Zeszyty Naukowe
Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk
nr 80, rok 2011
El¿bieta PIETRZYK-SOKULSKA*
Zbiorniki wodne w województwie ma³opolskim jako istotny element jakoœci œrodowiska
Cz. 2. Charakterystyka wybranych, antropogenicznych zbiorników wodnych województwa ma³opolskiego
Streszczenie: W pracy przedstawiono charakterystykê zbiorników wodnych, powsta³ych w wyrobiskach po eksploa- tacji kruszyw i piasku oraz utworów wêglanowych. Zbiorniki te zlokalizowane s¹ w obrêbie powiatu kra- kowskiego i chrzanowskiego. Ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹ rozmiarami, g³êbokoœci¹, czasem powstania, a tak¿e charakterem otoczenia. Jedne zlokalizowane s¹ w obrêbie terenów przemys³owych o silnej – zw³aszcza w latach siedemdziesi¹tych XX w. – presji z ich strony, a inne w terenach o du¿ych walorach œrodowiska.
Jedne i drugie – aktualnie otoczone s¹ terenami zielonymi, o znacznej bioró¿norodnoœci, co œwiadczy o samoodnawianiu siê utraconych w wyniku eksploatacji i innej dzia³alnoœci gospodarczej walorów œro- dowiska. Aktualnie problemem jest utrzymanie tych walorów i umiejêtne ich wykorzystanie dla celów re- kreacyjnych.
S³owa kluczowe: zbiorniki po eksploatacji kopalin, charakterystyka otoczenia, zagospodarowanie
Water reservoirs in Ma³opolska district as an import and element of environment quality
Part 2. Characteristics of selected anthropogenic water reservoirs in Ma³opolska region
Abstract: The paper presents the characteristics of water, arose in the excavation of aggregates, sand and limeston after the exploitation. These reservoirs are located in the region of Krakow and Chrzanow. They are differ in size, depth, existence time , and nature of the environment. Some of them are located within industrial areas, with strong, especially in the 70s of Twentieth century, pressures on their part, and others in areas with high environmental values. Both are currently surrounded by green areas, with significant biodiversity, which testifies
* Dr hab. in¿., prof. nadzw., Pracownia Badañ Strategicznych, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków; e-mail: eps@min-pan.krakow.pl
about self-renewal of the lost environmental values as a result of exploitation and other economic activities.
Current problem is to maintain these values and skillful use them to recreational purposes.
Key words: post-mining reservoirs; environment characterization; management
Wprowadzenie
W podregionie krakowskim jest wiele zbiorników wodnych powsta³ych w dawnych wyrobiskach eksploatuj¹cych m.in. ¿wiry i piaski, a tak¿e utwory wêglanowe. Zwi¹zane jest to z ró¿norodnoœci¹ budowy geologicznej omawianego obszaru. Powsta³e zbiorniki (rys. 1) maj¹ ró¿ne rozmiary, od bardzo niewielkich (np. Staw P³aszowski), p³ytkich oczek wodnych po wiêksze zalewy o znacznej g³êbokoœci (np. Przylasek Rusiecki, Bagry, Zakrzówek).
W realizacji projektu Sigma for Water skupiono siê tylko na tych wiêkszych, maj¹cych istotne znaczenie nie tylko dla estetyki i urozmaicenia krajobrazu, ale przede wszystkim dla zachowania zasobów wodnych i ich jakoœci, a tym samym utrzymaniu równowagi w ekosystemach wodnych i z nimi zwi¹zanych. Niektóre ze zbiorników, mimo i¿ po- cz¹tkowo zlokalizowane by³y na terenach przemys³owych, gdzie presja ze strony zak³adów by³a znaczna (np. Przylasek Rusiecki, Bagry, Balaton) zachowa³y walory przyrodnicze i odpowiedni¹ jakoœæ wód. Pozwoli³o to wykorzystaæ je dla lokalnych celów rekreacyjnych, jako k¹pieliska (lub miejsca do k¹pieli), a tak¿e tereny wêdkarskie.
Rys. 1. Antropogeniczne zbiorniki wodne Fig. 1. Anthropogenic reservoirs
1. Wybrane zbiorniki poeksploatacyjne
W powiecie krakowskim, a tak¿e w samym mieœcie Krakowie zlokalizowanych jest kilka wiêkszych zbiorników wodnych, które s¹ œladami po dawnej eksploatacji kruszyw i utworów wêglanowych. W obrêbie miasta znajduj¹ siê dwa zbiorniki po eksploatacji kruszyw i piasku (Przylasek Rusiecki i Bagry) oraz jeden zbiornik po eksploatacji wapieni jurajskich (Za- krzówek). Natomiast poza jego obrêbem jest du¿y zalew po eksploatacji kruszyw i piasku w Kryspinowie oraz niewielki akwen w dawnym wyrobisku wapieni jurajskich w Zabie- rzowie (rys. 2).
1.1. Charakterystyka zbiorników po eksploatacji kruszyw i piasku w obszarze miejskim Krakowa
Zbiorniki wodne Przylasek Rusiecki to dawne wyrobiska górnicze (odkrywkowe) zlo- kalizowane w starorzeczu Wis³y, w których wydobywano ¿wiry dla potrzeb buduj¹cego siê Kombinatu Metalurgicznego w Nowej Hucie. Po zakoñczeniu wydobycia samoistnie wy- pe³ni³y siê wod¹, zajmuj¹c powierzchniê 86,7 ha. W trakcie dzia³ania kombinatu znajowa³y siê one pod wp³ywem jego uci¹¿liwego oddzia³ywania. Aktualnie, po zaprzestaniu funk- cjonowania wielu dzia³ów kombinatu zbiorniki znalaz³y siê poza jego stref¹ ochronn¹, a wiêc presja negatywnego dzia³ania zmala³a. Zbiorniki znajduj¹ siê w bezpoœrednim otoczeniu nieuprawianych u¿ytków rolnych i ³¹k, a tak¿e oddalonych od ich brzegów terenów z budownictwem jednorodzinnym (rys. 3).
Rys. 2. Zbiorniki wodne w wyrobiskach pogórniczych Krakowa Fig. 2. Water reservoirs in post-mining quarries of Kraków
Wiêksza czêœæ zbiorników nale¿y do Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego, który ma tu swoje ³owiska (fot. 1). W zwi¹zku z powy¿szym, ze wzglêdu na koniecznoœæ utrzymania odpowiedniej jakoœci wody, k¹piel w nich jest zabroniona (fot. 2). Ponadto s¹ tak¿e frag- menty zalewu bêd¹ce w³asnoœci¹ prywatn¹, gdzie wszelka dzia³alnoœæ na ich terenie jest zabroniona (fot. 3).
Rys. 3. Szkic lokalizacyjny zbiorników Przylasek Rusiecki
1 – rzeka Wis³a; 2 – zbiorniki wodne; 3 – drogi dojazdowe; 4 – zabudowania; 5 – wysepki Fig. 3. Localization scheme of Przylasek Rusiecki reservoirs
1 – Wis³a river; 2 – water reservoirs; 3 – access roads; 4 – buildings; 5 – holms
Fot. 1. £owisko ko³a wêdkarskiego Phot. 1. Fishing ground of fishermans circle
Fot. 2. Zakaz k¹pieli Phot. 2. Bathing ban
Zbiorniki s¹ miêdzy sob¹ oddzielone groblami, a ich linia brzegowa jest znacznie urozmaicona i zaroœniêta roœlinnoœci¹ (fot. 4), doskona³ym siedliskiem dla ptactwa (fot. 5) i drobnych zwierz¹t.
Same zbiorniki charakteryzuje czysta woda (fot. 6), w której ¿yj¹ liczne gatunki ryb.
W zwi¹zku z tym powsta³e zbiorniki s¹ malowniczym elementem krajobrazu Nowej Huty i miejscem chêtnie odwiedzanym przez jej mieszkañców.
Rozleg³e, piaszczyste (fot. 7) lub trawiaste pla¿e (fot. 8) i czysta woda stwarzaj¹ dogodne warunki do k¹pieli i wypoczynku, a tak¿e wêdkowania (fot. 9).
Aktualnie istnieje tu jedno miejsce wydzielone i strze¿one, przeznaczone do k¹pieli (fot. 10), z piaszczysto-trawiast¹ pla¿¹, sanitariatami oraz placem zabaw dla dzieci (fot. 11).
Problemem jest zaœmiecanie otoczenia zbiorników (fot. 12), zw³aszcza w okresie k¹pie- lowym, co mo¿e doprowadziæ do pogorszenia jakoœci wody i negatywnych zmian w bez- poœrednim otoczeniu.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (z dn. 25.11. 2003 r.) daje mo¿liwoœæ stworzenia tu terenów dla ró¿nych form rekreacji i sportów z odpowiednim zapleczem
Fot. 3. Prywatne zbiorniki wodne Phot. 3. Private water reservoirs
Fot. 4. Brzegi z roœlinnoœci¹ szuwarow¹ Phot. 4. Aqueous vegetation on shores
Fot. 5. Ptactwo wodne na zbiornikach Przylasek Rusiecki Phot. 5. Water fowl in the Przylasek Rusiecki reservoirs
Fot. 6. Przejrzysta woda w zbiornikach Przylasku Rusieckiego
Phot. 6. Transparent water in the Przylasek Rusiecki reservoirs
Fot. 7. Piaszczyste pla¿e zalewu Przylasek Rusiecki
Phot. 7. Sandy beaches of the Przylasek Rusiecki reservoir
Fot. 9. Wêdkowanie Phot. 9. Fishing
Fot. 11. Plac zabaw dla dzieci Phot. 11. Children’s playground Fot. 8. Trawiaste pla¿e zalewu Przylasek Rusiecki
Phot. 8. Grassy beach of the Przylasek Rusiecki reservoir
Fot. 10. K¹pielisko Phot. 10. Watering-place
i dostêpnoœci¹. Wydziela on miejsca do k¹pielisk, wêdkowania, ale tak¿e strefy ochronne dla wystêpuj¹cych tu gatunków roœlin i zwierz¹t. Tocz¹ siê tak¿e rozmowy nad wiêkszymi zmianami na tym terenie, tzn. stworzeniem tu du¿ego oœrodka ¿eglarskiego (rys. 4). W tym celu nale¿a³oby po³¹czyæ istniej¹ce zbiorniki w jeden, aby powiêkszyæ powierzchniê dla
¿eglowania.
Fot. 12. Zaœmiecanie brzegów zalewu Phot. 12. Littering of reservoir shores
Rys. 4. Planowany stan zagospodarowania terenów wokó³ zbiorników (na podstawie MPZP 2003 r.) uproszczone
Fig. 4. Planned management of Przylasek Rusiecki water reservoir (on the basis of MPZP 2003) simplified by the author
Zalew Bagry nale¿y do jednego z wiêkszych zbiorników zlokalizowanych w obrêbie miasta Krakowa, w dzielnicy przemys³owej P³aszów (rys. 5).
Powsta³ w miejscu wydobycia kruszywa (¿wiru) dla potrzeb rozwijaj¹cego siê przed II wojn¹ œwiatow¹ wêz³a kolejowego w P³aszowie. W czasie wojny eksploatacjê pro- wadzono we wschodniej czêœci obecnego zalewu, odpompowuj¹c wodê z dna wyrobiska.
Po zakoñczeniu eksploatacji i zaprzestaniu pompowania w wyrobiskach pojawi³a siê woda, wype³niaj¹c je. Na dnie pozosta³y tory kolejki w¹skotorowej z wagonikami, a tak¿e innym sprzêtem mechanicznym u¿ywanym do prowadzenia prac wydobywczych. Obecny zalew zajmuje powierzchniê 29,27 ha, a jego g³êbokoœæ jest ró¿na, gdy¿ nie prowadzo- no po zakoñczeniu eksploatacji kruszywa ¿adnych prac niwelacyjnych dna. Od strony po³udniowej zalew przylega do linii kolejowej z Krakowa do Medyki i dalej na wschód (fot. 13).
Nazwa Bagry to spolszczone s³owo niemieckie Baggersee, którego u¿ywano na Œl¹sku i w dawnej Galicji do okreœlenia sztucznych zbiorników wodnych utworzonych w nie- czynnych wyrobiskach odkrywkowych po wydobyciu ¿wirów lub piasków i glin.
Aktualnie w wyniku sukcesji naturalnej, brzegi zalewu porasta szuwar trzcinowy i pa³- kowy (fot. 14), w którym znalaz³y dogodne warunki do rozwoju i lêgu liczne ptaki wodne.
Wokó³ zalewu s¹ tereny budownictwa mieszkalnego oraz przemys³owe (rys. 4). Brzeg jest nieregularny, poroœniêty traw¹, a tylko gdzieniegdzie s¹ pojedyncze drzewa lub kêpy krzaków. Od strony pó³nocnej, na cyplu, znajduje siê przystañ (fot. 15), dzia³ki z ogródkami (fot. 16) oraz krótki ci¹g spacerowy (w stronê ulicy Bagrowej). W niewielkiej odleg³oœci
Rys. 5. Szkic lokalizacyjny zalewu Bagry
1 – zbiorniki wodne; 2 – ulice; 3 – zabudowa mieszkaniowa; 4 – zabudowa przemys³owa Fig. 5. Localization scheme of Bagry reservoir
1 – water reservoir; 2 – streets; 3 – residential housing; 4 – industrial development
Fot. 13. Trakcja kolejowa w po³udniowej czêœci zalewu
Phot. 13. Traction of train in the southern part of reservoir
Fot. 14. Zaroœniête brzegi zalewu Phot. 14. Overgrown reservoir shores
Fot. 15. Przystañ Phot. 15. Sailing harbour
Fot. 16. Dzia³ki z ogródkami Phot. 16. Garden plot
Fot. 17. Pomost nad torami Phot. 17. Foot-bridge over tracks
Fot. 18. Wzgórze wawelskie znad zalewu Phot. 18. Wawel hill seen from the reservoir
zlokalizowane s¹ bloki mieszkalne. Od strony wschodniej, w odleg³oœci 100 m znajduj¹ siê tereny magazynowe.
Z pomostu nad torami (fot. 17) roztacza siê natomiast widok na wzgórze wawelskie (fot. 18). W zatoczce od strony wschodniej jest nowoczesna przystañ AZS (fot. 19).
Zalew zosta³ tak¿e zarybiony i w zwi¹zku z tym udostêpniony wêdkarzom, cz³onkom Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego, którzy chêtnie tutaj wêdkuj¹ (fot. 20).
Ponadto na obszarze zalewu dzia³a strze¿one w sezonie k¹pielowym k¹pielisko i jedna z nowoczeœniejszych przystani jachtowych Polsce, a tak¿e wypo¿yczalnie sprzêtu do p³y- wania. Sporty wodne, a zw³aszcza ¿eglarstwo cieszy siê tutaj popularnoœci¹, o czym œwiadcz¹ liczne imprezy i konkursy. Poza obrêbem k¹pieliska istniej¹ tak¿e przybrze¿ne pla¿e niestrze¿one. Trzeba jednak pamiêtaæ, ¿e dno zalewu nie zosta³o nigdy profesjonalnie przygotowane do celów k¹pielowych i jest w nim wiele miejsc niebezpiecznych. Czystoœæ wody jest regularnie kontrolowana przez Sanepid pod k¹tem przydatnoœci do k¹pieli, a wy- niki tej kontroli og³aszane s¹ w prasie przed rozpoczêciem sezonu k¹pielowego. Poniewa¿
k¹pielisko na zalewie jest nieodp³atne, brak jest odpowiedzialnego za utrzymanie czystoœci w jego obrêbie, co przejawia siê du¿ym zaœmieceniem, zw³aszcza po okresie letnim, gdy z mo¿liwoœci k¹pieli korzysta tak wielu chêtnych.
Inn¹ uci¹¿liwoœci¹ jest ha³as spowodowany bliskoœci¹ trakcji kolejowej.
Zalew Bagry wraz z przyleg³ymi terenami zielonymi w Studium Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Krakowa zosta³ w³¹czony do tzw. strefy kszta³towania systemu przyrodniczego miasta, systemu zieleni i parków rzecznych. Jednoczeœnie w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego (z dn. 14.11.2006 r.) zapisano, i¿ niezbêdna jest ochrona walorów przyrodniczych zalewu i jego otoczenia. Jest to mo¿liwe do realizacji poprzez ukszta³towanie zwartego i ci¹g³ego systemu zieleni w celu rekreacyjnego wyko- rzystania zalewu. Ochrona walorów przyrodniczych dotyczy przede wszystkim po³udniowo- -zachodniej czêœci zalewu, a wiêc miejsc cennych przyrodniczo, zamieszka³ych przez ptactwo wodne oraz wystêpowania tarlisk ryb. Tereny te mog¹ byæ wykorzystywane przez wêdkarzy.
Fot. 19. Przystañ i oœrodek AZS Phot. 19. Sailing harbour and AZS Center
Fot. 20. Tablica PZW okrêgu krakowskiego Phot. 20. Notice-board of Kraków regional Polish
Fishing Union
1.2. Charakterystyka zbiorników po eksploatacji kruszyw i piasku w powiecie krakowskim
Zalew Kryspinów obejmuje dwa zbiorniki, które powsta³y w wyniku wype³nienia siê wod¹ dawnych wyrobisk po eksploatacji piasku i ¿wiru. Zlokalizowane s¹ one 12 km na zachód od centrum Krakowa, w gminie Liszki (rys. 6).
Zbiornik I, po³o¿ony po pó³nocnej stronie drogi Kryspinów–Cholerzyn, jest wiêkszy (35,4 ha), ale p³ytszy (do 9 m). Zosta³ on wczeœniej ni¿ II udostêpniony w celach rekrea- cyjnych mieszkañcom okolicy i Krakowa. Wokó³ niego jest wiele miejsc do pla¿owania.
S¹ ogrodzone parkanem, a wstêp jest odp³atny, podobnie jak wygospodarowane wzd³u¿
drogi Kryspinów–Cholerzyn parkingi. Natomiast od strony wschodniej znajduje siê przy- stañ, strze¿ona pla¿a (fot. 21) z infrastruktur¹ paraturystyczn¹ (m.in. zje¿d¿alni¹ fot. 22, sanitariatami, restauracj¹ i miejscami do parkowania). Po stronie po³udniowej, przy drodze do Cholerzyna s¹ tylko piaszczysto-trawiaste miejsca do pla¿owania (fot. 23). Stronê pó³- nocn¹ zalewu I charakteryzuje wy¿szy brzeg, poroœniêty traw¹, niekiedy zakrzaczony, który udostêpniony jest nieodp³atnie. Poza skarp¹ jest droga polna oraz nieuprawiane grunty orne.
Wzd³u¿ drogi Kryspinów–Cholerzyn s¹ pojedyncze zabudowania mieszkalne i gospodarcze.
Na zachodnim koñcu zbiornika I jest droga bita, doprowadzaj¹ca do „dzikiej pla¿y” oraz pól.
Przy niej, prawie nad brzegiem zalewu I znajduje siê „dzikie wysypisko œmieci” (fot. 24), które zagra¿a czystoœci wód w zalewie.
Rys. 6. Po³o¿enie zalewu Kryspinów
1 – zbiorniki; 2 – pla¿a; 3 – tereny zielone; 4 – las; 5 – drogi; 6 – zabudowa Fig. 6. Localization of the Kryspinów reservoir
1 – reservoirs; 2 – beach; 3 – green areas; 4 – forest; 5 – roads; 6 – buildings
Fot. 21. Strze¿ona pla¿a Phot. 21. Guarded beach
Fot. 22. Zje¿d¿alnia Phot. 22. Slide
Fot. 24. „Dzikie” wysypisko œmieci w zachodniej czêœci zalewu w Kryspinowie Phot. 24. Uncontrolled dump in western part of Kryspinów reservoir
Fot. 23. Widok na zalew Phot. 23. Reservoir-view
Usytuowanie zbiornika w obrêbie dawnych u¿ytków rolnych, a wiêc na otwartym terenie, stwarza dobre warunki do uprawiania ¿eglarstwa i serfowania na deskach, gdy¿ czêsto wieje tu silny wiatr. Natomiast ma³y zagajnik sosnowy od strony drogi Kryspinów–Balice stanowi naturalny ekran chroni¹cy przystañ i g³ówn¹ pla¿ê od ha³asu dochodz¹cego z drogi. Zbior- nikiem opiekuje siê Spó³ka „Nad Zalewem” z o.o.
Drugi, mniejszy, ale o wiêkszej g³êbokoœci zbiornik (do 20 m) zlokalizowany jest po po³udniowej stronie drogi Kryspinów–Cholerzyn (fot. 25). Eksploatacja zosta³a w nim zakoñczona póŸniej i w zwi¹zku z tym póŸniej zacz¹³ pe³niæ rolê k¹pieliska. Wody zbiornika s¹ przejrzyste do g³êbokoœci 16 m, a potem ich przejrzystoœæ maleje, w zwi¹zku z tym nie stanowi on wiêkszej atrakcji dla mi³oœników nurkowania.
Spó³ka zarz¹dzaj¹ca zbiornikami (organizator) planuje dalsz¹ rozbudowê zaplecza para- turystycznego. W pierwszej kolejnoœci ma byæ wybudowany hotel na 90 miejsc nocle- gowych, restauracja oraz domki kempingowe dla 45 osób. W niedalekiej przysz³oœci ma powstaæ du¿y hotel typu SPA dla 200 osób. Ma to swoje uzasadnienie, gdy¿ jest to najpopularniejszy i najchêtniej odwiedzany przez mieszkañców Krakowa i turystów obiekt, tym bardziej, ¿e towarzyszy mu wiele imprez kulturalnych i sportowych. Ponadto zalew
Fot. 25. Zbiornik po³udniowy w Kryspinowie Phot. 25. Southern reservoir in Kryspinów
Fot. 26. Klasztor na Bielanach widziany znad zalewu Kryspinów Phot. 26. Bielany monastery seen from the Kryspinów reservoir
znajduje siê w ciekawym otoczeniu, gdy¿ w³aœnie w Kryspinowie archeolodzy odkryli najwiêksz¹ w województwie nekropoliê kultury przeworskiej, a ponadto w pobli¿u jest jedna z wiêkszych jaskiñ Wy¿yny Krakowsko-Czêstochowskiej tzw. Kryspinowska, klasztor na Bielanach (fot. 26) wraz z Laskiem Wolskim i jego atrakcjami (m.in. ZOO) oraz Obserwa- torium Astronomiczne UJ.
W obydwu zbiornikach jakoœæ wody jest systematycznie badana przez Sanepid, a wyniki og³aszane, zw³aszcza przed sezonem k¹pielowym, w lokalnej prasie i radio.
2. Zbiorniki wodne w wyrobiskach po eksploatacji wapieni
W obrêbie miasta Krakowa przemys³ wydobywczy wapieni jurajskich rozwija³ siê od œredniowiecza, ale przede wszystkim w obecnej dzielnicy Podgórze. Po tej dzia³alnoœci pozosta³o wiele opuszczonych wyrobisk, które zosta³y w ró¿ny sposób zagospodarowane, ale w ¿adnym z nich nie powsta³y zbiorniki wodne. Dopiero w wyrobisku, znajduj¹cym siê w po³udniowo-zachodniej czêœci Krakowa, na tzw. zrêbie Zakrzówka pozosta³o wyrobisko, dzia³aj¹ce od okresu miêdzywojennego do lat dziewiêædziesi¹tych XX w., w którym po zakoñczeniu eksploatacji utworzy³ siê zbiornik wodny Zakrzówek. Podobny, ale znacznie mniejszych rozmiarów zbiornik powsta³ w nieczynnym kamienio³omie w Zabierzowie, a wiêc obszarze powiatu krakowskiego.
2.1. W obrêbie miasta i powiatu krakowskiego
Zalew Zakrzówek powsta³ na obszarze dawnego kamienio³omu, w którym prowadzono eksploatacjê wapieni jurajskich dla Zak³adów Sodowych „Solvay”. W latach dziewiêædzie- si¹tych XX w., gdy zak³ad zlikwidowano i zaprzestano odpompowywania wód, opuszczone wyrobisko zaczê³o nape³niaæ siê wod¹ (rys. 7), a¿ do momentu ustabilizowania równowagi w systemie wodnym.
W ten sposób, prawie w centrum miasta Krakowa, na zachód od jego starej czêœci i oko³o 1,5 km od Wzgórza wawelskiego powsta³ jeden z najbardziej malowniczych zbiorników wodnych. Jego g³êbokoœæ to 37 m wody o wysokiej przejrzystoœci, ponad tafl¹ której s¹ 30 m wysokoœci, jasnokremowe œciany wapienne (rys. 8).
Wokó³ zbiornika z trzech stron s¹ ³¹ki, niekiedy z kêpami krzewów (m.in. tarniny i g³ogu), natomiast od pó³nocnego zachodu las liœciasty, a od pó³nocy stare wyrobiska
„Ska³ki Twardowskiego”. Po zakoñczeniu eksploatacji wyrobisko nie podlega³o rekul- tywacji technicznej, lecz zosta³o bezpoœrednio wype³nione wod¹. St¹d jego dno nie jest równe, co ma wp³yw na nag³e zmiany g³êbokoœci, a tak¿e obecnoœæ infrastruktury tech- nicznej niezbêdnej przy eksploatacji, która dla k¹pi¹cych siê mo¿e stanowiæ zagro¿enie.
Z drugiej strony dla rozwijaj¹cej siê tu sekcji nurkowania infrastruktura ta stanowi element atrakcji. Jednoczeœnie zalanie drzew oraz zaroœniêtych krzewami i roœlinnoœci¹ zieln¹ starych czêœci wyrobiska zaowocowa³o szybkim rozwojem w ich obrêbie podwodnego
¿ycia. Atutem s¹ tak¿e kawerny i nisze krasowe, które stanowi¹ doskona³e miejsce do penetracji. W zwi¹zku z tym zbiornikiem zainteresowa³y siê osoby nurkuj¹ce i na jednym z cypli stworzono miejsce dogodne do uprawiania tego sportu (fot. 27), którym opiekuje siê
Rys. 7. Tworzenie siê zbiornika w nieczynnym wyrobisku wapieni 1993 r. [www.kraken.pl] uzupe³nione przez autorkê
Fig. 7. Forming of the reservoir in closed limestone quarry 1993 [www.kraken.pl]
supplemented by the author
Rys. 8. Zalew Zakrzówek z lotu ptaka [http://krakow.gazeta.pl] uzupe³nione przez autorkê Fig. 8. Zakrzówek reservoir – bird’s-eye view [http://krakow.gazeta.pl] supplemented by the author
Fot. 27. Baza do nurkowania Phot. 27. Diving center
Fot. 28. Nurkowanie zim¹ Phot. 28. Winter diving
Fot. 29. Zatopione obiekty na dnie zalewu [www.kraken.pl]
Phot. 29. Sunken objects in reservoir bottom [www.kraken.pl]
Centrum Nurkowe Kraken (piêciogwiazdkowe Centrum PADI – Professional Association of Diving Instructors). Jak z tego wynika, prowadzenie prac rekultywacyjnych po zakoñczeniu eksploatacji lub ich brak mo¿e byæ zjawiskiem tak pozytywnym, jak i negatywnym. Zale¿y to od przysz³ego przeznaczenia zbiornika do wykorzystania.
Cieszy siê on du¿¹ popularnoœci¹, nie tylko w sezonie letnim, ale tak¿e zim¹ (fot. 28) oraz noc¹. Pod wod¹ sprawne poruszanie i odnajdywanie specjalnie w tym celu zatopionych obiektów u³atwia za³o¿one oporêczowanie. Obiektami zatopionymi s¹ m.in.: autobus z ke- sonem, wrak Fiata i Nyski, wiata, wraki ¿aglówek, komputer, dwie platformy szkoleniowe itp. (fot. 29). W zwi¹zku z tym jest to doskona³e miejsce do prowadzenia ró¿nych kursów i szkoleñ dla entuzjastów nurkowania z ca³ego kraju, a nawet z zagranicy. W 2005 roku umieszczono na g³êbokoœci prawie 7,5 m dwa olbrzymie lustra w celu obserwacji, kon- trolowania i korygowania poruszania siê pod wod¹ nurkuj¹cych. Zbiornik jest te¿ dos- kona³ym, naturalnym laboratorium przyrodniczym, gdy¿ mo¿na tutaj od samego pocz¹tku œledziæ na bie¿¹co szybkoœæ zachodzenia naturalnej sukcesji i pojawiania siê kolejnych gatunków flory i fauny, niekiedy rzadkich lub bêd¹cych pod ochron¹, typowych dla tego typu ekosystemów wodnych (fot. 30) i z nimi zwi¹zanych. Obserwacjom, nawet z brzegów
Fot. 30. Podwodna bioró¿norodnoœæ zalewu [www.kraken.pl]
Phot. 30. Underwater biodiversity of the reservoir [www.kraken.pl]
zbiornika, podwodnego ¿ycia sprzyja du¿a przejrzystoœæ wody, siêgaj¹ca kilkunastu met- rów (fot. 31).
Ze wzglêdu na malowniczoœæ, a tak¿e pewn¹ aurê tajemniczoœci miejsce to upodobali sobie filmowcy krajowi i zagraniczni, krêc¹c tu ró¿ne filmy fabularne i seriale (Oczy anio³a, Majka). Ponadto miejsce jest na tyle urokliwe, ¿e pod wod¹ odby³ siê tak¿e œlub jednej pary nurków. Oprócz mieszkañców i coraz liczniejszych grup turystów krajowych i zagra- nicznych, miejsce to upodoba³y sobie tak¿e ptaki ³owne oraz wodne (fot. 32), tym bardziej,
¿e na p³ytszych czêœciach zbiornika (od strony po³udniowej) pojawia siê roœlinnoœæ szu- warowa, a na œcianach skalnych drzewa, pochodz¹ce z naturalnej sukcesji (tzw. samo- siejki fot. 33).
W s¹siednim starym kamienio³omie, znanym jako Ska³ki Twardowskiego, œciany o znacznej wysokoœci stanowi¹ doskona³e miejsce do uprawiania wspinaczki ska³kowej oraz biwakowania na jego sp¹gu, który w wyniku sukcesji pokry³ siê traw¹ i roœlinnoœci¹ zieln¹.
Natomiast ni¿sze œciany, od strony pó³nocnej, poroœniête krzewami g³ogu, tarniny itp.
stanowi¹ naturalny ekran g³usz¹cy ha³as z pobliskiego osiedla domów jednorodzinnych.
W czêœci zachodniej, zalesionej, s¹ alejki spacerowe oraz trasy rowerowe. Na wzniesionej czêœci, tu¿ nad korytem rzeki Wis³y, jest dawny fort ziemny, bêd¹cy jednym z elementów poaustriackich umocnieñ wojskowych koñca XIX w. Znad fortu, a tak¿e Ska³ek Twardowskiego, roztacza siê widok na p³yn¹c¹ w dole Wis³ê, a na przeciwleg³ym wzgórzu
Fot. 31. Przejrzystoœæ wód zbiornika „Zakrzówek” na ró¿nych g³êbokoœciach Phot. 31. Water transparency of the Zakrzówek reservoir on various depths
Kopiec Koœciuszki. Patrz¹c ze Ska³ek na wschód i po³udniowy wschód podziwiaæ mo¿na ca³¹ panoramê Starego Krakowa (fot. 34), wraz z Podgórzem, a w kierunku po³udniowym, w czasie dobrej widocznoœci, panoramê Beskidów i najwy¿sze szczyty Tatr.
Problemem zbiornika Zakrzówek jest brak w³aœciciela, który czuwa³by nad bezpie- czeñstwem spaceruj¹cych wokó³ niego mieszkañców i coraz wiêkszej liczby turystów (wysokie do 30 m, pionowe œciany skalne, mimo i¿ zabezpieczone ogrodzeniem z siatki bywaj¹ niszczone), a tak¿e utrzymaniem czystoœci. Tylko baza dla nurków (czêœæ starej drogi dojazdowej) i po³udniowa czêœæ zbiornika (1,5 m pó³ka skalna, prawie nad tafl¹ zbiornika), stanowi¹ w miarê bezpieczne miejsce do spacerów i uprawiania nurkowania. Brak jest miejsc do pla¿owania. Bezpieczny dostêp do zbiornika wraz z miejscem do k¹pieli jest tylko od strony wschodniej (przy dawnej drodze dojazdowej), gdzie maj¹ swój teren cz³onkowie krakowskiego ko³a „Morsów”. Znaczna g³êbokoœæ zbiornika, a tak¿e brak bezpiecznych miejsc do pla¿owania s¹ przyczyn¹ zakazu k¹pieli, mimo i¿ stan jakoœci wody oceniany jest jako pozytywny [wsse.krakow.pl]. Ponadto, brak organizatora k¹pieliska lub miejsca przeznaczonego do k¹pieli sprawia, i¿ w okresie letnim (zw³aszcza) nad brzegami zbiornika
Fot. 34. Stara czêœæ Krakowa widziana znad zbiornika Zakrzówek (po prawej) tzw. Ska³ki Twardowskiego – cel wspinaczki ska³kowej
Phot. 34. Old Town seen from the Zakrzówek reservoir (on the right), The Twardowski Rocks – rock climbing
Fot. 32. Ptactwo wodne Phot. 32. Water fowl
Fot. 33. Naturalna sukcesja Phot. 33. Natural plants succession
pozostawiane s¹ œmieci (fot. 35), które sp³ywaj¹ z deszczem do wody, zagra¿aj¹c jej czystoœci i sprzyjaj¹c eutrofizacji. Klub nurków organizuje coroczne sprz¹tanie wód zbior- nika i wy³awia wtedy znaczne iloœci ró¿nego typu odpadów (fot. 36).
Odnoœnie kierunku zagospodarowania zbiornika i jego otoczenia tocz¹ siê dyskusje mieszkañców i ekologów. Problem polega na prawie w³asnoœci do zbiornika i otoczenia, które nale¿y do gminy oraz portugalskiej firmy Gerium. Te dwa podmioty maj¹ ró¿ne wizje zagospodarowania spornego obszaru, a brak aktualnego Miejscowego Planu Zagospo- darowania Przestrzennego i próby utworzenia tu ostoi Natura 2000 nie u³atwiaj¹ podjêcia racjonalnej i zadowalaj¹cej wszystkich decyzji.
Firma Gerium Polska Development planuje na terenie oko³o 100 hektarów inwestycjê parkowo-mieszkaniow¹, która ma obj¹æ ogólnodostêpny park z polem biwakowym, am- fiteatrem, œciankami wspinaczkowymi i p³ywaj¹cymi basenami. Na urwistych ska³ach pla- nuje siê montowanie platformy widokowej, a same zbocza i tafla zalewu by³yby w czasie trwania specjalnych imprez iluminowane. Park ma okr¹¿aæ trzykilometrowa œcie¿ka space- rowa (fot. 37). Ca³e przedsiêwziêcie Gerium ma kosztowaæ oko³o 350 mln euro.
Zbiornik Zabierzów to niewielki zbiornik wodny, który utworzy³ siê w nieczynnym wyrobisku wapieni jurajskich w wyniku przywrócenia równowagi w systemach wodnych tego obszaru. Zbiornik zlokalizowany jest przy drodze g³ównej Kraków–Krzeszowice, 100 m od niej w kierunku po³udniowym. Do zbiornika prowadzi bita droga wapienna.
Okalaj¹ce zbiornik œciany dawnego kamienio³omu wznosz¹ siê pionowo na wysokoœæ 5–15 m i s¹ w wiêkszoœci, zw³aszcza od strony po³udniowej, zaroœniête krzewami (fot. 38).
Zbiornik, z powodu czystej, miejscami doœæ g³êbokiej wody, jest odwiedzany w celach k¹pielowych przez okoliczn¹ m³odzie¿ (fot. 39), mimo i¿ w wykazie k¹pielisk (lub miejsc przeznaczonych do k¹pieli), sporz¹dzanym przez odpowiedni organ samorz¹dowy, nie jest uwzglêdniony. Nie spe³nia on bowiem wymogów ani dla k¹pielisk ani miejsc przezna- czonych do k¹pieli (Ustawa prawo wodne z dn. 18.07.2001 r. zmieniona 4.03.2010 r. – Dz.U. z 2005 nr 239, poz. 2019 z póŸn. zm.), mimo i¿ posiada organizatora.
Jego malownicze po³o¿enie na skraju Zespo³u Jurajskich Parków Krajobrazowych, w otoczeniu zieleni, a tak¿e du¿e walory budowy geologicznej wystêpuj¹cych tu utworów
Fot .35. Zaœmiecanie brzegów zalewu Phot. 35. Littering of reservoir shores
Fot. 36. Œmieci wy³owione z zalewu [www.kraken.pl]
Phot. 36. Litter collected from the reservoir [www.kraken.pl]
wapiennych ma wp³yw na czêste odwiedzanie go w celach rekreacyjnych i poznawczych.
Znajduj¹ce siê powy¿ej zbiornika jeszcze jedno, suche, rozleg³e wyrobisko, tak¿e z cie- kawymi formami budowy geologicznej by³o powodem wpisania ca³ego kompleksu na Œwiatow¹ Listê Geostanowisk. W zwi¹zku z tym, z koñcem XX w. teren ten zosta³ od- dany przez gminê w dzier¿awê lobby artystycznemu Zabierzowa w celu utworzenia tu
Fot. 38. Zbiornik wodny w Zabierzowie [http://aquamaster.pl]
Phot. 38. Water reservoir in Zabierzów [http:/aquamaster.pl]
Fot. 37. Planowane obiekty w otoczeniu zalewu Zakrzówek [www.gazeta.com.pl]
Phot. 37. Objects planned in the Zakrzówek reservoir surrounding [www.gazeta.com.pl]
Europejskiego Pleneru Artystycznego dla m³odzie¿y. Powy¿ej zbiornika, na pó³noc od drugiego wyrobiska postawiono hotel z restauracj¹ (fot. 40), a zbiornik i suche wyrobisko planowano adaptowaæ na cele rekreacyjno-kulturowe. W zbiorniku mia³y byæ podwieszane baseny, wyeksponowane ciekawe fragmenty budowy geologicznej w œcianach wyrobisk
Fot. 39. Zbiornik w kamienio³omie wapieni jurajskich Zabierzów Phot. 39. Reservoir in Jurrasic limestone quarry Zabierzów
Fot. 40. Restauracja „Grube Ryby”
Phot. 40. “Grube Ryby” restaurant
Fot. 41. Tablica informacyjna Phot. 41. Information board
i zaopatrzone w odpowiednie tablice informacyjne (fot. 41). W obrêb górnego wyrobiska mia³ byæ wkomponowany, kryty amfiteatr letni, dla mieszkañców okolicy i Krakowa, oddalonego o 15 km. Niestety, jak dotychczas nie uda³o siê tych planów zrealizowaæ, jakkolwiek teren ponad zbiornikiem (taras) zabudowywany jest domkami z drewna (al- tankami).
2.2. Zbiorniki wodne w obrêbie powiatu chrzanowskiego
Zalew Balaton powsta³ w wyniku naturalnego wype³nienia siê wod¹ dawnego ka- mienio³omu wapieni jurajskich. Jest to podobnie, jak powy¿ej opisany, niewielki zbiornik (3,1 ha), ale z krystalicznie czyst¹ wod¹ i o znacznej g³êbokoœci (fot. 42). W sezonie letnim istnieje tu zorganizowane k¹pielisko miejskie.
Atutem zbiornika jest jego lokalizacja, prawie w centrum Trzebini, mieœcie o charakterze przemys³owym (rys. 9).
W³aœcicielem zbiornika jest lokalne Ko³o Wêdkarskie, które ma tu swoje ³owiska (fot. 42). Zbiornik z trzech stron okalaj¹ wysokie (do 20 m), kremowe œciany skalne o ciekawej budowie geologicznej i du¿ej iloœci ró¿nych szcz¹tków organicznych.
Przejrzyste i g³êbokie wody, zasilane podwodnymi Ÿród³ami, przyci¹gaj¹ sympatyków i mi³oœników nurkowania. Atrakcj¹ dla nich mog¹ byæ m.in. resztki torów kolejowych z fragmentarycznie zachowanymi wagonikami oraz wraki zatopionych jachtów. Od strony parkingu, który jest przed wejœciem do dawnego wyrobiska, wykonano niewielki pomost u³atwiaj¹cy nurkowanie, chocia¿ dostêp do tafli wodnej jest bardzo ³atwy, ze wzglêdu na niski brzeg. Na terenie zbiornika dzia³a baza nurkowa „Skarbnik”. Mimo, i¿ zbiornik i jego otoczenie wymaga jeszcze profesjonalnego zagospodarowania, to i tak cieszy siê du¿¹ popularnoœci¹ wœród mieszkañców Trzebini i okolicy. Pozostawiona w zalewie infrastruk- tura techniczna stwarza tak¿e dogodne warunki do rozwoju ryb, w tym pstr¹gów. W zwi¹zku z tym zalewem zainteresowane jest tak¿e miejscowe ko³o wêdkarskie, które ma wydzielon¹ czêœæ zalewu.
Fot. 42. Zalew Balaton – krystalicznie czysta woda Phot. 42. Balaton reservoir – water cleanliness
Rys. 9a. Lokalizacja Zalewu Balaton i zbiornika Górka Fig. 9a. Localization of Balaton and Górka reservoirs
Zbiornik Górka
Kopalnia galmanu pozycja. + 284 m
Szyb Andrzej
Kopalnia Trzebionka poz.+81 m
Uskok po³udniowy
Uskok pó³nocny
Zalew Balaton Zwa³.
Odpadów
Sz toln
ia Ul.1000lecia
Ul. 1 -Maja
Rys. 9b. Szkic hydrogeologiczny (Czop i in. 2002) zmienione przez autorkê Fig. 9b. Hydrogeological scheme (Czop i in. 2002) changed by the author
W chwili obecnej opracowywana jest architektoniczna koncepcja zagospodarowania otoczenia zalewu Balaton. W ramach Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzen- nego dla gminy Trzebinia otoczenie zalewu przeznaczone jest na cele rekreacyjno-wypo- czynkowe (rys. 10).
Wyrobisko Górka zlokalizowane jest w szczytowej czêœci wzgórza (pierwotna wy- sokoœæ bezwzglêdna ponad 370 m n.p.m.), w której do 1973 r. prowadzono eksploatacjê wapieni i margli – surowców niezbêdnych dla dzia³aj¹cej obok cementowni (1913–1975).
Rys. 10. Fragment Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego z terenami otaczaj¹cymi Zalew Balaton (Miejscowy Plan… 2006) uproszczone przez autorkê
Fig. 10. Part of the Local Spatial Management Plan of the Balaton reservoir (Local Spatial… 2006) simplified by the author
Fot. 43. Œciany wapienne dawnego wyrobiska, okalaj¹ce zalew Balaton Phot. 43. Limestone walls of former quarry, surrounding the Balaton reservoir
Wysokoœæ œcian powsta³ego wyrobiska to kilkanaœcie do dwudziestu kilku metrów, powierzchnia ca³kowita 7,1 ha, przy czym obszar zajêty przez wyrobisko wraz z niezbêdn¹ infrastruktur¹ do prowadzenia wydobycia wapieni obejmowa³ 9,7 ha. Wyrobisko znajduje siê oko³o 2 km od centrum Trzebini (rys. 9a), w s¹siedztwie nieczynnych ju¿ Zak³adów Surowców Ogniotrwa³ych „Górka” S.A. (ZSO). Wyrobisko znajduje siê w strefie uskoko- wej Trzebinia-Bêdzin i w brze¿nej czêœci G³ównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP 452 Chrzanów, Kleczkowski 1990). Bezpoœrednie s¹siedztwo wyrobiska zbudowane jest z utworów wêglanowych jury górnej, a po stronie po³udniowej dolomitów triasu, które s¹ okruszcowane rudami cynku i o³owiu i z tego powodu by³y przedmiotem eksploatacji (rys. 9b). W sp¹gu wyrobiska, w jego zachodniej czêœci, by³o niewielkie Ÿród³o szczelinowe o wydajnoœci prawie 60 dm3/min (Czop i in. 2002). Woda ze Ÿród³a gromadzi³a siê na sp¹gu wyrobiska, a jej nadmiar odbiera³a stara sztolnia transportowa, której wylot znajdowa³ siê poni¿ej w kamienio³omie miejskim w Trzebini, sk¹d kierowana by³a do rzeki Chech³o.
W wyrobisku po zaprzestaniu wydobycia utworów wêglanowych, od lat osiemdzie- si¹tych XX w. sk³adowano odpady tzw. red mud, w³aœnie z pobliskich ZSO „Górka”.
Fot. 44. Wykwity zasadowe na roœlinach otaczaj¹cych zbiornik Górka Phot. 44. Flowers of alkali on flora surrounding Górka reservoir
Oprócz nich sk³adowano tak¿e inne odpady przemys³owe, m.in. zu¿yte materia³y ognio- trwa³e, gruz z rozbieranych budynków oraz najprawdopodobniej osady z oczyszczalni œcieków (organiczne). Pod sk³adowisko odpadów sta³ych zajêto obszar 4,7 ha wewn¹trz wyrobiska. Zgodnie ze sprawozdaniem Krajowej Komisji ds. Ocen Oddzia³ywania na Œrodowisko (23.02.2005 r.) w zbiorniku Górka znajdowa³y siê nastêpuj¹ce odpady uci¹¿- liwe i niebezpieczne:
— sta³e z produkcji tlenku glinu, w iloœci oko³o 600 tys. m3, które zgromadzone zosta³y w pó³nocno-zachodniej czêœci wyrobiska na zwa³owisku,
— odcieki alkaliczne o wysokiej mineralizacji, które wype³niaj¹ po³udniow¹ czêœæ wyrobiska oraz nasycaj¹ zwa³ odpadów sta³ych; jest ich w sumie 430 tys. m3,
— osady na dnie zbiornika w iloœci oko³o 57 tys. m3.
Zwa³owane odpady najprawdopodobniej zaczopowa³y wlot do sztolni i w 1991 r.
w wyrobisku zaczê³a gromadziæ siê woda. Powierzchnia akwenu, który powsta³ po wy- pe³nieniu kamienio³omu wod¹ objê³a 3 ha. Wype³nienie wyrobiska wod¹ mia³o wp³yw na odtworzenie ciœnieñ w jurajskim piêtrze wodonoœnym i reaktywowanie przep³ywu pod- ziemnego [www.srodowiskowa.pl]. Dosz³o do reakcji wód i zgromadzonych odpadów i zbiornik sta³ siê akwenem o silnie alkalicznej wodzie (pH 12–15), zmieniaj¹cej siê wraz z g³êbokoœci¹ (fot. 44).
Do zbiornika dop³ywa³o oko³o 130 m3/dobê zanieczyszczonych wód w postaci infiltratów ze znajduj¹cego siê w pobli¿u sk³adowiska odpadów sta³ych (Opracowanie optymalnego…;
Strategia…2006). Niepokoj¹cym zjawiskiem by³a mo¿liwoœæ infiltracji zanieczyszczonych wód do triasowych i jurajskich poziomów wodonoœnych, które wystêpuj¹ na tym terenie (Motyka, Szuwarzyñski 1998; Czop i in. 2002). W zwi¹zku ze sta³ym dop³ywem wód do zbiornika do 1996 r. odpompowywano wodê, utrzymuj¹c jej poziom na rzêdnej +345 m.
Gdy zaprzestano tej czynnoœci, w ci¹gu niespe³na dwu lat (2000 r.) poziom osi¹gn¹³ rzedn¹ +360 m, co doprowadzi³o do przelania wody przez krawêdŸ wyrobiska. Grozi³o to ska-
¿eniem œrodowiska, w zwi¹zku z czym odpompowano wodê do rzêdnej +356,6 m, dziêki udro¿nieniu wlotu do sztolni.
W ramach dzia³ania od sierpnia 2005 r. do koñca grudnia 2008 r. rz¹dowego programu Rekultywacja odpadów niebezpiecznych i szkodliwych po ZSO „Górka” w Trzebini odpompowano i zneutralizowano ponad 533 tys. m3 zanieczyszczonej wody, obni¿aj¹c jej lustro o blisko 12 m, w porównaniu do roku 2000. Do koñca roku wydano na ten cel 26 mln z³ z NFOŒiGW, bud¿etu pañstwa i samorz¹du lokalnego. Szacuje siê, ¿e aktualnie jest jeszcze na dnie zbiornika oko³o 30–50 tys. m3zanieczyszczonej cieczy, przy wysokoœci s³upa wody od 30 cm do 1 m (fot. 45), w zale¿noœci od konfiguracji dna [www.trzebinia.pl].
W marcu 2009 r. Pañstwowy Instytut Geologiczny, w imieniu konsorcjum Socotec Polska oraz PG Sp. z o.o. podj¹³ siê opracowania koncepcji rekultywacji zbiornika.
Dokumentacja czterech wariantów koncepcji rekultywacji zbiornika ma byæ przekazana Urzêdowi Miasta we wrzeœniu 2010 r., a nastêpnie jeden z wariantów ma byæ realizowany.
Zgodnie z Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego dla miasta Trzebini (2006) sam zbiornik przestanie istnieæ, zabezpieczeniu poddane bêd¹ tylko istniej¹ce na jego dnie naturalne Ÿróde³ka. Sk³adowisko odpadów znajduj¹ce siê w czêœci NW ma zostaæ specjalnie zabezpieczone, aby nie powodowa³o odcieków i ca³y teren ma byæ zagospodarowany w kierunku przyrodniczym, a wiêc jako tereny zieleni parkowej
i uporz¹dkowanej, z wyznaczonymi ci¹gami pieszymi i rowerowymi. Œladem po istnie- j¹cym tu zbiorniku bêdzie niewielkie oczko wodne (informacje ustne z Urzêdu miasta Trzebinia 11.08.2010 r.).
Podsumowanie
Przedstawiona w artykule charakterystyka ró¿nych zbiorników wodnych powsta³ych w dawnych odkrywkowych wyrobiskach po eksploatacji kruszyw i utworów wêglanowych wskazuje, ¿e mimo i¿ œrodowisko wokó³ nich poddane by³o silnej presji przemys³u to jednak zachowane zosta³y pewne jego walory, zw³aszcza przyrodnicze. Po zakoñczeniu wydobycia kopalin, mimo znacznych przekszta³ceñ lokalnego krajobrazu, dziêki stabilizacji stosunków wodnych, utworzone w wyrobiskach zbiorniki wodne spowodowa³y korzystne zmiany estetyczne, zmianê istniej¹cych poprzednio ekosystemów rolniczych lub leœnych na wodne i z wod¹ zwi¹zane, co wp³ynê³o w wielu przypadkach na wzrost bioró¿norodnoœci, a od- s³oniête fragmenty budowy geologicznej (tak nad, jak i podwodnej) tak¿e georó¿norodnoœci.
W efekcie tereny pierwotnie zdegradowane sta³y siê atrakcyjnymi terenami krajobrazowo- -przyrodniczymi, które przy niewielkiej pomocy cz³owieka, przekszta³ci³y siê w tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Obiektem specyficznym, ze wzglêdu na skalê zagro¿eñ dla
Fot. 45. Widok zbiornika Górka przed rekultywacj¹ Phot. 45. View of the Górka reservoir before its reclamation
otaczaj¹cego œrodowiska, jest zbiornik Górka. Jednak i on mo¿e stanowiæ przyk³ad racjo- nalnie przeprowadzonej rekultywacji i zagospodarowania w kierunku przyrodniczym.
W ostatniej, trzeciej czêœci artyku³u autorka przedstawi mo¿liwoœci (lub realizacje) przywrócenia analizowanym zbiornikom optymalnych dla otoczenia funkcji u¿ytkowych i poda przyk³ady podobnych dzia³añ prowadzonych w innych krajach, które s¹ wspó³- partnerami w realizowanym projekcie Sigma for Water.
Literatura
Czop M., Motyka J., Szuwarzyñski m., 2002 – Zagro¿enia jakoœci wód podziemnych w zbiorniku GZWP 452 (Chrzanów) odciekami ze sk³adowiska odpadów Górka w Trzebini. Gosp. Sur. Min. nr 18, z. 2. Wyd.
IGSMiE PAN, Kraków, s. 105–115.
Kleczkowski A.S., 1990 – Objaœnienia mapy obszarów G³ównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj¹cych szczegó³owej ochrony 1:500 000, AGH.
Kleczkowski A.S., (red.), 1990: Mapa obszarów g³ównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj¹cych szczególnej ochrony. CPBP 04.10. AGH, Instytut Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej, Kraków, 1990.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego obszaru œródmieœcie-centrum w Trzebini (2007).
Motyka J., Szuwarzyñski M., 1998 – Wp³yw sk³adowiska odpadów przemys³owych z ZSO „Górka” w Trzebini na jakoœæ wód podziemnych [W:] Hydrogeologiczne obszary zurbanizowane i uprzemys³owione. Wyd.
UŒ Katowice, s. 131–141.
Opracowanie optymalnego sposobu rekultywacji wyrobiska pomarglowego „Górka” wype³nionego odpadami.
Mat. arch. IGSMiE PAN.
Sprawozdanie Krajowej Komisji ds. Ocen Oddzia³ywania na Œrodowisko w sprawie metod unieszkodliwienia odpadów chemicznych zgromadzonych w stawie osadowym „Górka” (2005).
Strategia rozwoju gminy Trzebinia na lata 2007–2015 (2006).
