Wojciech Fijałkowski
Ochrona przeciwpożarowa obiektów
zabytkowych : II Międzynarodowe
Sympozjum w Krakowie
Ochrona Zabytków 48/1 (188), 116-117
OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH
II Międzynarodowe Sympozjum w Krakowie
W dniach 17-21 października 1994 r. odbyło się w Krakowie II M iędzynarodowe Sympozjum po św ięcone ochronie przeciw poża rowej zabytków zorganizowane przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa w War szawie oraz Instytut W łókien Na turalnych w Poznaniu. Patronat nad Sympozjum objęli: Minister K ultury i S ztuki, K o m en d a n t Główny Państwowej Straży Po żarnej i Polski Komitet Narodowy ICOMOS.
Po tragicznych pożarach zam ków i pałaców na terenie Austrii, Francji i Wielkiej Brytanii, a także g ło ś n y c h o s ta tn io p o ż a ra c h obiektów sakralnych i skanse n ó w b u d o w n ic tw a lu d o w e g o w Polsce, uwaga wszystkich zain teresow anych ochroną dziedzic twa kulturalnego osób, instytucji i organizacji skupiła się zwłaszcza na lepszej organizacji i techni kach zabezpieczeń przeciw poża row ych zabytków oraz kwestii p ro w a d z e n ia akcji gaśniczych w specjalnych w arunkach istnie jących w m uzeach i obiektach za bytkowych.
K o n fe re n c ja z g ro m a d z iła w Krakowie liczne grono history ków sztuki i konserw atorów , ar chitektów i etnografów oraz po- żarników i naukow ców pracują cych nad nowymi środkami i sy stemami ochrony przeciwognio- wej, jak też technicznymi syste mami gaszenia pożarów. Szcze gólnego znaczenia nadał konfe rencji fakt, że odbywała się ona w roku ogłoszonym przez ICO MOS rokiem ochrony drew niane go budow nictw a zabytkow ego, które z natury rzeczy narażone jest najbardziej na niebezpieczeń stw o pożarów.
O rg a n iz a to ro m sy m p o zju m udało się zapew nić udział w ob radach wysokiej klasy ekspertów nie tylko z Polski, lecz także z Austrii, Czech, Francji, Grecji, Niemiec, Rosji, Słowacji, Ukrainy i Wielkiej Brytanii, którzy podzie lili się swoimi doświadczeniami i refleksjami na tem at zadań zwią zanych z ochroną przeciw poża
rową i gaszeniem ognia w obiek tach zabytkowych. Komitety na ukow e i organizacyjne sym po zjum wyodrębniły cztery grupy zagadnień, którym pośw ięcone zostały cztery sesje.
Pierwsza objęła aktualne prob lemy ochrony przeciwpożarowej za b y tk ó w . W ojciech Jask u lsk i i P io tr O g ro d z k i z O ś ro d k a O ch ro ny Z biorów Publicznych w Warszawie przedstawili prob lem ciągle niedoskonałej, choć popraw iającej się sukcesyw nie przeciwpożarowej ochrony m u zeów w Polsce, podkreślając że istnieje już w polskich muzeach w iele urządzeń i instalacji o sta ndardach europejskich. Alain Ra- isson z Ministerstwa Kultury we Francji om ówił sprawy ochrony przeciw pożarow ej budowli zaby tkowych w swoim kraju, zwraca jąc szczególną uwagę na prow a dzone na coraz szerszą skalę dzia łania profilaktyczne i edukacyjne. Jan Tajchman z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu wygłosił referat na temat specyfiki zabytkow ych elem entów drew nianych, których zabezpieczenie przed pożarem wymaga szczegól nie starannych m etod postępow a nia i o d p o w ie d n ie g o d o b o ru środków. Antoni Osvald i Ladis- lav R ein p rec h t z P o litech n ik i w Zwoleniu na Słowacji zrefero wali badania zw iązane z łatwą za palnością starego drewna zdegra d o w a n e g o b io lo g ic z n ie p rzez grzyb dom owy. Marian Kornecki z Polskiego Komitetu N arodow e go ICOMOS przedstawił dram a tyczny bilans pożarów w drew nianych kościołach, cerkwiach, i w skansenie budow nictw a lu dow ego w południowej Polsce, postulując m.in. potrzebę pilnej k o n tro li stan u zab ezp iec zen ia p rz e c iw p o ż a ro w e g o d re w n ia nych obiektów sakralnych i skan senów. Jadwiga Fangrat i Miro sław Kosiorek z Instytutu Techni ki B u d o w la n e j w W arszaw ie omówili systematykę funkcjonal ną zabezpieczeń ognioochron- nych w budynkach zabytkowych i możliwości techniczne spełnie
nia wymagań bezpieczeństwa po żarowego, a Stanisław Wierzbicki z tegoż Instytutu — możliwości go dzenia praw a budow lan ego i przepisów techniczno-budowla nych z wymaganiami konserw a to rs k im i, ja k ie o b o w ią z u ją w obiektach zabytkowych.
Druga grupa zagadnień przed stawionych na sympozjum wiąza ła się z taktyką gaszenia pożarów w świetle doświadczeń wyniesio nych z działań ratowniczo-gaśni czych w krajach Europy Zachod niej i w Polsce. Swymi dośw iad czeniami podzielili się szefowie p ożarnictw a tych krajów oraz konserw ator wojewódzki Karol Gruszczyk z Bielska-Białej i Jerzy Czajkowski z Muzeum Budow nictwa Ludowego w Sanoku. Je rzy Wolanin ze Szkoły Głównej Straży Pożarnej w Warszawie za znajom ił natom iast zebrany ch z mało jeszcze rozpowszechnio ną m etodą matematyczno-kom- puterow ego odtwarzania zdarzeń pożarowych na przykładzie poża ru cerkwi w Grabarce.
Trzecia sesja poświęcona zo stała analizie przydatności środ ków technicznych i systemów za bezpieczeń przeciwpożarowych do ochrony zabytków. Przedsta w iono na niej największą liczbę referatów, w tym najwięcej auto rstwa specjalistów zagranicznych. Colin Packer z National Trust for England, Wales and Northern Ire la n d w y g ło s ił dw a re fe ra ty . W pierwszym z nich, o ochronie dziedzictw a narodow ego Wiel kiej Brytanii, omówił sprawy za pobiegania ryzyku wybuchu po żaru, automatycznego wykrywa nia pożarów i przeciwogniowych za b ezp ieczeń konstrukcyjnych oraz systemów instalacji tryska- czowych i działań związanych z ra to w n ic tw e m p o żaro w y m . W drugim wystąpieniu zrefero wał sposoby ograniczania ryzyka p o ż a ru p rz e z z a s to s o w a n ie w przestrzeni poddaszy odpo w iednich materiałów, takich jak bloki izolacyjne, płyty ogniood porne, pęczniejące kurtyny prze- ciwogniowe itp. Graham Holden,
oficer służby ochrony pożarowej z Leamington w Wielkiej Bryta nii, omówił kwestię planowania ochro n y przeciw pożarow ej na przykładzie zamku w Warwick, gdzie współpraca właścicieli du żego obiektu zabytkowego z za w odow ą strażą pożarną przyczy niła się do optymalnego przygo towania stron na w ypadek w ybu chu ognia. Jo h n T horneycroft z Londynu reprezentujący En glish Heritage przedstaw ił stu dium poró w n aw cze po czątko wych reakcji po pożarach zam ków w Windsorze i pałacu Ham pton Court, postulując koniecz ność wszczęcia m iędzynarodowej akcji na rzecz zapewnienia wyso kiego poziomu ochrony przeciw pożarowej ważniejszym budow lom zabytkowym w Europie. Ky- riako Papaioannou z Uniwersyte tu w Tessalonikach w Grecji zre ferował zasady tworzenia bezpie cz eń stw a p rz e c iw p o ż a ro w e g o w b u d y n k a c h z a b y tk o w y c h , w których now oczesne metody techniki przeciwpożarowej m u szą być korelow ane nie tylko z normami i przepisami budow lanymi, lecz także opinią kustoszy i konserwatorów, tak jak to miało miejsce m.in. w klasztorze Simo- nopetra na górze Atos. Cystein Meland i Geir Jensen oraz Sjor Helseth z Norweskiej Dyrekcji Dziedzictwa Kulturalnego om ó wili doświadczenia związane ze stosowaniem w kościołach drew nianych na Półwyspie Skandy nawskim mgły wodnej, jako bar dziej skutecznego od w ody i lep szego z punktu widzenia konser watorskiego środka gaśniczego. Stosowanie antypirenów i che m icznych środków gaśniczych w budynkach zabytkowych było przedmiotem rozważań Elżbiety Bulewicz z Politechniki Krakow skiej, zaś stosowanie środków og- nioochronnych szczególnie przy datnych w obiektach zabytko
wych tematem dw óch referatów: Ryszarda Kozłowskiego, Małgo rzaty Helwig i Doroty Wesołek z Instytutu W łókien Sztucznych w Poznaniu oraz Tadeusza Wy- twera z SSGW w Warszawie. Ja cek Swietnicki z Centrum N auko wo-Badawczego O chrony Prze ciwpożarowej w Józefowie doko nał przeglądu rodzajów stałych urządzeń gaśniczych najczęściej stosowanych do zabezpieczenia pomieszczeń i budynków w Pol sce, podkreślając wady i zalety ich stosowania w obiektach zaby tkowych. Myślą przew odnią refe ratu było przedstawienie aktual nego stanu urządzeń funkcjonują cych na polskim rynku w świetle polskich przepisów oraz praktyk i doświadczeń Centrum w Jó ze fowie. Jerzy Stańczak z Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w Lublinie zreferował koncepcję ochrony przeciw poża rowej skansenów na przykładzie Muzeum Wsi Lubelskiej, w któ rym główny nacisk położono na zastosow anie im pregnatów og n io o d p o rn y c h , w y p o s a ż e n ie obiektów w urządzenia autom a tyki pożarniczej i określenie w a runków zabezpieczenia operacyj nego. Problemowi zmian struktu ralnych zachodzących w m ateria le gipsowym pod wpływem p o d wyższonej tem peratury i gaszenia poświęcony został referat Aliny Ja rm o n to w ic z z T ow arzy stw a O p iek i n ad Z abytkam i, Róży Krzywobłockiej-Laurów z Insty tutu Techniki Budowlanej w War szawie, Janusza Lehmanna z Mu zeum Pierwszych Piastów na Led- nicy. A utorzy p rz y p o m in a ją c o szerokim sto so w an iu gipsu w wyprawach i w wystroju arty stycznym dawnych zamków, p a łaców i kościołów pokazali, jak w wyniku działania ognia i środ ków gaśniczych zmienia się skład fazowy i struktura tego materiału, pow odując przeobrażenia jego
cech użytkowych i walorów pla stycznych. W konkluzji wskazali na konieczność w ypracow ania specjalnych m etod i środków za bezpieczenia gipsowych obiek tów zabytkowych i ich gaszenia. Jan Kubik z Wyższej Szkoły Inży nierskiej w Opolu i Jerzy Pilśniak z Politechniki Śląskiej w Gliwicach omówili sprawę szacowania trwa łości ogniowej konstrukcji stalo wych w budynkach zabytkowych przez wykorzystanie teorii płynię cia lepkiego.
Sympozjum zamknęły dwa re feraty: Stewarda Kidda z Towa rz y s tw a O c h ro n y P o ż a ro w e j w Londynie o problem ach zwią zanych z przygotowaniem zabez p iecz en ia p rz eciw p o ż aro w e g o w budow lach zabytkowych na te renie Wielkiej Brytanii i Jacka Ru- lewicza z Urzędu Generalnego Konserwatora Zabytków w Pol sce na temat działalności Pań stwowej Służby Ochrony Zaby tków na rzecz poprawy bezpie cz eń stw a p rz e c iw p o ż a ro w e g o w obiektach zabytkowych. Mó wiąc o PSOZ, referent przedsta wił rolę Generalnego Konserwa tora Zabytków i jego służb oraz powinności wojewódzkich kon serwatorów zabytków w ochro n ie p rz eciw p o ż aro w e j w o b e c licznych ciągle jeszcze pożarów i istniejących stale zagrożeń dóbr kultury.
Obradom towarzyszyła dobrze przygotow ana, bogata wystawa m a te ria łó w o g n io o c h ro n n y c h i środków gaśniczych oraz sprzę tu i urządzeń alarmowych zarów no polskiej, jak i zagranicznej produkcji.
Program konferencji zamknęło w sp ó ln e zw iedzanie obiektów z a b y tk o w y c h w y p o s a ż o n y c h w now oczesne urządzenia alar m owe i gaśnicze, w tym m.in. Zamku Królewskiego na Wawelu i k la s z to ru J a s n o g ó rs k ie g o w Częstochowie.
Wojciech Fijałkowski
