Geneza i struktura rynku uprawnie Ĕ do emisji gazów cieplarnianych

L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLVI, 1 SECTIO H 2012

Katedra Finansów i RachunkowoĞci Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocáawiu

GRA ĩYNA BORYS

Geneza i struktura rynku uprawnie Ĕ do emisji gazów cieplarnianych

The origin and structure of ghg emission allowances market

Wprowadzenie

Rynek uprawnie Ĕ do emisji gazów cieplarnianych (allowances market) stanowi obecnie najwi Ċkszy segment rynku wĊgla (carbon market). Wraz z nim naleĪy do rynków wschodz ących, a równoczeĞnie do najszybciej rozwijających siĊ obecnie rynków finansowych w skali lokalnej (krajowej), regionalnej (kontynentalnej) i glo- balnej. Eksperci Banku ĝwiatowego oszacowali wolumen carbon market dla 2009 r.

na poziomie 8,7 bilionów ton ekwiwalentu dwutlenku w Ċgla (CO

e)

. W porównaniu do roku 2008 wolumen ten wzrós á o blisko 80%, a w porównaniu do 2006 r. wzrósá niemal pi Ċciokrotnie. Wedáug tych samych szacunków wartoĞü globalnego rynku w Ċgla osiągnĊáa w 2009 r. poziom 143,7 bilionów dolarów amerykaĔskich. Pomimo tych intryguj ących danych zdecydowana wiĊkszoĞü publikacji naukowych koncentruje si Ċ na analizie Ğrodowiskowych i politycznych aspektów powstania carbon market, natomiast zaledwie garstka analiz skupia si Ċ na nim z punktu widzenia uczestników, infrastruktury i mechanizmów funkcjonowania rynków finansowych. Odnosi si Ċ to zw áaszcza do publikacji w jĊzyku polskim, co moĪna wiązaü z tym, Īe w Polsce do tej pory nie uda áo siĊ wykreowaü w peáni transparentnego gieádowego rynku uprawnieĔ do emisji gazów cieplarnianych (greenhouse gases – GHGs), a tym bardziej rynku w Ċgla, mimo inicjatywy podjĊtej przez Towarową GieádĊ Energii w Warszawie. Stąd

1 A. Kossoy, Ph. Ambrosi, State and trends of the carbon market 2010, The World Bank, www.car- bonfinance.org.

podj Ċcie próby wyrównania braku równowagi w literaturze poĞwiĊconej allowances market i carbon market wydaje si Ċ uzasadnione.

Celem niniejszego artyku áu jest przeĞledzenie genezy allowances market, zdefi- niowanie przedmiotu obrotu na nim oraz typów transakcji, którym on podlega, ziden- tyfikowanie ich uczestników, a tym samym nakre Ğlenie jego struktury. RozwaĪania zostan ą wsparte wyrywkowymi danymi empirycznymi, a to z tej przyczyny, Īe do tej pory nie wykszta áciáa siĊ statystyka tego rynku. Wiele danych ma teĪ charakter poufny i obj Ċtych jest tajemnicą handlową. Artykuá ma zatem charakter przede wszystkim poznawczy, stanowi ąc przyczynek do pogáĊbionych studiów nad rynkiem uprawnie Ĕ do emisji gazów cieplarnianych w ramach rynku wĊgla, których celem jest ocena jego skuteczno Ğci i efektywnoĞci w rozwiązaniu globalnego problemu zmian klimatycznych wywo áanych efektem cieplarnianym.

1. Geneza rynku uprawnie Ĕ do emisji gazów cieplarnianych

Powstanie rynku uprawnie Ĕ do emisji GHGs doprowadziáo do swoistej rewolucji w polityce ochrony Ğrodowiska, a zwáaszcza w polityce klimatycznej, polegającej na odej Ğciu od wyáącznie bezpoĞrednich regulacji (nakazów i zakazów) i pozarynkowych instrumentów finansowych. Rynek ten sam te Ī podlegaá dáugotrwaáym zmianom ewo- lucyjnym, które si Ċgają lat 70. ubiegáego wieku. W tych wáaĞnie latach zrodziáa siĊ idea uprawnie Ĕ zbywalnych do emisji zanieczyszczeĔ do Ğrodowiska/uprawnieĔ do stosowania substancji wysokoemisyjnych, w których zacz Ċto upatrywaü szansĊ rozwiązania proble- mu wysokich kosztów ochrony Ğrodowiska z równoczesnym nieblokowaniem inwestycji w gospodarce

. Mechanizm dzia áania uprawnieĔ zbywalnych opiera siĊ na fundamentalnej zasadzie oddzielenia celu Ğrodowiskowego (osiągniĊcie poprawy stanu Ğrodowiska) od wyznaczenia poszczególnym emitentom konkretnych zada Ĕ w realizacji tego celu (kto, kiedy ma podj ąü jakie kroki)

. Cel Ğrodowiskowy jest ustalany np. dla grupy podmiotów tworz ących sektor gospodarki/grupy okreĞlonych instalacji bĊdących Ĩródáem emisji/grupy emitentów zlokalizowanych na okre Ğlonym terytorium. NastĊpnie cel ten jest w formie uprawnie Ĕ do emisji zanieczyszczeĔ rozdzielany pomiĊdzy podmioty, które mogą je wyko- rzystywa ü na wáasne potrzeby lub odsprzedawaü innym podmiotom. Na koniec przyjĊtych okresów rozliczeniowych (I, II, III itd.) podmioty zobowi ązane są dostarczyü uprawnienia w ilo Ğci odpowiadającej wielkoĞci dokonanej emisji. Wykorzystane w ten sposób upraw- nienia s ą umarzane. PodaĪ uprawnieĔ na rynku pierwotnym najczĊĞciej zapewnia wáadza publiczna, natomiast rynek wtórny zasilaj ą podmioty, które są w stanie obniĪyü wáasne emisje poni Īej podmiotu wyznaczonego przez przydzielone im uprawnienia. OpáacalnoĞü inwestycji przynosz ących redukcjĊ emisji bĊdzie wyznaczaü rynkowa cena uprawnieĔ.

2 Pierwszą propozycjĊ budowy rynku uprawnieĔ do emisji zanieczyszczeĔ sformuáowaá w 1968 r. J. H. Da- les. Por. idem, Pollution, Property and Prices: An Essay In Policy, Univ. Of Toronto Press. Toronto 1968.

3 T. ĩylicz, Ewolucja pozwoleĔ zbywalnych, „Aura” 2007, nr 2, s. 28.

Idea uprawnie Ĕ zbywalnych do emisji zanieczyszczeĔ do Ğrodowiska zostaáa po raz pierwszy wdro Īona do praktyki w 1980 r. w Stanach Zjednoczonych. W tym w áaĞnie roku wáadze stanu Wisconsin dokonaáy pionierskiego eksperymentu na rze- ce Fox, która przyjmowa áa Ğcieki od kilkunastu celulozowni i dwóch komunalnych oczyszczalni Ğcieków. Przed emitentami postawiono zadanie podniesienia zawartoĞci tlenu rozpuszczonego w wodzie, ale bez wskazania, kto ma to zrobi ü. Po uzgodnieniu pierwotnej alokacji limitów zrzutów, którego dokona áy same zakáady na zamkniĊtym posiedzeniu (enklawe), uruchomiono handel uprawnieniami do emisji, który mia á zoptymalizowa ü koszty ochrony rzeki przed Ğciekami.

Najbardziej udanym wdro Īeniem lat 80. byá 6-letni program eliminacji z rynku paliw samochodowych w USA benzyny o áowiowej. Zdecydowano siĊ wprowadziü zbywalne uprawnienia do dodawania czterometylku o áowiu – tradycyjnego skáadnika benzyny o áowiowej. Pierwszego roku rafinerie otrzymaáy go dokáadnie tyle, ile byáo potrzeba na utrzymanie produkcji na dotychczasowym poziomie. W kolejnych latach przydzia áy kurczyáy siĊ tak, by po 6 latach dodawanie oáowiu zostaáo caákowicie wyeli- minowane. Je Ğli jakaĞ rafineria dokonaáa modernizacji mogáa roczny przydziaá sprzedaü innej, której op áacaáo siĊ póĨniej zlikwidowaü starą instalacjĊ do produkcji benzyny o áowiowej. System sprawdziá siĊ doskonale, benzyna oáowiowa zostaáa caákowicie wy- eliminowana, za Ğ dziĊki handlowi uprawnieniami rafinerie kaĪdego roku oszczĊdzaáy miliony dolarów w rezultacie optymalnego roz áoĪenia harmonogramów modernizacji.

Bogatsi o do Ğwiadczenia z lat 80. ubiegáego wieku amerykaĔscy ekonomiĞci doprowadzili w 1990 r. do nowelizacji ustawy o czystym powietrzu (Clean Air Act), która na áoĪyáa na elektrownie obowiązek redukcji emisji dwutlenku siarki z szerokim wykorzystaniem uprawnie Ĕ zbywalnych. Uruchomiony zostaá wówczas najwiĊkszy na Ğwiecie rynek na potrzeby „handlu emisjami”, który dziaáa do chwili obecnej.

To w áaĞnie na nim wzorowany jest jeden z trzech mechanizmów elastycznoĞci, tzw.

system handlu emisjami (emission trading scheme – ETS), wprowadzony Protoko áem z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC). Celem Protoko áu jest doprowadzenie do redukcji szeĞciu gazów cieplarnianych przez kraje wysoko rozwini Ċte o Ğrednio 5,2% w latach 2008–2012, czyli w tzw. pierwszym okre- sie zobowi ązaĔ. Mechanizmy elastycznoĞci (w tym ETS) mają uáatwiü wypeánienie zobowi ązaĔ przez sygnatariuszy UNFCCC i ograniczyü koszty polityki klimatycznej.

W ramach wskazanego mechanizmu elastyczno Ğci wygenerowane zostaáy jednostki przyznanej emisji (Assigned Amount Units – AAUs), których podstawow ą funkcją jest rozliczanie zobowi ązaĔ do redukcji gazów cieplarnianych. AAU to wyraĪona w ekwiwalencie emisja gazów cieplarnianych przyznana pa Ĕstwu uprawnionemu

, przy czym przez ekwiwalent nale Īy rozumieü jeden megagram (1 Mg) dwutlenku wĊgla lub

4 Przez paĔstwo uprawnione rozumie siĊ paĔstwo wymienione w zaáączniku II do Protokoáu z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzonego w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. Dz. U. z 2005 r., nr 203, poz. 1684.

innego gazu cieplarnianego stanowi ącą odpowiednik 1 Mg dwutlenku wĊgla, obliczoną z wykorzystaniem wspó áczynników ocieplenia. Jednostki przyznanej emisji, wraz z innymi tzw. jednostkami Kioto

, sta áy siĊ przedmiotem obrotu miĊdzynarodowego.

Tym samym stworzony zosta á globalny rynek tych jednostek, zwany powszechnie rynkiem w Ċgla. Obrót miĊdzynarodowy jednostkami Kioto dokonuje siĊ w drodze umowy mi Ċdzynarodowej lub w drodze umowy cywilnoprawnej. W pierwszym przypadku stronami tej umowy s ą dwa paĔstwa uprawnione, w drugim – paĔstwo uprawnione i podmiot upowa Īniony przez inne paĔstwo uprawnione.

Jak ju Ī zostaáo to zasygnalizowane we wprowadzeniu, zasadniczym segmentem carbon market jest rynek uprawnie Ĕ do emisji GHGs, zwany w skrócie rynkiem uprawnie Ĕ (allowances market). ĝwiatowym liderem allowances market, a zarazem Ğwiatowym liderem carbon market jest Unia Europejska, która na mocy dyrektywy 2003/87/WE stanowi ącej system handlu przydziaáami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie

wdro Īyáa europejski system handlu emisjami (European Union Emissions Trading Scheme – EU ETS). Systemem tym obj Ċto 27 paĔstw Wspólnoty oraz trzy inne kraje: Lichtenstein, Islandi Ċ i NorwegiĊ (od początku 2008 r.). Po 2012 r. do systemu w áączona zostanie takĪe Szwajcaria. W momencie startu w EU ETS znalaz áo siĊ 12 000 instalacji, które odpowiedzialne byáy za 41% emisji gazów cieplarnianych w UE. System obejmuje trzy okresy rozliczeniowe:

• lata 2005–2007,

• lata 2008–2012,

• lata 2013–2020

.

Zatem drugi okres rozliczeniowy pokrywa siĊ z pierwszym okresem zobowiązaĔ wskazanym w Protokole z Kioto. Jednostki przyznanej emisji (AAUs) mog ą byü wyko- rzystywane do zamiany na uprawnienia do emisji w ramach wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (European Union Allowances – EUAs) i odwrotnie.

Od samego pocz ątku istnienia najwiĊkszym segmentem carbon market jest rynek uprawnieĔ do emisji GHGs. Udziaá tego rynku w wolumenie carbon market w 2009 r.

siĊgaá 84,6%, a udziaá ten w ujĊciu wartoĞciowym ksztaátowaá siĊ na poziomie 85,4%.

Wolumen i warto Ğü allowances market prezentuje tab. 1. W tabeli pominiĊto 2005 r.

z uwagi na brak oficjalnych statystyk.

5 Do jednostek Kioto zalicza siĊ ponadto: jednostki redukcji emisji (Emission Reduction Unit –ERU), jednostki poĞwiadczonej redukcji emisji (Certified Emission Reduction – CER), jednostki pocháaniania (Removal Units – RMU).

6 Dyrektywa 2003/87/WE z dnia 13 paĨdzierniaka 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziaáami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniającej DyrektywĊ 96/61/WE. Dz.Urz. WE L 275 z 25.10.2003

7 Uszczegóáowiając informacje, naleĪy dodaü, Īe w I okresie rozliczeniowym (handlowym) system obejmowaá emisje dwutlenku wĊgla generowane przez instalacje przemysáu energetycznego i ciepáownicze- go oraz instalacje w innych sektorach przemysáowych, takich jak: spalarnie, rafinerie ropy naftowej, piece koksownicze, huty Īelaza i stali, cementownie, cegielnie, huty szkáa, zakáady produkujące wapno, ceramikĊ, pulpĊ i papier. W II okresie handlowym systemem objĊto równieĪ emisje podtlenku azotu powstające przy produkcji kwasu azotowego.

Tabela 1. Wolumen i wartoĞü rynku uprawnieĔ do emisji w latach 2006–2009

Rynki

2006 2007 2008 2009

Wolumen (MtCO₂e)

WartoĞü (US$milion)

Wolumen (MtCO₂e)

WartoĞü (US$milion)

Wolumen (MtCO₂e)

WartoĞü (US$milion)

Wolumen (MtCO₂e)

WartoĞü (US$milion) EU ETS

NSW CCX RGGI AAU_s Razem

1,104 20 10

1,134

24,436 225

38

24,699

2,060 25 23 nie nie 2,108

49,065 224

72 nie nie 49,361

3,093 31 69 62 23 3,278

100,526 183 309 198 276 101,492

6,326 34 41 805 155 7,362

118,474 117

50 2,179 2,003 122,822 Ogóáem

carbon market

1,745 31,235 2,984 63,007 4,836 135,066 8,700 143,735

ħródáo: State and Trends of the Carbon Market 2007, 2008, 2009, 2010, The World Bank, www.carbonfinance.org.

Jak wynika z informacji zamieszczonych w tabeli 1, rynek uprawnieĔ do emisji tworz ą cztery subrynki regionalne w ramach odrĊbnych systemów typu „ograni- czenie – handel” (cap-and-trade) dzia áające pod auspicjami Protokoáu z Kioto albo poza nim oraz rynek globalny jednostkami przyznanej emisji AAUs. Subrynkami regionalnymi s ą rynki dziaáające w ramch:

• EU ETS – europejskiego systemu handlu emisjami (European Union Emissions Trading Scheme),

• NSW – systemu handlu emisjami stworzonemu przez dziewi Ċü póánocno- -wschodnich stanów USA dla przedsiĊbiorstw sektora energetycznego (New South Wales Greenhouse Gas Abatement Scheme),

• CCE – programu handlu emisjami stworzonemu przez cz áonków Chicago Climate Exchange, wĞród których znajdują siĊ przedsiĊbiorstwa Ameryki Póánocnej, jednostki municypalne i uniwersytety,

• RGGI – programu handlu emisjami stworzonemu przez 10 stanów USA: Con- necticut, Delaware, Maine, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, New York, Rhode Island i Vermont (Regional Greenhouse Gas Initiative)

. Tylko pierwszy z nich dzia áa pod auspicjami Protokoáu z Kioto.

Dane tab. 1 jednoznacznie wskazuj ą, Īe dominującym pod wzglĊdem wolumenu i warto Ğci subrynkiem uprawnieĔ do emisji jest rynek w ramach EU ETS. Udziaá tego subrynku w wolumenie ca áego segmentu w 2009 r. ksztaátowaá siĊ na poziomie 89%, a udzia á ten w ujĊciu wartoĞciowym siĊgaá 96%. WskaĨniki te, obrazujące udziaá tego rynku w carbon market, wynosi áy odpowiednio: 72,7% i 82,4%. RównoczeĞnie

8 M. A. Hashmi, A complete guide to the global carbon market, MaxEnergy Inc., Mankato, Minnesota 2008, s. 88.

rynek ten rozwija si Ċ niezwykle dynamicznie. Jego wolumen w 2009 r. stanowiá blisko 6-krotnoĞü wolumenu z 2006 r., a jego wartoĞü wzrosáa niemal 5-krotnie.

Przedmiotem obrotu na allowances market w ramach EU ETS są EUAs. Jed- nostki EUAs podlegaj ą rejestracji w krajowych rejestrach opartych na standardach wymiany danych ONZ i mają charakter zdematerializowany. Do tej pory nie udaáo siĊ w skali miĊdzynarodowej zdefiniowaü ich na gruncie rachunkowoĞci. Po nieudanej próbie z 2004 r. ustanowienia standardów rachunkowo Ğci (IFRIC 3, który wycofano), w 2008 r. Rada MiĊdzynarodowych Standardów RachunkowoĞci (IASB) uruchomiáa wspólny projekt wraz z Rad ą Standardów RachunkowoĞci Finansowej (FASB) w Sta- nach Zjednoczonych w celu opracowania kompleksowych wytycznych dotycz ących rachunkowoĞci w zakresie uprawnieĔ do emisji

. W róĪnych krajach traktowane są one jako prawa w áasnoĞci, prawa osobiste, jakaĞ forma licencji lub instrumenty fi- nansowe. Brak powszechnie akceptowanego standardu rozstrzygaj ącego tĊ kwestiĊ rodzi oczywiĞcie powaĪne negatywne konsekwencje w obrocie nimi (m.in. ogranicza transparentno Ğü allowances market) i w ocenie sytuacji finansowej przedsiĊbiorstw bĊdących operatorami instalacji, którym przyznano jednostki EUA

.

2. Struktura i uczestnicy rynku uprawnieĔ do emisji w ramach EU ETS

Allowances market w ramach EU ETS sk áada siĊ z rynku pierwotnego i rynku wtórnego. Emitentem EUA jest wáadza publiczna. Wedáug obowiązującego do koĔca drugiego okresu rozliczeniowego (2008–2012) prawodawstwa rozdziaá uprawnieĔ do emisji dla instalacji obj Ċtych systemem dokonywany jest w krajowych planach rozdziaáu poszczególnych paĔstw czáonkowskich naleĪących do UE na dominującej zasadzie nieodpáatnej (grandfatheringu)

, które podlegają konsultacjom spoáecznym.

W uzasadnieniu do planu podaje si Ċ m.in. kryteria rozdziaáu uprawnieĔ do emisji miĊdzy rodzaje instalacji i miĊdzy instalacje tego samego rodzaju. NastĊpnie poszcze- gólne plany krajowe przedkáadane są Komisji Europejskiej oraz wszystkim paĔstwom unijnym nie pó Ĩniej niĪ 18 miesiĊcy przed rozpoczĊciem okresu rozliczeniowego.

Dopiero po uzyskaniu jej akceptacji nabierają mocy wiąĪącej, a rozdzielone za ich pomocą EUAs mogą staü siĊ przedmiotem obrotu na rynku wtórnym.

Nale Īy podkreĞliü, Īe ustawodawca europejski nie precyzuje dokáadnie rodzaju transakcji, poza transakcjami kupna–sprzedaĪy, których przedmiotem mogą byü EUAs.

Obserwacja praktyki wskazuje, Īe są one przedmiotem zarówno zindywidualizowa-

9 The Post-Trade Infrastruture for Carbon Emissions Trading, City of London Economic Development www.cityoflondon.gov.uk/economicresearch.

10 H.Lovell, Th. Sales de Aguiar, J. Bebbington, C. Larrinaga-Gonzalez, Accounting for carbon, IETA, Research report 122, 2010, s. 14.

11 Po 2012 r., na III etapie EU ETS stopniowo bĊdzie wprowadzana zasada aukcjoningu. Zmiana ta podyktowana jest faktem, iĪ system aukcyjny stwarza silniejsze bodĨce dla przedsiĊbiorstw w kierunku wczesnego podjĊcia dziaáaĔ na rzecz redukcji emisji i lepiej realizuje zasadĊ „zanieczyszczający páaci”.

nych, jak i powszechnych transakcji. W ramach transakcji zindywidualizowanych są one poĪyczane bądĨ sprzedawane z prawem do uwarunkowanego bądĨ nieuwa- runkowanego odkupu. Transakcje te mają jednak marginalne znaczenie. Generalnie s ą przedmiotem powszechnych transakcji kupna–sprzedaĪy. Umowy sprzedaĪy uprawnieĔ do emisji mogą byü zawierane miĊdzy:

1) osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieb Ċdącymi osobami prawnymi – w ramach Wspólnoty Europejskiej,

2) osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieb Ċdącymi osobami prawnymi z paĔstw uprawnionych, które ratyfikowaáy Pro- toko á z Kioto.

Tak szerokie zdefiniowanie podmiotów mogących byü uczestnikami kupna–

sprzeda Īy EUA

spowodowa áo, Īe na rynku wtórnym pojawili siĊ liczni poĞrednicy – brokerzy, a tak Īe traderzy. Sam rynek wtórny nabraá charakteru trójsegmentowego obejmującego rynek:

– niepubliczny (rynek prywatnych kontraktów),

– rynek pozagie ádowy OTC, zwany czĊsto rynkiem brokerskim, – rynek gieádowy.

Zdecydowana wi ĊkszoĞü transakcji ogniskuje siĊ na gieádach, gáównie klima- tycznych, oraz na rynku brokerskim. Do bezpoĞrednich transakcji kupna–sprzedaĪy dochodzi relatywnie rzadko i wiąĪe siĊ to z reguáy z duĪym pakietem uprawnieĔ.

3. Gie ádowy rynek uprawnieniami do emisji w ramach EU ETS

Liczącymi siĊ w handlu uprawnieniami do emisji w ramach EU ETS gieádami klimatycznymi są: BlueNext, Climex, European Climate Exchange (ECX/ICE), Euro- pean Energy Exchange (EEX), The Green Exchange i Nord Pool

.Us áugi oferowane przez te gieády w omawianym kontekĞcie prezentuje tab. 2.

Jak wynika z informacji zawartych w tabeli 2, na wskazanych gieádach przepro- wadzane s ą zarówno transakcje na rynku spot, jak i transakcje na rynku terminowym, z tym Īe Climex specjalizuje siĊ wyáącznie na rynku spot, a ECX/ICE i Green Exchange nie prowadzą tego rynku. W uzupeánieniu naleĪy dodaü, Īe od 19 wrzeĞnia 2006 r.

na Towarowej Gie ádzie Energii SA w Warszawie funkcjonuje rynek spot uprawnieĔ do emisji (RUE). Nie cieszy siĊ on jednak zainteresowaniem potencjalnych uczest- ników obrotu EUAs, co nie oznacza, Īe polscy potencjalni uczestnicy nie zawierają transakcji krajowych (por. tab. 3).

12 Ponadto do liczących siĊ gieád klimatycznych na Ğwiecie naleĪą: The New York Mercantile Exchange (NYMEX),The Canadian Climate Exchange (CCE), The Montreal Climate Exchange (MCeX), The Asia Carbon Exchange (HKX), The Hong Kong Exchange (HKX), Tianjin Climate Exchange (TCX), Bolsa de Mercadorias & Futuros (BMF).

Tabela 2. Usáugi oferowane przez gieády klimatyczne

Gieáda Kraj ope- racji

Transakcje gieádowe

Aukcje OTC rozli- czenie

Spot Futures Forwards Opcje

ECX/ICE UK + + +

Blunext France + + + +

EEX Germany + + + + +

Nord Pool Norwegia + + + + +

Green

Exchange USA + + +

Climex Holandia + +

ħródáo: The Post-Trade Infrastructure for Carbon Emissions Trading www.cityoflondon.gov.uk/economicresearc.

Tabela 3. Udziaá wolumenu i iloĞci transakcji krajowych EUAs w wolumenie i iloĞci transakcji ogóáem w latach 2006–2009 (w %)

Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009

Wolumen transakcji 33,62 25,04 20,43 23,68

Liczba transakcji 25,19 34,48 25,16 32,98

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych KASHUE.

Dane tab. 3 Ğwiadczą o tym, Īe polscy operatorzy instalacji objĊtych EU ETS i inni uczestnicy handlu uprawnieniami do emisji wol ą korzystaü z gieád zagranicznych i z rynku pozagieádowego, licząc na lepszą wycenĊ EUA, oraz korzystają z szansy ograniczania ryzyka zarządzania EUAs w drodze uczestniczenia w operacjach ter- minowych na zagranicznych rynkach gie ádowych.

Gieádowy wolumen obrotu EUAs w latach 2006–2009 prezentuje tab. 4.

Gieádowy wolumen obrotu EUAs dynamicznie wzrastaá i wynosiá w 2006 r.

– 5610 846, w 2007 r. – 1 190 225 037, w 2008 r. – 2 697 064 113, a w 2009 r. a Ī 5 519 312 235 EUAs. Zatem w porównaniu do pierwszego roku poddanego badaniu gie ádowy wolumen obrotu zwiĊkszyá siĊ ponad 90-krotnie. W 2009 r. na gieádach sprzedano ok. 5,5 mld EUAs, z czego 38,2% w ramach transakcji futures OTC, 31,5%

– w ramach transakcji futures na platformach elektronicznych, 7,5% – w ramach opcji,

natomiast 22,8% – w ramach transakcji spot. W ca áym okresie badaĔ w strukturze

obrotów dominowa áy operacje terminowe. Europejska Gieáda Klimatyczna (ECX)

z siedzibą w Londynie jest najbardziej páynnym rynkiem terminowym uprawnieĔ

do emisji. BlueNext z siedzib ą w ParyĪu jest najbardziej páynnym rynkiem spot

uprawnieĔ do emisji w Europie.

Tabela 4. Gieádowy wolumen obrotu EUAs w latach 2006–2009

Gieáda 2006 2007 2008 2009

ECX/ICE 453,334,000 1,037,721,000 2,234,242,000 4,250,336,000

BlueNext 31,448,000 24,641,000 251,404,000 1,134,681,000

Nord Pool 63,777,000 96,613,000 107,011,000 45,264,000

EEX 13,051,846 31,250,037 93,538,504 34,518,541

Climex 0 0 4,850,609 48,032,694

Green Exchange 0 0 6,018,000 6,480,000

ħródáo: www.consus.eu/pl/handel_emisjami/gieldy.

Zako Ĕczenie

Centralnym elementem europejskiego handlu emisjami gazów cieplarnianych jest wspólna „waluta” handlowa w postaci uprawnienia na emisj Ċ – EUA. Ramy praw- ne EU ETS nie okre Ğlają, w jaki sposób i gdzie powinny byü zawierane transakcje z udzia áem EUAs. Operatorzy instalacji objĊtych systemem handlują bezpoĞrednio ze sob ą lub zbywają/nabywają EUAs na rynkach gieádowych i brokerskich. Cena uprawnienia ustalana jest na nich poprzez popyt i poda Ī.

Allowances market bardzo silnie si Ċ rozwinąá, stając siĊ najwiĊkszym segmentem carbon market, za Ğ Ğwiatowym liderem rynku uprawnieĔ staáa siĊ Unia Europejska.

Jej wizj ą jest stworzenie rynku handlu emisjami obejmującego kraje czáonkowskie Organizacji Wspó ápracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) do 2015 r., a nastĊpnie rozszerzenie go na wielkie wy áaniające siĊ gospodarki, takie jak Chiny, Indie czy Brazylia.

The origin and structure of ghg emission allowances market

GHG emission allowances market, functioning within the framework of EU Emissions Trading Scheme, constitutes the subject matter of this article. The objective of the study is to analyse this market is origins, define its turnover object, types of occurring transactions and to identify its participants.

On the basis of e.g. World Bank Data its significance was presented for the global development of an emerging emission allowances market functioning in line with the cap and trade rule, as well as the global carbon market. Particular attention was paid to an extremely dynamic development of EUAs futures market, which is observed at the leading European and non-European climate exchanges.