KONKURS Z BIOLOGII
DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH ETAP WOJEWÓDZKI
Drogi Uczniu!
GRATULACJE!
Witaj na III etapie konkursu z biologii. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania.
Arkusz liczy 17 stron i zawiera 30 zadań.
Przed rozpoczęciem pracy sprawdź, czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej.
Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem.
Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem.
Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi.
W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi.
Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź.
Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym.
Brudnopis nie będzie oceniany.
Pracuj samodzielnie.
Powodzenia!
Czas pracy:
90 minut
Liczba punktów możliwych do uzyskania:
80
………
Kod ucznia
- -
Dzień Miesiąc Rok
pieczątka WKK DATA URODZENIA UCZNIA
Strona 2 z 17
Zadanie 1. (0 - 2 pkt.)
Wirusowe zapalenie wątroby to ciężka choroba zakaźna, która może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak rak, czy marskość wątroby. Znanych jest kilka typów wirusów wywołujących różne postacie i objawy wirusowego zapalenia wątroby: HAV, HBV i HCV.
A. Które z wymienionych wirusów mogą wniknąć do organizmu dziecka podczas porodu, w sytuacji, gdy matka jest nosicielką któregoś wirusa.
________________________________________
B. Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania WZW jest szczepienie ochronne. Nie wynaleziono jednak szczepionki przeciw jednemu z wymienionych typów wirusów wywołujących wirusowe zapalenie wątroby. Nie możemy się zaszczepić przeciw:
WZW typu A, WZW typu B, WZW typu C Podkreśl właściwą odpowiedź.
Zadanie 2. (0 - 2 pkt.)
Dwuniciowy fragment DNA zbudowany jest z 200 nukleotydów. 37 z nich to nukleotydy tyminowe (T). Poniżej zapisz, ile pozostałych rodzajów nukleotydów znajduje się w tym fragmencie cząsteczki DNA.
nukleotydy A - _________
nukleotydy G - _________
nukleotydy C - _________
Zadanie 3. (0 - 2 pkt.)
Odczuwasz ból zęba, co oznacza, że bakterie wywołujące próchnicę uszkodziły:
A. tylko szkliwo.
B. tylko zębinę.
C. szkliwo, zębinę i dotarły już do miazgi zęba.
D. szkliwo, zębinę, ale nie dotarły do miazgi zęba.
Wskaż poprawną odpowiedź, wybierając spośród wypisanych powyżej.
Wyjaśnij, dlaczego zaznaczyłaś (-eś) właśnie tę odpowiedź.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Strona 3 z 17
Zadanie 4. (0 - 5 pkt.)
Na rysunku widoczny jest jeden z przedstawicieli bezkręgowców, na którym przeprowadza się wiele eksperymentów w naukach biologicznych, ze względu na jego łatwe rozmnażanie i dużą zdolność regeneracji.
W poniższym tekście dotyczącym budowy i funkcjonowania przedstawionego zwierzęcia, należy wykreślić wszystkie niewłaściwe słowa tak, aby zdania przedstawiały prawdziwe informacje.
Organizm ten zaliczany jest do typu płazińców / nicieni.
Zamieszkuje wody słone / wody słodkie.
Jest formą wolno żyjącą / osiadłą.
Prowadzi pasożytniczy / drapieżny tryb życia.
Posiada prymitywny układ pokarmowy, rozpoczynający się otworem gębowym, za którym jest wysuwana gardziel / jelito.
Nie występuje / występuje u niego odbyt.
Nie ma on układu krwionośnego, a wymiana gazowa odbywa się przez drobne skrzela / całą powierzchnią ciała.
Zadanie 5. (0 - 2 pkt.)
Uczniowie przeprowadzili doświadczenie.
W kolbie umieścili pół łyżeczki cukru, 5 g drożdży i 50 ml wody. Następnie kolbę zatkali korkiem ze szklaną zagiętą rurką, której drugi koniec umieścili w zlewce z wodą wapienną. Kolbę delikatnie podgrzali do temperatury 35°C. Po upływie 30 minut uczniowie zaobserwowali zmętnienie wody wapiennej.
Przedstaw problem badawczy przeprowadzonego doświadczenia.
_______________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Wyjaśnij, w jakim celu w doświadczeniu została wykorzystana woda wapienna.
_______________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Strona 4 z 17
Zadanie 6. (0 - 3 pkt.)
Termin „mutacja” został po raz pierwszy wprowadzony przez biologa Hugo de Vriesa na przełomie XIX i XX wieku i oznacza zmianę zapisu informacji genetycznej, pierwotne źródło zmienności genetycznej organizmów.
W tabeli zapisano pięć informacji o mutacjach zachodzących w organizmach wielokomórkowych. Oceń które z nich są prawdziwe, a które błędne. Wstaw znak X we właściwej kolumnie tabeli PRAWDA lub FAŁSZ.
INFORMACJE PRAWDA FAŁSZ
Wszystkie mutacje powstające w organizmie są dziedziczne.
Przyczyną mutacji mogą być czynniki fizyczne, chemiczne, jak i biologiczne.
Wszystkie mutacje powodują pojawienie się cech niekorzystnych dla organizmu.
Dziedziczone są tylko zmiany w DNA gamet lub komórek, z których powstają gamety.
W komórkach organizmu wiele pojawiających się mutacji zostaje
„naprawiona”.
Zadanie 7. (0 - 1 pkt.)
Latem w wodach jeziora mogą masowo pojawiać się glony, powodując tak zwany zakwit wody. Zjawisko to jest spowodowane przez:
A. zwiększającą się dziurę ozonową.
B. zanieczyszczenie wody substancjami ropopochodnymi.
C. nadmierne nawożenie okolicznych pól.
D. silne wiatry powodujące ruch wody i silniejsze jej natlenienie.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania, wybierając spośród wypisanych powyżej.
Strona 5 z 17
Zadanie 8. (0 - 3 pkt.)
Pewien teren został podzielony na 100 równych kwadratów. W każdym kwadracie zbadano liczbę osobników trzech różnych gatunków. Na wykresach słupkowych przedstawiono liczbę osobników danego gatunku występującą w pojedynczych kwadratach.
Przeanalizuj wykresy słupkowe, a następnie podaj nazwę typu rozmieszczenia (struktury przestrzennej) każdego gatunku.
Zadanie 9. (0 - 4 pkt.)
Małżeństwo ma czwórkę dzieci, z których każde ma inną grupę krwi.
Wyjaśnij, jak to jest możliwe, podając genotypy i fenotypy wszystkich członków rodziny.
genotyp matki _____________________ fenotyp matki __________________
genotyp ojca ______________________ fenotyp ojca ___________________
genotypy dzieci _______________, _______________, ______________, _____________
fenotypy dzieci: _______________, ________________, ______________, ____________
gatunek typ rozmieszczenia (struktury przestrzennej) 1
2 3
Strona 6 z 17
Zadanie 10. (0 - 2 pkt.)
Na schemacie przedstawiającym obieg materii w przyrodzie narysowano dwie strzałki za dużo.
Schemat będzie prawidłowo przedstawiał obieg materii, jeżeli te strzałki zostaną usunięte. Które dwie strzałki, spośród 1 – 4 należałoby usunąć, aby schemat był poprawny?
strzałki nr _________________
Saprofity odgrywają bardzo ważną rolę w obiegu materii w ekosystemie. Saprofitami mogą być np. bakterie, jak zapisano na schemacie (bakterie saprofityczne).
Czy w tym miejscu można było wpisać inną grupę organizmów? Jeżeli tak, to podaj jej nazwę.
__________________________________________________________________________________
Zadanie 11. (0 - 3 pkt.)
Organizmy żyjące w tym samym środowisku nie są zwykle wobec siebie obojętne, wchodzą ze sobą w zależności bardzo różnych typów, a biolodzy nadali im odpowiednie nazwy.
Podstawowy podział zależności międzygatunkowych to zależności antagonistyczne (wrogie, przeciwne sobie) i nieantagonistyczne (przyjazne, albo raczej niewrogie). W ramach stosunków antagonistycznych wyróżnimy konkurencję, drapieżnictwo, roślinożerność i pasożytnictwo, zaś w ramach stosunków nieantagonistycznych - mutualizm obligatoryjny, mutualizm fakultatywny (protokooperacja) i komensalizm.
A. Napisz, jaki rodzaj zależności międzygatunkowych przedstawia poniższy opis?
Wybierz spośród wyżej podkreślonych nazw.
Żuk gnojowy wykorzystuje odchody ssaków kopytnych np. koni. Zwykle blisko znaleziska żuk ten drąży rozgałęziający się tunel i przynosi do niego odchody, które są pokarmem dla larw żuka. Dorosłe osobniki także odżywiają się tymi odchodami.
__________________________________________
Strona 7 z 17
B. Jaki rodzaj zależności występuje między organizmami przedstawionymi na zdjęciu?
___________________________________________
Napisz, dwie korzyści jakie odnosi żyrafa ze współżycia z widocznymi na zdjęciu małymi ptakami?
1. _____________________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________________
Zadanie 12. (0 - 1 pkt.)
Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) występujący w Tatrach oraz w Bieszczadach należy do:
A. różnych populacji i tego samego gatunku.
B. tej samej populacji i różnych gatunków.
C. różnych populacji i tej samej biocenozy.
D. różnych populacji i różnych gatunków.
Wskaż poprawną odpowiedź, wybierając spośród wypisanych powyżej.
Strona 8 z 17
Zadanie 13. (0 - 3 pkt.)
Kształt powierzchni stawowych oraz ich wzajemne dopasowanie określają zakres i kierunek ruchu w stawach. Wyróżniamy kilka rodzajów stawów w naszych organizmach, a jeden z nich został przedstawiony na rysunku.
A. Napisz, jaki to jest rodzaj stawu.
_________________________________
B. Jaki jest zakres ruchu w tym stawie?
__________________________________________________________________________________
C. Podkreśl nazwy stawów występujących w organizmie człowieka, których budowę przedstawiono na powyższym schemacie.
łokciowy, barkowy, promieniowo- nadgarstkowy, międzypaliczkowy, nadgarstkowo – śródręczny kciuka
Zadanie 14. (0 - 2 pkt.)
Podaj liczbę aminokwasów wchodzących w skład białka, do syntezy którego posłużył podany fragment mRNA.
UCCGACUACCUUCCCAUAUGGAGC __________________________________
Wymień dwie cechy kodu genetycznego, których znajomość była niezbędna do wykonania tego zadania.
1. ________________________________________
2. ________________________________________
Strona 9 z 17
Zadanie 15. (0 - 6 pkt.)
A. Roślinożerność to przykład relacji między organizmami, w której jeden organizm zjada drugi. Zjadanie roślin lub ich części oraz trawienie jest możliwe dzięki licznym przystosowaniom w budowie organizmów roślinożernych.
Uzupełnij tabelkę tak, aby w każdym wierszu był wpisany gatunek / rodzaj organizmu zwierzęcego, element rośliny, którym się odżywia oraz przystosowanie do pobierania tego pokarmu.
lp. części / elementy
roślin gatunki zwierząt przystosowania do zjadania pokarmu
1. rusałka pawik
2. tarka z dużą liczbą ząbków
3. zdrewniałe części
roślin bóbr europejski
4. wróbel zwyczajny krótki, mocny dziób
5. drewno mikroorganizmy w układzie pokarmowym
trawiące celulozę
B. Rośliny bronią się przed zgryzaniem przez roślinożerców. Przykłady takich roślin przedstawiono na zdjęciach.
Podaj nazwy tych roślin oraz ich przystosowanie obronne przed zjedzeniem przez zwierzęta roślinożerne.
nazwa ______________________________ ____________________________________
przystosowanie obronne:
____________________________________ ______________________________________
____________________________________ ______________________________________
Strona 10 z 17
Zadanie 16. (0 - 2 pkt.)
Rysunki przedstawiają różne rodzaje tkanek występujących w organizmie człowieka.
Zapoznaj się z nimi i wybierz te, które należą do grupy tkanek łącznych, a następnie podaj jedną wspólną cechę budowy, charakterystyczną dla wszystkich tkanek łącznych.
tkanki łączne: ____________________________________________________________________
wspólna cecha budowy tkanek łącznych: _____________________________________________
________________________________________________________________________________
Zadanie 17. (0 - 3 pkt.)
Różnorodność form biologicznych świata żywego to efekt stopniowych zmian ewolucyjnych w budowie i funkcjonowaniu organizmów, pozwalających na ich przystosowanie do różnych środowisk.
Podaj nazwy gromad kręgowców, dla których charakterystyczne są wymienione poniżej cechy układu oddechowego.
1. U tych zwierząt podczas wdechu, jak i wydechu przez rurkowate płuca przepływa powietrze bogate w tlen.
2. U zwierząt należących do tej gromady wentylację płuc zapewniają mięśnie międzyżebrowe i przepona.
3. Zwierzęta te mają workowate płuca, których stopień pofałdowania powierzchni jest niewielki.
4. W tej gromadzie zwierząt płuca mają budowę gąbczastą, a ich wentylacja odbywa się dzięki ruchom klatki piersiowej.
1._________________________________ 2._______________________________
3._________________________________ 4._______________________________
Strona 11 z 17
Zadanie 18. (0 - 3 pkt.)
Hemofilia jest chorobą genetyczną warunkowaną przez recesywny allel znajdujący się na chromosomie X.
Czy zdrowy mężczyzna i kobieta będąca nosicielką hemofilii mogą mieć chorą córkę?
Odpowiedź uzasadnij wykonując odpowiednią krzyżówkę.
_________________________ x _____________________
genotyp ♀ genotyp ♂
gamety
odpowiedź na pytanie: _____________________________________________________________
________________________________________________________________________________
Zadanie 19. (0 - 2 pkt.)
Odczyn gleby, czyli inaczej pH wskazuje na zasadowość lub kwasowość gleby. Jest to jeden z najważniejszych czynników wpływających na zdolność przyswajania przez rośliny składników mineralnych i na rozwój flory i fauny w glebie. Gleby obojętne mają pH od 6,5 do 7,2, pH powyżej 7,2 – gleby zasadowe, a pH poniżej 6,5 – gleby kwaśne.
Ustal, który z gatunków oznaczonych na wykresie literami A, B, C, D może być najlepszym bioindykatorem wysokiej kwasowości podłoża. Swoją odpowiedź uzasadnij.
gatunek __________________________________
uzasadnienie ______________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Strona 12 z 17
Zadanie 20. (0 - 3 pkt.)
Często roślinożerca zjada różne gatunki roślin, a sam może paść ofiarą różnych mięsożerców, które polują także na siebie nawzajem. Łączące się i krzyżujące ze sobą łańcuchy pokarmowe tworzą sieć pokarmową. Jest to skomplikowany system zależności między dużą liczbą organizmów.
Sieć pokarmowa została przedstawiona na poniższym schemacie. Przeanalizuj ten schemat i na jego podstawie wykonaj polecenia.
1. Podaj przykład organizmu, który może być jednocześnie konsumentem I i II rzędu.
________________________________
2. Wymień wszystkie poziomy troficzne, do których należy sowa.
_______________________________________________________________________________
3. Wypisz wszystkie organizmy pełniące rolę producentów.
_______________________________________________________________________________
Zadanie 21. (0 - 3 pkt.)
Podziały komórkowe zachodzą u wszystkich organizmów, w których komórka macierzysta dzieląc się daje początek komórkom potomnym. Podział komórki obejmuje najpierw podział jądra komórkowego poprzez mitozę lub mejozę, potem dzieli się cytoplazma.
Spośród podanych wskaż dwa zdania z błędną informacją na temat podziałów komórki.
Następnie dokonaj korekty tak, aby zdania były prawdziwe.
1. W wyniku pierwszego podziału mejotycznego powstają dwie komórki o zredukowanej do połowy liczbie chromosomów.
2. Zarówno podczas mitozy, jak i mejozy powstaje wrzeciono podziałowe, zbudowane ze struktur zwanych mikrotubulami.
3. Mejoza zachodzi w komórkach macierzystych gamet i zarodników.
4. W czasie metafazy I podziału mejotycznego w płaszczyźnie równikowej komórki ustawiają się pojedyncze chromosomy zbudowane z dwóch chromatyd, a w metafazie mitozy – pary chromosomów homologicznych.
5. W wyniku mitozy z komórki budującej ciało człowieka powstają dwie komórki potomne zawierające 23 chromosomy.
6. Mejoza ma bardzo duże znaczenie dla różnorodności genetycznej populacji.
Strona 13 z 17
zdania fałszywe – nr _________ i __________
korekta zdania nr ____ - ___________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
korekta zdania nr ____ - ___________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Zadanie 22. (0 - 5 pkt.)
Dowodami pośrednimi procesu ewolucji są między innymi narządy homologiczne i analogiczne.
Podane niżej przykłady par narządów wpisz do właściwej części tabeli. Zastosuj oznaczenia literowe.
a)skrzydło ważki i skrzydło nietoperza b)serce jaszczurki i serce zięby
c)kończyna przednia kreta i odnóże turkucia podjadka d)cierń kaktusa i liść klonu
e)skrzydło orła i kończyna górna człowieka f)oko ośmiornicy i oko szczupaka
g)wąs czepny grochu i wąs czepny winorośli
narządy homologiczne narządy analogiczne
Zadanie 23. (0 - 3 pkt.)
Skóra człowieka zbudowana jest z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.
I Napisz, w której warstwie skóry znajdują się:
receptory odpowiadające za czucie ciepła i zimna ______________________________________
melanocyty _____________________________________
II Zaznacz strukturę, która nie jest wytworem naskórka.
A. gruczoły potowe B. gruczoły mlekowe C. paznokcie
D. linie papilarne E. włosy
Strona 14 z 17
Zadanie 24. (0 - 3 pkt.)
Archeopteryks to forma przejściowa, łącząca cechy gadów i ptaków. Należy do bezpośrednich dowodów procesu ewolucji. Rysunki przedstawiają budowę szkieletu tych organizmów.
Który rysunek przedstawia szkielet archeopteryksa, a który gołębia? Podaj dwie cechy budowy szkieletu, które umożliwiły Ci ich rozpoznanie.
A. B.
A ________________________________
B_________________________________
cechy:
1. _____________________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________________
Zadanie 25. (0 - 1 pkt.)
Na podstawie dotychczasowych badań antropologicznych ustalono, że człowiek współczesny Homo sapiens pojawił się około:
A. 100 tys. lat temu w Afryce.
B. 200 tys. lat temu w Afryce.
C. 100 tys. lat temu w Eurazji.
D. 200 tys. lat temu we wschodniej Azji.
Wskaż poprawne dokończenie zdania, wybierając spośród wypisanych powyżej.
Strona 15 z 17
Zadanie 26. (0 - 3 pkt.)
Kawia domowa to zwierzę hodowlane, powszechnie znane, jako świnka morska. U tego zwierzęcia czarna barwa sierści (B) dominuje nad barwa brązową (b).
Zapisz genotypy rodziców i ich dzieci, wiedząc że wśród licznego potomstwa tej pary połowa ma barwę sierści brązową.
genotypy rodziców: ______________ x _______________
genotypy potomstwa: __________________________________________________
Zadanie 27. (0 - 2 pkt.)
Pasożytnictwo i drapieżnictwo to przykłady antagonistycznych oddziaływań międzygatunkowych, w których osobniki należące do jednej populacji odnoszą korzyści, podczas gdy osobniki drugiej populacji notują straty.
Wymień dwie różnice między drapieżnikiem a pasożytem.
1.______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
2.______________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Zadanie 28. (0 - 1 pkt.)
Wiele stosowanych w medycynie antybiotyków nie działa na niektóre bakterie. Jest to skutek:
A. mniejszej odporności człowieka na infekcje.
B. zmiany sposobu produkcji antybiotyków.
C. działania doboru sztucznego.
D. działania doboru naturalnego.
Wskaż poprawne dokończenie zdania, wybierając spośród wypisanych powyżej.
Strona 16 z 17
Zadanie 29. (0 - 3 pkt.)
Po rozdzieleniu się drogi ewolucyjnej goryli i szympansów, z gałęzi szympansiej odszczepiły się człowiekowate, czyli hominidy. A, że stało się to niespełna dziesięć milionów lat temu w Afryce, do tej pory podobieństwo sekwencji genetycznych ludzi i afrykańskich małp człekokształtnych wynosi ok. 98 – 99 procent. Mimo licznych podobieństw występują też różnice, które stawiają człowieka na wyższym szczeblu ewolucyjnym.
Oceń, które z wymienionych w tabeli cech są wspólne, a które z cech różniące człowieka i małpy człekokształtne. Postaw znak X w odpowiedniej kolumnie tabeli.
cechy wspólne cechy różniące
obuoczne widzenie rozróżnianie barw zredukowany ogon
spłaszczona trzewioczaszka
silnie wykształcone mięśnie mimiczne żuchwa z bródką
chwytne dłonie z przeciwstawnym kciukiem długi okres dzieciństwa
Człowiek wraz z innymi zwierzętami zaliczany jest do typu strunowców. Wyjaśnij, dlaczego jesteśmy strunowcami.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Zadanie 30. (0 - 2 pkt.)
Ze względu na wielką różnorodność cennych przyrodniczo obszarów i obiektów, stopień ich zagrożenia, położenie i powierzchnię ustanawia się różne formy ochrony przyrody. Każda z form spełnia inną rolę w polskim systemie ochrony przyrody i służy innym celom, dlatego charakteryzuje się odmiennym systemem ochronnym oraz zakresem ograniczeń w użytkowaniu.
Przedstawione poniżej opisy form ochrony przyrody (A-D) przyporządkuj do odpowiednich nazw tych form (1-4).
A. Obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe. Może być tutaj prowadzona działalność człowieka zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
B. Pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów. Są to na przykład okazałych rozmiarów drzewa, wodospady, głazy narzutowe, czy jaskinie.
C. Obszary o niedużej powierzchni zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, a także siedliska roślin, zwierząt i grzybów. Pełnią bardzo istotną funkcję ochronną nie tylko dla siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, ale również dla przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych.
D. Obszary o powierzchni powyżej 1000 hektarów, z przyrodą zachowaną w stanie niezmienionym lub mało zmienionym przez człowieka. Wokół takiego obszaru znajduje się otulina zabezpieczająca przed niekorzystnym wpływem sąsiednich, przekształconych przez człowieka terenów.
1. parki narodowe __________ 2. parki krajobrazowe __________
3. rezerwaty przyrody __________ 4. pomniki przyrody __________
Strona 17 z 17
BRUDNOPIS
