Caspar David Friedrich Na żaglowcu, 1813
Romantyczne
wątki i tematy
Irracjonalizm
• otworzenie literatury na pozazmysłowy świata duchów, upiorów
i wampirów
• kult wyobraźni
• miłość intensywna, bezkompromisowa,
namiętna, wobec której milknie głos zdrowego rozsądku, a rację bytu traci czułostkowy
sentymentalizm
Moritz von Schwind Zjawa w lesie, 1823
Indywidualizm
Romantycy otaczali kultem osobowości ponadprzeciętne. Jednak nie każdy mógł myśleć o sobie w ten sposób. Tylko wyjątkowy człowiek miał prawo do konfliktu ze światem i nieulegania konwencjom. Stąd indywidualizm
romantyczny to indywidualizm elitarny, a jednostką wybraną był poeta.
Caspar David Friedrich Mnich nad morzem, 1809
Młodość
• nośnik ideologii – prawd żywych,
takich jak uczucie, wiara, uniwersalne braterstwo
• nobilitacja młodości – efekt
przemiany ideologicznej związanej z odrzuceniem doświadczenia
i mądrości życiowej na rzecz
entuzjazmu, bezkompromisowości, emocjonalności i buntu (cech
przynależnych młodemu wiekowi)
• zmniejszenie roli rodziny – na
znaczeniu zyskały więzi koleżeństwa, przyjaźni, braterstwa, wspólnot
o charakterze spiskowym
Henry Fuseli Romeo przy łożu śmierci Julii, 1809
Bunt
• wiązał się z nieusuwalnym rozdarciem pomiędzy człowiekiem a światem i niemożnością pogodzenia się z rzeczywistością zewnętrzną
• skierowany był przeciw krępującej indywidualizm konwencji, nierozumiejącym ludziom, niesprawiedliwej sytuacji społecznej czy dziejowej, Bogu
• często prowadził do samobójstwa
William Blake Las samobójców, 1824
Natura
Podstawą myślenia romantycznego jest opozycja kultury i natury, czyli „prawd żywych” (uczucie, spontaniczność,
bezpośredniość) z cywilizacją, konwenansem, racjonalnymi spekulacjami. Wcześniej postrzegano przyrodę
w kategoriach mechanizmu, romantycy widzieli w niej spontaniczne życie – tajemnicze i nieodgadnione.
Johann Christian Clausen Dahl Wybuch Wezuwiusza, 1826
William Turner Przełącz św. Gotarda,
Fascynacja naturą przyjęła nieomal 1804
kształt religijny – kontakt z nią
traktowano jako substytut obcowania z Bogiem, żyjącym, według
romantyków, w swoim dziele stworzenia (panteizm).
Ludowość
Kultury ludowe, zawierające w sobie silne pierwiastki
pogańskie, postrzegano dotychczas jako obszary zabobonu, prymitywizmu myślowego, dziwactw,
różnych objawów szaleństwa.
Wprowadzenie ich do kultury oficjalnej było przejawem
rewolucyjnego podejścia do tradycji.
Jean Auguste Dominique Ingres Sen Osjana, 1813
Odrodzenie średniowiecza
Fascynacja wiekami średnimi wynikała ze specyficznego podejścia romantyków do rzeczywistości. Nie
interesowało ich to, co bliskie i dostępne, pociągało zaś
wszystko, co odległe, zapomniane, w sferze marzeń. Pogardzana od czasów renesansu kultura średniowieczna wydawała się idealna do tego, aby ją
ponownie odkryć. Obfitowała w niezwykłość przygód
rycerskich, mistyczną
religijność, tajemniczość ruin.
Karl Friedrich Schinkel Kościół gotycki na skale nad morzem, 1826
Orientalizm
• fascynacja Wschodem jako opozycją wobec Zachodu,
utożsamianego z klasycyzmem i racjonalizmem
• zainteresowanie wynikające
z koncepcji sztuki rozumianej jako podróż – w nieznane, do wnętrza siebie
• rozwój filologii orientalnych
• pustynia i step jako obszary kojarzące się z samotnością, przestrzenią poza światem, rzeczywistością, dobrem i złem
• wizerunek „człowieka naturalnego”
– Araba lub Kozaka (niezależny, dumny, spontaniczny, kierujący się namiętnością)
Eugène Delacroix Kobiety algierskie, 1834
Naród i prowincja
Romantycy, apologeci indywidualizmu, głosili
wyższość wszystkiego, co
niepowtarzalne i osobne, także w wymiarze życia zbiorowego.
Dlatego tak ważne było dla nich pojęcie narodu –
wspólnoty złączonej nie
systemem administracyjnym, ale wspólną historią, kulturą, tradycją. Dotyczyło to
zwłaszcza społeczności
lokalnych. Stąd odejście od dominacji stolicy (miasta tradycyjnie najbardziej kosmopolitycznego)
i uprzywilejowanie prowincji.
Michał Elwiro Andriolli Pan Tadeusz (Polonez), 1886
