Stanisława Kurek-Kokocińska – Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny Katedra Informatologii i Bibliologii
90-236 Łódź, ul. Pomorska 171/173
Anna Tokarska – Uniwersytet Śląski, Wydział Humanistyczny Instytut Nauk o Kulturze, 40-032 Katowice, pl. Sejmu Śląskiego 1
RECENZENT Elżbieta Barbara Zybert REDAKTOR INICJUJĄCY
Urszula Dzieciątkowska OPRACOWANIE REDAKCYJNE
Rozalia Wojkiewicz SKŁAD I ŁAMANIE
Munda – Maciej Torz KOREKTA TECHNICZNA
Leonora Gralka PROJEKT OKŁADKI Polkadot Studio Graficzne Aleksandra Woźniak, Hanna Niemierowicz
Publikacja współfinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach
© Copyright by Authors, Łódź 2021
© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2021 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Wydanie I. W.09924.20.0.K Ark. wyd. 11,5; ark. druk. 15,5
ISBN 978-83-8220-157-4 e-ISBN 978-83-8220-158-1
SPIS TREŚCI
Jacek Tomaszczyk, Słowo wstępne . . . 7 Jacek Tomaszczyk, Foreword . . . 9 Stanisława Kurek-Kokocińska, Wzory i wzorce osobowe w biblio-
tekarstwie. Szkic teoretyczno-badawczy . . . 11 Tomasz Stolarczyk, Wzorzec bibliotekarza zakonnego w średnio-
wieczu i okresie wczesnonowożytnym . . . 45 Zbigniew Domżał, Andrzej Wałkówski, Mikołaj z Krakowa
i Jan Taczel z Raciborza – dwie osobowości i dwa wzorce dla współczesnych bibliotekarzy . . . 61 Jadwiga Konieczna, Społecznik, profesjonalista czy nieudacznik:
literacki wizerunek bibliotekarza w czasach PRL-u. Obraz rzeczywistości czy fikcja literacka? . . . 101 Anna Tokarska, Profil kompetencyjny i osobowy pracowników
w bibliotekach różnych typów – standardy i oczekiwania . . . 131 Małgorzata Bańkowska, Turkusowa biblioteka – utopia czy szan-
sa na wzmocnienie kreatywności zawodowej? . . . 167 Mariusz Balcerek, Wzory osobowe w Konkursie Bibliotekarz
Roku na tle amerykańskich nagród . . . 189 Agnieszka Łakomy-Chłosta, Wzorzec osobowy bibliotekarza na
przykładzie ogłoszeń o pracę w bibliotekach niemieckich . . . . 219 Indeks osobowy. . . 239
Jacek Tomaszczyk*
SŁOWO WSTĘPNE
Dyscyplina informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, znana w świecie anglojęzycznym jako library and information science, w Pol- sce w 2018 roku została włączona do dyscypliny nauki o komunikacji społecznej i mediach. W praktyce jest reprezentowana głównie w za- wodzie bibliotekarskim oraz innych zawodach związanych z różno- rodną działalnością informacyjną w instytucjach nauki i kultury oraz w biznesie. Teoretycy i praktycy tej dyscypliny wymieniają się wiedzą i doświadczeniami, publikując książki, artykuły, opracowania i raporty, a także uczestnicząc w konferencjach naukowych, kongresach i warsz- tatach. Zarówno w publikacjach, jak i wystąpieniach konferencyjnych najczęściej podejmowanymi zagadnieniami są systemy i aplikacje komputerowe, formaty danych, strony i serwisy WWW, media elektro- niczne, zarządzanie bibliotekami, informacją i wiedzą oraz nowocze- sne technologie, takie jak przechowywanie danych w chmurze, big data czy sztuczna inteligencja. Pojawia się też problematyka użytkowników informacji, ale wyraźnie daje się zauważyć, że technologia przesunęła człowieka na dalszy plan. Technologię rozwija się oczywiście po to, aby mogła nam służyć, jednak zdecydowanie za mało miejsca w rozważa- niach naukowych i zawodowych poświęca się ludzkiemu wymiarowi profesji bibliotekarskiej i informacyjnej. Pomimo ogromnego postępu technologicznego, komputery i inne urządzania techniczne wciąż nie są w stanie zastąpić człowieka na wielu polach, między innymi w roz- poznawaniu potrzeb informacyjnych, wyrażanych przez użytkownika nieraz w taki sposób, że tylko doświadczenie i intuicja bibliotekarza pozwalają zrealizować te potrzeby.
* Dr hab. Jacek Tomaszczyk, prof. Uniwersytetu Śląskiego, Instytut Nauk o Kulturze. Adres e-mail: jacek.tomaszczyk@us.edu.pl. ORCID ID: 0000- 0002-9199-659X.
Słowo wstępne
8
Tę lukę poznawczą ludzkiego wymiaru zawodów bibliotekarskich i informacyjnych postanowili wypełnić pomysłodawcy i organiza- torzy konferencji Wzory i wzorce osobowe współczesnych wykonawców zawodów bibliotekarskich i informacyjnych, która odbyła się 4 grudnia 2019 roku w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej w Katowicach. Niniejsza publikacja jest pokłosiem podjętych na kon- ferencji tematów i dyskusji skupionych wokół, między innymi, aksjo- logii, etyki i kompetencji zawodowych bibliotekarza i pracownika in- formacji. Znalazły się w niej zagadnienia dotyczące przede wszystkim wzorców osobowych, zarówno tych obowiązujących w średniowieczu, jak i współczesnych, nagradzanych w polskich i amerykańskich kon- kursach dla bibliotekarzy czy reprezentowanych w postaci wymagań zawartych w ogłoszeniach o pracę. Nie zabrakło też miejsca na rozwa- żania dotyczące osobowości i umiejętności zawodowych pracowników różnych typów bibliotek.
Mamy nadzieję, że publikacja spotka się z zainteresowaniem wszystkich tych, którzy od zawsze wiedzą i wciąż wierzą, że każda pro- fesja to przede wszystkim człowiek – jego kompetencje, podejście do pracy i pasja zawodowa.
Jacek Tomaszczyk*
FOREWORD
In 2018, Library and Information Science (LIS) was incorporated into Communication and Media Studies in Poland. In practice, LIS is represented mainly in librarianship and in other professions related to information activities in scientific, cultural and business institutions.
Theorists and practitioners of this discipline exchange knowledge and experience by publishing books, articles, studies and reports, as well as participating in scientific conferences, summits and workshops. Both in publications and conference speeches, the most popular topics are that of computer systems and applications, data formats, website and internet services, electronic media, library management, information and knowledge. In addition, other common topics are modern tech- nologies, such as cloud storage, big data or artificial intelligence. The issues of information users are also addressed, but ICT has significant- ly shifted people to the background. Of course, technology is devel- oped in order to serve its users, however far too little space is devoted to the scientific and professional considerations of the human aspect of library and information professions. In spite of the enormous tech- nological progress, computers and other technical devices are still un- able to replace humans in many fields and their specific tasks, such as calculating user needs which are expressed in such a way that they can only be met by a human librarian due to their experience and natural intuition.
This cognitive gap in the human aspect of library and information professions was filled by the originators and organizers of the Patterns and Role Models of Contemporary Library and Information Professionals
* Dr hab. Jacek Tomaszczyk, prof. Uniwersytetu Śląskiego, Instytut Nauk o Kulturze. Adres e-mail: jacek.tomaszczyk@us.edu.pl. ORCID ID: 0000- 0002-9199-659X.
Foreword
10
conference, which took place on 4 December 2019 in the Scientific Information Centre and Academic Library in Katowice, Poland. This publication is a follow-up to the topics and discussions of the confer- ence which focused on axiology, ethics and professional competence of library and information professionals. The book includes discus- sions of issues which primarily concern role models from the Middle Ages up to modern day who were awarded prizes in Polish or American librarian contests, or are represented in the form of job requirements.
There is also reflection on the personality and professional skills of em- ployees of various types of libraries.
We hope that this book will be of interest to all those who have always known, and continue to believe, that behind every profession is, first and foremost, a person – their competence, approach to work and passion for their profession.
Stanisława Kurek-Kokocińska*
WZORY I WZORCE OSOBOWE W BIBLIOTEKARSTWIE.
SZKIC TEORETYCZNO-BADAWCZY
Przyjęto, że wzór osobowy dotyczy postaci istniejącej, realnej lub fikcyjnej, rzeczywistej lub wymyślonej1. Pojęcie wzorca osobowego jest natomiast kategorią teoretyczną, wzorzec może mieć charakter opisowy albo normatywy2. Wzorce osobowe żyjącego w danym społeczeństwie człowieka stały się przedmiotem analiz naukowych, dostarczając okre- ślonej ilości wiedzy, między innymi na temat badanej grupy społecznej.
Istnieje piśmiennictwo naukowe poświęcone wzorom osobowym w dawnej przeszłości (między innymi wzór władcy, świętego, rycerza, dworzanina, niewiasty)3, w przeszłości nie tak odległej (na przykład
* Dr hab. Stanisława Kurek-Kokocińska, prof. Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Informatologii i Bibliologii. Adres e-mail: stanislawa.kurekvelkoko- cinska@filologia.uni.lodz.pl. ORCID ID: 0000-0001-5456-1856.
1 Zob. L. Bakiera, B. Harwas-Napierała, Wzory osobowe w rozwoju czło- wieka, Wydawnictwo UAM, Poznań 2016, s. 21–26; A. Rynio, Wzór osobowy, [w:] Encyklopedia aksjologii pedagogicznej, red. K. Chałas, A. Maj, Polskie Wy- dawnictwo Encyklopedyczne Polwen, Radom 2016, s. 1459–1465.
2 A.S. [A. Słaboń], Wzory i modele, [w:] M. Pacholski, A. Słaboń, Słownik pojęć socjologicznych, wyd. 2 popr. i uzup., Wydawnictwo Akademii Ekono- micznej w Krakowie, Kraków 2001, s. 228.
3 Zob. m.in. M. Ossowska, Wzór demokraty. Cnoty i wartości, Instytut Wy- dawniczy Daimonion, Lublin 1992; taż, Ethos rycerski i jego odmiany, wyd. 3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000; I. Nowakowska, „Cnota mój kompas…”. Odwołania do cnót platońskich w staropolskich wzorach osobowych,
„Konteksty Kultury” 2016, z. 1, s. 1–19; Wzorce osobowe w dawnej literaturze i kulturze polskiej, red. B.M. Puchalska-Dąbrowska, E.A. Jurkowska, Wydaw- nictwo Prymat Mariusz Śliwowski, Białystok 2018.
Stanisława Kurek-Kokocińska
12
wzór obywatela Polski Ludowej4 i późniejszej epoki przemian5, wzo- ry osobowe studentów6, członków i działaczy partii politycznej7) oraz wzorom osobowym – współczesnym (między innymi uczonych8, uczniów9, młodzieży10, użytkowników Internetu11).
Wzory i wzorce osobowe jako obszar badawczy bibliotekoznawstwa
Byłoby rzeczą ciekawą zdać sobie sprawę z tego, co wiemy o wzo- rach i wzorcach osobowych w bibliotekarstwie. Tak pojęty pro- blem badawczy nie był dotąd postawiony. Mieści się on w obszarze
4 Zob. K. Wenta, Wzór osobowy obywatela Polski Ludowej i jego środowi- skowe uwarunkowania, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1978;
A. Jasińska, R. Siemieńska-Żochowska, Wzory osobowe socjalizmu, wyd. 2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978.
5 Zob. Z. Ziembiński, Wzory osobowe w Polsce epoki przemian, Wydawnic- two Naukowe UAM, Poznań 1996.
6 Zob. B. Wilska-Duszyńska, Wzory osobowe studentów: komunikat z ba- dań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Łódź 1988.
7 Zob. Pokolenia i portrety. Wzór osobowy ludowca XX wieku, red. A. Wój- cik, W. Paruch, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004.
8 Zob. J. Zegzuła-Nowak, Kazimierz Twardowski jako wzór osobowy na- uczyciela akademickiego, „Annales. Etyka w Życiu Gospodarczym” 2012, t. 15, s. 182–191; M. Derc, Maria Szyszkowska jako wzór osobowy, „Studia Społecz- ne” 2013, nr 1, s. 35–44.
9 Zob. cykl publikacji powstałych jako pokłosie Konkursu Na Biografię Ucznia – Wzoru Godnego Naśladowania, organizowanego przez Katedrę Dy- daktyki i Edukacji Szkolnej w Instytucie Pedagogiki KUL, Młodzież jakiej nie znacie. Wzory osobowe godne naśladowania, Seria A, red. K. Chałas, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2016; Seria B, red. K. Chałas, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, Lublin 2017; Seria C, red. K. Chałas, Wydawnic- two Muzyczne Polihymnia, Lublin 2018.
10 Zob. K. Konaszewski, Wzory osobowe młodzieży nieprzystosowanej spo- łecznie – przykład wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych,
„Szkoła Specjalna” 2017, nr 5, s. 335–341.
11 Zob. M. Pręgowski, Wzór osobowy internauty, czego oczekują od nas ne- tykiety?, „Studia Socjologiczne” 2009, nr 2(193), s. 109–129.
Wzory i wzorce osobowe w bibliotekarstwie... 13
bibliotekoznawstwa jako część problematyki związanej z zawodem biblio- tekarza. We współczesnym piśmiennictwie dziedzinowym temat za- wodu opisuje się w różnych aspektach12 – stanowisk13, specjalności14 czy kwalifikacji bibliotekarzy15. Istnieje również bogata bibliografia polska i obca z zakresu wizerunku i stereotypu bibliotekarza. War- to uściślić, że problematyka kształtowania wizerunku należy do nauk socjologicznych i mieści się w obrębie socjologii ekonomiczno-mene- dżerskiej. W literaturze naukowej zwykle jest prezentowana w ramach tematów związanych z marketingiem bądź public relations (badacz analizuje sposób, w jaki ludzie myślą o danej osobie lub organizacji, projektuje i charakteryzuje dążenia oraz działania na rzecz kształto- wania pożądanego wizerunku). Zagadnienie stereotypu z kolei wiąże się z psychologią społeczną. W klasycznym opracowaniu Stanisława Ossowskiego można przeczytać, że stereotypy „dotyczą […] zazwy- czaj nie poszczególnych jednostek, tylko członków poszczególnych
12 Zob. m.in. Bibliotekarstwo, red. A. Tokarska, Wydawnictwo Stowa- rzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2013; Stowarzyszenie Biblio- tekarzy Polskich – przeszłość i teraźniejszość 1917–2017, red. J. Konieczna, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2017 oraz J. Ratajewski, Wprowadzenie do bibliotekoznawstwa, Wydawnictwo Stowa- rzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2002, s. 33–34; J. Wojciechow- ski, Bibliotekarstwo: zawód czy zatrudnienie, [w:] Zawód bibliotekarza dziś i jutro. Materiały z ogólnopolskiej konferencji Nałęczów 18–20 września 2003, red. J. Nowicki, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2003, s. 29–47.
13 Zob. np. A. Jazdon, O nowych stanowiskach, specjalnościach i zawodach, [w:] Zawód bibliotekarza dziś i jutro…, s. 97–113.
14 Zob. np. A. Hulseberg, Technical communicator: a new model for the electronic resources librarian?, „Journal of Electronic Resources Libra- rianship” 2016, Vol. 28, No. 2, s. 84–92, www.tandfonline.com/doi/ab- s/10.1080/1941126X.2016.1164555 (dostęp: 4.01.2010); D. Ratledge, C. Sproles, An analysis of the changing role of systems librarians, „Library Hi Tech” 2017, Vol. 35, No. 2, s. 303–311, www.emerald.com/insight/content/
doi/10.1108/LHT-08-2016-0092/full/html (dostęp: 4.01.2020).
15 Zob. np. M. Szablewski, W. Zakrzewski, Bibliotekarze XXI wieku: usłu- godawcy, radykalni katalogerzy i animatorzy kultury, „Rocznik Biblioteki Naro- dowej” 2015, R. 46, s. 341–398.
Stanisława Kurek-Kokocińska
14
zbiorowości”16 (badacz analizuje generalizacje odnoszące się do grupy, niezależnie od rzeczywistych różnic między jej członkami)17.
Problematyka wzorów osobowych w zakresie ich znaczenia w roz- woju psychicznym jednostki należy do psychologii. Tematykę tę roz- wijają również, odpowiednio do swojej specyfiki, inne dyscypliny z dziedziny nauk społecznych (pedagogika i nauki o edukacji, nauki socjologiczne) oraz humanistycznych. Badania nad zagadnieniem wzorów osobowych, jak zaznaczono, objęły różne środowiska społecz- ne i zawodowe.
Ustalając pole badawcze szerokiego tematu wzorów osobowych i wzorców związanych z zawodem, należy przyjąć założenia następujące.
1. Zasięg pola odnosi się do grupy reprezentowanej przez osoby dorosłe, które zaliczają siebie i/lub są zaliczane do wykonawców zawo- dów bibliotekarskich.
2. Wykonawca zawodu podlega oddziaływaniu innych wykonawców.
3. Oddziaływanie o charakterze zawodowym obejmuje doświad- czenia indywidualne w związku z wykonywaną pracą.
4. Oddziaływanie o charakterze zawodowym obejmuje wpływ uznawanych i/lub odrzuconych przez grupę wzorów i wzorców.
Współczesna perspektywa bibliotekoznawcza kładzie nacisk na problematykę wzorów i wzorców wykonawców zawodów biblio- tekarskich w okresie zmian. Zmian wielorakich, które nastąpiły na świecie i w Polsce, wywierając wpływ, między innymi na sposób działania bibliotek i pracy bibliotekarzy. Prócz postępu w dziedzi- nie IT (Information Technology) można wskazać jeszcze inne orien- tacje ostatnich lat, jak na przykład ukierunkowanie rozwoju okre- ślone jako GOW (Gospodarka Oparta na Wiedzy), ruch OA (Open Access), rozwój technologii mobilnych, podejście marketingowe, między innymi w sposobie myślenia o użytkowniku biblioteki, kon- cepcja „trzeciego miejsca”, nowe tendencje w budownictwie i aran- żacjach bibliotecznych.
16 S. Ossowski, Z zagadnień psychologii społecznej, Państwowe Wydawnic- two Naukowe, Warszawa 1967, s. 39.
17 E. Aronson, T.D. Wilson, R.M. Akert, Psychologia społeczna – serce i umysł, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1997, s. 543.
Wzory i wzorce osobowe w bibliotekarstwie... 15
Należy dodać, że w ostatnim czasie, po wprowadzeniu Ustawy z 2013 roku o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów18, zakres nazwy bibliotekarz został zdefiniowany w Ustawie o bibliotekach: „Pracownicy zatrudnieni w bibliotekach na stanowi- skach bibliotekarskich tworzą grupę zawodową bibliotekarzy”19. Tak określonym zakresem tego terminu będziemy posługiwać się w pre- zentowanym opracowaniu (sednem wspomnianej zmiany stało się tzw.
uwolnienie zawodu, czyli brak określonego normami prawnymi wy- mogu posiadania wykształcenia kierunkowego przez osoby ubiegające się o wejście do zawodów bibliotekarskich).
Zatrudnienie na stanowiskach bibliotekarskich osób bez przygo- towania zawodowego nie jest w obecnym czasie praktyką nową. Jedy- nie celem ogólnego przybliżenia podam, że w początkach XXI wieku pisano o zjawisku nadreprezentacji niebibliotekarzy w zawodzie20. Nie- co wcześniej Jan Janiak w badaniu ankietowym wykazał, że biblioteki zatrudniały ponad 80% osób z wyższym wykształceniem – niebibliote- koznawczym (i niebibliotekarskim)21.
W świetle zarysowanych uwarunkowań oddziałujących na praktykę wykonywania zawodu bibliotekarza podjęta tu tematyka wzorów i wzor- ców osobowych nabiera znaczenia dodatkowego. Obszerność i złożo- ność zakresu tematu wymagały zacieśnienia badań. W poszukiwaniu pierwszych odpowiedzi należy postawić kilka pytań szczegółowych.
18 Ustawa o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawo- dów, Dz.U. z 2013 r., poz. 829.
19 Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 roku o bibliotekach (ze zmianami), Dz.U. z 2018 r., poz. 574, art. 29.1.
20 L. Wandałowska, Kierunki i bariery rozwoju zawodu bibliotekarza u progu XXI wieku, „Książka i Czytelnik” 2001, nr 1, s. 5–9, www.jbc.jelenia-gora.pl/dli- bra/doccontent?id=1785 (dostęp: 29.07.2019).
21 J. Janiak, Bibliotekarze i biblioteki’96 w świetle ankiety, [s.n.], Łódź 1996.
Temat zatrudnienia w bibliotekach osób bez przygotowania zawodowego przedstawił w latach 90. w kilku swoich pracach Adam Rusek – zob. tenże, Po- loniści i inni. Absolwenci szkół wyższych niebibliotekoznawcy o pracy w bibliotece i zawodzie bibliotekarza, Biblioteka Narodowa, Warszawa 1994; tenże, Miła praca blisko domu. Osoby bez przygotowania zawodowego zatrudnione w biblio- tekach o pracy i zawodzie bibliotekarza, Biblioteka Narodowa, Warszawa 1995.
Stanisława Kurek-Kokocińska
16
1. Czy można potwierdzić, że zagadnienie wzorów i wzorców osobowych związanych z zawodem jest ważne dla współczesnych bi- bliotekarzy?
2. Czy można wskazać działania współczesne, które mogą przyczy- nić się do kreowania wzorów osobowych wykonawców tych zawodów?
3. Jakie są cechy wzorca osobowego bibliotekarza obecnie?
Celem zrealizowania zamiaru badawczego inspirowano się stwier- dzeniem Marii Ossowskiej o wyłuskiwaniu cech wzorca w oparciu o istniejące materiały22.
Potencjalne czynniki wzorcotwórcze
Dla osób u progu kariery zawodowej nie bez znaczenia są, jak się wydaje, doświadczenia zdobyte podczas praktyk czy pierwszych lat pracy. Na tę kwestię rzucają światło wzmianki zawarte w publikacjach referujących sondaże i badania ankietowe zrealizowane w środowisku adeptów bibliotekarstwa oraz osób, które weszły do zawodu po uzyska- niu wykształcenia niebibliotekoznawczego.
Tomasz Kruszewski w 200523 i 2015 roku24 ankietował studentów kierunków bibliotekoznawczych pod kątem postrzegania przez nich zawodu bibliotekarza. Jak się dowiadujemy, wcześniejsze odpowiedzi respondentów pokazały, że studenci starszych lat formułowali oceny pozytywne w zakresie opinii dotyczących kompetencji i zaangażowa- nia bibliotekarzy w pracę. Po upływie dziesięciu lat „to studenci pierw- szego roku wyrażali się bardziej pochlebnie o przedstawicielach zawo- du”. W interpretacji autora może to być:
[…] efekt działań promocyjnych i reklamowych […], które to przy- czyniały się obecnie do pozytywnych ocen u osób nie znających jeszcze zawodu „od podszewki”. Być może też niesprzyjające kontakty podczas
22 M. Ossowska, Wzór demokraty…, s. 14.
23 T. Kruszewski, Wizerunek bibliotekarzy w opiniach ich następców, „Bi- bliotekarz” 2005, nr 10, s. 8–12.
24 Tenże, Wizerunek bibliotekarzy w opiniach ich następców po dekadzie – raport z badań, „Przegląd Biblioteczny” 2016, z. 4, s. 545–556.
Wzory i wzorce osobowe w bibliotekarstwie... 17
praktyk zawodowych i korzystania z biblioteki akademickiej w trakcie edukacji oraz krytyczne głosy na temat nieadekwatnego do potrzeb pro- gramu studiów powodują, że starsi studenci są bardziej krytyczni25. Jak dają do zrozumienia cytowane badania Tomasza Kruszewskie- go, rodzaj nabytych doświadczeń może być mniej lub bardziej budu- jący dla praktykanta i bacznego obserwatora zarazem. W kształceniu przyszłych wykonawców zawodu praktyki zostały uznane za potrzeb- ne. Uważa się, że dają one sposobność zapoznania się z profesją niejako od strony nieoficjalnej, dostarczają okazji do skonfrontowania wiedzy akademickiej z rzeczywistością w konkretnych sytuacjach i uczenia się od innych w trakcie wykonywania powierzonych zadań. Powinno się wspomnieć, że praktyki włączone do przebiegu kształcenia na kierun- kach bibliotekoznawczych i pokrewnych, znane w Polsce, nie są obo- wiązkowe w niektórych krajach, na przykład w Kanadzie czy w USA, a w innych są opcjonalne lub zalecane26.
Jak wykazali autorzy w przywołanych publikacjach, Jan Janiak i Adam Rusek, kandydaci w różny sposób wchodzili i wchodzą do czynnego zawodu. W artykule Wolontariusz w bibliotece swoje do- świadczenie opisała absolwentka historii. Wymieniając zalety ścieżki wolontariatu, autorka ta zauważyła, między innymi
[…] instytucja też musi się przygotować na przyjęcie wolontariu- szy […]. Konieczna jest również otwartość pracowników i chęć do współpracy, do dodatkowego wysiłku i obowiązku opieki nad wolonta- riuszem oraz chęć do dzielenia się wiedzą27.
Z tego wynika, że stosunki z ludźmi w miejscu pracy – wykony- wanej przez praktykanta bezpłatnie po to, ażeby być bliżej zawodu,
25 Tamże, s. 548.
26 Zob. N.J. Bird, C.M. Chu, F. Oguz, Intership in LIS education: an in- ternational perspective on experimental learning, „IFLA Journal” 2015, Vol. 41, No. 4, s. 298–307, www.ifla.org/files/assets/hq/publications/ifla-journal/
ifla-journal-41-4_2015.pdf (dostęp: 4.01.2020).
27 A. Szpunar, Wolontariusz w bibliotece, „Bibliotekarz Zachodniopo- morski” 2006, nr 4, s. 22–23, www.zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/publica- tion/2017/edition/1644/content?ref=desc (dostęp: 29.07.2019).
Stanisława Kurek-Kokocińska
18
zaznajomić się ze specyfiką profesji, ale przypuszczalnie także z jej wy- konawcami – to bez wątpienia wartość dodana bibliotekarstwa, którą wolno postrzegać w kategoriach kapitału społecznego.
Cenioną przez nowo zatrudnione osoby relację merytoryczną i koleżeńską ze współpracownikami potwierdziło badanie ankieto- we przeprowadzone w środowisku amerykańskich pracodawców i pracowników, zrelacjonowane na łamach „Library and Information Research”28. Jak się okazało, młodzi stażem bibliotekarze wskazali na duże znaczenie kontaktów zawodowych i możliwość zwrócenia się do bardziej doświadczonych pracowników z prośbą o wyjaśnienie proble- mów i pomoc w wykonaniu zleconych zadań. Według Mariny Zaha- renko większość absolwentów uczelni trafiła do pracy w bibliotekach przypadkowo (w 75%). Dlatego też początkowe lata doświadczeń w pracy miały wpływ na ich dalszą karierę zawodową. Cytowana au- torka dowiodła, że nowi pracownicy wykazują największą mobilność w ciągu dwóch pierwszych lat29.
Tej samej kwestii dotyczy artykuł Przypadek w zatrudnianiu pra- cowników bibliotek, w którym znajdujemy następującą konstatację:
Sytuacja na rynku pracy powoduje, że do zawodu przychodzą „nowi”
ludzie, po różnych kierunkach studiów, przekonani, że pracować w bi- bliotece może każdy. Dla niektórych jest to przystanek w drodze do innej, lepiej płatnej pracy, ale trafiają się też pasjonaci, którym musimy przekazać najlepsze wartości: życzliwą atmosferę, odpowiedzialność za bibliotekę, profesjonalizm30.
28 A.J. Head, M. Van Hoeck, J. Eschler, S. Fullerton, What information competencies matter in today’s workplace?, „Library and Information Research”
2013, Vol. 37, No. 114, s. 74–104, www.lirgjournal.org.uk/index.php/lir/ar- ticle/view/557 (dostęp: 4.01.2020).
29 M.P. Zaharenko, Molodye professionaly, ili počemu rabota v biblioteke sta- novitsă prestižnoj, „Informacionnyj Bûlleten RBA” 2015, nr 73, s. 105–108, https://babin.bn.org.pl/?p=3812 (dostęp: 29.07.2019).
30 A.L. [Anna Lewicka], Przypadek w zatrudnianiu pracowników biblio- tek, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 2006, nr 4, s. 25, www.zbc.ksiaznica.
szczecin.pl/dlibra/publication/2017/edition/1644/content?ref=desc (do- stęp: 29.07.2019).
