KRÓLESTWO BOĩE
W EWANGELIACH SYNOPTYCZNYCH I W LISTACH PAWàOWYCH
Dwie formuáy okreĞlają ideĊ panowania Boga w Ewangeliach synoptycznych, są to:
królestwo BoĪe (basilei,a tou/ qeou/) i królestwo niebios/niebieskie (basilei,a| tw/n ouvra- nw/n). OkreĞlenie „królestwo niebios” pojawiáo siĊ w literaturze judaistycznej póĨno, bo ok. 80 roku (wprowadziá je Rabbi Johanan ben Zakai), wiĊc ok. 50 lat po dziaáalnoĞci Jezusa. Formuáa „królestwo niebios” jest zatem póĨniejsza od formuáy ”królestwo BoĪe”, a poniewaĪ znana i stosowana juĪ byáa w okresie redakcji Ewangelii Ğw. Mate- usza, stąd ewangelista pisząc gáównie dla judeochrzeĞcijan, uĪywa okreĞlenia „królestwo niebios” (tylko piĊciokrotnie uĪywa okreĞlenia „królestwo BoĪe”)1. Z tego wzglĊdu i biorąc pod uwagĊ takĪe fakt rzadkiego wystĊpowania wyraĪenia „królestwo BoĪe”
w Ğrodowisku judaistycznym – w tekstach np. qumraĔskich wymienione jest tylko 3 razy, a Józef Flawiusz, chociaĪ áączy ziemskie królestwo z Bogiem, w ogóle nie uĪywa okreĞlenia „królestwo BoĪe” – moĪna twierdziü, Īe Jezus uĪywaá okreĞlenia „królestwo BoĪe”, (a nie „królestwo niebios”), i Īe Ĩródáem tego okreĞlenia jest Jego nauczanie2.
W moim artykule pragnĊ przedstawiü (porównaü) nauczanie Jezusa o królestwie BoĪym podane przez Ewangelie Synoptyczne i nauczanie Pawáa Apostoáa zawarte w Corpus Paulinum (nie poruszam sprawy autorstwa listów Pawáowych). W pierwszej kolejnoĞci pragnĊ jednak zatrzymaü siĊ nad problemem statystycznym, nad krotnoĞcią wystĊpowa- nia okreĞlenia „królestwo BoĪe” w Ewangeliach Synoptycznych i w Listach Pawáowych.
1.STATYSTYKI ZASTOSOWAē OKREĝLENIA „KRÓLESTWO BOĩE”
Zestawienie liczby zastosowaĔ okreĞlenia „królestwo BoĪe” (wzglĊdnie „królestwo niebieskie”) w ewangeliach synoptycznych i listach Pawáowych jest zastanawiające.
Porównanie krotnoĞci wystĊpowania okreĞlenia „królestwo BoĪe” (w ewangeliach syno- ptycznych z iloĞcią tych okreĞleĔ, wystĊpujących w listach Pawáowych) przedstawia siĊ nastĊpująco: statystyka opracowana przez J. Jeremiasa (podana przez J. Kudasiewicza)3, wymienia liczbĊ 69 zastosowaĔ interesującego nas okreĞlenia w ewangeliach synopty- cznych: u Marka – 12, w tekstach wspólnych Mateuszowi i àukaszowi – 9, w tekstach wáasnych Mateusza – 27, w tekstach wáasnych àukasza – 12; w sumie daje to liczbĊ 69.
Statystyka opracowana przez S. Stasiaka wymienia u Marka 14 zastosowaĔ okreĞlenia
„królestwo BoĪe”, u àukasza 33, u Mateusza 30, co daje liczbĊ 774; J. Czerski podaje liczbĊ 55 wystąpieĔ terminu basilei,a u Mateusza (w tym 3 w znaczeniu Ğwieckiego
1 Por. Mt 6,33; 12,28; 19,24; 21,31.43.
2 Zob. J. KUDASIEWICZ, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, Ząbki: Pallotinum ,1999, s. 277-278.
3 StatystykĊ zawartą w J. JEREMIAS, Neutestamentliche Teologie, t. 1, Verkündigung Jesu, Gütersloh: Mohn, 1973, s. 41 podaje J. Kudasiewicz w: Ewangelie synoptyczne dzisiaj, s. 278.
4 S. STASIAK, «Eschatologia», w: Teologia Nowego Testamentu, t. 1, Ewangelie synoptyczne i Dzieje Apostolskie, red. M. Rosik, Wrocáaw: TUM, 2008, s. 225.
paĔstwa), natomiast J.D.G. Dunn5 mówi o liczbie 105 zastosowaĔ okreĞlenia „królestwo BoĪe” w ewangeliach synoptycznych.
Natomiast liczba wystąpieĔ okreĞlenia „królestwo BoĪe” w listach Pawáowych jest maáa. Wedáug statystyki J. Jeremiasa wynosi – 10, a wedáug J.D.G. Dunna – 14. Ta osta- tnia zdaje siĊ byü dokáadniejsza, poniewaĪ autor podaje sigla wystąpieĔ wspomnianej formuáy u Ğw.Pawáa. Wedáug J. Jeremiasa mamy wiĊc stosunek wystąpieĔ 69:10 (mniej niĪ 7), wedáug J. Dunna – 105:14 (wiĊcej niĪ 7).
Nasuwa siĊ wiĊc pytanie o przyczynĊ dysproporcji, jaka wystĊpuje w zestawieniach zastosowaĔ okreĞlenia „królestwo BoĪe” w ewangeliach synoptycznych i listach Pawáo- wych, a takĪe o sens nauczania wyraĪany stosowaniem tego okreĞlenia.
2.KRÓLESTWO BOĩE W EWANGELIACH SYNOPTYCZNYCH
Idea królestwa BoĪego stanowi centrum nauczania Jezusa. Rozpoczynając swą dzia- áalnoĞü Jezus gáosiá: „Czas siĊ wypeániá i bliskie jest królestwo BoĪe (Mk 1,14). „Nawra- cajcie siĊ, albowiem bliskie jest królestwo niebieskie” (Mt 4,17)6. Czym jest królestwo BoĪe, gáoszone przez Jezusa? Królestwo BoĪe jest rzeczywistoĞcią zbawczą, jest przy- száym definitywnym zbawieniem7, rzeczywistoĞcią, w której ujawnia siĊ BoĪa wszech- moc i wáadza oraz miáosierdzie i miáoĞü8. Królestwo BoĪe zaistniaáo z przyjĞciem Jezusa, przyszáo z Jego mocą i napotykaáo opór9. Jezus gáosiá królestwo BoĪe, objawiaá sáuchaczom Boga i nawiązując do ST, do uĪywanych przez ST obrazów, wyraĪeĔ, wprowadzaá do swojego nauczania o królestwie BoĪym nowe elementy10.
ObecnoĞü królestwa BoĪego, jego istotĊ Jezus odsáaniaá stopniowo11, w czym wido- czna jest Jego pedagogia: najpierw Jezus gáosiá tĊ rzeczywistoĞü w przypowieĞciach.
PrzypowieĞci zawierają pouczenie o zaáoĪeniu królestwa BoĪego – rozwija siĊ szybko jak zasiew rzucony w rolĊ (Mk 4,1-9; Mt 13,1-9; àk 8,4-8), podkreĞlają dynamikĊ wzrastania królestwa – porównana jest do mocy zasiewu rosnącego wáasną siáą (Mk 4,30-32; àk 13,18n; Mt 13,31n; oraz Mt 13,33; àk 13,20n), przypowieĞci mówią o wartoĞci królestwa – które jest drogocennym, ukrytym skarbem, drogocenna peráą (Mt 13,44; o perle – Mt 13,45-46); o królestwie BoĪym wobec záa na Ğwiecie (np. przypo- wieĞü o chwaĞcie – Mt 13,24-30; o sieci – Mt 13,47-50), pokazują skalĊ wartoĞci stoso- waną w królestwie BoĪym – na przykáadzie postaw np. faryzeusza i celnika, bogacza i ubogiego àazarza , robotników w winnicy (àk 18,9-14; àk 16,19-31; Mt 20,1-16)12. PrzypowieĞci podkreĞlają koniecznoĞü ponoszenia wysiáku dla królestwa (przypowieĞci
5 J.D.G. DUNN, The Theology of Paul the Apostle, Grand Rapids, Mi: Eerdmans,1998, s. 190.
6 Ewangelista Mateusz uĪywa zwrotu „królestwo niebieskie”, Marek i àukasz – królestwo BoĪe.
7 J. GNILKA, Teologia Nowego Testamentu, Kraków: Wyd. „M”, 2002, s. 205.
8 S. STASIAK, «Eschatologia», s. 126; J. CZERSKI, Pierwszy List Ğw. Pawáa do Koryntian (1,1–6,20), Opole: RW WTUO, 2006, s. 198.
9 J. GNILKA, Teologia Nowego Testamentu, s. 205-206.
10 J. KUDASIEWICZ, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, s. 286.
11 J. CZERSKI, «Idea królestwa BoĪego», w: tenĪe, Ewangelie synoptyczne w aspekcie litera- ckim, historycznym i teologicznym, Opole: RW WTUO, 1996, s. 136.
12 A. JANKOWSKI, Królestwo BoĪe w przypowieĞciach, Kraków: Tyniec, 19973; J. JEREMIAS, The Parables of Jesus, Londyn: SCM, 1972; R. MEYNET, JĊzyk przypowieĞci biblijnych, Kraków:
WAM, 2005; J. JAROMIN, WartoĞü królestwa BoĪego w przypowieĞciach Ewangelii synoptycznych, Wrocáaw: TUM, 2008.
o minach i talentach – Mt 25,14-30; àk 19,11-28; o obrotnym rządcy – àk 16,1-13), podkreĞlają wagĊ czujnoĞci wobec nieokreĞlonego czasu przyjĞcia króla (np. przypo- wieĞü o czujnym odĨwiernym – Mk 13,33-37; sáudze wiernym i niewiernym – àk 12,41-48;
Mt 24,45-51; o dziesiĊciu pannach – Mt 25,1-13), ukazują opór jaki wystĊpuje wobec królestwa BoĪego (np. przypowieĞü o dwóch synach wobec rozkazu ojca – Mt 21,28-32;
o nieurodzajnym figowcu – àk 13,1-5; o przewrotnych rolnikach – Mk 12,1-12; àk 20,9-20;
Mt 21,33-44). PrzypowieĞci podają przykáady modlitwy synów królestwa BoĪego (przy- powieĞü o natrĊtnym przyjacielu – àk 11,5-8; o niesprawiedliwym sĊdzim – àk 18,1-8), podają nowe przykazanie wymagane w królestwie (przypowieĞü o nielitoĞciwym wspóá- sáudze – Mt 18,23-35; o miáosiernym Samarytaninie – àk 10,30-37). Tylko uczniom Jezus táumaczyá sens przypowieĞci.
W swoim nauczaniu, Jezus okreĞliá takĪe warunki konieczne, by wejĞü do królestwa BoĪego (podstawowym wymaganiem jest wypeánianie nakazu miáoĞci), podaá zasady, na których powinno opieraü siĊ nowe Īycie otrzymane na chrzcie a przygotowujące do uczestnictwa w królestwie, okreĞliá teĪ instytucje przeznaczone do formowania nowych spoáecznoĞci wiernych13.
Po zmartwychwstaniu, Jezus pouczaá o królestwie BoĪym podczas ukazywania siĊ uczniom („Im teĪ po swej mĊce daá wiele dowodów, Īe Īyje: ukazywaá siĊ im przez czterdzieĞci dni i mówiá o królestwie BoĪym” (Dz 1,3), w koĔcu zapowiedziaá (ale to notuje juĪ Ğw. Jan), Īe Duch ĝwiĊty bĊdzie ich pouczaá i poprowadzi do czasu wypeánie- nia siĊ sáów Jezusa. Ten Duch, Pocieszyciel, zesáany przez Ojca, wszystkiego nauczy i przypomni nauczanie Jezusa (J 14,26). On takĪe doprowadzi do caáej prawdy, bo ”nie bĊdzie mówiá od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usáyszy, i oznajmi wam rzeczy przyszáe” (J 16,13)14.
Nauczaniu Jezusa o królestwie BoĪym towarzyszyáo napiĊcie: królestwo BoĪe jakby juĪ byáo, jakby nadeszáo, a z drugiej strony, Jezus podkreĞlaá, Īe trzeba modliü siĊ o jego przybycie: „niech przyjdzie Twoje królestwo” (Mt 6,10; àk 11,2)15. Nauczanie Jezusa o królestwie BoĪym charakteryzuje wiĊc polaryzacja miĊdzy „juĪ teraz” i „jeszcze nie”.
Królestwo BoĪe zostaáo zapoczątkowane w sáowach i w czynach Jezusa, a tym samym, wraz z zapoczątkowaniem panowania Boga rozpoczĊáa siĊ przyszáoĞü tego panowania.
Jezus gáosiá „bliskie jest królestwo BoĪe/niebieskie”(Mt 4,17b; Mk 1,15b), kazaá dniem i nocą woáaü do Boga (àk 18,7), staraü siĊ o królestwo BoĪe i jego sprawiedliwoĞü (Mt 6,33). TakĪe uczniom polecaá gáosiü jego bliskoĞü (Mt 10,7). JednakĪe sam Jezus powiedziaá w wieczerniku: „odtąd nie bĊdĊ jej (Paschy) sprawowaü, aĪ siĊ speáni króle- stwo BoĪe (àk 22,10; por. àk 22,18; Mk 14,25). Podobnie, Jego powtórne przyjĞcie w chwale nastąpi w przyszáoĞci (Mt 25,31n). Zatem peánia królestwa BoĪego osiągniĊta bĊdzie w przyszáoĞci16.
RównoczeĞnie Jezus stwierdzaá, Īe królestwo juĪ nadeszáo; faryzeuszom dopowie- dziaá: „jeĞli Ja mocą Ducha BoĪego wyrzucam záe duchy, to istotnie przyszáo (efthasen)
13 S. MĉDALA, «Dobra nowina. Wprowadzenie ogólne do Ewangelii synoptycznych», w: Ewan- gelie Synoptyczne [WMWKB 8], red. J. Frankowski, Warszawa: Wyd. UKSW, 2006, s. 17.
14 Sáownik Teologii Biblijnej, red. X. Leon-Dufour (táum. i opr. K. Romaniuk), PoznaĔ: Pallo- tinum, 1990, s. 406.
15 Leksykon Biblijny, red. F. Rienecker, G. Maier (red. naukowa wyd. polskiego W. Chrostowski), Warszawa: Vocatio, 2001, s. 374.
16 R. SCHNACKENBURG, Signoria e Regno di Dio, Bologna: Paideia, 1971, s. 81.
do was królestwo BoĪe (Mt 12,28; por. Mt 11,11n), a na zapytanie, kiedy przyjdzie kró- lestwo BoĪe, odpowiedziaá: „królestwo BoĪe w was jest” (àk 17,21).
Wydaje siĊ wiĊc, Īe moĪna mówiü o fazach rozwoju królestwa BoĪego, królestwa, które ma siĊ rozwijaü. Pierwsza faza (królestwa BoĪego) to czas gáoszenia tego króle- stwa przez Jezusa. Królestwo BoĪe zaczĊáo siĊ z Jezusem, zaistniaáo wraz z Nim, ale naleĪy do przyszáoĞci. Jezus nauczaá, Īe królestwo BoĪe bĊdzie siĊ rozwijaü i zmierzaü do eschatologicznej peáni. Udziaá w tym królestwie bĊdzie nagrodą za znoszenie przeĞladowaĔ dla sprawiedliwoĞci („Báogosáawieni, którzy cierpią przeĞladowanie dla sprawiedliwoĞci” – Mt 5,10), za peánienie woli BoĪej („Nie kaĪdy, kto mówi Mi «Panie, Panie» wejdzie do królestwa niebieskiego, lecz ten, kto speánia wolĊ Ojca mego, który jest w niebie” – Mt 7,21-23). DostĊp do królestwa BoĪego bĊdą mieli przede wszystkim ludzie proĞci, ufni jak dziecko („DopuĞücie dzieci […] do takich bowiem naleĪy kró- lestwo niebieskie” – Mt 19,14; „Kto nie przyjmie królestwa BoĪego jak dziecko, ten nie wejdzie do niego” – àk 18,17). ĩadni obáudnicy do królestwa nie wejdą (Mt 23,31-45)17. Druga faza królestwa BoĪego to czas po zmartwychwstaniu Jezusa. MoĪna go nazwaü czasem dawania Ğwiadectwa (Dz 1,8; 15,27), czasem KoĞcioáa. KoĞcióá nie jest identyczny z królestwem BoĪym – królestwo BoĪe jest pojĊciem szerszym niĪ pojĊcie KoĞcioáa, poniewaĪ okreĞla ono panowanie oraz interwencjĊ Boga w dzieje caáego Ğwiata. JednakĪe, KoĞcióá jest jakby przestrzenią, w której gáosi siĊ i przeĪywa królestwo BoĪe („królestwo BoĪe w was jest” – àk 17,21). To królestwo BoĪe osiągnie peániĊ w koĔcowym etapie historii zbawienia18. Przez caáy okres czasu KoĞcioáa wáadza Boga nad ludĨmi sprawowana bĊdzie poprzez królowanie Chrystusa i bĊdzie formą wspólnoty z Jezusem.
Nieliczne logia Jezusa wzmiankują tĊ fazĊ poĞrednią, ziemską Królestwa BoĪego.
Jest to królestwo Syna BoĪego, róĪne od przyszáego królestwa Ojca. To królestwo Chrystusa trwaü bĊdzie aĪ do Jego drugiego przyjĞcia, do Paruzji i sądu. Jest ono jakby w poĞrodku Ğwiata: jak sieü rybacka, zawiera dobrych i záych, jest jak pole, na którym roĞnie dobre nasienie i chwast” (Mt 13,24-30.47-50). Jezus mówi: „rolą jest Ğwiat, dobrym nasieniem są synowie królestwa, (…), Īniwem jest koniec Ğwiata” (Mt 13,33-38),
„zaprawdĊ powiadam wam, niektórzy z tych, którzy tu stoją, nie zaznają Ğmierci, aĪ ujrzą Syna Czáowieczego, przychodzącego w królestwie swoim” (Mt 16,28)19
Peáne objawienie siĊ panowanie Jezusa nastąpi w momencie Jego powtórnego przyjĞcia w chwale i sądu ostatecznego, kiedy odda kaĪdemu wedáug jego uczynków.
Jego przyjĞcie poprzedzą róĪne znaki na sáoĔcu, ksiĊĪycu, gwiazdach, na morzu (àk 21,25). Syn Czáowieczy przybĊdzie z mocą i chwaáą (àk 22,27) na sąd wraz z Anioáami i zasiądzie na swym tronie peánym chwaáy (Mt 25,31), zgromadzi swoich wybranych
„od kraĔca ziemi po kraniec nieba” (Mk 13,27) i oddzieli dobrych od záych. Dobrzy – sprawiedliwi odziedziczą królestwo przygotowane im od zaáoĪenia Ğwiata (Mt 25,31-46).
WejĞcie do królestwa bĊdzie nagrodą za peánione uczynki miáosierdzia, za wszystko, co uczyniono jednemu z braci najmniejszych (por. Mt 25,35-36.40)20. Jezus powiedziaá:
„przy odrodzeniu, gdy Syn Czáowieczy zasiądzie na swym tronie chwaáy, wy, którzyĞcie
17 J. CZERSKI, Idea królestwa BoĪego, s. 138.
18 A. PACIOREK, Ewangelia wedáug ĝwiĊtego Mateusza. WstĊp, przekáad z oryginaáu, komentarz, Rozdziaáy 14-28 [NKB NT 1/2], CzĊstochowa: Edycja Ğw. Pawáa, 2008, s. 811.
19 J. KUDASIEWICZ, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, s. 284.
20 A. PACIOREK, Ewangelia wedáug ĝwiĊtego Mateusza, s. 514.
poszli za Nim, zasiądziecie równieĪ na dwunastu tronach (Mt 19,28), a u àukasza (àk 22,29): „wyĞcie wytrwali przy Mnie przy moich przeciwnoĞciach. Dlatego przekazujĊ wam królestwo, jak Mnie przekazaá je mój Ojciec, abyĞcie w królestwie moim jedli i pili przy moim stole oraz zasiadali na tronach”21.
Speánienie siĊ (wypeánienie) tego królestwa nastąpi po unicestwieniu wszelkich mocy i Ğmierci22. Nowa faza królestwa BoĪego – królestwo Ojca – przedstawiona jest jako uczta narodów: „przyjdą ze wschodu i zachodu, z póánocy i poáudnia i siądą za stoáem w królestwie BoĪym” (àk 13,29). Do królestwa Ojca wejdą sprawiedliwi, dla których to królestwo przygotowane byáo od zaáoĪenia Ğwiata (Mt 25, 34-40). A. Paciorek w Komentarzu do Ewangelii Ğw. Mateusza mówi, Īe wejdą wszyscy „na miarĊ swej osobistej odpowiedzialnoĞci”23.
3.KRÓLESTWO BOĩE W LISTACH PAWàOWYCH
Nie znamy szczegóáów nauczania Pawáa podczas jego podróĪy misyjnych. Dzieje Apostolskie wspominają jednak, Īe Paweá nauczaá o królestwie BoĪym podczas pierw- szej podróĪy misyjnej. W Listrze, Ikonium i Derbe nauczaá „umacniając dusze uczniów, zachĊcając do wytrwania w wierze «bo przez wiele ucisków trzeba nam wejĞü do króle- stwa BoĪego» (eivj th.n basilei,an tou/ qeou/)” (Dz 14,22). W Efezie, gdzie przebywaá w czasie drugiej podróĪy misyjnej, przemawiaá przez trzy miesiące w synagodze „roz- prawiając i przekonując o królestwie BoĪym (peri. th/j basilei,aj tou/ qeou/)” (Dz 19,8).
Wracając do Jerozolimy pod koniec trzeciej wyprawy zatrzymaá siĊ w Milecie, by poĪegnaü siĊ ze starszymi. Im to powiedziaá: „wiem teraz, Īe wy wszyscy, wĞród których po drodze gáosiáem królestwo (khru,sswn th.n basilei,an), juĪ mnie nie ujrzycie”
(Dz 20,25), a przebywając potem w Rzymie jako wiĊzieĔ, spotkaá siĊ z grupą ĩydów i „przytaczaá im Ğwiadectwa o królestwie BoĪym (th.n basilei,an tou/ qeou/); od rana aĪ do wieczora przekonywaá ich o Jezusie na podstawie Prawa MojĪeszowego i Proroków”
(Dz 28,23). Epilog Dziejów Apostolskich dodaje, Īe Paweá przez dwa lata przebywaá w Rzymie „i przyjmowaá wszystkich, którzy do niego przychodzili, gáosząc królestwo BoĪe (khru,sswn th.n basilei,an tou/ qeou/) i nauczając o Panu Jezusie Chrystusie” (Dz 28,30-31)24.
Z relacji Dziejów Apostolskich wynika zatem, Īe Paweá przekazywaá naukĊ Chry- stusa o królestwie BoĪym najpierw ĩydom, gáosząc w synagogach. Wzmianka w Dzie- jach Apostolskich o poĪegnaniu w Milecie i epilog Dziejów wskazują, iĪ Paweá nauczaá takĪe chrzeĞcijan z pogaĔstwa i wszystkich, którzy go sáuchaü chcieli.
JeĪeli zatem Paweá ustnie nauczaá o królestwie BoĪym podczas swych podróĪy mi- syjnych, adresaci jego listów znali to pojĊcie i treĞü, jaką wyraĪaáo. JednakĪe w porów- naniu z iloĞcią wystĊpujących okreĞleĔ „królestwo BoĪe” w ewangeliach synoptycznych (jak juĪ wspomniano wyĪej – 105), w listach Pawáowych tych okreĞleĔ jest bardzo maáo, tylko 14. To jakby tylko okazyjne stosowanie okreĞlenia królestwo BoĪe przez Ğw. Pawáa zastanawia.
21 J. KUDASIEWICZ, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, s. 284.
22 Leksykon Biblijny, s. 375.
23 A. PACIOREK, Ewangelia wedáug ĝwiĊtego Mateusza, s. 514.
24 R. SCHNACKENBURG, Signoria e Regno di Dio, s. 267.
W Listach Pawáowych okreĞlenie „królestwo BoĪe” wystĊpuje po 1 razie w 1 Tes, 2 Tes, Ga, Rz, Ef; po 2 razy w Kol i 2 Tm ; i 5 razy w 1 Kor. Natomiast okreĞlenie „kró- lestwo BoĪe” w ogóle nie wystĊpuje w listach do Flp, Flm, 2 Kor, 1Tm, Tt.
TreĞü okreĞlenia królestwo BoĪe w Listach Pawáowych dotyczy zarówno teraĨ- niejszoĞci jak i przyszáoĞci. I nie moĪna okreĞliü na podstawie wypowiedzi Pawáa ram czasowych tego królestwa. Apostoá mówi o królestwie BoĪym jako o wydarzeniu w przyszáoĞci, ale siáa tego eschatologicznego królestwa dziaáa w Īyciu wspólnoty chrzeĞcijaĔskiej25.
1. To królestwo jest oczekiwane. W 1 Tes 2,12 Apostoá prosi, by adresaci, którzy wyczekują królestwa BoĪego, postĊpowali w sposób godny Boga, poniewaĪ wzywa On ich „do swego królestwa (e`autou/ basilei,an) i chwaáy”, co znaczy, Īe chrzeĞcijanie mają postĊpowaü zgodnie z wolą BoĪą i BoĪym planem zbawienia, poniewaĪ taka ich posta- wa gwarantuje im wezwanie do królestwa BoĪego26.
2. To królestwo BoĪe jest juĪ obecne, jest doĞwiadczane w mocy wierzących, czyli w mocy Ducha ĝwiĊtego dziaáającego we wspólnocie wierzących. 1 Kor 4,20 stwierdza, Īe „nie w sáowie lecz w mocy (evn duna,mei) przejawia siĊ królestwo BoĪe (basilei,a tou/
qeou/)”, a Rz 14,17 dodaje, Īe „królestwo BoĪe (basilei,a tou/ qeou/)27 to nie sprawa tego, co siĊ je i pije, ale to sprawiedliwoĞü, pokój i radoĞü w Duchu ĝwiĊtym”; zatem poprzez dary Ducha ĞwiĊtego przejawia siĊ królestwo BoĪe w doczesnoĞci28.
3. Królestwo BoĪe przedstawione jest w listach Pawáowych jako przyszáa nagroda.
Tekst 2 Tes 1,5 podkreĞla, Īe trudy, doĞwiadczenia, cierpienia adresatów są zapowiedzią sprawiedliwego sądu Boga, którego celem jest „uznanie ich [was] za godnych królestwa BoĪego (basilei,aj tou/ qeou/), za które cierpią”. Zatem przeciwnoĞci, przeĞladowania znoszone z powodu (dla) królestwa BoĪego bĊdą sprawiedliwie ocenione; o wejĞciu wiernych do królestwa BoĪego zadecyduje sam Bóg29. Pawáowy tekst 2 Tes 1,5 nawią- zuje wyraĨnie do nauczania Jezusa (por. Mt 5,10; àk 6,22n)30
Podobnie tekst 2 Tm 4,18 wyraĪa przekonanie Pawáa, Īe Bóg go „wyrwie od wszel- kiego záego czynu i wybawi […], przyjmując do swego królestwa niebieskiego (basilei,an auvtou/ th.n evpoura,nion)”. MyĞl o ocaleniu doczesnym (2 Tm 4,17) podsunĊáa Pawáowi temat pokrewny – ocalenie ostateczne, które, podobnie jak ocalenie doczesne, bĊdzie dzieáem Pana. On wyrwie Pawáa z wszelkiego záego czynu, który stanowi przeszkodĊ w zbawieniu. A zbawienie uprawnia do osiągniĊcia królestwa, nazwanego tu, jedyny raz w listach Pawáowych, królestwem niebieskim”31.
4. Nie wszyscy ludzie wejdą do królestwa. Cztery teksty z listów Apostoáa, miano- wicie z fragmenty: 1 Kor 6,9.10, Ga 3,21, Ef 5,5 zawierają katalogi záych uczynków, które uniemoĪliwiają osiągniĊcie królestwa BoĪego. Teksty te podkreĞlają, Īe królestwo
25 L.J. KREITZER, «Kingdom of God/Christ», w: Dictionary of Paul and his Letters, red. G.H.
Hawthorne, R.P. Martin, Downers Grove, Il: InterVarsity, 1993, s. 525.
26 M. BEDNARZ, 1-2 List do Tesaloniczan [NKB NT 13], CzĊstochowa: Edycja Ğw. Pawáa, 2007, s. 174-177.
27 J. CZERSKI, Pierwszy List do Koryntian (1,1 – 6,20), s. 199.
28 R. SCHNACKENBURG, Sugnoria e Regno ni Dio, s. 295; P. ALTHAUS, Der Brief an die Römer [NTD 6], Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1978, s. 143.
29 M. BEDNARZ, 1-2 List do Tesaloniczan, s. 463-466.
30 R. SCHNACKENBURG, Signoria e Regno di Dio, s. 292.
31 J. STĉPIEē, «2 List do Tymoteusza», w: Listy Tesaloniczan i Pasterskie [PNT 9], PoznaĔ–
Warszawa: Pallotinum, 1979, s. 450-451.
BoĪe (basilei,a tou/ qeou) jest niemoĪliwe do osiągniĊcia przez ludzi, którzy peánili záe czyny: „CzyĪ nie wiecie, Īe niesprawiedliwi nie posiądą królestwa BoĪego (qeou/
basilei,an) (1 Kor 6,9), „…záodzieje, ani chciwi, ani pijacy, ani oszczercy, ani zdziercy nie odziedziczą królestwa BoĪego (basilei,an qeou/ – 1 Kor 6,10), tekst Ef 5,5 dodaje
„o tym bądĨcie przekonani, Īe Īaden rozpustnik ani nieczysty, ani chciwiec – to jest baáwochwalca – nie ma dziedzictwa w królestwie Chrystusa i Boga (evn th/| basilei,a| tou/
Cristou/ kai. qeou/); takĪe Ga 5,21: „ci, którzy siĊ takich rzeczy dopuszczają królestwa BoĪego (basilei,an qeou/) nie odziedziczą”. Królestwo BoĪe jawi siĊ wiĊc jako nagroda, której niesprawiedliwi, oszczercy, zdziercy nie osiągną (co nawiązuje do Mt 25,41-46).
Tekst 1 Kor 15,50 treĞcią nawiązuje do wymienionych czterech tekstów, kiedy podaje: „zapewniam was, bracia, Īe ciaáo i krew nie mogą posiąĞü królestwa BoĪego (basilei,a qeou/), i Īe to, co zniszczalne nie moĪe mieü udziaáu w tym co niezniszczalne”.
Do tego królestwa, jak wiadomo, „zdąĪają wierni jako prawne dzieci BoĪe i dziedzice nieba”32. Królestwo BoĪe jest wiec darem i takĪe nagrodą, jaką mogą otrzymaü wierzący, którzy dobrze w Īyciu postĊpowali. Taka treĞü pojĊcia „królestwo BoĪe” i tu nawiązuje do myĞli synoptycznej (por. Mt 25,31-46).
5. Eschatologicznego, ale juĪ istniejącego w teraĨniejszoĞci, królestwa, które jest królestwem Syna BoĪego, dotyczy tekst Kol 1,13. Tekst ten stwierdza, Īe Bóg uwolniá wiernych (Paweá pisze: „uwolniá nas”) spod wáadzy ciemnoĞci i przeniósá do królestwa
„swego umiáowanego Syna” (th.n basilei,an tou/ ui`ou/ th/j avga,phj auvtou/). Bóg „uwolniá”
i „przeniósá”, a wiĊc staáo siĊ to bez jakiegokolwiek aktywnego udziaáu wiernych, jest aktem dokonanym podczas Īycia wierzących, w doczesnoĞci33. Ojciec przeniósá wierzą- cych do królestwa swego Syna, Który jako Zmartwychwstaáy ma wáadzĊ nad Ğwiatem.
Ta wáadza, osiągnie peániĊ w chwili Jego powtórnego przyjĞcia34.
6. Natomiast o trzeciej fazie królestwa BoĪego (a dokáadniej o przejĞciu królestwa Chrystusa w królestwo Ojca), kiedy królestwo to osiągnie doskonaáoĞü, wyraĨnie mówi tekst 1 Kor 15,24. Kontekst w. 24 podkreĞla konsekwencjĊ zmartwychwstania Chrystu- sa: On „zmartwychwstaá jako pierwszy, potem ci, co naleĪą do Chrystusa, w czasie Jego przyjĞcia” zmartwychwstaną – przynaleĪnoĞü do Chrystusa okreĞla wiara (w kontekĞcie 1 Kor 15,24 Paweá nie wspomina bezboĪnych i ich losu po Paruzji Chrystusa). Po zmar- twychwstaniu wierzących, Chrystus pokona wszelką ZwierzchnoĞü, WáadzĊ i Moc, takĪe Ğmierü, i jako Bóg-Czáowiek, Syn BoĪy, przekaĪe królestwo Bogu Ojcu, „swoje” kró- lestwo przekaĪe Bogu (th.n basilei,an tw/| qew/| kai. patri)” (1 Kor 15,24). Obraz zawarty w 1 Kor 15,24 zdaje siĊ dopeániaü opis trzeciej fazy królestwa przedstawiony w Ewangeliach synoptycznych35. Ostatni okres królestwa BoĪego, po przekazaniu króle- stwa Chrystusowego Ojcu, bĊdzie juĪ nieskoĔczonym czasem wspólnego Īycia z Bogiem Ojcem, kiedy „Bóg bĊdzie wszystkim we wszystkich” (1 Kor 15,28; por. Rz 11,36)36.
32 H. LANGKAMMER, List do Efezjan. Biblia Lubelska, Lublin: RW KUL, 2001, s. 97.
33 L.J. KREITZER, «Kingom of God/Christ», s. 526.
34 B. ADAMCZEWSKI, List do Filemona. List do Kolosan, CzĊstochowa: Edycja Ğw. Pawáa, 2006, s. 183-184.
35 M. ROSIK, Pierwszy List do Koryntian. WstĊp – Przekáad z oryginaáu – Komentarz, Wrocáaw:
TUM, 2008, s. 320-321; P-G. MÜLLER, Lukas-Evangelium [SKK NT 3], Stuttgart: Katholisches Bibelwerk, 1995, s. 155-156; Leksykon biblijny, s. 375; Sáownik Teologii Biblijnej, s. 408.
36 H. LANGKAMMER, «Pierwszy List do Koryntian», w: Pierwszy i Drugi List do Koryntian, Biblia Lubelska, Lublin: RW KUL, 1998, s. 90.
7. Pozostaáe dwa teksty, zawierające okreĞlenie „królestwo BoĪe”: Kol 4,11 i 2 Tm 4,1.
Tekst Kol 4,11 jest proĞbą Pawáa, by Kolosanie przyjĊli Arystarcha, Marka i Bar- nabĊ, jeĞli do nich przybĊdą. Wymieniając obok nich Jezusa zwanego Justusem, Paweá przebywający w wiĊzieniu, przedstawia Kolosanom tych czterech (wzgl. trzech) jako wspóápracowników (sunergoi.) dla królestwa Boga (eivj th.n basilei,an tou/ qeou/). Byli to prawdopodobnie jedyni jego wspóápracownicy w czasie uwiĊzienia, skoro dodaje, Īe „są dla niego pociechą”. JednakĪe okreĞlenie „wspóápracownicy dla sprawy królestwa BoĪego”
wskazuje, Īe nie tyle chodzi tu o podkreĞlenie, Īe wymienieni są wspóápracownikami Pawáa w sprawach dotyczących królestwa BoĪego, lecz, Īe ci czterej (trzej) zostali zaangaĪowani (zostali wáączeni) w sprawy (eivj th.n basilei,an) dla królestwa37.
Natomiast w 2 Tm 4,1 okreĞlenie „królestwo BoĪe” wystĊpuje w uroczystej formule zobowiązania ucznia, by przestrzegaá przestróg Pawáa i przekazywaá dalej depozyt wiary: „zaklinam ciĊ na Boga i Chrystusa Jezusa, który bĊdzie sądziá Īywych i umar- áych, oraz na Jego pojawienie siĊ (evpifa,neia) i na Jego królestwo (th.n basilei,an auvtou/) gáoĞ naukĊ, nastawaj w porĊ i nie w porĊ…”38. Z tekstu wynika, Īe potĊga królewska Chrystusa ujawni siĊ przy Jego Paruzji, a Jego królestwo poprzedzi panowanie Boga.
Chrystusa wiĊc objawi chwaáĊ Boga Ojca39
4.PODSUMOWANIE
Przedstawione teksty ewangelii synoptycznych i listów Pawáowych zawierające okreĞlenie „królestwo BoĪe” wskazują, Īe treĞü nauczania Pawáa o królestwie BoĪym (czy o królestwie Chrystusa):
1. nawiązuje do nauczania Jezusa przekazanego przez ewangelie synoptyczne.
TakĪe takie samo napiĊcie miĊdzy istnieniem „juĪ” i „jeszcze nie” królestwa BoĪego, charakteryzujące nauczanie Jezusa przekazane przez ewangelie synoptyczne, wyczuwa siĊ w nauczaniu Pawáa, zawartym w jego listach40.
2. Nauczanie Ewangelii i Pawáa nawiązuje do nauczania Starego Testamentu, a takĪe do tradycji synagogalnej, w której temat królestwa Boga równieĪ byá obecny41.
3. TreĞü nauczania Apostoáa o królestwie BoĪym znana byáa adresatom listów, pojĊcie „królestwo BoĪe” nie wymagaáo dodatkowych wyjaĞnieĔ Pawáa w jego listach.
4. Pozostaje otwartym pytanie, dlaczego trzy Ewangelie Synoptyczne, przekazujące nauczanie Jezusa, w 105 wypadkach uĪywają okreĞlenia „królestwo BoĪe”, a Paweá, który gáosiá orĊdzie Jezusa podczas swoich podróĪy misyjnych, tak rzadko, bo tylko 14 razy, uĪywa tego okreĞlenia w swoich listach (w 13 listach Corpus Paulinum).
Wspomniano juĪ wyĪej, Īe centralnym tematem nauczania Jezusa byáo królestwo BoĪe, natomiast centralnym tematem pisemnego nauczania Pawáa, nauczania zawartego w jego listach, jest „usprawiedliwienie”. Przez usprawiedliwienie Paweá rozumie wyzwolenie spod Prawa, co oznacza uwolnienie od grzechów, które czáowiek popeániaá nie bĊdąc w stanie wypeániü przepisów Prawa. Usprawiedliwienie byáo celem dzieáa zbawczego Jezusa i wy- sáuĪyáo czáowiekowi darowanie win, uĞwiĊcenie i usynowienie przez Boga-Ojca.
37 B. ADAMCZEWSKI, List do Kolosan, s. 354; R. SCHNACKENBURG, Signoria e Regno di Dio, s. 293.
38 H. LANGKAMMER, Listy Pasterskie. Biblia Lubelska, Lublin: RW KUL, 2006, s. 127.
39 R. SCHNACKENBURG, Signoria e Regno di Dio, s. 296.
40 L.J. KREITZER, «Kingom of God/Christ», s. 526.
41 M. Rosik, Pierwszy List do Koryntian, s. 380.
Sáowo „usprawiedliwienie, sprawiedliwoĞü” wystĊpuje u Pawáa 57 razy, podczas gdy w nauczaniu Jezusa, podanym w Ewangeliach synoptycznych, tylko 7 razy (wedáug statystyki J. Dunna42).
ZmianĊ gáównego tematu nauczania przez Pawáa w jego listach, w porównaniu z nauczaniem ustnym, moĪna próbowaü táumaczyü:
a. wyĪszym (kolejnym) poziomem nauczania; królestwo BoĪe gáoszone byáo w czasie nawracania pogan i tematem nawiązywaáo wprost do nauczania Jezusa, natomiast listy Pawáowe zwracają siĊ juĪ do chrzeĞcijan, których trzeba byáo wprowadziü w gáĊbiĊ na- uczania Jezusa i w skutki Jego ziemskiego Īycia zakoĔczonego Ğmiercią zadoĞüuczynną.
I byü moĪe dlatego, pisząc, Paweá poáoĪyá nacisk na „usprawiedliwieniu” nie poĞwieca- jąc wielkiej uwagi terminowi „królestwo BoĪe”.
b. MoĪna teĪ zastanawiaü siĊ, czy przypadkiem Paweá celowo nie zmieniá gáównego tematu (nazwy gáównego tematu) swego nauczania i stąd nieczĊsto uĪywaá terminu „kró- lestwo BoĪe”. Apostoá bowiem ewangelizowaá w wielu waĪnych, rzymskich miastach imperium. Mając w pamiĊci rozruchy w Tesalonice spowodowane gáoszeniem królestwa Jezusa (i oskarĪenie, Īe wystĊpuje „przeciw zarządzeniu cesarza mówiąc, Īe jest inny król – Jezus”43 – Dz 17,7), byü moĪe, pisząc listy uwaĪaá, Īe ze wzglĊdów politycznych niebezpiecznym byáoby (i dla niego i dla adresatów jego pism) gáosiü wprost królestwo BoĪe w Imperium Rzymskim44.
Czy byá to powód zmiany tematu nauczania Pawáa poprzez listy – tego ostatecznie nie wiemy…
BIBLIOGRAFIA
KUDASIEWICZ, J., Ewangelie synoptyczne dzisiaj, Ząbki: Pallotinum, 1999; KREITZER,
L.J., «Kingdom of God/Christ», w: Dictionary of Paul and his Letters, red. G.H. Hawthorne, R.P.Martin, Downers Grove, Il: Inter Varsity, 1993; DUNN, J.D.G., The Theology of Paul the Apostle, Grand Rapids, Mi: Eerdmans, 1998; Schnackenburg, R., Signoria e Regno di Dio, Bologna: Paideia, 1971.
RESUME
LE ROYAUME DE DIEU
DANS LES EVANGILES SYNOPTIQUES ET DANS LES LETTRES DE SAINT PAUL
L’article se localise sur le sujet de l’enseignement de Jesus. On peut constater qu’il n’y a pas de différence entre le contenu de l’enseignement de Jesus et de Paul. Néamoins, on se demande pourquoi la formule “le Royaume de Dieu” est employée par les Evan- giles 105 fois, tandis que par Saint Paul seulement 14 pois. La reponse à cette question ne restera qu’une supposition.
42 J.S.G. DUNN, The Teology of Paul the Apostle, s. 190, przyp. 35.
43 Tekst wedáug Pisma ĝwiĊtego Nowego Testamentu i Psalmów, CzĊstochowa: Edycja Ğw.
Pawáa, 2005.
44 J.S.G. DUNN, The Theology of Paul the Apostle, s. 190, przyp. 37; M.BEDNARZ, 1-2 List do Tesaloniczan, s. 666.
SàOWA KLUCZE:
Królestwo BoĪe, Ewangelie synoptyczne, Corpus Paulinum.
KEY-WORDS:
Kingdom of God, Synoptic Gospels, Corpus Paulinum.
makroqumei/te
