{?e ochrzczone ziemie pomorskie}

nale?e? maj? ^do arcybiskupstwa gnie?nie?skiego. ^{Zmuszone mieczem}

Krzywoustego ^do uleg?o?ci, przyj??o ^{wreszcie Pomorze} chrystjanizrn.

Otton wszak?e by? biskupem ^{niemieckim i gdy na Pomorzu za-}

cz??y ^si? rozlega? g?osy ^{na rzecz} powrotu ^{do wierze?} praojców, ^ru-

szy? ponownie, tym ^razem wprost ^{z Niemiec i z} pomini?ciem ^Polski.

I znów Krzywousty daje dowód, jak ^{bardzo zale?y mu na} posiadaniu

Pomorza: ^{zmusza on} ksi?cia ^Warcis?awa szczeci?skiego, by ^{w Gnie? ...}

,nie uzna? nad sob? w?adz? Polski, arcybiskupstwo gnie?nie?skie ^za?

za sw? metropolj?. ^,

Stosunek ksi?cia ^Warcis?awa szczeci?skiego ^do Krzywoustego

by? ^stosunkiem lennym; ^{mia? on} p?aci? danin?, trzysta grzywien ^sre-

bra i dostarcza? zbrojnego ^{z co} dziesi?tego ^domu. Mieliby?my wi?c

tu przynale?no?? ^do pa?stwa ^z zachowaniem odr?bno?ci dzielnicowej.

Natomiast Pomorze gda?skie ^wcielone by?o ju? ^wówczas zupe?nie ^do